فهرست مطالبعنوان صفحهچکیده...................................................................................................... 1مقدمه....................................................................................................... 2گفتار اول: ساختار تحقیق................................................................................ 3گفتار دوم: بیان مسأله.................................................................................... 4گفتار سوم: سوالهای تحقیق.............................................................................. 5گفتار چهارم: فرضیه های تحقیق....................................................................... 6گفتار پنجم: روش تحقیق................................................................................. 6گفتار ششم: اهداف تحقیق................................................................................ 6 فصل اول: کلیات (مفاهیم و پیشنیه)مبحث اول: مفاهیم و گستره موضوعی تحقیق...................................................... 9گفتار اول: مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح......................... 9گفتار دوم: مسئولیت اداری و انضباطی............................................................... 12گفتار سوم: مسئولیت اخلاقی............................................................................ 14گفتار چهارم: مسئولیت مدنی............................................................................ 14گفتار پنجم: تعریف لغوی مسئولیت ................................................................... 15گفتار ششم: تعریف اصطلاحی مسئولیت ............................................................. 16گفتار هفتم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری و اخلاقی.................................... 17گفتار هشتم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری............................................... 17گفتار نهم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت اخلاقی................................................. 19گفتار دهم: اشتباه.......................................................................................... 21گفتار یازدهم: مسئولیت جزائی ناشی از عمل دیگری............................................... 21گفتار دوازدهم: امر آمرقانونی.......................................................................... 22مبحث دوم: پیشینه تقنینی مسئولیت کیفری آمر و مأمور......................................... 31گفتار اول: در حقوق ایران.............................................................................. 31گفتار دوم: در حقوق فرانسه............................................................................. 32 فصل دوم: شرائط مسئولیت کیفری آمر و مأمورمبحث اول: شرایط امر آمر قانونی.................................................................... 37مبحث دوم: چگونگی تبعیت مأمور از آمر........................................................... 40گفتار اول: نظریه اطاعت کورکورانه................................................................. 40گفتار دوم: نظریه اطاعت آگاهانه یا سرنیزه آگاه..................................................... 40گفتار سوم: نظریه بینابین................................................................................ 41مبحث سوم: بررسی روابط آمر و مأمور در ارتش (سلسله مراتب فرماندهی)................ 43گفتار اول: رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره)..................................................... 43گفتار دوم: تعریف فرماندهی............................................................................ 44گفتار سوم: خصوصیات یک فرمانده نیروی های مسلح............................................ 45گفتار چهارم: ویژگی های دستورات صادره.......................................................... 45گفتار پنجم: حدود مسئولیت آمر و مأمور.............................................................. 46مبحث چهارم: تبیین مسئولیت آمر و مامور در قانون به کارگیری سلاح ...................... 48گفتار اول: تبیین ویژگیهای آمر......................................................................... 49گفتار دوم: اقسام مأمورین موضوع قانون و ویژگی های آنها....................................... 50گفتار سوم: شرایط و نحوه به کارگیری سلاح........................................................ 53گفتار چهارم: موجبات مسئولیت مأمور................................................................ 54مبحث پنجم: شرائط مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در حقوق بین الملل........... 57گفتار اول: مسئولیت فرماندهی......................................................................... 58گفتار دوم: شرایط احراز مسئولیت فرماندهی ........................................................ 62گفتار سوم: توضیحات تایید کننده شرایط احراز مسئولیت فرماندهی در بسیاری از رویه های قضائی 63مبحث ششم: اسناد دیوان کیفری بین المللی......................................................... 80مبحث هفتم: مسئولیت کیفری در محاکم نورنبرگ و توکیو........................................ 99گفتار اول: محکمه نورنبرگ............................................................................ 99گفتار دوم: محکمه توکیو................................................................................. 100گفتار سوم: مقایسه نهائی فیمابین محاکم نورنبرگ و توکیو......................................... 101مبحث هشتم:.............................................................................................. 104گفتار اول: نتیجه گیری و پیشنهادات................................................................... 104منابع و مأخذ.............................................................................................. 111پیوست ها................................................................................................. 117پیوست شماره ی یک شامل: آرای هیأت های بدوی و تجدید نظر................................. 118پیوست شمارهی دو شامل: آراء محاکم نظامی........................................................ 131 چکیده:امر، دستور الزامی و آمر قانونی کسی است که به حکم قانون صلاحیت صدور این دستور را به ماموری که تحت امر او مباشره دارد. در سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح، فرمانده مقام صلاحیت داری است که امتثال امر او الزامی است. ولی این الزام و اطاعت همواره با شرایطی همراه می باشد که عبارتند از: نخست، امر در شمار اموری باشد که قانوناً در صلاحیت آمر است، دوم، مامور بر حسب قانون موظف به اجرای دستور باشد، سوم، امر آمر باید در شکل قانونی صادر شده باشد، در حقوق موضوع کنونی تمامی مسائل مربوط به رابطه فیمابین آمر و مامور و مسئولیت کیفری و مدنی متقابل آنها با ارجاع به ماده 159 قانون مجازات اسلامی مصوب 1/2/1392 حل و فصل می شود. ولی با مراجعه به پرونده های قضائی مختومه و مفتوح سازمان قضائی نیروهای مسلح، متوجه می شویم که مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح گاه پیچیدگی های فنی و حقوقی مخصوصی دارد که لازم است در یک تحقیق جامع و مانع، ابعاد آن مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهای لازم جهت رفع آنها ارائه گردد. بنابراین این تحقیق در صدور حل مسائل ناشی از رابطه فیمابین مامور و آمر در سلسله مراتب فرماندهی نیروهای مسلح است تا از رهگذر آن افق های نوینی فرا روی جامعه حقوقی گشوده شود.پرسش اصلی: مبنای مسئولیت کیفری در سلسله مراتب فرماندهی نیروهای مسلح چیست؟امکان دارد که در طول خدمت، مامور به دستور آمر مرتکب عملی شود که به مأخذه وی منجر گردد که موضوع به دادگاه های ارتش و یا سازمان های قضایی نیروهای مسلح کشیده شود و مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت مامور باید مسئولیت های ناشی از اقدام خود را به پذیرد.بنابراین ضروری است تا در یک تحقیق جامع و مانع مسائل فنی حقوقی مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی نیروهای مسلح در زاویه قوانین و مقررات حاکم بر آنها و عرف رایج در پادگانهای نظامی مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد. مقدمهبشر به تجربه دريافته است كه براي ادامه حيات و زيستن بر روي كرة خاکی، آن قدر توانا و مستعد نيست كه بتواند به تنهايي به شيوه اي مطلوب به زندگي خود ادامه دهد؛ قوه تعقل و ادراك كه وي را از ديگر موجودات متمايز نموده به او حكم كرده است كه زندگي جمعي را برگزيند و با ديگر انسان ها همزيستي مسالمت آميزي داشته باشد. انتخاب اين شيوه و تشكيل اجتماعات بشري موجب گرديد كه، تداوم آن نيز نيازمند تمهيداتي باشد تا حفظ جامعه و سلامت وجوديش را تضمين نمايد؛ بدين معنا كه، بايد با قرار دادن الزامات و قيودي چند براي افراد محدوديت هايي ايجاد نمود. يكي از انواع اينگونه محدوديت ها وضع قوانين جزايي و ممانعت اشخاص از ارتكاب اعمالي است كه اصطلاحاً جرم ناميده مي شود.[1] در اين معنا پديده مجـرمانه از طريق پيامـده هايي كه بر مي انگيزد، يعني كيفـر، تعـريف مي گردد».[2] مبناي وضع اين گونه الزامات معيارهايي است كه براي همة اشخاص اجتماعي كه بايد به قيود مزبور پايبند باشند، مقبول و مورد احترام بوده و ناديده انگاشتن آنها براي همين اشخاص رنج آور است. « تنها خصلت مشترك همه جرم ها در واقع اين است كه جرم ها ... اعمالي هستند كه همه اعضاي يك جامعه آنها را بصورت عام محكوم مي نمايند».[3] بدين ترتيب جـرم به اعمالي اطلاق مي گـردد كه مـوجب جـريحه دار شـدن احساسات عمـومي مي گردد از آنجايي كه اين گونه احساسات از حالات بسيار نيرومند وجدان عمومي اند، امكان ندارد كه هيچ گونه تناقض و تخالفي را تحمل كنند».[4] مع الوصف ملاحظه مطالب بالا ما را به اين واقعيت ملموس رهنمون مي نمايد كه «جرم» يعني رفتاري كه منجر به جريحه دار شدن احساسات اجتماع مي شود از جامعه اي به جامعه ديگر متفاوت بوده است. و از سوي ديگر تحولات اجتماعي و پيشرفت هاي علمي نيز بر نوع واكنش در قبال «پديده مجرمانه» تأثیرگذار بوده است؛ بدين شرح كه واكنش اجتماع در طي ادوار مختلف تاريخي در برابر جرم به اشكال مختلف بروز و ظهور پيدا كرده است؛ از نخستين دوران تشكيل حقوق كيفري كه واكنش در قبال جرم بصورت عكس العمل هاي خشن و محوكننده بوده تا به امروز كه دانش و تجربه بشر با شناختي كه از انسان به دست آورده به سمت واكنش هاي ملايم و درمان گر روي آورده عكس العمل هاي اجتماع در قبال پديده مجرمانه از دو حالت خارج نبوده است؛ نخست، واكنشهاي سركوبگري كه عنوان مجازات به خود گرفته است و دوم، واكنشهاي پیشگیرانه(حمایتی) كه اصطلاحاً اقدامات تأميني و تربيتي ناميده مي شوند.ضمناً به منظور اطلاع از چگونگی جنگ های بین المللی، لازم دیده شد که به عنوان نمونه 12 ماده از اسناد دیوان کیفری بین المللی فارسی و انگلیسی و همچنین موارد دو محکمه نورنبرگ و توکیو در پایان نامه گنجانیده شود.گفتار اول: ساختار تحقیقاین تحقیق در یک مقدمه و دو فصل تنظیم گردیده است. در مقدمه تحقیق به بیان مساله، سوالات، فرضیات، روش تحقیق و اهداف تحقیق پرداخته شده است، در فصل اول موضوع دو مبحث مستقل از حیث مفهوم و پیشینه مو [1]- نظري نژاد، محمدرضا، « مباني حقوق كيفري » ( پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق جزا و جرم شناسي ، دانشكده حقوق و علوم سياسي ، دانشگاه تهران ، 1380 ) ص 137 .[2]- گسن، ريموند، « آيا جرم وجود دارد؟ »،ترجمه علي حسين نجفي ابرند آبادي، مجله تحقيقات حقوقي، ش 29 – 30، ص 61 .[3]- همان ، ص 112 .[4]- دوركيم ، اميل، قواعد و روش جامعه شناسي، ترجمه علي محمد كاردان، تهران : انتشارات دانشگاه تهران، 1373 ، ص 86 . ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370، جرم را فعل یا ترک فعلی دانسته که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.