فهرست مطالبچکیده. 1مقدمه. 21-بیان مساله. 32- سوالات تحقیق. 43-فرضیه های تحقیق. 44-اهداف تحقیق. 55-روش تحقیق. 5فصل اول: مفاهیم و مبانی. 6مبحث اول: تعاریف و ویژگیها. 7گفتار اول: تعریف وقف. 7بند یک: تعریف وقف در لغت. 7بند دوم: تعریف وقف در فقه امامیه. 8بند سوم: تعریف وقف در حقوق ایران. 10الف: تعریف وقف در حقوق ایران. 10ب: تاریخچه قانونگذاری نهاد وقف در ایران. 11گفتار دوم: ویژگی ها و انواع وقف. 13بند اول: ویژگیهای وقف. 13الف: حبس کامل. 14ب: دوام وقف (تأیید). 14ج: تسبیل منفعت. 14بند دوم: انواع وقف. 15الف: تقسیم وقف به اعتبار موقوف علیهم. 15ب: تقسیم وقف به اعتبار نوع استفاده از مال موقوفه. 15ج: تقسیم وقف به اعتبار نوع مدیریت موقوفه. 15گفتار سوم: تعریف و تاریخچه اوراق بهادار. 16بند یک: مفهوم اوراق بهادار. 16بند دوم: تاریخچه بازار بورس اوراق بهادار. 18مبحث دوم: مبانی. 20گفتار اول: مبانی وقف. 20گفتار دوم: مبانی اوراق بهادار. 23فصل دوم: شرایط و شخصیت حقوقی وقف. 25مبحث اول: عمل حقوقی منشأ وقف. 26مبحث دوم: شرایط صحت وقف. 28گفتار اول: شرایط انعقاد وقف. 29بند اول: تراضی. 29بند دوم: قبض. 29بند سوم: جهت مشروع. 30گفتار دوم: شرایط واقف و موقوف علیه. 31بند اول: واقف. 31بند دوم: موقوف علیه. 32گفتار سوم: شرایط مال موقوفه. 32بند اول: تعریف مال و مالیت. 32بند دوم: شرایط مال موقوفه در فقه شیعه و فروعات آن. 37الف)شرایط مال موقوفه در فقه شیعه. 37ب)وقف کلی. 39ج)وقف منفعت. 40د)وقف دین. 40ه)وقف مالیت و وقف پول. 41ی)وقف مال مشاع. 44بند سوم: شرایط مال موقوفه در حقوق ایران. 45مبحث سوم:شخصیت حقوقی وقف. 47گفتار اول: تعریف شخصیت حقوقی. 47گفتاردوم: شخصیت حقوقی در فقه شیعه. 48گفتار سوم: شخصیت حقوقی وقف در فقه شیعه. 51گفتار چهارم: شخصیت حقوقی وقف در حقوق ایران. 52مبحث چهارم: شرایط اداره، تبدیل و پایان وقف. 56گفتار اول: اداره وقف. 56گفتار دوم: فروش و استبدال مال موقوفه. 57گفتار سوم: پایان وقف. 59فصل سوم: امکان سنجی وقف اوراق بهادار. 61مبحث اول: سهام. 62گفتار اول: تعریف و ماهیت حقوقی سهام. 62گفتار دوم:امکان سنجی وقف سهام. 65بند اول: مبانی موجود جواز وقف سهام. 65بند دوم: مبنای پیشنهادی جواز وقف سهام. 68گفتار سوم: رویه فعلی وقف سهام. 72گفتار چهارم: اداره سهام موقوفه. 73مبحث دوم: قرارداد آتی. 75گفتار اول: تعریف قرارداد آتی. 76گفتار دوم: تعریف قراردادهای آتی سهام. 76گفتار سوم: امکان سنجی وقف قرارداد آتی سهام. 77مبحث سوم: قرارداد اختیار معامله. 80گفتار اول: تعریف قرارداد اختیار معامله. 80گفتار دوم: وقف اوراق اختیار معامله سهام. 81مبحث چهارم: اوراق مشارکت. 81گفتار اول: تعریف اوراق مشارکت. 82گفتار دوم: امکان سنجی وقف اوراق مشارکت. 84مبحث پنجم: اوراق صکوک. 86گفتار اول: تعریف صکوک. 86گفتار دوم: صکوک اجاره. 89بند یک: تعریف صکوک اجاره. 89بند دوم: امکان سنجی وقف صکوک اجاره. 90گفتار سوم: صکوک مرابحه. 91بند یک:تعریف اوراق مرابحه. 91بند دوم:امکان سنجی وقف اوراق مرابحه. 92نتیجه گیری. 94فهرست منابع. 97 چکیدهوقف از جمله مهمترین و مترقی ترین سنتهای نظام اسلامی است که نخستین انگیزههای واقفان برای مبادرت به وقف، نابودی فقر و محرومیت از جامعه مسلمین بوده است. نهاد وقف در گذر تاریخ با آسیبهای جدی روبرو گردیده که منتج به عدم اثربخشی و کارایی موقوفات شده است. در وضعیت کنونی جامعه که موارد مهمی از قبیل گسترش اشتغال و ریشه کن شدن فقر به عنوان پاره ای از مسائل موجود اقتصادی مطرح میباشد، گسترش فعالیت های خداپسندانه مانند وقف، میتواند کمک شایانی در نیل به این اهداف داشته باشند. از این رو بررسی موضوعاتی همچون وقف اوراق بهادار و تلاش در جهت اجرایی کردن آن، میتواند گام بزرگی در رسیدن به این هدف بزرگ باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که وقف پول و اوراق بهادار با توجه به راهکار های پیشنهاد شده قابل اجرا است و با موازین شرعی منافات ندارد و اگر در حوزه ی اقتصاد اسلامی، وقف اوراق بهادار بازار بورسی به عنوان یک ابزار مالی مورد استفاده قرار گیرد، می تواند به عنوان منبعی برای افزایش سرمایه گذاری در قالب انواع عقود اسلامی و قانونی تلقی شود و موجب گسترش اشتغال در جامعه گردد.به عبارتی؛ امروزه اموال از قالب هاي سنتي فراتر رفته و شاهد شناسايي اموال جديدي همانند اموال فكري و اوراق بهادار هستيم. سوال اصلي كه در اين زمينه مطرح مي شود اين است كه آيا با توجه به مباني فقهي-حقوقي نهاد وقف، وقف اوراق بهادار امكانپذير است؟ در صورتي كه پاسخ مثبت باشد، كداميك از اوراق بهادار داراي ويژگي هاي لازم مال موقوفه مي باشند؟ به نظر مي رسد با توجه به حديث نبوي «حَبّسِ الْأَصْلَ وَ سَبّلِ الثَّمَرَه» و استفاده از واژه اصل و نه عين، وقف اموالي كه قالب سنتي عين را نيز ندارند، امكانپذير است. در ميان انواع مختلف اوراق بهادار، سهام تنها برگه بهاداري است كه با توجه به هدف و مبناي وقف، شرايط مال قابل وقف را دارا مي باشد. امكان وقف اين برگه بهادار با توجه به مفهوم ماليت و قصد واقف از وقف آن قابل تأييد است.واژگان کلیدی: وقف، اوراق بهادار، سهام، بازار بورس ، فقه وحقوق مقدمهسنت حسنه وقف همواره از جمله مباحث ثابت در کتب فقهی بوده و در طول سالیان متمادی منشاء اثرات بسیار ارزشمندی در عرصه های مختلف اجتماع بوده است، اگرچه اصل موضوع وقف مورد پذیرش بیشتر جوامع بوده لیکن امروزه از مهمترین مسایل ، اختلاف در حوزه اموال وقفی است که ضرورت بازنگری در مسایل فقهی-حقوقی و اقتصادی آن برکسی پوشیده نیست.از سوی دیگر،تعریف ارایـه شـده از سوی فقها و اندیشمندان شیعی و به پیروی از آنها در قانون مدنی از وقف مبنی بر« حبس عین مال » موجب شده است تا موضوع منحصر در اعیان شود، لیـکن با لحـاظ تحـولات اقـتصادی و اینکه امـروزه در عرصههای اقتـصادی، مـال معـانی بسـیار گسـتردهتر از آنچه پیـش از این میدانسـتیم یافته است با چنین هدفی می توان اذعان داشت تحدید وقف به اعیان قابل بازنگری است.شایان ذکر است که دو عنصر زمان و مکان همواره مطمح نظر فقها و اندیشمندان اسلامی بوده و لحاظ همین دو عنصر موجبات تغییر در اصل یا موضوع حکم را در پی داشته است.و از طرفی، نیاز، در طول زندگی بشر موجب تحرک و پیشرفت انسان ها شده است. همواره تنش برای رفع یک نیاز و یا حل یک مساله و یا رد کردن یک مانع او را به سوی خلاقیت و نوآوری برای روش ها و ابزارهای جدید سوق داده است. از طرف دیگر روح برتری طلبی و آرمانی انسان همواره او را به خلق روشهایی برای ارتقای کارایی و بهرهوری تحریک مینماید.امروزه روش تامین مالی با نرخ بهره ثابت در نظام مالی سرمایه داری رایج است و در سطح بسیار گسترده ای از ابزارهای بدهی تامین مالی که مهمترین آن، اوراق قرضه است، استفاده می شود. استفاده از این ابزار در نظام مالی اسلامی ربوی بوده و مردود شمرده شده است. قانون اسلام (شریعت)، مسلمانان را از دریافت و پرداخت ربا منع نموده است. بنابراین در کشورهایی که جمعیت مسلمان زیادی دارند، استفاده از ابزارهای مالی متعارف مانند انواع اوراق قرضه، چندان کاربرد، کارایی و مقبولیتی ندارد. با این حال دولت ها و شرکت های اسلامی و یا شرکت های غیر اسلامی فعال در کشورهای اسلامی که بدنبال تامین مالی و مدیریت بدهی خود هستند نیازمند یافتن جایگزین هایی مطابق با اصول اسلامی می باشند.بنابراین با توجه به اینکه،وقف از جمله نهادهای حقوقی و اقتصادی مهم به شمار میرود و به نظر میرسد با توجه به مقتضیات زمان و مکان، شرایط و اوضاع و احوال روز باید در تعاریف و مصادیق و همچنین، قوانین موضوعه راجع به آن، بازنگری لازم صورت گیرد که بدینوسیله بتوان پیرامون مسائل مستحدثهای همچون وقف پول و اوراق بهادار نظیر سهام شرکتها و ابدال و استبدال در خصوص موقوفات مخروبه یا مشرف به خرابی و یا از حیز انتفاع خارج شده و تبدیل آن به سهام و... ارائه طریق کرد.در این پژوهش سعی کرده ایم که امکان سنجی این مهم را با توجه به دلایل فقهی و حقوقی بررسی کنیم.نهادوقفازپیشینهتاریخیغنیبرخورداراست. دردینمبیناسلامهموارهتشویقبهعملخیردراولویتبوده ودراینمیانوقفبهعنواننمونهبارزعملصالحیشناختهشدهاستکهنهتنهادرزمانحیاتواقف،بلکه حتیپسازمرگوينیزبراياوخیربهدنبالخواهدداشت.امروزهوقفدرکشورهايپیشرفتهجهانهمچونسایرنهادهايمالیروزبهروزگستردهشدهوراهیدرجهت تحققاهدافخیراجتماعیمهیاساختهاست. امادربرخیازکشورهاياسلامی،رواجتفسیريکهعینبودنمال موقوفهراازشرایطاساسیمالموقوفهمیداندسببشدهتانهادوقفبامحدودیتهاییروبهروشود. ایندر حالیاستکهامروزهشاهدآنهستیمکهدیگراموالوثروتهايموجوددرجامعهبهملکویاطلامحدود نبودهوقالبهايگوناگونییافتهاست. فهمعرفنیزازمالتغییرکردهوحتیدربسیاريازمواردشاهد شناساییاموالجدیديهستیمکهحتیدرگذشتهموجودنبودهولیامروزهازحمایتقانونگذاربرخورداراست و اوراقبهاداریکیازاقسامایننوعاموالمیباشد. اوراقبهاداردربازاربورساوراقبهادارمبادلهمیشوند. بهدلیلمزایايگستردهايکهاینبازارداشتهوسودي کهبهسرمایهگذارآنتعلقمیگیرد،شاهدآنهستیمکهافراد،بخشیازداراییخودرادراینبازارسرمایه گذاريمیکنند. درواقعامروزهدیگرداراییافرادبرخلافگذشته،بهزمینوطلامحدودنمیشودوچهبسا ممکناستبخشاعظمداراییفرددرقالباوراقبهادارباشد. باتوجهبهگسترشبازاربورسوافزایشروزبه روزسرمایهگذاريدراینبازار،اینسؤالمطرحشدهاستکهآیاممکناستتاشخصقسمتیازداراییخود راکهدرقالباوراقبهاداراستوقفکند؟درگذشتهموردقالبوقفازداراییفردخیر،زمینبودهاستاما چنانچهگفتیمامروزهاموال،انواعگوناگونیپیداکردهاستواوراقبهاداربخشاصلیازداراییبسیاريازافراد، بهخصوصدرشهرهايبزرگوپیشرفتهراتشکیلمیدهد. درنتیجهبررسیوقفاوراقبهادارویافتنپاسخی برايسوالمذکورضرورتدارد. اینمسألهسببشدهاستتاکمیتهفقهیبورساوراقبهادارتهراننیزبهبررسیامکانسنجیوقفسهامبهعنوان غالبترینورقهبهادارموردمعاملهدربازاربورساوراقبهاداربپردازد. هماکنونشرکتسپردهگذاريمرکزي وتسویهوجوهباصدورکدوقفیسهام،وقفسهامراعملاممکنساختهاستبااینقیدکهاوراقوقفشده سهامراازهرگونهنقلوانتقالممنوعمیسازد. برآنشدیمتاباتبیینشرایطمالموقوفه،جوازویاعدمجواز وقفاوراقبهادا