مقدمه:اهمیت موضوع تحقیقبحث اشتباه و تاثیر آن بر مسئولیت کیفری مرتکب از موضوعات و مباحث مهم و دقیق و در عین حال بحث برانگیز حقوق جزای عمومی به شمار می‌آید. عموماً حقوقدانان جزایی اشتباه را یکی از عوامل رافع مسئولیت کیفری می‌شناسند. منظور و نظر حقوقدانان از اشتباه به عنوان یکی از عوامل رافع مسئولیت، بیشتر اشتباه موضوعی است چرا که با پذیرش و حاکمیت قاعده معروف «جهل به قانون رافع مسئولیت نیست» عملاً جایی برای بحث درباره اشتباه حکمی پیش نمی‌آید هرچند که بعضاً چه در قوانین جزایی ایران و چه قوانین برخی کشورها مواردی از قاعده مذکور استثناء شده‌اند. قاعده جهل به قانون رفع تکلیف نمی‌کند یک قاعده پذیرفته شده بوده و به عنوان یک اصل مورد پذیرش می‌باشد.همانطور که می‌دانیم طرح یا لایحه بعد از تصویب در مجلس شورای اسلامی و تبدیل شدن آن به قانون و تایید آن در شورای نگهبان و پس از امضای رئیس جمهور و انتشار در روزنامه رسمی کشور، رعایت آن بر همه مردم لازم است و از آن پس مفاد قانون از قواعد زندگی در اجتماع در می‌آید و اشخاص ناچار به تنظیم روابط خود بر طبق آن می‌باشند. با توجه به رعایت احترام و حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها و جایگاه ویژه و رفیع آن در تعالیم حیات بخش اسلامی که بیش از هر چیز در صدد حراست از ابعاد مختلف شخصیت انسان و ارج نهادن به قدر و منزلت و سرنوشت او می‌باشد و با توجه به رسالت و هدف حقوق جزا که در صدد حفظ و تامین ارزش‌های حیاتی و مورد قبول جامعه از طریق اعمال ضمانت اجراهای کیفری می‌باشد و از طرفی این کیفرها که غالباً با حقوق اساسی، آزادی و سرنوشت انسان‌ها برخورد جدی داشته و با نظر به اینکه اعمال مجازات بدون توجه به اوضاع و احوال موثر در وقوع جرم و مجرمیت و استحقاق متهمین خلاف عدالت و انصاف می‌باشد. با عنایت به مراتب فوق الذکر لازم است که آثار اشتباه در مسئولیت کیفری را مورد مطالعه قرار داده و میزان مسئولیت افرادی را که به دلیل خطا، اشتباه و عدم آگاهی و اطلاع از مجرمانه بودن عمل ارتکابی، متهم به ارتکاب جرمی هستند را مورد بررسی قرار می‌دهیم و این مطالعه و بررسی از این جهت که محرومیت‌ها و معذوریت‌های مرتکب عمل مجرمانه را مدنظر قرار داده در خور توجه و عنایت می‌باشد. ضرورت انجام این تحقیق زمانی جلوه بیشتری می‌یابد که ممکن است شخص قاضی در مواجهه با ادعای جهل از ناحیه مرتکب دچار اشتباه شود.اعمال مجازات کورکورانه و بدون التفات به اوضاع و احوال و شرایط موثر در وقوع جرم عملی ناعادلانه و بی‌حاصل و عبث می‌باشد. اشتباه و عدم آگاهی از قوانین یکی از این اوضاع و احوال و شرایط می‌باشد و مجازات متهمینی که در اثر عدم آگاهی و اشتباه مرتکب جرم شده‌اند با عدل و انصاف و یا اهداف موردنظر از اجراء کیفر منافات داشته و اعمال کیفر نسبت به اینگونه متهمین که در واقع مجرم نبوده و جاذبه‌ها و کشش‌های مجرمانه در آنها وجود ندارد خلاف عدالت و انصاف به نظر می‌رسد چرا که می‌توان گفت اینگونه افراد نیاز به اصلاح و درمان ندارند. اگر اشتباه و جهل را به عنوان علت رافع مسئولیت بپذیریم، بررسی مسئولیت شخص جاهل و اشتباه کننده واجد این اهمیت است که تا حد زیادی نوع جرایم و مجازات‌ها تغییر می‌کند. مثلاً جرایم حدی با قبول اشتباه و جهل به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری از حالت حد خارج می‌شوند و مجازات‌های تعزیری نیز دچار تغییرات می‌شوند. حتی در جرایم مشمول حکم قصاص، مجازات قصاص منتفی می‌گردد ولی اگر به عدم تاثیر جهل و اشتباه بر مسئولیت مرتکب قائل باشیم قاتل مستحق قصاص و مجرم مستحق مجازات خواهد بود. در مجموع نتایج این تحقیق می‌تواند یاری کننده قانون‌گذار در امر قانون‌گذاری در موضوع مطروحه و اصلاح و تغییر و تکمیل قوانین و همچنین موجب اصلاح و تعدیل رویکرد قضات محترم دادگستری در ما نحن فیه باشد.- آیا قاعده جهل به قانون رافع مسئولیت کیفری نیست، به طور مطلق در آرای دادگاه‌ها رعایت می‌شود؟- دادگاه‌ها تا چه اندازه به ادعای جهل به قانون مرتکب توجه نموده و وی را مبری از مسئولیت دانسته و مجازات وی را تخفیف می‌دهند؟- کدام قسم از اقسام اشتباه و جهل تاثیر بیشتری در رفع مسئولیت کیفری دارند؟- قاعده جهل به قانون رافع مسئولیت کیفری نیست تا چه اندازه مورد پذیرش تحولات جدید حقوق کیفری بوده است؟- این قاعده به طور مطلق در آرای دادگاه‌ها رعایت نمی‌شود.- ادعای به جهل به قانون در جرایم مستوجب حد از سوی مرتکب بیشتر از سایر جرایم مورد توجه دادگاه‌ها بوده و مسئولیت کیفری را از مرتکب سلب می‌نماید برخلاف سایر جرایم که کمتر این ادعا مورد قبول و توجه دادگاه‌ها واقع می‌شود.- به نظر می‌رسد از انواع جهل و اشتباه، جهل به موضوع تاثیر بیشتری در رفع مسئولیت کیفری دارد چرا که فقدان علم به موضوع، مانع از تحقق سوء نیت عام مرتکب می‌شود.فایل ورد با قابلیت ویرایش