چکیده:بمنظور ارزیابی اثر تنش آبی بر ارقام پنبه آزمایشاتی در سه بخش مجزا در سال 1387 در موسسه تحقیقات پنبه کشور در منطقه علی آباد کتول به اجرا در آمد. ارزیابی در مطالعه آزمایشگاهی و گلخانه ای اثر تنش خشكي بر جوانه زني و رشد گياهچه ارقام پنبه به اجرا در آمد. در هر دو فاز آزمایشگاهی و گلخانه ای تحقیق در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با دو عامل تنش خشکی و رقم با 4 تکرار انجام پذیرفت. بمنظور اعمال تنش خشکی در شرایط جوانه زنی از چهار پتانسیل اسمزی با سطوح صفر، 4/0- ، 8/0- و 6/1- مگاپاسکال (با استفاده از ماده –D مانیتول) و سه سطح بدون تنش، تنش متوسط و تنش شدید خشکی در مطالعه گلخانه ای در نظر گرفته شد. ارقام در هر دو آزمایش یکسان و عبارت بودند از: ساحل، تابلادیلا، سای اکرا، No-200 ، بومی هاشم آباد و بومی کاشمر.در فاز گلخانه ای نیز با توجه به مرحله رشدی ارقام بعد از 35 تا 45 روز از کاشت در گلدانها و بعد از اِعمال دو بار سطوح تنش خشکی برگیاهچه ها یادداشت برداریهای مربوطه انجام پذیرفت. نتایج آزمون جوانه زنی نشان داد سای اکرا بالاترین درصد جوانه زنی کل و سرعت جوانه زنی را دارا، ولی با این وجود مقدار جوانه زنی رقم No-200 در روز چهارم از رقم سای اکرا بیشتر بود. در مطالعه گلخانه ای ایجاد تنش باعث کاهش معنی دار وزن تر برگ گردید. ارتفاع بوته ها و کلروفیل کل برگ تحت تاثیر یکسان سطوح اول و دوم تنش خشکی قرار گرفته ، اما بالاترین مقدار کلروفیل تحت شرایط تنش خشکی حاصل گردید بهترین شرایط رشدی در میانگین سطوح تنش را رقم تابلادیلا نسبت به سایر ارقام دارا بود.در بخش مطالعه مزرعه ای، تحقیق در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با دو فاکتور و چهار تکرار انجام گردید. فاکتور اول دارای 4 سطح از ارقام مورد بررسی تترا پلویید (تجاری) و فاکتور دوم آبیاری بر اساس میزان تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A بود که در 3 سطح اعمال گردید. سطح اول آن، آبیاری بطور معمول کرتهای تحقیقی و بر اساس نیاز گیاه که توسط آزمایشات مختلف در منطقه انجام شده بود صورت پذیرفت(آبیاری کامل) و بمنظور اعمال تنش خشکی به گیاه، در مرحله 10% گلدهی 65 درصد آبیاری کامل (سطح دوم تنش) و 30 درصد آبیاری کامل(سطح سوم تنش) اعمال گردید تا به ترتیب تنش ملایم و شدید خشکی در کرتهای تحقیقاتی مورد نظر انجام پذیرد. نتایج نشان داد که عامل تنش خشکی اثر معنی داری بر صفات تعداد قوزه در بوته، عملکرد کل وش در هکتار، عملکرد چین اول و عملکرد چین دوم داشت اما خصوصیات وزن بیست قوزه و تعداد شاخه زایشی تحت تاثیر این عامل قرار نگرفت. با افزایش سطح تنش خشکی از عملکرد چین اول کاسته می شود. رقم دیررس ساحل بالاترین عملکرد چین دوم را بدست داد.در مرحله سوم آزمایش آب ایستادگی در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار صورت پذیرفت. فاکتورهای مورد تحقیق عبارت بودند از: دما (10 و 20 درجه سانتیگراد)، رقم ( ساحل، تابلادیلا، سایکرا(سپید)، No-200، بومی هاشم آباد و بومی کاشمر) و تنظیم کننده رشد گیاهی(گلایسین بتائین، مانیتول، پیکس و آب مقطر(شاهد یا کنترل)). مقایسه میانگین وزن خشک گیاهچه نشان داد که دمای 10 نسبت به20 درجه سانتیگراد باعث کاهش تجمع وزن خشک گیاهچه ارقام پنبه در شرایط آب ایستادگی گردید. کاربرد تنظیم کننده های رشد گیاهی گلایسین بتائین، مانیتول و پیکس مزیتی در شرایط آب ایستادگی جهت تجمع وزن خشک گیاهچه ای ارقام پنبه نداشتند در این مطالعه رقم در دست معرفی N-200 دارای مقاومت نسبی بهتری نسبت به ارقام تجاری منطقه (ساحل و سپید) نسبت به آب ایستادگی در دوره گیاهچه ای بود.نتايح اين تحقيق نشان داد كه : تعداد صفحات 107 word فهرست مطالبمقدمه 1مقدمه 2فصل اول،کلیات 41-1- تاریخچه 51-2- اهمیت پنبه 61-3- سطح زیر کشت ، تولید و عملکرد پنبه در ایران 61-4- طبقه بندی پنبه 71-5- مشخصات گیاه شناسی 91-6-تنش محیطی 171-7- تنش خشکی 181-8- تنش غرقابی 201-9- تنظیم کننده های رشدی 26فصل دوم : بررسی منابع ( پیشینه تحقیق ) 292-1- جوانه زنی بذر 302-1-1جوانه زنی بذر پنبه 322-2- اثرات تنش خشکی در پنبه 332-2-1- اثر تنش خشکی بر تنفس 362-2-2- توسعه و تقسیم سلول در شرایط تنفس 362-2-3- اثر تنش خشکی بر فرایند فتوسنتزی 372-3- اثر تنش خشکی بر انتقال مواد فتوسنتزی 372-4- اثر آب ایستادگی و برخی مواد تنظیم کننده ی گیاهی بر رشد و عملکرد گیاه پنبه 372-5- اندازه گیری میزان تبخیر و تعرق پتانسیل از خاک با استفاده از تشتک تبخیر 39فصل سوم : مواد و روشها ( روش تحقیق ) 413-1- آزمایشات تنش خشکی ( کم آبی ) 423-1-1- ارزیابی تاثیر تنش خشکی ( کم آبی ) بر ویژگیهای جوانه زنی ارقام پنبه 423-1-2- آزمایش برآورد میزان جوانه زنی در شرایط تنش خشکی ( کم آبی ) 423-2-آزمایش ارزیابی گیاهچه ای در شرایط تنش خشکی ( کم آبی ) 433-2-1- اندازه گیری مقدار کلروفیل به روش جنسن 443-3- آزمایش تنش خشکی ( کم آبی ) در شرایط مزرعه ای 453-4- تنش غرقابی ( آب ایستایی) 463-5- تجزیه وتحلیل 47فصل چهارم: نتیجه وبحث 484-1- بررسی خصوصیات جوانه زنی و رشدی ارقام مختلف پنبه تحت تنش خشکی (کم آبی) 494-1-1 تجزیه واریانس 494-1-2- بحث و نتیجه گیری 494-2- مطالعه تنش خشکی (کم آلی) در گلخانه 544-3- بررسی خصوصیات عملکردی ارقام مختلف پنبه تحت شرایط خشکی(کم آبی) در شرایط مزرعه 654-3-1- نتایج تجزیه واریانس صفات مورد بررسی در مطالعه مزرعه ای 654-3-2- نتایج مقایسه میانگین های صفات مورد مطالعه در شرایط آزمایش مزرعه ای 664-3-3- بررسی ضراب همبستگی بین صفات 754-4- اثر تنظیم کننده رشد در تحمل به آب ایستادگی پنبه در دماهای مختلف فیتوترون 764-4-1 تجزیه واریانس صفات 764-4-2-مقایسه میانگین ها 784-4-3- بحث 89فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات 945-جمع بندی نتایج آزمایشات 955-1- پیشنهادات 96فهرست منابع 97چکیده انگلیسی 107فهرست جداولجدول 2-1- میانگین مربعات صفات مورد بررسی در آزمایش جوانه زنی. 51جدول2-2- میانگین درصد و سرعت جوانه زنی در پتانسیلهای مختلف اسمزی. 51جدول2-3- نتایج مقایسه میانگین درصد و سرعت جوانه زنی در ارقام مورد بررسی. 52جدول2-4- اثر متقابل عامل های مورد تحقیق بر صفات جوانه زنی در تیمارهای مورد مطالعه*. 53جدول 2-5- درجه آزادی و میانگین مربعات صفات مورد بررسی در مطالعه گلخانه ای. 58جدول2-6- نتایج مقایسه میانگین صفات مورد بررسی در سطوح تنش خشکی در گلخانه*. 59جدول2-7- نتایج مقایسه میانگین صفات مورد بررسی ارقام پنبه در سطوح تنش خشکی در گلخانه*. 60جدول2-8- نتایج مقایسه میانگین صفات مورد بررسی در تیمارهای مورد مطالعه در شرایط گلخانه ای*. 61جدول 2-9- ضریب همبستگی ساده بین صفات مورد بررسی در مطالعه گلخانه ای. 63جدول 3-1- نتایج تجزیة واریانس صفات مورد بررسی. 65جدول 3- 2- نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی × رقم بر صفات مورد بررسی. 74جدول 3- 3- جدول ضریب همبستگی بین صفات مورد مطالعه 75جدول4-1- تجزیة واریانس صفات مورد بررسی. 77جدول 4-2- مقایسه میانگین صفات اندازه گیری شده در دماهای مورد مطالعه. 84جدول 4-3- مقایسه میانگین صفات اندازه گیری شده تحت تاثیر تنظیم کننده های مختلف رشد. 84جدول 4-4- مقایسه میانگین صفات اندازه گیری شده در ارقام مورد مطالعه. 85جدول 4-5- مقایسه میانگین صفات اندازه گیری شده تحت اثرات متقابل دما و تنظیم کننده رشد. 85جدول 4-6- مقایسه میانگین صفات اندازه گیری شده تحت اثرات متقابل دما و رقم. 86جدول 4-7- مقایسه میانگین صفات اندازه گیری شده تحت اثرات متقابل تنظیم کننده رشد و رقم. 87فهرست شکل هاشکل 1-1: مصرف و تولید پنبه از سال زراعی 2005 تا کنون . 7شکل 3-1: اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر میانگین تعداد شاخه های زایشی در ارقام پنبه. 66شکل 3-2: مقایسه میانگین تعداد شاخه های زایشی در ارقام پنبه. 67شکل 3-3: اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر میانگین تعداد قوزه در بوته. 67شکل 3-4: مقایسه میانگین تعداد قوزه در بوته در ارقام پنبه. 68شکل 3-5: اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر میانگین وزن بیست قوزه. 69شکل 3-6: مقایسه میانگین وزن بیست قوزه در ارقام پنبه. 69شکل 3-7: اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر میانگین عملکرد چین اول. 71شکل 3-8: مقایسه میانگین عملکرد چین اول در ارقام پنبه. 71شکل 3-9: اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر میانگین عملکرد چین دوم. 72شکل 3-10: مقایسه میانگین عملکرد چین دوم در ارقام پنبه. 72شکل 3-11: اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر میانگین عملکرد کل وش. 73شکل 3-12: مقایسه میانگین عملکرد کل وش در ارقام پنبه. 73