عقل" خود بنیاد" و عقل" خدا بنیاد"تغییر تاریخى مفهوم عقل قرآنى در فلسفه، عرفان و علم زبان و ادبیات، جریانی سیل و در معرض تغییر و تحول دائمی است. کلمات و کنایات به مرور زمان رنگ می بازند و مردم هر عصر و نسلی به تناسب اشتغالات و فرهنگ زمانه،محتواي تازه اي در ظرف زبان وارد کرده و روح تازه اي به آن می بخشند.کلیات زبان و ادبیات و جان و جوهر آن البته ثابت و جاوید می ماند، اما اجزاء و عناصرتشکیل دهنده زبان بعضاً دستخوش تحول می گردد. می بینیم که نسل امروز آثار حافظ وسعدي و مولوي و فردوسی را می خواند، ولی فهم فرزندان ما از مراد آن فرزانگان درموارد بسیاري با فهم معاصرین آنان متفاوت می باشد. این تفاوت چیزي جز تغییر محتوائی برخی کلمات در ظرف زبان و زمان نمی باشد.از جمله این موارد، واژة "عقل" است که از کلمات عربی و مفاهیم قرآنیِ وارد شده درزبان فارسی به شمار می رود.بیشتر مردم معناي "عقل" و معادل فارسی آنرا "خرد" و فرزانگی می دانند و از آن مفهوم درك و دانش دریافت می کنند،در حالیکه چنین ترجمه و برگردانی در انتقال معناي "عقل"، ناقص است و نمی تواندمحتواي مورد نظر را از زبان اصلی خود منتقل نماید.اشکال از استنباط ایرانیان امروز از واژة "عقل" و مغایرت آن با( معناي اصلی آن در قرآن یا) زبان عربی نیست، از همان قرون نخستین، با گسترش اسلام و آمیخته شدن زبان وفرهنگ اعراب با ملت هائی که به آئین جدید می گرویدند، رنگ پذیري کلمات آغازگردید.در روزگاري که آثار فیلسوفان یونان به فضاي فرهنگی مسلمانان وارد می شد، متفکرین ایرانی همچون ابن سیناها، رازي ها، فارابی ها و متفکرین اندلسی همچون ابن رشدها و ابن عربی ها عقل و فلسفه را از یک جنس تصور کردند و عقل نظري یا عقل فلسفی معادلی باعقل قرآنی تلقی گردید.معتزله نیز با تکیه بر چنین برداشتی از عقل، در برابر اشاعره که عمدتاً بر "نقل"، یعنیاخبار و احادیث اعتماد می کردند، همان مفهوم "خرد ورزي" و اندیشه گرائی را که ایرانیان از واژه "عقل" استنباط کرده بودند، توسعه و تسري دادند.
عقل" خود بنیاد" و عقل" خدا بنیاد"تغییر تاریخى مفهوم عقل قرآنى در فلسفه، عرفان و علم زبان و ادبیات، جریانی سیل و در معرض تغییر و تحول دائمی است. کلمات و کنایات به مرور زمان رنگ می بازند و مردم هر عصر و نسلی به تناسب اشتغالات و فرهنگ زمانه،محتواي تازه اي در ظرف زبان وارد کرده و روح تازه اي به آن می بخشند.کلیات زبان و ادبیات و جان و جوهر آن البته ثابت و جاوید می ماند، اما اجزاء و عناصرتشکیل دهنده زبان بعضاً دستخوش تحول می گردد. می بینیم که نسل امروز آثار حافظ وسعدي و مولوي و فردوسی را می خواند، ولی فهم فرزندان ما از مراد آن فرزانگان درموارد بسیاري با فهم معاصرین آنان متفاوت می باشد. این تفاوت چیزي جز تغییر محتوائی برخی کلمات در ظرف زبان و زمان نمی باشد.از جمله این موارد، واژة "عقل" است که از کلمات عربی و مفاهیم قرآنیِ وارد شده درزبان فارسی به شمار می رود.بیشتر مردم معناي "عقل" و معادل فارسی آنرا "خرد" و فرزانگی می دانند و از آن مفهوم درك و دانش دریافت می کنند،در حالیکه چنین ترجمه و برگردانی در انتقال معناي "عقل"، ناقص است و نمی تواندمحتواي مورد نظر را از زبان اصلی خود منتقل نماید.اشکال از استنباط ایرانیان امروز از واژة "عقل" و مغایرت آن با( معناي اصلی آن در قرآن یا) زبان عربی نیست، از همان قرون نخستین، با گسترش اسلام و آمیخته شدن زبان وفرهنگ اعراب با ملت هائی که به آئین جدید می گرویدند، رنگ پذیري کلمات آغازگردید.در روزگاري که آثار فیلسوفان یونان به فضاي فرهنگی مسلمانان وارد می شد، متفکرین ایرانی همچون ابن سیناها، رازي ها، فارابی ها و متفکرین اندلسی همچون ابن رشدها و ابن عربی ها عقل و فلسفه را از یک جنس تصور کردند و عقل نظري یا عقل فلسفی معادلی باعقل قرآنی تلقی گردید.معتزله نیز با تکیه بر چنین برداشتی از عقل، در برابر اشاعره که عمدتاً بر "نقل"، یعنیاخبار و احادیث اعتماد می کردند، همان مفهوم "خرد ورزي" و اندیشه گرائی را که ایرانیان از واژه "عقل" استنباط کرده بودند، توسعه و تسري دادند.