بررسی همه جانبه ملات (مقاله کامل)9-1-1 تعاريف و موارد مصرفملات ماده‌اي است خميري كه براي چسباندن قطعات مصالح بنايي به يكديگر، تأمين بستري براي توزيع بار و بالاخره براي اندودكاري سطوح داخلي و خارجي ساختمان و بندكشي نماها به مصرف مي‌رسد.9-1-2 عوامل متشكله ملاتهاملاتها از يك جسم چسباننده (مانند خمير سيمان، آهك هيدارته، گچ و غيره) و يك ماده پركننده ريزدانه (مانند ماسه طبيعي، شكسته، ماسه‌هاي سبك طبيعي و ساختگي از قبيل پوكه‌ها و پرليت) تشكيل شده‌اند. مواد پركننده را براي كاهش هزينه و كاهش جمع‌شدگي ملاتها به كار مي‌برند9-1-3 انواع گيرشملاتها از نقطه نظر گيرش به دو دسته هوايي و آبي گروه‌بندي مي‌شوند:9-1-3-1 ملات هواييملات هوايي ملاتي است كه در هوا مي‌گيرد و سفت و سخت مي‌شود، به عبارت ديگر گيرش ملات هوايي و سفت و سخت شدن و سفت و سخت ماندن آنها به هوا نياز دارد.بعضي از ملاتها فيزيكي خشك مي‌شوند و آب آزاد و آب نم آنها تبخير مي‌شود مانند ملاتهاي گلي و كاهگلي، گروه ديگر شيميايي مي‌گيرند و سفت و سخت مي‌شوند مانند ملات آهك هوايي كه آهك آن با گرفتن دي اكسيد كربن از هوا به كربنات كلسيم تبديل مي‌شود. با وجود اينكه ملات گچ در موقع گرفتن با آب تركيب و به سنگ گچ مبدل مي‌گردد، ولي در گروه ملاتهاي هوايي قرار مي‌گيرد، زيرا در آب وا مي‌رود و براي سخت ماندن به هوا نياز دارد.9-1-3-2 ملات آبيملات آبي ماده‌اي است كه زير آب يا در هوا به طريق شيميايي مي‌گيرد و سفت و سخت مي‌ماند. ملاتهاي سيماني و گل‌آهك از جمله اين ملاتها هستند.9-2-1 مصالح چسبانندهمصالح چسباننده عمده‌اي كه در ساختن ملاتها به كار مي‌روند عبارتند از:ـ خمير گل رس كه در بند 2-10 به تفصيل مورد بحث واقع شده است.ـ خمير گل آهك شكفته كه در بند 2-8 شرح آن آمده است.ـ خمير گچ كه در بند 2-9 در مورد آن بحث شده است.ـ خمير انواع سيمان (پرتلند نوع 1 ، 2 ، 3 ، 4 و 5، سيمانهاي سفيد و رنگي، سيمانهاي طبيعي، سيمانهاي آميخته با سرباره و مواد پوزولاني طبيعي و مصنوعي و سيمان بنايي) كه در بند 2-7 در مورد آن بحث شده است.ـ قير و قطران مذاب يا محلول در حلالهاي مناسب يا امولسيون آنها كه در بند 2-12 درباره آنها بحث شده است.ـ آب مصرفي در ساختن ملاتها كه شرح آن در بند 2-11 آمده است.ـ خاكستر كه جزئي از ملات ساروج است و پسمانده سوختن چوب و ساير سوختهاي جامد مي‌باشد و حاوي مقادير زيادي سيليس غير بلوري است. خاكستر بادي[1] به عنوان ماده‌اي پوزولاني مي‌تواند به ملات اضافه شود.ـ ساير مواد شامل آب شيشه[2] (شيشه محلول) سيليكات سديم يا پتاسيم براي ملاتهاي ضد اسيد.ـ مواد پوزولاني طبيعي يا مصنوعي كه به ملاتهاي آهكي و سيماني اضافه مي‌شود. گرد سنگ آهك و ساير مواد نرم كه براي كارآيي به ملات افزوده مي‌شود و بالاخره مصالح چسباننده مصنوعي پلاستيكي كه در اندودكاري به مصرف مي‌رسند.9-2-2 مصالح پركنندهمصالح پركننده متداول در ملاتها عبارتند از:مصالح سنگي طبيعي با وزن ويژه متعارف شامل سنگدانه‌هاي آبرفتي گردگوشه و غلتيده يا شكسته با دانه‌بندي از صفر تا حدود 5 ميليمتر كه در استانداردهاي 299 ”ماسه براي ملات سيماني“ و 301 ”ماسه براي اندود گچ“ درباره آنها بحث شده است.سنگدانه‌هاي سبك طبيعي يا مصنوعي شامل پوكه‌هاي طبيعي و مصنوعي (مانند پوكه رسي و پرليت) كه شرح آنها در بند 2-13 آمده است.خاك سنگ، نرمه سنگ و گرد سنگ سفيد و رنگي و خاكستر كه بيشتر در ملاتهاي رويه و بندكشيها به مصرف مي‌رسند.ساير مواد شامل كاه كه در كاهگل به مصرف مي‌رسد و لوئي كه در ساختمان ساروج به كار مي‌رود.9-2-3 مواد افزودنيشامل مواد حبابساز هوا، روان‌كننده‌ها، تندگير كننده‌ها براي كار در فصول سرد و جلوگيري از يخ زدن ملات، مواد نگهدارنده آب براي بالابردن كارآيي، مواد پوزولاني براي جلوگيري از حمله سولفاتها و آب‌بندي نسبي ملات، مواد آب‌بند كننده براي آب‌بند كردن ملات و مواد رنگي براي توليد ملات رنگي مصرفي در رويه و بندكشي كه شرح مفصل آنها در بند 2-15 آمده است، مي‌باشند. براي مصرف هريك از اين مواد بايد موافقت دستگاه نظارت كسب شده باشد.9-3 انواع ملاتهاملاتها داراي انواع گوناگوني به شرح زير مي‌باشند9-3-1 ملات گل و كاهگلماده چسباننده ملات گل و كاهگل، خاك رس است. پولكهاي خاك رس پس از مكيدن آب به صورت خميري در آمده و دانه‌هاي ماسه خاك را به يكديگر مي‌چسبانند. اين ملاتها از قديمي‌ترين ملاتها هستند و در نخستين ساختمانهايي كه بشر بنا كرده، به كار رفته است. هم اكنون نيز در ساختمانهاي خشتي و گلي و حتي آجري و سنگي بسياري از روستاها اين ملات به كار مي‌رود. براي ساختن ملات گل، آخوره مي‌بندند و در آن آب مي‌اندازند و صبر مي‌كنند تا پولكهاي خاك رس آب بمكند، پس از آن ملات را خوب ورز مي‌دهند و به مصرف مي‌رسانند.چون ملات گل پس از خشك شدن جمع شده و ترك مي‌خورد، به آن كاه مي‌زنند كه آن را مسلح كرده و از ترك خوردن آن جلوگيري كنند. براي ساختن اين ملات نيز آخوره‌اي از خاك و كاه مي‌سازند و در آن آب مي‌اندازند تا خاك گل شده و كاه خيس خورده و نرم شود. پس از آن ملات را خوب ورز مي‌دهند و به مصرف مي‌رسانند. ملات كاهگل براي اندود ساختمانهاي گلي، زيرسازي اندود گچي و آب‌بندي بام ساختمانها مصرف مي‌شود. ملات كاهگل به علت سبكي وزن، عايق، حرارتي خوبي است و از اين رو در گذشته سقف زيرين شيروانيهاي دو پوشه را با اين ملات از داخل اندود مي‌كردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگيرند. چنانچه در آب ملات كاهگل كمي نمك طعام اضافه كنند، به علت خاصيت جذب و نگهداري رطوبت كه در نمك وجود دارد، ملات بيشتر خميري مي‌ماند و بهتر جلو عبور آب را مي‌گيرد، به علاوه از آنجا كه نمك درجه انجماد آب را پايين مي‌آورد، در فصول سرد اين ملات ديرتر يخ مي‌زند، در ساختن كاهگل براي نما بايد از كاه نرم و ريز استفاده كرد. براي ساختن هر مترمكعب كاهگل، حدود 45 تا 50 كيلوگرم كاه لازم است. گل نيمچه كاه داراي كاه كمتري است و براي فرش كردن آجر روي بام در مناطق كم باران به مصرف مي‌رسد. گاهي اوقات به ملاتهاي گلي به منظور آب‌بندي و دوام بيشتر، امولسيون قير اضافه مي‌كنند. افزودن ماسه به ملات گل، سبب كاهش جمع‌شدگي و در نتيجه كاهش ترك‌خوردگي آن مي‌شود. افزودن كمي آهك يا سيمان نيز سبب اصلاح بعضي خاكها مي‌شود.9-3-2 ملات گل آهكدو اشكال عمده در ملات گل وجود دارد، يكي انقباض ناشي از خشك شدن و ترك خوردن و ديگري وارفتن ملات در آب و آب‌شستگي، افزودن آهك به خاك، اين دو اشكال را برطرف كرده و آن را تخفيف مي‌دهد. ملات گل‌آهك ملاتي است آبي و براي گرفتن نيازي به دي اكسيد كربن ندارد. سيليس و آلومين خاك رس در صورت وجود آب با آهك تركيب شده و سيليكات و آلومينات كلسيم به وجود مي‌آيد كه در برابر آب‌شستگي و وا رفتن مقاوم هستند. از اين رو براي اينكه ملات گل‌آهك خوب به عمل آيد، بايد مرطوب بماند. ملات گل‌آهك نيز مانند ملات گل از قديم در نواحي روستايي و به ويژه در نقاط مرطوب به كار رفته است. اين ملات در بعضي جاها، ملات حرامزاده يا گل حرامزاده نام 9-3-3 ملات ساروجپيش از اختراع سيمان، ملات ساروج را براي اندود و آب‌بندي كردن آب‌انبارها و حوضها مصرف مي‌كردند، ولي امروزه مصرف آن بسيار كم شده و ملات سيمان جاي آن را گرفته است. ملاتهاي ساروج مصرفي در ايران به دو گونه تقسيم مي‌شوند: ساروج گرم و ساروج سرد.9-3-3-1 ملات ساروج گرمساروجهاي گرم در واقع نوعي ملات آهك آبي هستند كه از پختن و آسياب كردن سنگهاي آهكي رس‌دار به دست مي‌آيند و اين نوع ملاتها در جنوب ايران در كناره شمالي خليج فارس به كار مي‌رفته و پس از گذشت سالها در ساختمانهاي دريايي پابرجا مانده‌اند. مشهورترين ساروج از اين نوع متعلق به بندر خمير مي‌باشد.9-3-3-2 ملات ساروج سردماده چسباننده اين ملات از اختلاط آهك، خاكستر و آب حاصل مي‌شود، براي قوام و چسبندگي به آن خاك رس مي‌افزايند و ماسه بادي نيز در آن نقش پركنندگي و استخوان‌بندي دارد، براي جلوگيري از ترك‌خوردگي به ساروج، لوئي (پنبه جگن) يا موي بز مي‌زدند. خاكستر داراي مقدار زيادي سيليس غير بلوري است كه به هنگام اختلاط با دوغاب آهك با آن تركيب شده و سيليكات كلسيم به وجود مي‌آيد، ولي اين عمل به كندي پيش مي‌رود و از اين جهت ملات ساروج، كندگير است.ملات ساروج از اختلاط 10 پيمانه گرد آهك شفكته، 7 پيمانه خاكستر الك شده، يك پيمانه خاك رس، يك پيمانه ماسه بادي، 30 تا 50 كيلوگرم لوئي (براي هر مترمكعب ملات)، آب به قدر كافي و ورز دادن آنها به دست مي‌آيد[1].يده مي‌شده است. اين ملات چون آبي است براي فرش كردن، آجركاري و سنگ‌كاري مناسب مي‌باشد.9-3-4 ملات گچملات گچ خالص از پاشيدن گرد گچ در آب و به هم زدن آن به دست مي‌آيد. چنين ملاتي زودگير است و تنها براي كارهايي كه با سرعت انجام مي‌گيرد، مناسب مي‌باشد. براي اينكه بتوان با ملات گچ كار كرد، بايد زمان گيرش آن به تأخير افتد. افزودن خاك رس، خمير آهك و افزودنيهايي ديگر مانند سريشم نجاري آن را كندگير مي‌كنند.ملات گچ خالص براي قشر مياني سفيدكاري و اتصال قطعات گچي مناسب، است همچنين در بعضي موارد براي اندودهاي زودگير مانند اندود آستر سقفهاي كاذب به كار مي‌رود.در قشر رويه سفيدكاري، ملات گچ خالص به كار مي‌رود و براي اينكه فرصت كافي براي كار كردن با آن وجود داشته باشد، هنگام گرفتن آن را ورز مي‌دهند تا بلورهاي سوزني شكل گچ مهلتي براي در هم رفتن پيدا نكنند و ملات يكپارچه گچ درست نشود. چنين ملاتي را ملات گچ كشته مي‌نامند.گچ كشته در تماس با اجسام، سفيدي پس مي‌دهد و بسيار نرم است. وجود آهك نشكفته، آهك دو آتشه (سوخته)[1] و منيزي سوخته در ملاتهاي گچ، سبب ايجاد آلوئك در اندودهاي گچي مي‌شود.ملات گچي مرمري در اندودكاري نقاط مرطوب و مكانهايي كه نياز به شستشو دارند، به مصرف مي‌رسد. 9-3-5 ملات گچ و خاكافزودن خاك رسي به گچ به مقادير زياد آن را كندگير و ارزان مي‌كند، معمولاً نسبت خاك رس به گچ از 1 به 2 تا 1 به 1 تغيير مي‌كند كه ملات اخيرالذكر به ملات گچ نيم و نيم معروف بوده و متداول‌تر است.مصرف ملات گچ در طاق‌زني و تيغه‌سازي و قشر آستر اندودكاريهاي داخل ساختمان است. براي ساختن آن مخلوط گچ و خاك را به آهستگي در آب پاشيده به هم مي‌زنند.9-3-6 ملات گچ و ماسهاز اختلاط گچ با ماسه ريزدانه ملات گچ و ماسه ساخته مي‌شود كه مي‌توان از آن به جاي ملات گچ و خاك براي زيرسازي اندودها در نقاطي كه ماسه بادي يا ساحلي يا رودخانه‌اي ريزدانه فراوان است، استفاده كرد. انواع ماسه ريزدانه و دانه‌بندي آنها در استاندارد 301 ايران آمده است، درشت‌ترين دانه در ماسه براي اين نوع ملات، 2 ميليمتر ذكر گرديده است.9-3-7 ملات گچ و پرليتاز پرليت منبسط و گچ، ملات سبكي ساخته مي‌شود كه جاذب صوتي مناسب و عايق حرارتي خوبي است. اندود پرليت و گچ از نفوذ آتش به اسكلت فولادي و بتن فولادي ساختمانها جلوگيري نموده و خطر گسترش آتش را كاهش مي‌دهد.9-3-8 ملات گچ و آهكملات گچ براي مناطق خشك مناسب است و آن را نمي‌توان در نقاطي كه رطوبت نسبي هوا از 60% تجاوز مي‌كند، مصرف كرد. براي اين نواحي ملات گچ و آهك مناسب‌تر است. افزودن 3 پيمانه خمير آهك به يك پيمانه گچ يا دو قسمت وزني گرد آهك شكفته به يك قسمت گچ، آن را كندگير كرده و براي قشر رويي مناسب مي‌سازد. براي مناطق مرطوب، ملات گچ و آهك مذكور مناسب‌تر است، زيرا پس از مدتي كه از مصرف آن گذشت، آهك با گرفتن گاز كربن از هوا به سنگ آهك تبديل مي‌شود كه جسمي سخت و در برابر آب و بخار پايدار است.9-3-9 ملات ماسه سيمانماده چسباننده اين ملات، سيمان پرتلند و ماده پركننده آن، ماسه است. اين ملات از نوع آبي و داراي مقاومت خوبي به ويژه در سنين اوليه است. ملات ماسه سيمان جمع مي‌شود و در سطوح بزرگ و بندكشيها تركهاي ريز (مويي) و درشت برمي‌دارد. آب برف و باران بخصوص در موقع بوران[1] به داخل اندود سيماني و بندكشيها نفوذ كرده و حتي گاهي به داخل ساختمان سرايت مي‌كنند. براي زودگير كردن ملات سيماني هيچگاه نبايد به آن گچ افزوده شود، زيرا چنين ملات و اندودي پس از مدتي متلاشي مي‌شود. وجود خاك رس در ماسه ملات سبب مي‌شود كه دور دانه‌هاي ماسه، دوغابي از خاك رس درست شود و سيمان نتواند به خوبي به آن بچسبد. وجود برخي مواد آلي در ملات، باعث ديرگير شدن آن مي‌شود. مواد سولفاتي موجود در ماسه، آب يا آجر مصرفي، باعث از هم گسيختگي ملات و كار آجري مي‌شود. به اين علت ميزان مواد مضر نظير خاك رس، مواد آلي و سولفاتها در ملات محدود شده است. در مواقعي كه خطر حمله سولفاتها مطرح است، بايد از سيمان ضد سولفات نوع 2 يا 5 يا سيمان پوزولاني استفاده شود. گاهي اوقات براي مقابله با حمله ضعيف سولفاتها و سرما، توصيه مي‌شود عيار سيمان در ملات بيشتر اختيار شود، ولي بايد در نظر داشت كه هنگام نشست نامتعادل، كارهاي پرسيمان تركهاي بزرگتري برمي‌دارند، در حالي كه در ملاتهاي ضعيف تركها در تمام كار پخش شده و به صورت مويي ظاهر مي‌شوند. براي شمشه‌گيري ملاتهاي سيمان، هرگز نبايد از گچ استفاده كرد، زيرا اين دو ملات، به ويژه در صورت وجود رطوبت با يكديگر تركيب شده و متلاشي مي‌شوند. [1] باران يا برف توأم با باد، بوران ناميده مي‌شود. 9-3-10 ملاتهاي ماسه سيمان آهك (باتارد)ملاتهاي ماسه سيمان با نسبتهاي مختلفي از سيمان و آهك و ماسه ساخته مي‌شوند كه متداول‌ترين آنها 6 : 1: 1 (يك حجم سيمان و يك حجم آهك و 6 حجم ماسه) و آب به مقدار كافي مي‌باشد. حجم ماده پركننده ملات، بايد حدود تا 3 برابر ماده چسباننده باشد و نمي‌تواند از اين حدود تجاوز كند، در صورت كمتر شدن، جمع‌شدگي و به دنبال آن ترك‌خوردگي اتفاق مي‌افتد و در صورت بيشتر شدن، كارآيي[1] ملات كم مي‌شود. از سوي ديگر مقاومت ملاتهاي سيماني بيش از مقاديري است كه در كار بنايي لازم است. لذا براي اينكه با مصرف سيمان كمتر، كارآيي ملات كاهش نيابد، مي‌توان مقداري آهك جانشين سيمان نمود.آهك علاوه بر تأمين كارآيي ملات سبب مي‌شود كه:الف: نفوذپذيري آب در ملات و اندود كم شود.ب: خميري بودن[2] ملات بيشتر شده و از ترك‌خوردگي آن جلوگيري شود.پ: با خاك موجود در ماسه ملات تركيب شده و از اثر بد آن در ملات جلوگيري كند.ت: در مصرف سيمان صرفه‌جويي شود.ث: قابليت نگهداري آب ملات افزايش يافته و ملات كارپذيرتر شود.ج: ظرفيت حمل ماسه در ملات افزايش يابد.ملاتهاي ماسه، سيمان، آهك در ايران به باتارد[3] مشهور هستند كه لفظي فرانسوي است. علاوه بر ملات باتارد 6 :1:1 (نسبتهاي حجمي سيمان به آهك به ماسه) از ملاتهاي 1:2:9 و 1:3:12 نيز مي‌توان در كارهاي كم اهميت‌تر استفاده كرد، ولي در هر حال نسبت جمع مواد چسباننده به ماده پركننده نبايد از كمتر باشد. هرچه مقدار آهك در ملات باتارد زيادتر شود، قابليت آبنگهداري و كارآيي ملات افزايش مي‌يابد، ولي در مقابل، مقاومت فشاري آن كاهش پيدا مي‌كند. بسته به اينكه كدام يك از اين دو ويژگي ملات براي طراح حائز اهميت بيشتري باشد، ملات مورد نظر انتخاب مي‌شود. به اين ترتيب ملاحظه مي‌گردد كه نبايد تصور كنيم هرچه ملات قوي‌تر باشد، بهتر است.9-3-11 ملات سيمان بناييسيمان بنايي محصولي است كه در كشورهاي صنعتي به مقدار زياد توليد شده و در كارهاي بنايي كه مقاومت زياد مورد نظر نيست، مصرف مي‌شود. سيمان بنايي از اختلاط سيمان پرتلند معمولي با جسم پركننده بي‌اثري[1] (از نظر شيميايي) مانند گرد سنگ آهك و مواد افزودني حبابساز، مرطوب كننده و دافع آب به دست مي‌آيد. حداقل درصد سيمان پرتلند در كشورهاي مختلف متفاوت است، در كشور سوئد اين نسبت (40%) و در ايالات متحده و كانادا (50%) و در بريتانيا (75%) مي‌باشد. منظور اصلي از مصرف سيمان بنايي، دستيابي به خاصيت خميري بهتر، كارآيي و آبنگهداري بيشتر و كاهش جمع‌شدگي ملات است. اختلاط اين نوع ملات در كارهاي بزرگ، بهتر و ساده‌تر انجام مي‌شود. بعضي سيمانهاي بنايي آميخته‌اي از سيمان پرتلند، آهك مرده و مواد مضاف هستند. در ملات سيماني نيز مي‌توان به جاي آهك، سيمان بنايي افزود. 9-3-12 ملاتهاي سيمان ـ پوزولاني[1] و آهك ـ پوزولانياين قبيل ملاتها داراي سابقه ديرينه هستند، به طور كلي مواد پوزولاني به موادي گفته مي‌شود كه به تنهايي خاصيت چسبندگي ندارند، ولي با آهك و با وجود آب در درجه حرارتهاي عادي تركيب شده و نوعي سيمان توليد مي‌كنند. نام پوزولان از خاكستر آتشفشاني بسيار فعالي كه از ناحيه‌اي واقع در ايتاليا به نام پوزولي[2] استخراج مي‌گرديد، گرفته شده است. به جاي سيمان پرتلند مي‌توان از سيمانهايي كه از آسياب كردن مواد پوزولاني و اختلاط با سيمان پرتلند يا آهك شكفته ساخته مي‌شوند، استفاده كرد. اين ملاتها در برابر حمله مواد شيميايي بخصوص سولفاتها پايدار هستند. مواد پوزولاني يا طبيعي هستند مانند پوكه سنگها و كف سنگهاي آتشفشاني و خاك دياتومه، يا مصنوعي مانند سرباره كوره آهنگدازي و گرد آجر، نمونه‌اي از اين ملاتها از مخلوط كردن گرد آجر و آهك در كشورهاي شرقي، ساخته و مصرف مي‌شده است كه در ايران به نام سرخي و در هندوستان به اسم سوركي[3] و در مصر به نام حمرا[4] نامگذاري شده است. بعضي مواد پوزولاني در درجه حرارتهاي عادي فعال نيستند، ولي در اثر گرم كردن تا دمايي معين، فعال و براي تركيب با آهك و سيمان آماده مي‌شوند.ملاتهاي سيمان ـ پوزولاني و آهك ـ پوزولاني، ديرگير بوده و داراي مقاومت چندان زيادي نيستند ولي براي مصرف در نقاطي كه احتمال حمله سولفاتها موجود باشد، مناسبند. ملات ماسه آهكماده پركننده اين ملات، ماسه و ماده چسباننده آن، آهك است. ملات ماسه آهك ملاتي است هوايي و براي گرفتن و سفت و سخت شدن به دي اكسيد كربن موجود در هوا نياز دارد. اين ملات براي مصرف لاي جرز مناسب نيست، زيرا دي اكسيد كربن لازم نمي‌تواند به داخل آن نفوذ كند و فقط سطح رويي آن كربناتي مي‌شود، از اين رو ملات براي اندود سطوح مناسب است. اين ملات براي گرفتن و سخت شدن بايد مرطوب بماند، زيرا در غياب آب عمل كربناتي شدن انجام نمي‌شود، از اين رو ملاتهاي آهكي را بايد در مكانهاي مرطوب به كار برد و تا پايان مدت عمل آمدن نمناك نگاه داشت. چنانچه ملات ماسه آهك قدري خاك داشته باشد (اصطلاحاً ماسه كفي)، بهتر است، زيرا از تركيب خاك ماسه با آهك، همان طور كه در ملات گل آهك گفته شد، تركيبهايي ايجاد مي‌شود كه گاز كربن هوا در آنها دخالتي نداشته و به گرفتن ملات به صورت آبي كمك مي‌كند. وجود آهك نشكفته، آهك دو آتشه (سوخته) و منيزي سوخته در ملات، سبب شكفتن بعدي آنها و ايجاد آلوئك در ملاتهاي آهكي و باتارد مي‌شود. مشخصات و دانه‌بندي ماسه براي ملات سيماني در استاندارد 299 ايران درج شده است.9-3-14 ملاتهاي قيريملات قير از 5000 سال قبل، در ساختمانهايي نظير برج بابل به كار رفته است. امروزه ملات ماسه آسفالت را براي قشر رويه پياده‌روسازيها، پوشش محافظ قشر نم‌بندي بامها، پر كردن درز قطعات بتني كف پاركينگها و پياده‌روها و مانند اينها مصرف مي‌كنند.9-4 كاربرد و اجراساختن و مصرف ملاتهاساختن ملاتها، با وسايل دستي مانند بيل، كمچه و ماله و حتي دست در روي زمين يا داخل ظروف ملات سازي آهني (اسلامبولي) يا پلاستيكي و روي تخته ملات به مقادير كم صورت مي‌گيرد، همچنين ممكن است در ساختن ملات از وسايل مكانيكي استفاده كرد. زمان اختلاط ملات، حداقل 3 دقيقه و حداكثر 10 دقيقه خواهد بود. بهترين روش اندازه‌گيري مواد، توزين آنها است، ولي اين كار در كارگاه عملاً با اشكالاتي مواجه مي‌شود، استفاده از بيل و كمچه براي پيمانه كردن صحيح نيست و بايد حتماً از پيمانه‌اي با حجم معين استفاده گردد. در پيمانه كردن ماسه، بايد به مسئله تغيير حجم ناشي از رطوبت توجه شود.بايد مراقبت كرد كه بنّاها و كارگران براي لوزدار كردن ملاتهاي سيماني، از افزودن خاك به ملات خودداري كنند. پخش ملات بنايي اكثراً با ماله صورت مي‌گيرد. همچنين از ماله براي صاف كردن اندودهاي داخلي و نماسازيها استفاده مي‌شود كه ممكن است اين ماله‌ها به صورت آهن يا تخته ماله باشند. انواع وسايل (مانند كمچه، جارو و برس) براي پاشيدن برخي ملاتها در اندود نما وجود دارد. همچنين براي نقش دادن به نما در حالت تر، از وسايلي مانند ابر (اسفنج) استفاده مي‌شود، گاهي اوقات براي نقشدار كردن ملاتهاي سخت شده از انواع وسايل خراشنده و ساينده دستي و ماشيني بهره‌گيري مي‌شود. بندكشي با كاردك و كمچه مخصوص، انجام و مصالح اضافي آن پاك مي‌گردد.9-4-2 انتخاب ملات براي كار در هواي سرددر هواي سرد مي‌توان از ملاتهاي ماسه سيمان و باتارد استفاده كرد. ملات ماسه سيمان با نسبت 3 :1 و باتارد با نسبت 6 :1:1 مناسب است. براي جلوگيري از يخ زدن بهتر است از كلرور كلسيم يا مواد حاوي آن استفاده نشود، زيرا وجود كلرور كلسيم باعث زنگزدگي قطعات فلزي كار گذارده شده و شوره‌زدگي آجركاري مي‌شود. يكي از بهترين راههاي مواجهه با يخزدگي، افزودن مواد حبابساز هوا به ملات است كه در اين صورت مي‌توان بدون واهمه از كاهش كارآيي از مقدار سيمان ملات كاست، در اين حالت نسبت سيمان به ماسه 5 :1 تا 6 :1 خواهد بود. وجود حبابهاي هوا در ملات، صدمات ناشي از افزايش حجم آب ملات در موقع يخ زدن را به حداقل ممكن كاهش مي‌دهد. در هواي سرد گرفتن ملات كند مي‌شود، در دماي 0 تا 5 درجه سلسيوس، مدت گرفتن 2 برابر و از 5 تا 10 درجه، 5/1 برابر مي‌شود9-4-3 انتخاب ملات براي كار در هواي گرمآب ملات به محض تماس با مصالح بنايي جذب و كشيده مي‌شود، روند جذب آب بسته به نوع مصالح بنايي متغير است. از دست رفتن مقدار زيادي آب به ويژه در طول تابستان گرم و خشك، ممكن است قابليت كاربرد ملات را كاهش دهد، به حدي كه ملات قادر به تأمين الصاق كامل با رديف بعدي مصالح نباشد. در طرح اختلاط ملات، بايد كارآيي و آبنگهداري ملات متناسب با جذب آب مصالح بنايي و اوضاع جوي مورد توجه قرار گيرد. در بعضي موارد ممكن است استفاده از مواد افزودني نگهدارنده آب و كندگير كننده و ضد تبخير توصيه شود كه در اين صورت مصرف اين مواد بايد با احتياط صورت گيرد9-5 ويژگي ملاتها، استانداردهاي مربوط و آزمايش آنها9-6 انطباق با مشخصات و استانداردهاملاتهاي مورد مصرف در هر پروژه، بايد از نظر ويژگيهاي فيزيكي و شيميايي و مكانيكي و مشخصه‌هاي ظاهري با آنچه در نقشه‌ها، مشخصات فني خصوصي، دستور كارها و ديگر مدارك پيمان ذكر شده است، منطبق باشد. نوع ملات در هر قسمت از پروژه و در هر بخش از ساختمان، بايد قبلاً به تصويب دستگاه نظارت برسد. ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي و مكانيكي ملاتها و روشهاي آزمايش آنها بايد مطابق استانداردهاي ايراني زير باشد.ـ استاندارد شماره 706 ”ملاتهاي بنايي“ـ استاندارد شماره 1-20: ”تهيه و به كار بردن ملاتهاي بنايي ـ بخش اول ملاتهاي ماسه سيمان و باتارد“ـ استانداردهاي مربوط به مواد چسباننده و سنگدانه‌ها و آب و مواد افزودني، آن طور كه در بندهاي 9-2-1 و 9-2-2 و 9-2-3 شرح داده شده است.ـ هر استاندارد ايراني ديگري كه تا زمان انعقاد پيمان درباره ملاتها، تدوين يا تجديدنظر شود.تا زماني كه استاندارد ايراني در برخي موارد تدوين نشده باشد، در درجه اول استانداردهاي ”سازمان بين‌المللي استاندارد ISO “ معتبر خواهد بود و در صورت نبودن استاندارد مزبور به ترتيب استانداردهاي آمريكايي ASTM ، بريتانيايي BS ، آلماني DIN و روسي GOST ملاك عمل قرار خواهد گرفت.9-7 حمل و نقل و نگهداري ملاتها و مواد اوليه آنهاحمل و نقل و نگهداري مواد اوليه ملاتها در بندهاي 2-7-5 ، 2-8-5 ، 2-9-5 ، 2-11-4 ، 2-2-5 ،2-13-4 و 2-15-5 مورد بحث قرار گرفته‌اند.آنچه كه بايد مؤكداً يادآور شد، دقت در عدم اختلاط مواد ناسازگار با يكديگر در حين حمل و نقل و بارگيري و باراندازي و انبارداري (مانند گچ و سيمان) است كه بايد حتماً رعايت گردد.در مورد حمل و نقل ملاتها پس از ساخت، بايد دقت شود مدت زمان حمل و مصرف از حداقل زمان گيرش ماده چسباننده تجاوز نكند و برخي از ملاتها كه مصرف آنها مجاز است از گزند يخ، برف، باد، باران، آفتاب و ساير عوامل جوي حفظ شوند. محافظت موقت با ورقه‌هاي پلي‌تن[1] امكانپذير است، براي مدتهاي طولاني‌تر مي‌توان از مكانهاي سرپوشيده براي حفظ ملاتها استفاده كرد. [1] يا پلي‌اتيلن كه در بازار به نام نايلون يا پلاستيك مي‌شناسند.منبع: مشخصات فنی عمومی ساختمان
بررسی همه جانبه ملات (مقاله کامل)9-1-1 تعاريف و موارد مصرفملات ماده‌اي است خميري كه براي چسباندن قطعات مصالح بنايي به يكديگر، تأمين بستري براي توزيع بار و بالاخره براي اندودكاري سطوح داخلي و خارجي ساختمان و بندكشي نماها به مصرف مي‌رسد.9-1-2 عوامل متشكله ملاتهاملاتها از يك جسم چسباننده (مانند خمير سيمان، آهك هيدارته، گچ و غيره) و يك ماده پركننده ريزدانه (مانند ماسه طبيعي، شكسته، ماسه‌هاي سبك طبيعي و ساختگي از قبيل پوكه‌ها و پرليت) تشكيل شده‌اند. مواد پركننده را براي كاهش هزينه و كاهش جمع‌شدگي ملاتها به كار مي‌برند9-1-3 انواع گيرشملاتها از نقطه نظر گيرش به دو دسته هوايي و آبي گروه‌بندي مي‌شوند:9-1-3-1 ملات هواييملات هوايي ملاتي است كه در هوا مي‌گيرد و سفت و سخت مي‌شود، به عبارت ديگر گيرش ملات هوايي و سفت و سخت شدن و سفت و سخت ماندن آنها به هوا نياز دارد.بعضي از ملاتها فيزيكي خشك مي‌شوند و آب آزاد و آب نم آنها تبخير مي‌شود مانند ملاتهاي گلي و كاهگلي، گروه ديگر شيميايي مي‌گيرند و سفت و سخت مي‌شوند مانند ملات آهك هوايي كه آهك آن با گرفتن دي اكسيد كربن از هوا به كربنات كلسيم تبديل مي‌شود. با وجود اينكه ملات گچ در موقع گرفتن با آب تركيب و به سنگ گچ مبدل مي‌گردد، ولي در گروه ملاتهاي هوايي قرار مي‌گيرد، زيرا در آب وا مي‌رود و براي سخت ماندن به هوا نياز دارد.9-1-3-2 ملات آبيملات آبي ماده‌اي است كه زير آب يا در هوا به طريق شيميايي مي‌گيرد و سفت و سخت مي‌ماند. ملاتهاي سيماني و گل‌آهك از جمله اين ملاتها هستند.9-2-1 مصالح چسبانندهمصالح چسباننده عمده‌اي كه در ساختن ملاتها به كار مي‌روند عبارتند از:ـ خمير گل رس كه در بند 2-10 به تفصيل مورد بحث واقع شده است.ـ خمير گل آهك شكفته كه در بند 2-8 شرح آن آمده است.ـ خمير گچ كه در بند 2-9 در مورد آن بحث شده است.ـ خمير انواع سيمان (پرتلند نوع 1 ، 2 ، 3 ، 4 و 5، سيمانهاي سفيد و رنگي، سيمانهاي طبيعي، سيمانهاي آميخته با سرباره و مواد پوزولاني طبيعي و مصنوعي و سيمان بنايي) كه در بند 2-7 در مورد آن بحث شده است.ـ قير و قطران مذاب يا محلول در حلالهاي مناسب يا امولسيون آنها كه در بند 2-12 درباره آنها بحث شده است.ـ آب مصرفي در ساختن ملاتها كه شرح آن در بند 2-11 آمده است.ـ خاكستر كه جزئي از ملات ساروج است و پسمانده سوختن چوب و ساير سوختهاي جامد مي‌باشد و حاوي مقادير زيادي سيليس غير بلوري است. خاكستر بادي[1] به عنوان ماده‌اي پوزولاني مي‌تواند به ملات اضافه شود.ـ ساير مواد شامل آب شيشه[2] (شيشه محلول) سيليكات سديم يا پتاسيم براي ملاتهاي ضد اسيد.ـ مواد پوزولاني طبيعي يا مصنوعي كه به ملاتهاي آهكي و سيماني اضافه مي‌شود. گرد سنگ آهك و ساير مواد نرم كه براي كارآيي به ملات افزوده مي‌شود و بالاخره مصالح چسباننده مصنوعي پلاستيكي كه در اندودكاري به مصرف مي‌رسند.9-2-2 مصالح پركنندهمصالح پركننده متداول در ملاتها عبارتند از:مصالح سنگي طبيعي با وزن ويژه متعارف شامل سنگدانه‌هاي آبرفتي گردگوشه و غلتيده يا شكسته با دانه‌بندي از صفر تا حدود 5 ميليمتر كه در استانداردهاي 299 ”ماسه براي ملات سيماني“ و 301 ”ماسه براي اندود گچ“ درباره آنها بحث شده است.سنگدانه‌هاي سبك طبيعي يا مصنوعي شامل پوكه‌هاي طبيعي و مصنوعي (مانند پوكه رسي و پرليت) كه شرح آنها در بند 2-13 آمده است.خاك سنگ، نرمه سنگ و گرد سنگ سفيد و رنگي و خاكستر كه بيشتر در ملاتهاي رويه و بندكشيها به مصرف مي‌رسند.ساير مواد شامل كاه كه در كاهگل به مصرف مي‌رسد و لوئي كه در ساختمان ساروج به كار مي‌رود.9-2-3 مواد افزودنيشامل مواد حبابساز هوا، روان‌كننده‌ها، تندگير كننده‌ها براي كار در فصول سرد و جلوگيري از يخ زدن ملات، مواد نگهدارنده آب براي بالابردن كارآيي، مواد پوزولاني براي جلوگيري از حمله سولفاتها و آب‌بندي نسبي ملات، مواد آب‌بند كننده براي آب‌بند كردن ملات و مواد رنگي براي توليد ملات رنگي مصرفي در رويه و بندكشي كه شرح مفصل آنها در بند 2-15 آمده است، مي‌باشند. براي مصرف هريك از اين مواد بايد موافقت دستگاه نظارت كسب شده باشد.9-3 انواع ملاتهاملاتها داراي انواع گوناگوني به شرح زير مي‌باشند9-3-1 ملات گل و كاهگلماده چسباننده ملات گل و كاهگل، خاك رس است. پولكهاي خاك رس پس از مكيدن آب به صورت خميري در آمده و دانه‌هاي ماسه خاك را به يكديگر مي‌چسبانند. اين ملاتها از قديمي‌ترين ملاتها هستند و در نخستين ساختمانهايي كه بشر بنا كرده، به كار رفته است. هم اكنون نيز در ساختمانهاي خشتي و گلي و حتي آجري و سنگي بسياري از روستاها اين ملات به كار مي‌رود. براي ساختن ملات گل، آخوره مي‌بندند و در آن آب مي‌اندازند و صبر مي‌كنند تا پولكهاي خاك رس آب بمكند، پس از آن ملات را خوب ورز مي‌دهند و به مصرف مي‌رسانند.چون ملات گل پس از خشك شدن جمع شده و ترك مي‌خورد، به آن كاه مي‌زنند كه آن را مسلح كرده و از ترك خوردن آن جلوگيري كنند. براي ساختن اين ملات نيز آخوره‌اي از خاك و كاه مي‌سازند و در آن آب مي‌اندازند تا خاك گل شده و كاه خيس خورده و نرم شود. پس از آن ملات را خوب ورز مي‌دهند و به مصرف مي‌رسانند. ملات كاهگل براي اندود ساختمانهاي گلي، زيرسازي اندود گچي و آب‌بندي بام ساختمانها مصرف مي‌شود. ملات كاهگل به علت سبكي وزن، عايق، حرارتي خوبي است و از اين رو در گذشته سقف زيرين شيروانيهاي دو پوشه را با اين ملات از داخل اندود مي‌كردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگيرند. چنانچه در آب ملات كاهگل كمي نمك طعام اضافه كنند، به علت خاصيت جذب و نگهداري رطوبت كه در نمك وجود دارد، ملات بيشتر خميري مي‌ماند و بهتر جلو عبور آب را مي‌گيرد، به علاوه از آنجا كه نمك درجه انجماد آب را پايين مي‌آورد، در فصول سرد اين ملات ديرتر يخ مي‌زند، در ساختن كاهگل براي نما بايد از كاه نرم و ريز استفاده كرد. براي ساختن هر مترمكعب كاهگل، حدود 45 تا 50 كيلوگرم كاه لازم است. گل نيمچه كاه داراي كاه كمتري است و براي فرش كردن آجر روي بام در مناطق كم باران به مصرف مي‌رسد. گاهي اوقات به ملاتهاي گلي به منظور آب‌بندي و دوام بيشتر، امولسيون قير اضافه مي‌كنند. افزودن ماسه به ملات گل، سبب كاهش جمع‌شدگي و در نتيجه كاهش ترك‌خوردگي آن مي‌شود. افزودن كمي آهك يا سيمان نيز سبب اصلاح بعضي خاكها مي‌شود.9-3-2 ملات گل آهكدو اشكال عمده در ملات گل وجود دارد، يكي انقباض ناشي از خشك شدن و ترك خوردن و ديگري وارفتن ملات در آب و آب‌شستگي، افزودن آهك به خاك، اين دو اشكال را برطرف كرده و آن را تخفيف مي‌دهد. ملات گل‌آهك ملاتي است آبي و براي گرفتن نيازي به دي اكسيد كربن ندارد. سيليس و آلومين خاك رس در صورت وجود آب با آهك تركيب شده و سيليكات و آلومينات كلسيم به وجود مي‌آيد كه در برابر آب‌شستگي و وا رفتن مقاوم هستند. از اين رو براي اينكه ملات گل‌آهك خوب به عمل آيد، بايد مرطوب بماند. ملات گل‌آهك نيز مانند ملات گل از قديم در نواحي روستايي و به ويژه در نقاط مرطوب به كار رفته است. اين ملات در بعضي جاها، ملات حرامزاده يا گل حرامزاده نام 9-3-3 ملات ساروجپيش از اختراع سيمان، ملات ساروج را براي اندود و آب‌بندي كردن آب‌انبارها و حوضها مصرف مي‌كردند، ولي امروزه مصرف آن بسيار كم شده و ملات سيمان جاي آن را گرفته است. ملاتهاي ساروج مصرفي در ايران به دو گونه تقسيم مي‌شوند: ساروج گرم و ساروج سرد.9-3-3-1 ملات ساروج گرمساروجهاي گرم در واقع نوعي ملات آهك آبي هستند كه از پختن و آسياب كردن سنگهاي آهكي رس‌دار به دست مي‌آيند و اين نوع ملاتها در جنوب ايران در كناره شمالي خليج فارس به كار مي‌رفته و پس از گذشت سالها در ساختمانهاي دريايي پابرجا مانده‌اند. مشهورترين ساروج از اين نوع متعلق به بندر خمير مي‌باشد.9-3-3-2 ملات ساروج سردماده چسباننده اين ملات از اختلاط آهك، خاكستر و آب حاصل مي‌شود، براي قوام و چسبندگي به آن خاك رس مي‌افزايند و ماسه بادي نيز در آن نقش پركنندگي و استخوان‌بندي دارد، براي جلوگيري از ترك‌خوردگي به ساروج، لوئي (پنبه جگن) يا موي بز مي‌زدند. خاكستر داراي مقدار زيادي سيليس غير بلوري است كه به هنگام اختلاط با دوغاب آهك با آن تركيب شده و سيليكات كلسيم به وجود مي‌آيد، ولي اين عمل به كندي پيش مي‌رود و از اين جهت ملات ساروج، كندگير است.ملات ساروج از اختلاط 10 پيمانه گرد آهك شفكته، 7 پيمانه خاكستر الك شده، يك پيمانه خاك رس، يك پيمانه ماسه بادي، 30 تا 50 كيلوگرم لوئي (براي هر مترمكعب ملات)، آب به قدر كافي و ورز دادن آنها به دست مي‌آيد[1].يده مي‌شده است. اين ملات چون آبي است براي فرش كردن، آجركاري و سنگ‌كاري مناسب مي‌باشد.9-3-4 ملات گچملات گچ خالص از پاشيدن گرد گچ در آب و به هم زدن آن به دست مي‌آيد. چنين ملاتي زودگير است و تنها براي كارهايي كه با سرعت انجام مي‌گيرد، مناسب مي‌باشد. براي اينكه بتوان با ملات گچ كار كرد، بايد زمان گيرش آن به تأخير افتد. افزودن خاك رس، خمير آهك و افزودنيهايي ديگر مانند سريشم نجاري آن را كندگير مي‌كنند.ملات گچ خالص براي قشر مياني سفيدكاري و اتصال قطعات گچي مناسب، است همچنين در بعضي موارد براي اندودهاي زودگير مانند اندود آستر سقفهاي كاذب به كار مي‌رود.در قشر رويه سفيدكاري، ملات گچ خالص به كار مي‌رود و براي اينكه فرصت كافي براي كار كردن با آن وجود داشته باشد، هنگام گرفتن آن را ورز مي‌دهند تا بلورهاي سوزني شكل گچ مهلتي براي در هم رفتن پيدا نكنند و ملات يكپارچه گچ درست نشود. چنين ملاتي را ملات گچ كشته مي‌نامند.گچ كشته در تماس با اجسام، سفيدي پس مي‌دهد و بسيار نرم است. وجود آهك نشكفته، آهك دو آتشه (سوخته)[1] و منيزي سوخته در ملاتهاي گچ، سبب ايجاد آلوئك در اندودهاي گچي مي‌شود.ملات گچي مرمري در اندودكاري نقاط مرطوب و مكانهايي كه نياز به شستشو دارند، به مصرف مي‌رسد. 9-3-5 ملات گچ و خاكافزودن خاك رسي به گچ به مقادير زياد آن را كندگير و ارزان مي‌كند، معمولاً نسبت خاك رس به گچ از 1 به 2 تا 1 به 1 تغيير مي‌كند كه ملات اخيرالذكر به ملات گچ نيم و نيم معروف بوده و متداول‌تر است.مصرف ملات گچ در طاق‌زني و تيغه‌سازي و قشر آستر اندودكاريهاي داخل ساختمان است. براي ساختن آن مخلوط گچ و خاك را به آهستگي در آب پاشيده به هم مي‌زنند.9-3-6 ملات گچ و ماسهاز اختلاط گچ با ماسه ريزدانه ملات گچ و ماسه ساخته مي‌شود كه مي‌توان از آن به جاي ملات گچ و خاك براي زيرسازي اندودها در نقاطي كه ماسه بادي يا ساحلي يا رودخانه‌اي ريزدانه فراوان است، استفاده كرد. انواع ماسه ريزدانه و دانه‌بندي آنها در استاندارد 301 ايران آمده است، درشت‌ترين دانه در ماسه براي اين نوع ملات، 2 ميليمتر ذكر گرديده است.9-3-7 ملات گچ و پرليتاز پرليت منبسط و گچ، ملات سبكي ساخته مي‌شود كه جاذب صوتي مناسب و عايق حرارتي خوبي است. اندود پرليت و گچ از نفوذ آتش به اسكلت فولادي و بتن فولادي ساختمانها جلوگيري نموده و خطر گسترش آتش را كاهش مي‌دهد.9-3-8 ملات گچ و آهكملات گچ براي مناطق خشك مناسب است و آن را نمي‌توان در نقاطي كه رطوبت نسبي هوا از 60% تجاوز مي‌كند، مصرف كرد. براي اين نواحي ملات گچ و آهك مناسب‌تر است. افزودن 3 پيمانه خمير آهك به يك پيمانه گچ يا دو قسمت وزني گرد آهك شكفته به يك قسمت گچ، آن را كندگير كرده و براي قشر رويي مناسب مي‌سازد. براي مناطق مرطوب، ملات گچ و آهك مذكور مناسب‌تر است، زيرا پس از مدتي كه از مصرف آن گذشت، آهك با گرفتن گاز كربن از هوا به سنگ آهك تبديل مي‌شود كه جسمي سخت و در برابر آب و بخار پايدار است.9-3-9 ملات ماسه سيمانماده چسباننده اين ملات، سيمان پرتلند و ماده پركننده آن، ماسه است. اين ملات از نوع آبي و داراي مقاومت خوبي به ويژه در سنين اوليه است. ملات ماسه سيمان جمع مي‌شود و در سطوح بزرگ و بندكشيها تركهاي ريز (مويي) و درشت برمي‌دارد. آب برف و باران بخصوص در موقع بوران[1] به داخل اندود سيماني و بندكشيها نفوذ كرده و حتي گاهي به داخل ساختمان سرايت مي‌كنند. براي زودگير كردن ملات سيماني هيچگاه نبايد به آن گچ افزوده شود، زيرا چنين ملات و اندودي پس از مدتي متلاشي مي‌شود. وجود خاك رس در ماسه ملات سبب مي‌شود كه دور دانه‌هاي ماسه، دوغابي از خاك رس درست شود و سيمان نتواند به خوبي به آن بچسبد. وجود برخي مواد آلي در ملات، باعث ديرگير شدن آن مي‌شود. مواد سولفاتي موجود در ماسه، آب يا آجر مصرفي، باعث از هم گسيختگي ملات و كار آجري مي‌شود. به اين علت ميزان مواد مضر نظير خاك رس، مواد آلي و سولفاتها در ملات محدود شده است. در مواقعي كه خطر حمله سولفاتها مطرح است، بايد از سيمان ضد سولفات نوع 2 يا 5 يا سيمان پوزولاني استفاده شود. گاهي اوقات براي مقابله با حمله ضعيف سولفاتها و سرما، توصيه مي‌شود عيار سيمان در ملات بيشتر اختيار شود، ولي بايد در نظر داشت كه هنگام نشست نامتعادل، كارهاي پرسيمان تركهاي بزرگتري برمي‌دارند، در حالي كه در ملاتهاي ضعيف تركها در تمام كار پخش شده و به صورت مويي ظاهر مي‌شوند. براي شمشه‌گيري ملاتهاي سيمان، هرگز نبايد از گچ استفاده كرد، زيرا اين دو ملات، به ويژه در صورت وجود رطوبت با يكديگر تركيب شده و متلاشي مي‌شوند. [1] باران يا برف توأم با باد، بوران ناميده مي‌شود. 9-3-10 ملاتهاي ماسه سيمان آهك (باتارد)ملاتهاي ماسه سيمان با نسبتهاي مختلفي از سيمان و آهك و ماسه ساخته مي‌شوند كه متداول‌ترين آنها 6 : 1: 1 (يك حجم سيمان و يك حجم آهك و 6 حجم ماسه) و آب به مقدار كافي مي‌باشد. حجم ماده پركننده ملات، بايد حدود تا 3 برابر ماده چسباننده باشد و نمي‌تواند از اين حدود تجاوز كند، در صورت كمتر شدن، جمع‌شدگي و به دنبال آن ترك‌خوردگي اتفاق مي‌افتد و در صورت بيشتر شدن، كارآيي[1] ملات كم مي‌شود. از سوي ديگر مقاومت ملاتهاي سيماني بيش از مقاديري است كه در كار بنايي لازم است. لذا براي اينكه با مصرف سيمان كمتر، كارآيي ملات كاهش نيابد، مي‌توان مقداري آهك جانشين سيمان نمود.آهك علاوه بر تأمين كارآيي ملات سبب مي‌شود كه:الف: نفوذپذيري آب در ملات و اندود كم شود.ب: خميري بودن[2] ملات بيشتر شده و از ترك‌خوردگي آن جلوگيري شود.پ: با خاك موجود در ماسه ملات تركيب شده و از اثر بد آن در ملات جلوگيري كند.ت: در مصرف سيمان صرفه‌جويي شود.ث: قابليت نگهداري آب ملات افزايش يافته و ملات كارپذيرتر شود.ج: ظرفيت حمل ماسه در ملات افزايش يابد.ملاتهاي ماسه، سيمان، آهك در ايران به باتارد[3] مشهور هستند كه لفظي فرانسوي است. علاوه بر ملات باتارد 6 :1:1 (نسبتهاي حجمي سيمان به آهك به ماسه) از ملاتهاي 1:2:9 و 1:3:12 نيز مي‌توان در كارهاي كم اهميت‌تر استفاده كرد، ولي در هر حال نسبت جمع مواد چسباننده به ماده پركننده نبايد از كمتر باشد. هرچه مقدار آهك در ملات باتارد زيادتر شود، قابليت آبنگهداري و كارآيي ملات افزايش مي‌يابد، ولي در مقابل، مقاومت فشاري آن كاهش پيدا مي‌كند. بسته به اينكه كدام يك از اين دو ويژگي ملات براي طراح حائز اهميت بيشتري باشد، ملات مورد نظر انتخاب مي‌شود. به اين ترتيب ملاحظه مي‌گردد كه نبايد تصور كنيم هرچه ملات قوي‌تر باشد، بهتر است.9-3-11 ملات سيمان بناييسيمان بنايي محصولي است كه در كشورهاي صنعتي به مقدار زياد توليد شده و در كارهاي بنايي كه مقاومت زياد مورد نظر نيست، مصرف مي‌شود. سيمان بنايي از اختلاط سيمان پرتلند معمولي با جسم پركننده بي‌اثري[1] (از نظر شيميايي) مانند گرد سنگ آهك و مواد افزودني حبابساز، مرطوب كننده و دافع آب به دست مي‌آيد. حداقل درصد سيمان پرتلند در كشورهاي مختلف متفاوت است، در كشور سوئد اين نسبت (40%) و در ايالات متحده و كانادا (50%) و در بريتانيا (75%) مي‌باشد. منظور اصلي از مصرف سيمان بنايي، دستيابي به خاصيت خميري بهتر، كارآيي و آبنگهداري بيشتر و كاهش جمع‌شدگي ملات است. اختلاط اين نوع ملات در كارهاي بزرگ، بهتر و ساده‌تر انجام مي‌شود. بعضي سيمانهاي بنايي آميخته‌اي از سيمان پرتلند، آهك مرده و مواد مضاف هستند. در ملات سيماني نيز مي‌توان به جاي آهك، سيمان بنايي افزود. 9-3-12 ملاتهاي سيمان ـ پوزولاني[1] و آهك ـ پوزولانياين قبيل ملاتها داراي سابقه ديرينه هستند، به طور كلي مواد پوزولاني به موادي گفته مي‌شود كه به تنهايي خاصيت چسبندگي ندارند، ولي با آهك و با وجود آب در درجه حرارتهاي عادي تركيب شده و نوعي سيمان توليد مي‌كنند. نام پوزولان از خاكستر آتشفشاني بسيار فعالي كه از ناحيه‌اي واقع در ايتاليا به نام پوزولي[2] استخراج مي‌گرديد، گرفته شده است. به جاي سيمان پرتلند مي‌توان از سيمانهايي كه از آسياب كردن مواد پوزولاني و اختلاط با سيمان پرتلند يا آهك شكفته ساخته مي‌شوند، استفاده كرد. اين ملاتها در برابر حمله مواد شيميايي بخصوص سولفاتها پايدار هستند. مواد پوزولاني يا طبيعي هستند مانند پوكه سنگها و كف سنگهاي آتشفشاني و خاك دياتومه، يا مصنوعي مانند سرباره كوره آهنگدازي و گرد آجر، نمونه‌اي از اين ملاتها از مخلوط كردن گرد آجر و آهك در كشورهاي شرقي، ساخته و مصرف مي‌شده است كه در ايران به نام سرخي و در هندوستان به اسم سوركي[3] و در مصر به نام حمرا[4] نامگذاري شده است. بعضي مواد پوزولاني در درجه حرارتهاي عادي فعال نيستند، ولي در اثر گرم كردن تا دمايي معين، فعال و براي تركيب با آهك و سيمان آماده مي‌شوند.ملاتهاي سيمان ـ پوزولاني و آهك ـ پوزولاني، ديرگير بوده و داراي مقاومت چندان زيادي نيستند ولي براي مصرف در نقاطي كه احتمال حمله سولفاتها موجود باشد، مناسبند. ملات ماسه آهكماده پركننده اين ملات، ماسه و ماده چسباننده آن، آهك است. ملات ماسه آهك ملاتي است هوايي و براي گرفتن و سفت و سخت شدن به دي اكسيد كربن موجود در هوا نياز دارد. اين ملات براي مصرف لاي جرز مناسب نيست، زيرا دي اكسيد كربن لازم نمي‌تواند به داخل آن نفوذ كند و فقط سطح رويي آن كربناتي مي‌شود، از اين رو ملات براي اندود سطوح مناسب است. اين ملات براي گرفتن و سخت شدن بايد مرطوب بماند، زيرا در غياب آب عمل كربناتي شدن انجام نمي‌شود، از اين رو ملاتهاي آهكي را بايد در مكانهاي مرطوب به كار برد و تا پايان مدت عمل آمدن نمناك نگاه داشت. چنانچه ملات ماسه آهك قدري خاك داشته باشد (اصطلاحاً ماسه كفي)، بهتر است، زيرا از تركيب خاك ماسه با آهك، همان طور كه در ملات گل آهك گفته شد، تركيبهايي ايجاد مي‌شود كه گاز كربن هوا در آنها دخالتي نداشته و به گرفتن ملات به صورت آبي كمك مي‌كند. وجود آهك نشكفته، آهك دو آتشه (سوخته) و منيزي سوخته در ملات، سبب شكفتن بعدي آنها و ايجاد آلوئك در ملاتهاي آهكي و باتارد مي‌شود. مشخصات و دانه‌بندي ماسه براي ملات سيماني در استاندارد 299 ايران درج شده است.9-3-14 ملاتهاي قيريملات قير از 5000 سال قبل، در ساختمانهايي نظير برج بابل به كار رفته است. امروزه ملات ماسه آسفالت را براي قشر رويه پياده‌روسازيها، پوشش محافظ قشر نم‌بندي بامها، پر كردن درز قطعات بتني كف پاركينگها و پياده‌روها و مانند اينها مصرف مي‌كنند.9-4 كاربرد و اجراساختن و مصرف ملاتهاساختن ملاتها، با وسايل دستي مانند بيل، كمچه و ماله و حتي دست در روي زمين يا داخل ظروف ملات سازي آهني (اسلامبولي) يا پلاستيكي و روي تخته ملات به مقادير كم صورت مي‌گيرد، همچنين ممكن است در ساختن ملات از وسايل مكانيكي استفاده كرد. زمان اختلاط ملات، حداقل 3 دقيقه و حداكثر 10 دقيقه خواهد بود. بهترين روش اندازه‌گيري مواد، توزين آنها است، ولي اين كار در كارگاه عملاً با اشكالاتي مواجه مي‌شود، استفاده از بيل و كمچه براي پيمانه كردن صحيح نيست و بايد حتماً از پيمانه‌اي با حجم معين استفاده گردد. در پيمانه كردن ماسه، بايد به مسئله تغيير حجم ناشي از رطوبت توجه شود.بايد مراقبت كرد كه بنّاها و كارگران براي لوزدار كردن ملاتهاي سيماني، از افزودن خاك به ملات خودداري كنند. پخش ملات بنايي اكثراً با ماله صورت مي‌گيرد. همچنين از ماله براي صاف كردن اندودهاي داخلي و نماسازيها استفاده مي‌شود كه ممكن است اين ماله‌ها به صورت آهن يا تخته ماله باشند. انواع وسايل (مانند كمچه، جارو و برس) براي پاشيدن برخي ملاتها در اندود نما وجود دارد. همچنين براي نقش دادن به نما در حالت تر، از وسايلي مانند ابر (اسفنج) استفاده مي‌شود، گاهي اوقات براي نقشدار كردن ملاتهاي سخت شده از انواع وسايل خراشنده و ساينده دستي و ماشيني بهره‌گيري مي‌شود. بندكشي با كاردك و كمچه مخصوص، انجام و مصالح اضافي آن پاك مي‌گردد.9-4-2 انتخاب ملات براي كار در هواي سرددر هواي سرد مي‌توان از ملاتهاي ماسه سيمان و باتارد استفاده كرد. ملات ماسه سيمان با نسبت 3 :1 و باتارد با نسبت 6 :1:1 مناسب است. براي جلوگيري از يخ زدن بهتر است از كلرور كلسيم يا مواد حاوي آن استفاده نشود، زيرا وجود كلرور كلسيم باعث زنگزدگي قطعات فلزي كار گذارده شده و شوره‌زدگي آجركاري مي‌شود. يكي از بهترين راههاي مواجهه با يخزدگي، افزودن مواد حبابساز هوا به ملات است كه در اين صورت مي‌توان بدون واهمه از كاهش كارآيي از مقدار سيمان ملات كاست، در اين حالت نسبت سيمان به ماسه 5 :1 تا 6 :1 خواهد بود. وجود حبابهاي هوا در ملات، صدمات ناشي از افزايش حجم آب ملات در موقع يخ زدن را به حداقل ممكن كاهش مي‌دهد. در هواي سرد گرفتن ملات كند مي‌شود، در دماي 0 تا 5 درجه سلسيوس، مدت گرفتن 2 برابر و از 5 تا 10 درجه، 5/1 برابر مي‌شود9-4-3 انتخاب ملات براي كار در هواي گرمآب ملات به محض تماس با مصالح بنايي جذب و كشيده مي‌شود، روند جذب آب بسته به نوع مصالح بنايي متغير است. از دست رفتن مقدار زيادي آب به ويژه در طول تابستان گرم و خشك، ممكن است قابليت كاربرد ملات را كاهش دهد، به حدي كه ملات قادر به تأمين الصاق كامل با رديف بعدي مصالح نباشد. در طرح اختلاط ملات، بايد كارآيي و آبنگهداري ملات متناسب با جذب آب مصالح بنايي و اوضاع جوي مورد توجه قرار گيرد. در بعضي موارد ممكن است استفاده از مواد افزودني نگهدارنده آب و كندگير كننده و ضد تبخير توصيه شود كه در اين صورت مصرف اين مواد بايد با احتياط صورت گيرد9-5 ويژگي ملاتها، استانداردهاي مربوط و آزمايش آنها9-6 انطباق با مشخصات و استانداردهاملاتهاي مورد مصرف در هر پروژه، بايد از نظر ويژگيهاي فيزيكي و شيميايي و مكانيكي و مشخصه‌هاي ظاهري با آنچه در نقشه‌ها، مشخصات فني خصوصي، دستور كارها و ديگر مدارك پيمان ذكر شده است، منطبق باشد. نوع ملات در هر قسمت از پروژه و در هر بخش از ساختمان، بايد قبلاً به تصويب دستگاه نظارت برسد. ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي و مكانيكي ملاتها و روشهاي آزمايش آنها بايد مطابق استانداردهاي ايراني زير باشد.ـ استاندارد شماره 706 ”ملاتهاي بنايي“ـ استاندارد شماره 1-20: ”تهيه و به كار بردن ملاتهاي بنايي ـ بخش اول ملاتهاي ماسه سيمان و باتارد“ـ استانداردهاي مربوط به مواد چسباننده و سنگدانه‌ها و آب و مواد افزودني، آن طور كه در بندهاي 9-2-1 و 9-2-2 و 9-2-3 شرح داده شده است.ـ هر استاندارد ايراني ديگري كه تا زمان انعقاد پيمان درباره ملاتها، تدوين يا تجديدنظر شود.تا زماني كه استاندارد ايراني در برخي موارد تدوين نشده باشد، در درجه اول استانداردهاي ”سازمان بين‌المللي استاندارد ISO “ معتبر خواهد بود و در صورت نبودن استاندارد مزبور به ترتيب استانداردهاي آمريكايي ASTM ، بريتانيايي BS ، آلماني DIN و روسي GOST ملاك عمل قرار خواهد گرفت.9-7 حمل و نقل و نگهداري ملاتها و مواد اوليه آنهاحمل و نقل و نگهداري مواد اوليه ملاتها در بندهاي 2-7-5 ، 2-8-5 ، 2-9-5 ، 2-11-4 ، 2-2-5 ،2-13-4 و 2-15-5 مورد بحث قرار گرفته‌اند.آنچه كه بايد مؤكداً يادآور شد، دقت در عدم اختلاط مواد ناسازگار با يكديگر در حين حمل و نقل و بارگيري و باراندازي و انبارداري (مانند گچ و سيمان) است كه بايد حتماً رعايت گردد.در مورد حمل و نقل ملاتها پس از ساخت، بايد دقت شود مدت زمان حمل و مصرف از حداقل زمان گيرش ماده چسباننده تجاوز نكند و برخي از ملاتها كه مصرف آنها مجاز است از گزند يخ، برف، باد، باران، آفتاب و ساير عوامل جوي حفظ شوند. محافظت موقت با ورقه‌هاي پلي‌تن[1] امكانپذير است، براي مدتهاي طولاني‌تر مي‌توان از مكانهاي سرپوشيده براي حفظ ملاتها استفاده كرد. [1] يا پلي‌اتيلن كه در بازار به نام نايلون يا پلاستيك مي‌شناسند.منبع: مشخصات فنی عمومی ساختمان