نبرد سلطان سنجر با ترکان غز (مطالعه ای در روند تسلط قبايل غز بر خراسان و پيامدهای آن) چکيده اغوزها از زمان ورود سلجوقیان به ایران عنصری پایدار در ترکیب جمعیتی جامعه خراسان شدند. و از نیمه دوم حکومت سنجر بر شمار قبایل غز به واسطه فشار ناشی ازجابجایی اقوام در دشت قبچاق و قدرت رو به رشد قراختاییان افزوده شد. از این رو برقراری نظارت بر اغوزها وتسلط بر آنان یکی از مهمترین مسائلی بود که سنجر با آن درگیر بود.دستگاه اداری سلجوقیان و سنجر همواره می کوشید تا با گرفتن مالیات از احشام و یا چادرهای منفرد بر صحراگردانی که در درون امپراتوری به سر می بردند نظارت کرده وآنها را مطیع و فرمانبردار نگه دارد. با این وجود اغوزها در سال 548 ه.ق شورش نمودند و موجب سقوط حکومت سنجر شدند. شورش اغوزها به اسارت و حبس سلطان سنجر، استیلای صحراگردان بر شهرهای عمده خراسان و زوال قدرت سلجوقیان در شمال شرقی ایران انجامید.محور پژوهش حاضر بررسی مناسبات و روابط قبایل ترک با حکومت سلجوقیان و به ویژه سلطان سنجر است که در نهایت به نبرد سنجر با غزان انجامید. این واقعه یکی از مهم ترین رویدادهای مربوط به حضور قبایل ترک در دوره سلجوقیان است که در اینجا به طور کامل به آن پرداخته می شود. مسأله اصلي پزوهش عبارت از اين است كه چرا با وجودي كه سلجوقيان خود از قبايل غز بودند و با اتکا بر آنان به قدرت رسيدند و در دوره طولاني حكومت سلاجقه بزرگ قبایل غز با ساختار سياسي- اجتماعي سلجوقيان همكاري داشتند، بين تركان غز و حكومت مركزي مشكلات و بحران تازه بروز كرد و موجب بحران بين تركان غز و حكومت مركزي شد و این بحران از نظر سیاسی و اجتماعی چه پیامدهایی در خراسان بوجود آورد.براي بررسي اين مسأله سؤالات پژوهش به صورت زير مطرح مي شود:1- وضعيت قبايل غز در دوره سلجوقيان و روابط آنها با سلجوقيان بزرگ چگونه بود؟2- علل بروز و استمرار ستيز بين تركان غز و حكومت سنجر در خراسان چه بود؟3- عملكرد غزان در دوره بروز بحران معطوف به چه اهداف و عواملي بود؟4- نتايج سياسي- اجتماعي ناشي از تسلط غزان بر خراسان و بحران به وجود آمده چه بود؟براي سؤالات پژوهش، فرضياتي در نظر گرفته شده كه عبارتند از:1- شمار اندکی از قبايل ترك كوچ رو در دوره سلجوقيان در ساختار اجتماعي ايران ادغام مي شدند، در حالی که به دليل ورود مستمر آنان به ايران شمار کثیری از آنان پيوسته در شرايط ناسازگاري و عدم انطباق با ساختاري متمركز اجتماعي ایران قرار داشتند.2- در دوره حکومت سنجر ورود قبايل ترك به قلمرو سلجوقيان مشكلات دائمي اداره آنان توسط حكومت سنجر را آشكار ساخته و مسائل ادغام آنان در ساختارهاي اجتماعي موجب بروز مشكلات مي شود از سوي ديگر غزها يكی از منابع تامين درآمد حكومت سنجر محسوب مي شدند كه افزايش پرداخت مالي به نارضايتي و عدم تحمل آنان انجاميد.3- بحران پس از شكست سنجر در خراسان بنا به فقدان رهبري واحد در نزد غزان، مبدل به بحراني فراگير در خراسان گرديد زیرا تركان غز بنا به تمايلات زندگي صحراگردي خود رفتارهاي در جهت تخريب ساختار سياسي اجتماعي خراسان در پبش گرفتند.4- از نظر سياسي حذف حكومت سنجر با جايگزيني ساختار سياسي کارآمدی توسط غزان همراه نبود، از نظر اجتماعي نیز بيشتر شهرهای خراسان ويران شد و مردم زيادي به قتل رسيدند، که در نتیجه آن تسلط مناسبات کوچ روي بر روابط و مناسبات يكجانشيني شدت گرفت. تعداد صفحات 205 word فهرست مطالبعنوان صفحهکلیات ۱-۲۵مقدمه ۱طرح موضوع ۴طرح مسئله ۵طرح مفروضات ۵روش تحقیق ۶ضرورت انجام تحقیق ۷قلمرو تحقیق ۷کلمات کلیدی و مفاهیم ۸نقد و بررسی منابع ۱۰بخش اول: ترکان غزتا دوره سلجوقی ۲۶-۷۱۱- اوضاع جغرافیایی آسیای مرکزی و ساکنان آن ۲۶۱-۱- جغرافیای آسیای مرکزی ۲۶۲-۱-ساکنین آسیای مرکزی ۲۸۲ -اصل و منشا اولیه ترکان غز ۳۱۱-۲-منشا نام غز ۳۱۲-۲-نژاد غزان ۳۲۳-۲-مساکن غزان ۳۳۴-۲-مهاجرت غزان ۳۶۳-ویژگی های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غزان ۴۰۱-۳-اوضاع سیاسی غزان ۴۰۲-۳-اعتقادات دینی غزان ۴۱۳-۳-آداب و رسوم غزان ۴۴۴-۳-زندگی اقتصادی ۴۰۴-گذشته تاریخی غزان ۴۶۱-۴- غزان در دوره گوک ترکها ۴۶۲-۴- غزان در دوره اویغورها ۵۲۳-۴- ترکان غز و جهان اسلام ۵۴۴-۴- غزها در دوره سامانیان ۵۶۵-۴- غزها در دوره غزنویان ۵۹۱-۵-۴-سلطان محمود غزنوی ۶۱۲-۵-۴-سلطان مسعود غزنوی ۶۷بخش دوم: وضعیت ترکان غز در دوره سلجوقیان ۷۲-۱۱۲۱- نقش غزان در تشکیل دولت سلجوقیان ۷۲۲-روابط غزان با سلاطین بزرگ سلجوقی ۸۷۱ -۲- اوضاع سیاسی حکومت سلاجقه بزرگ ۸۷۲-۲- سلاجقه بزرگ و غزان ۹۴بخش سوم: وضعیت ترکان غز در دوره سلطان سنجر ۱۱۳-۱۵۳۱- اوضاع سیاسی حکومت سنجر ۱۱۳۲-روابط غزان با سنجر ۱۱۹۳-درگیری غزان با سنجر ۱۲۹بخش چهارم: اوضاع خراسان پس از اسارت سنجر ۱۵۲-۱۷۵۱-غزها در خراسان ۱۵۲۱-۱-سلطان سلیمان سلجوقی ۱۵۶۲-۱-سلطان محمود ۱۶۲۳-۱-فرار سنجر از اسارت و مرگ او ۱۶۷۴-۱-خراسان پس از مرگ سنجر ۱۷۱بخش پنجم: نتایج و پیامدهای حمله غزان ۱۷۶۱-نتایج سیاسی ۱۷۶۱-۱-تشکیل حکومت خوارزمشاهیان ۱۷۶۲-۱-زوال حکومت سلجوقیان در خراسان ۱۷۷۳-۱-بروز هرج و مرج در خراسان ۱۸۰۲-نتایج اجتماعی ۱۸۲۱-۲-قتل و غارت مردم ۱۸۲۲-۲-از بین رفتن امنیت ۱۸۴۳-نتایج اقتصادی ۱۸۷۴-نتایج فرهنگی ۱۸۹۱-۴-کشته شدن علما و بزرگان ۱۸۹۲-۴-ویرانی مراکز و اماکن فرهنگی ۱۹۷نتیجه گیری ۱۹۸منابع و ماخذ ۲۰۲