ادوارد دوبونو ( 1992) دركتاب خلاقيت كارآمد مي گويد " هيچ چيز سودمندتر و باشكوهتر از اين نيست كه ايده ي جديد و ثمربخشي اهداف شما را برآورده سازد "( قاسمي ، 1376، ص 20). خلق فکر ، ایده و مفاهیم نو همواره اساس اختراعات ، اکتشافات و پیدایش راههای مناسب برای حل مسائل و مشکلات در زندگی انسان به شمار می آیند . جوامع پیشرفته و متمدن گذشته وحال پیوسته به ارزش و اهمیت این جنبه از توانائیها ی ذهنی و فکری انسان توجه نموده و در صدد تقویت آن برآمده و از این طریق به توسعه ، رفاه ، ترقی و خوشبختی نائل آمده اند. چراکه بقول ارسطو " ابتکار یگانه عامل موثر در پیشرفت انسان به شمار مي آيد "(موید نیا ، 1384، ص 165). به این ترتیب ضعیف بودن فرآيند بروز خلاقيت ها در جوامع عقب مانده نیز موجب بدبختی ، فقر و فلاکت خواهد بود . در دنياي پيچيده كنوني كه شاهد رقابتهاي بسيار فشرده جوامع مختلف براي دستيابي به جديدترين تكنولوژيها و منابع قدرت هستيم ، افراد تيزهوش ، خلاق و صاحبان انديشه هاي نو و مبتكرانه ، همانند گرانبهاترين سرمايه ها، از جايگاه بسيار والا و ارزشمندي برخوردار هستند بطوريكه بقول توين بي شانس بدست آوردن خلاقيت بالقوه ، مي تواند موضوع زندگي و مرگ هرجامعه اي باشد( كفايت ، 1373، ص 3). بی مبالغه می توان گفت که وجه مشخص و بارز جهان امروز ، همانا تغییر و تحول است که هیچ زمینه ای بدون تاثیر آن باقی نیست چرا كه بقول هراکلیتوس در حیات چیزی پایدار نیست مگر دگرگونی. براین اساس امرسون ثبات احمقانه را زائیده مغزهای کوچک می شمارد (مویدنیا،1384،ص 164). صرف تغییر ارزش تلقی شده و عاملان تغییر نوآوران ارزشمند محسوب می شوند که دگرگونی ها را با امید به بهبودی هرچه بیشتر و بیشتر سبب می شوند از این رو هرگونه اختراع ، اکتشاف ، ابداع و ابتکار خود اشکال تحول بوده و موجب تغییرند ( غنی زاده، به نقل از سیدعباس زاده ، 1387 ، ص 1).هرچند فرض است که خلاقیت به عنوان توانائی ذهنی ابداع و نوآوری از ابتدای زندگی بشر وجود داشته و همواره نيز ارزشمند بوده است لکن توجه به آن در طول تاریخ ، بیشتر به عنوان نتیجه طبیعی عملکرد ذهنی افراد با هوش و مستعد تلقی گرديده و تا یک قرن پیش مطالعه اختصاصی در مورد آن صورت نگرفته بود. اما خوشبختانه امروزه دانشمندان ، متخصصان ، کتابها ، مجلات ، تست ها و... زیادی وجود دارند که اختصاصا به بحث خلاقیت می پردازند . با وجود این ، توجه علمی به بحث خلاقیت عمر چندان طولانی ندارد در واقع تاریخچه مطالعات علمی در مورد خلاقیت و عناصر تشکیل دهنده آن به بیش از یک قرن نمی رسد. موضوع خلاقیت ابتداء مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی و روانشناسی قرار گرفته و برای اولین بار دانشمندی بنام گیلفورد درسال 1950 میلادی تحقیقات علمی خود را در مورد ماهیت ، عناصر تشکیل دهنده و کارکرد تفکر خلاق شروع نموده است(طالب زاده ،1375،ص 1و2). با فرض اينكه والدين و مربيان از مهم ترين عوامل حمايت كننده بروز خلاقيت كودكان هستند ضروري خواهد بود كه برنامه آگاه سازي خانواده ها ، معلمين و مسئولان آموزشي كشور در اين خصوص با اهميت تلقي گرديده و شناخت شيوه هاي تقويت بروز خلاقيت كودكان و نوجوانان مد نظر قرار گيرد. پژوهش حاضر هدف شناخت ماهيت خلاقيت ، تاثير رفتار متقابل والدين و مربيان با دانش آموزان و ارائه پيشنهادهاي لازم به آنان را در نظر دارد .بیان مسئلهويليام جيمز( 1911) ميگويد"نیروی ابتکار مخترعان بزرگ و کوچک است که بشریت را تکان داده دیگران فقط تقليد مي كنند ابتکار یگانه عامل موثر در پیشرفت انسان است نوابغ راه را نشان میدهند و طرحهائی تنظیم میکنندکه عامه مردم می پذیرند و از آنها پیروی میکنند " (ميناكاري، 1368، ص71) . به نظر پستالوژی برترین مقصد تربیت آماده کردن انسان برای استفاده از توانائیهای خدادی است (مویدنیا،1384،ص 163). به عقیده سی تی مورگان و همکارانش ، خلاقیت و نوآوری و توانائي حل مسئله در بالاترین سطح فعالیتهای شناختی انسان قرار دارند و ایجاد توان خلاقیت و حل مسئله در یادگیرندگان از ارزشمندترین غایتهای پرورشی و فرهنگی می باشد زیرا تنها از راه ایجاد این توانائیهاست که می توان افراد را برای مقابله با شرائط سخت و متغییر زندگی و موقعیتهای جدید که مرتبا با آن روبرو می شوند ، آماده کرد . با درک چنین حقیقتی است که کوفی عنان دبیرکل وقت سازمان ملل متحد می گوید " هیچ چیز باشکوهتر از فراهم آوردن شرایط بهبود زندگی انسانها نیست این مهم میسر نیست مگر با ابتکار. یا بقول اوپنهامیر تنها راه سازگاری موثر در زندگی ، استفاده حداکثر از نیروی آفرینندگی است ( مویدنیا ،ص 33) . بی تردید می توان گفت فرهنگ و تمدن بشری بیش از هر چیز دیگر مدیون فکر و اندیشه انسان به ویژه جنبه خلاقانه آن است . به عبارتی شاید بتوان گفت بدون خلاقیت ، اصولا یا فرهنگ و تمدنی وجود نداشت ویا اینکه ارزشمندی و سودمندی آن هرگز به این گستردگی و جذابیت نبود ، بنابراین امکانات، رفاه و قدرت انسان نیز بسیار محدود می شد . در واقع بسیاری از دست آوردهای جالب توجه زندگی انسان در هرزمان اعم از مادی و معنوی مثل خلق آثارتاریخی ، اختراع ماشین ، ارائه نظریات علمی ، آفرینش آثار ادبی و هنری و... چیزی جز نتیجه فرآیند تفکر خلاقانه نمی باشد. بسیار جالب خواهد بود درصورتیکه ما یک نوع زندگی برای انسان تصور نمائیم که در آن خبری از خلاقیت و نوآوری نباشد طبیعی است در آن صورت دنیای ما بسیار سرد ، ساده ، ساکت ، بدون شور و شاید کم و بیش شبیه دنیای سایر موجودات زنده ( مثل دنیای حیوانات ) می بود، حتی اگر همین مقدارهوش ، توانائی و استعداد انسانی نیز وجود می داشت . بنا براين به قول شكسپير " ابتكار انسان را برتر از حيوانات قرار مي دهد" ( مويد نيا ، 1384، ص 163). به عبارت ديگر مي توان گفت اگر زندگي انسان بدون خلاقيت و نوآوري بود بي شك كشتي هستي در درياي متلاطم مسايل ، مشكلات ، نيازها ، محدوديتها و... توان شناوري نمي يافت . بنابراین ، افتخار داشتن قدرت خلاقیت و نتایج فوق العاده شکوهمند و هیجان انگیز آن به عنوان موهبت اللهی اختصاص به نوع بشر داشته و تقريبا سایرموجودات از آن محروم هستند.کاربرد تفکر خلاق به حوزه هایی چون علوم وهنر محدود نیست . تفکر خلاق در هر عرصه ای در زندگی مفید است ( برونو ، 1370 ص 82 ) عموم مردم تصور می کنند که خلاقیت عمدتا دربستر هنرها متجلی می شود در حالیکه در تمام زمینه ها ، این امر محقق می شود مثلا در زمینه مهندسی که نتیجه آن اختراع نامیده می شود . خلاقیت چه در علم ، ادبیات ، موسیقی ، نقاشی و یا هر زمينه دیگر در زندگی باشد همواره چون رازی جالب باقی مانده است با وجود این واقعیت ، توجه روانشناسان هر روز به این موضوع افزایش می یابد ( فینک ، وارد و اسمیت ، 1992). بنابراین زمینه بروز خلاقیت می تواند شامل همه مفاد درسی ، تمام عرصه های زندگی ، کلیه رشته های تحصیلی و حتی سنین مختلف نيز بشود هرچند اثرات آن در مورد دانش آموزان ، دانشجویان و سنین پائین با اهمیت تر است . یعنی از روش حل یک مسئله خشک ریاضی گرفته تا نگارش انشاء ، ترسیم نقاشی ، آزمایش فیزیک و شیمی و... عرصه های بروز خلاقیت هستند . به شرطی که نحوه تعامل معلم ، والدین و اولیاء مدرسه نیز سازنده ، مولد و خلاقانه باشد . دلیل ما بر این ادعا نه تنها شرح وحال زندگی و تجارب عملی مشاهیر و مخترعان بزرگ ، بلکه شیوه برخورد های نقض کننده عوامل موثر در آموزش و پرورش خلاقيت کودکان است .این تحقیق در صدد دستیابی به اين هدف است كه نگرشها و شيوه هاي فرزند پروري والدين ، تا چه اندازه در بروز ، رشد و شكوفائي خلاقيت دانش آموزان تاثیر دارد ؟ به عبارت ديگر مي خواهيم روشن سازيم كه روشهاي تربيتي و نظام ارزشهاي اجتماعي منجر به ايجاد محيط مناسب رشد خلاقيت و يا مانع بروز آن كدامند؟ تا براساس یافته ها ونتایج تحقیق توصیه های لازم آموزشی و تربیتی را به والدین ، مسئولين آموزشي و مربیان ارائه شود . فرض اساسی ما این است که خلاقیت دانش آموزان ارتباط زیادی با رشد وتوسعه جوامع ، موفقیت تحصیلی ، موفقیت شغلی و ارتقاء سطح رفاه انسانها دارد. از طرف دیگر فرض است که میزان بهره هوشی و زمینه های بروز خلاقیت در میان دانش آموزان و افراد جامعه ما از حد متوسط جهانی کمتر نیست. لکن نحوه برخورد و نگرش والدین و مربیان و حتی مسئولین کشوری با این جنبه از توانائی ذهنی دانش آموزان جامعه بطوریکه در جریان تربیت و آموزش ، نتایج به بروز و تقویت تفکر و عمل خلاقانه منجر گردد زیر سوال است .نیل به این هدف مهم جزء با تغییر نگرش ها و روشها که در محتوی برنامه ها و شیوه های تربیتی - آموزشی محیط های غیررسمی ( خانواده ، اجتماع ) و محیط های رسمی ( آموزشگاهها ، مدارس ، دانشگاهها و...) میسر نیست . چنين هدفي که به عنوان یک مساله مورد توجه پژوهش حاضر قرار گرفته در درجه اول نیاز به بررسی نگرشها ، برخورد ها ي والدین و برداشتهاي ذهني معلمان از خلاقیت دانش آموزان دارد .اهمیت و ضرورت تحقيقهیلارد( 2004) حرف جالبی در مورد خلاقیت دارد او می گوید " خلاقیت هرچه باشد خیلی مهم ولازم است چون باعث تمامی پیشرفتهای بشری است" (همتی ، 1378، ص 9). جهاني كه در آن زندگي مي كنيم به سرعت در حال تغيير است بطوريكه سرعت تغييرات هرگز به اين تندي نبوده است . ما نمي دانيم فرزندان ما در بزرگسالي با چه مسائلي روبرو خواهند شد ولي اين را مي دانيم براي اينكه بتوانند با مسائل روبرو شوند بايد خلاق و اهل تخيل باشند ( دافي ، 1380، ص21) پيوسته بايد به ياد داشته باشيم كه رمز ماندگاري ، پيشرفت و توسعه جوامع ، سازمانها و حتي افراد در گرو نحوه سازگاري موثرشان با محيط و الزامات آن است . بدون درك اين نوع سازگاري ضروري ، در واقع جريان حيات جامعه ، سازمان و فرد به سوي ركود ، عقب ماندگي و مرگ به پيش خواهد رفت. آلبرت انيشتين[5] سخن ارزشمندي در اين باره دارد او مي گويد " خلاقيت مهم تر از دانش است " . بنابراين نوآوري و خلاقيت در مورد جوامع ، سازمانها و افراد نقش حياتي داشته و برنامه ریزی برای پرورش آن از مهم ترین مسائل در قلمرو روانشناسی آموزشگاهی و روشهای تربیت خانوادگی است . بديهي است بيش از هر چيز بسترهاي محيطي مهم بروز خلاقيت همانا درخانه و مدرسه نهفته است . مثلا معلمان انديشمند و خلاق هستند كه مي توانند نهاد آموزش و پرورش را قدرتمند و قوي سازند(يارمحمدزاده، 1385، ص4). یا اینکه محیط خانوادگی افراد خلاق چیزی سوای محیط خانوادگی افراد غیر خلاق است. مثلا شیفر[6](1970) طی پژوهشی دریافت خانواده افراد خلاق سخت گیری کمتری داشته اند( کفایت ، 1373،ص5 ) .ما بیش آز آنکه برای تلاش ، سخت گوشی ، ابداع ، تفکر، تعمق و مسئولیت اهمیت بدهیم به شانس ، راحت طلبی ، کپی برداری ، تقلید ، میانبر رفتن ، توجیه و...علاقمند هستیم . بنابراین نظام آموزشی ، اجتماعی ، اداری و حتی خانوادگی ما نیاز مبرم به تجدید نظر در شیوه های زندگی و باورهای خود بصورت تدوین روشهای مبتنی بر حمایت از خلاقیت دارد . بعبارت دیگر ما بیش از آنکه به یک دانش آموز و کارمند منضبط، دقیق و وظیفه شناس نیاز داشته باشیم به دانش آموز و کارمند مبتکر و خلاق نیاز داریم . در دوره كودكي و نوجواني پرداختن به فعاليتهايي چون هنر، موسيقي، و ميل به زير و رو كردن ابزار مورد علاقه همه است فلذا مربي بايد دانش آموزان را به شركت فعال در ترسيم ، نقاشي ، درست كردن مدل و غيره ترغيب نمايد بديهي است كه چنين فعاليتهايي كسب مهارتهاي ساختي و پرورش خلاقيت از طريق ساختن و درست كردن چيزهاي نو و بديع بهتر از رونوشت برداري از چيزهايي است كه قبلا ديگران ساخته اند( پورظهير، 1384، ص 174) بنابراین نوع برخورد و توجه رهبران جامعه ، سیاستگزاران ، برنامه ریزان آموزشی و اداری کشور و حتی خانواده ها با مقوله خلاقیت که آنرا در کودکان ، دانش آموزان ، دانشجویان ، محققین و کارکنان تقویت و یا تضعیف می نماید بسیارمهم و اساسی خواهد بود . بقول مرحوم پروفسور حسابی " زندگی چیزی جز پژوهش و فهمیدن جدید نیست (موید نیا ، 1384، ص 163). البته همانطوريكه ذكر شد صرف تاکید و تحسین از خلاقیت به حال جامعه سودمند نیست. نیاز مبرم وجود دارد که ماهیت موضوع ، روشهای پرورش وسیاست های حمایتی آن شناسائی و مورد توجه قرار گیرند . دستیابی به این هدف جز با انجام تحقیقات علمی و بکارگیری نتایج آن میسور نیست. جامعه مطلوب جامعه ای است که که همواره سعی دارد تا برای یکا یک اعضای خود فرصت شکوفائی استعدادها را با ایجاد حداکثر امکانات و تسهیلات فراهم آورد . معلمان و مربیان آموزشی می بایست دانش آموزان تیز هوش را در شکوفائی استعدادها و توانائیهایشان کمک نمایند (افروز ، 1364، ص 179). احترام و ارزش قائل شدن به افكار و سوالات كودكان ( هرچند ظاهرا غير عادي و كم اهميت باشند ) ، ايجاد حس اعتماد به نفس، دادن آزادي عمل و فرصت تجربه ( هرجند همراه با آزمايش و خطا باشد) تشويق كنجكاوي و فاصله گرفتن از عادات و الگوهاي ثابت تفكر و عمل نمونه اي از عناوين الزامات مربوط به رشد قواي خلاقانه كودكان محسوب مي گردد. بنا براین برآنیم جهت نیل به این هدف مهم اجتماعی ، دست به انجام تحقیق محدود در خصوص این موضوع بزنیم. در مورد ضرورت تحقیق حاضر بطور خلاصه می توان چنین گفت :اهداف تحقيقهدف اصليهدف اصلي پژوهش حاضر عبارت از تحقیق در خصوص" بررسي خلاقیت فرزندان با نگرشهاي فرزند پروري والدين بر روی دانش آموزان مدارس راهنمائي پسرانه و دخترانه شهرستان کازرون در سال تحصیلی 91-1390" می باشد .اهداف فرعياین تحقیق در نظر دارد با انجام اهداف فرعي زیر، به هدف اصلي فوق نائل آید .فرضيه هاي تحقيقفرضیه اصلی تحقیقبين نگرشهای فرزند پروری والدین و رشد خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد .فرضیه های فرعی تحقیق1- نگرشهاي فرزند پروري منجر به رشد خلاقيت والدين در مورد دانش آموزان پسر و دختر متفاوت است .2- ميزان خلاقيت دانش آموزان در بين پايه هاي مختلف تحصيلي متفاوت است .3- ميزان خلاقيت دانش آموزان با برخي متغييرهاي دموگرافيك پاسخگويان مثل سطح تحصيلات ، وضعيت رفاهي و شغل والدين ارتباط معني داري دارد.4- رابطه بين ميزان عوامل مختلف خلاقيت دانش آموزان ( سيالي ، بسط ، ابتكار و انعطاف پذيري ) و ميزان نگرشهاي فرزند پروري والدين ( سلطه گري ، سهل انگاري و وابستگي شديد ) متفاوت است . تعاریف اصطلاحات و متغييرهاالف : تعریف نظریخلاقيت : گيلفورد(1960) "خلاقيت عبارت است از مجموعه توانائيها و خصيصه هاي كه منجر به تولید آثار منحصربه فرد مي شود مهم ترین این ویژگیها تفکر واگراست"( حسيني ،1378ص 49).خلاقيت در واقع از چهار عنصر سيالي ، انعطاف پذيري ، ابتكار و بسط به شرح زیر تشکیل شده است (گیلفورد ، به نقل از کفایت ، 1373، ص 69).خلاقيت سيالي : عبارت از توانائي فرد به ايجاد و خلق تعداد زيادي ايده ، پاسخ و راه حل درقالب تصوير يا فرض، در يك حيطه خاص . دراين حالت ذهن فرد خلاق در يك حيطه خاص فكري به ارائه عقايدي مي پردازد .خلاقيت بسط : عبارت است از توانائي فرد در جهت پرداختن به جزئيات . در اين حالت فرد خلاق توانائي تكميل يك ايده و افزودن جزئيات بيشتر و همچنين تكميل ايده هاي تصويري مربوط به آنرا دارد.خلاقيت ابتكار: عبارت است از توانائي فرد براي ايجاد و خلق ايده هاي نو ، منحصر به فرد ، غيرمعمول و هوشمندانه براي حل يك مسئله ، كه در هرحال با ايده هاي عادي و رايج متفاوت است . در اين حالت فرد خلاق توانائي توليد ايده هاي نو و جديد را دارد.خلاقيت انعطاف پذيري : عبارت است از توانائي فرد براي ايجاد و خلق ايده هاي متفاوت در صورت تغيير مشكل. در اين حالت فرد خلاق در صورت تغيير مشكل و يا مطرح شدن آن از بعد ديگر ، قدرت و توانائي لازم را براي تغيير جهت فكر خود دارا مي باشد .نگرش : منظور از نگرش، عقاید آگاهانه و تمایلات فکری کم وبیش ثابت فرد به آدمها یا اشیاء است . نگرش شامل سه ویژگی شناختی ، هیجانی و رفتاری است . در اینجا فرض است که ریشه رفتار و نحوه برخورد والدین از نگرشهای آنان نشات می گیرد.تعداد صفحات : 126فرمت فایل : Word