مقدمه شناخت صحيح مسائل حج به عنوان بخش عمده‌اي از آيات قرآني، معارف، احكام و فقه اسلامي ضرورتي است كه همواره مورد توجه مجامع مختلف قرار گرفته است و اين خود فرصتي است كه بيشتر به مسائل آن بپردازيم. بنابراين در قرآن هم سوره اي به اين نام يعني، حج وجود دارد و درچند سوره ديگر از قرآن به مسائل مربوط به آن پرداخته از جمله : بقره،آل عمران، ابراهيم و… همچنين نزديك سيصد آيه در مورد حج و داستان حضرت ابراهيم (ع) وجود دارد كه ما در اين تحقيق قسمتي از آنها را همراه با تفاسير و نظرات نويسندگان بيان مي كنيم. اما يكي از وظايف مهم ما، قضيه آشنا كردن مردم است به مسائل حج، آدمي بسيار مي بيند كه به حج مي روند، زحمت مي كشند ، لكن مساله حج را نمي دانند. البته عمده ترين مشكلي كه در مورد اين عبادت وفرضيه مهم وجود دارد با اين كه مومنان با اين عبارت الهي،آشنايي ديرينه دارند، و هر سال با حضور شورانگيز از سراسر عالم، زنگار دل، با زلال زمزم توصيه مي‌زدايند، وبا حضرت دوست تجديد ميثاق مي‌كنند، و اگر چه ميراث ادب فرهنگ ما، مشحون از آموزه هاي حيات بخش حج است،اما هنوز ابعاد بي‌شماري از اين فرضيه مهم ، ناشناخته و مهجور مانده است. بنابراين در اين پروژه به كمك استاد بزرگوار جناب آقاي محمدي در حد وسع خود سعي كرده ام كه تقريباً به گوشه اي از مسائل واعمال آن بپردازيم هر چند كه به خاطر كثرت مطالب و گستردگي آن نمي توان همه را بررسي كرد، اما اميدواريم كه توانسته باشم به بهتر شناختن اين عبادت بزرگ كمكي كرده باشيم. اين تحقيق شامل سه فصل مي باشد؛ فصل اول حج از نظر لغوي و اصطلاحي بحث شده و انواع حج و عمره هم بررسي شده است. در فصل دوم كه سيماي حج از ديدگاه قرآن مي باشد تقريباً آيات قرآن را تا حدودي موردبررسي و دسته بندي قرار داديم همچنين آيات مربوط به بناي كعبه و تاريخچه آن و آيات مربوط به محرمات وواجبات حج نيز در اين فصل بحث شده است. و اما در فصل سوم، اين فصل فلسفه حج مي‌باشد كه فلسفه اجتماعي ،اقتصادي و فردي معنوي را به رشته تحرير درآورده، همچنين آياتي كه مربوط به آنها درقرآن بيان شده آنها را جمع آوري كرده و در مباحث مربوط به خودشان جاي داده شده است. ودر آخر هم يك نتيجه گيري كلي از همه مباحث تحقيق به عمل آمده است. اميد به اين كه توانسته باشم اين عبادت بزرگ را كه اسلام و قرآن به آن اين قدر اهميت داده اند،با استناد به قرآن تا حدي براي همه روشن ومبرهن گردد. چكيده حج از ديدگاه قرآن داراي جايگاه خاصي مي‌باشد و داراي فلسفه و احكام و مناسك معيني مي‌باشد كه در فصول سه گانه اين پروژه به چشم مي‌خورد. در فصل اول حج از نظر لغوي و اصطلاحي بحث شده و معلوم شد كه معناي لغوي حج يعني قصد زيارت و آهنگ مي‌باشد و معناي اصطلاحي آن انجام مناسك خاص در زمان و مكان خاص مي‌باشد. و نيز اشاره شد كه جج داراي انواعي همچون تمتع، قِران و افراد است. فصل دوم سيماي حج از ديدگاه قرآن است در اين فصل به تاريخچه بناي كعبه و اهميت آن واصل وجوب حج پرداخته وسپس آيات اعمال و مناسك ، محرمات مانند :جدال وفسوق، صيد وشكار كردن و… مي‌باشد. در دنباله نيز به واجبات حج شامل طواف، قرباني كردن، سعي وصفا ومروه و.. پرداخته شده است. فصل سوم : فلسفه حج مي‌باشد كه در اين قسمت ابتدا به فلسفه فردي، معنوي، اجتماعي و اقتصادي آن پرداخته شده است. در بخش اول آن خودسازي و تقريب به خدا وبعضي از اسرار اعمال بحث شده . در بخش دوم كه اجتماعي مي‌باشد در مورد هماهنگي و وحدت ويكپارچگي مسلمانان مي‌باشد. در بخش سوم كه در مورد فلسفه اقتصادي حج مي‌باشد اين طور به نظر مي‌رسد كه حج باعث رشد ورونق مادي و اقتصادي مي‌باشد و در جوامع اسلامي حج، حافظ منافع دنيوي و اخروي امتهاي اسلامي مي‌شود. تبيين موضوع حج يك عمل ديني است كه قرآن كريم در مورد ابعاد ومسائل مختلف آن سخن گفته در اين پژوهش در مورد ابعاد مختلف حج از جمله مناسك، احكام، و فلسفه حج وديگر اهداف آن از ديدگاه قرآن بحث شده است. بنابراين در اين تحقيق از ديدگاه قرآن بحث مي‌كنيم نه از ديدگاه ديگران. البته نظرات مفسران را در مورد آيات و همچنين از كتابهاي ديگر از جمله: صهباي حج جوادي آملي، حج در قرآن محمد علوي مقدم و … نيز استفاده شده تا مطلب روشن تر شود. اهميت و ضرورت موضوع: ابعاد ومسائل مختلف حج داراي ضرورتي اساسي است زيرا: حج يكي از ضروريات اسلام مي باشد و يكي از اساسي ترين فرايض و از مهمترين فروع دين مي باشد. و حج آثار بي شماري بر حيات معنوي و فردي واجتماعي جامعه اسلامي دارد كه در قرآن ابعاد مختلف آن مطرح شده است و همچنين براي حج گذار پاداش زيادي مي باشد همچنان كه براي هر كدام از عبادات و فريضه‌هاي ديني، گذشته از اثرات تربيتي، اخلاقي و اجتماعي كه در انجام تك تك آنها نهفته است، در منابع و مصادر اسلامي از زبان پيامبر و معصومين عليهم السلام اجر و ثوابهايي نيز براي هر كدام از آنها ذكر شده كه مسلمانان در طول سال بنا به عشق و علاقه خود جداي از اعمال واجبي كه شبانه روز به عهده آنها است به انجام برخي از آنها مبادرت ورزند تا بدين وسيله تقرب به خداوند متعال را فراهم نموده و با دستي پر،راه بهشت را براي خود هموار كنند. بديهي است كه ميزان ونوع پاداش ها براي هر يك از اعمال ديني از ويژگي خاصي برخوردار است . فريضه مقدس حج كه يكي از اركان اسلام مي‌باشد و در طول عمر فقط يك بار انجام آن بر هر فرد مسلمان واجب مي‌شود ، تبلوري است كه همه احكام و عبادات وصورتي است كه مجسم از اسلام،به گونه اي كه درآن ،نماز و راز ونياز با خدا، امساك و خودداري از بسياري از كارها، هجرت ودوري از وطن، جهاد با نفس، صرف مال، گذشتن از لذتها، تحمل بسياري از سختي‌ها و شدايد وكارهاي ديگري كه تنها در حين انجام اين فريضه مقدس مي‌توان آنها را درك و توصيف كرد، وجود دارد. در مورد اهميت و ثواب اين سفر معنوي روايات زيادي از ائمه معصومين نقل شده است امام علي(ع) درباره فضيلت حج و عمره ميفرمايند :بهترين وسيله اي كه سالكان براي رسيدن به خدا بدان جنگ مي‌زنند، ايمان به اوپيامبرش در راه او .. وزيارت خانه او در حج وعمره است؛ همانا حج و عمره فقر را از ميان برمي‌دارد و گناه را مي ريزد:
مقدمه شناخت صحيح مسائل حج به عنوان بخش عمده‌اي از آيات قرآني، معارف، احكام و فقه اسلامي ضرورتي است كه همواره مورد توجه مجامع مختلف قرار گرفته است و اين خود فرصتي است كه بيشتر به مسائل آن بپردازيم. بنابراين در قرآن هم سوره اي به اين نام يعني، حج وجود دارد و درچند سوره ديگر از قرآن به مسائل مربوط به آن پرداخته از جمله : بقره،آل عمران، ابراهيم و… همچنين نزديك سيصد آيه در مورد حج و داستان حضرت ابراهيم (ع) وجود دارد كه ما در اين تحقيق قسمتي از آنها را همراه با تفاسير و نظرات نويسندگان بيان مي كنيم. اما يكي از وظايف مهم ما، قضيه آشنا كردن مردم است به مسائل حج، آدمي بسيار مي بيند كه به حج مي روند، زحمت مي كشند ، لكن مساله حج را نمي دانند. البته عمده ترين مشكلي كه در مورد اين عبادت وفرضيه مهم وجود دارد با اين كه مومنان با اين عبارت الهي،آشنايي ديرينه دارند، و هر سال با حضور شورانگيز از سراسر عالم، زنگار دل، با زلال زمزم توصيه مي‌زدايند، وبا حضرت دوست تجديد ميثاق مي‌كنند، و اگر چه ميراث ادب فرهنگ ما، مشحون از آموزه هاي حيات بخش حج است،اما هنوز ابعاد بي‌شماري از اين فرضيه مهم ، ناشناخته و مهجور مانده است. بنابراين در اين پروژه به كمك استاد بزرگوار جناب آقاي محمدي در حد وسع خود سعي كرده ام كه تقريباً به گوشه اي از مسائل واعمال آن بپردازيم هر چند كه به خاطر كثرت مطالب و گستردگي آن نمي توان همه را بررسي كرد، اما اميدواريم كه توانسته باشم به بهتر شناختن اين عبادت بزرگ كمكي كرده باشيم. اين تحقيق شامل سه فصل مي باشد؛ فصل اول حج از نظر لغوي و اصطلاحي بحث شده و انواع حج و عمره هم بررسي شده است. در فصل دوم كه سيماي حج از ديدگاه قرآن مي باشد تقريباً آيات قرآن را تا حدودي موردبررسي و دسته بندي قرار داديم همچنين آيات مربوط به بناي كعبه و تاريخچه آن و آيات مربوط به محرمات وواجبات حج نيز در اين فصل بحث شده است. و اما در فصل سوم، اين فصل فلسفه حج مي‌باشد كه فلسفه اجتماعي ،اقتصادي و فردي معنوي را به رشته تحرير درآورده، همچنين آياتي كه مربوط به آنها درقرآن بيان شده آنها را جمع آوري كرده و در مباحث مربوط به خودشان جاي داده شده است. ودر آخر هم يك نتيجه گيري كلي از همه مباحث تحقيق به عمل آمده است. اميد به اين كه توانسته باشم اين عبادت بزرگ را كه اسلام و قرآن به آن اين قدر اهميت داده اند،با استناد به قرآن تا حدي براي همه روشن ومبرهن گردد. چكيده حج از ديدگاه قرآن داراي جايگاه خاصي مي‌باشد و داراي فلسفه و احكام و مناسك معيني مي‌باشد كه در فصول سه گانه اين پروژه به چشم مي‌خورد. در فصل اول حج از نظر لغوي و اصطلاحي بحث شده و معلوم شد كه معناي لغوي حج يعني قصد زيارت و آهنگ مي‌باشد و معناي اصطلاحي آن انجام مناسك خاص در زمان و مكان خاص مي‌باشد. و نيز اشاره شد كه جج داراي انواعي همچون تمتع، قِران و افراد است. فصل دوم سيماي حج از ديدگاه قرآن است در اين فصل به تاريخچه بناي كعبه و اهميت آن واصل وجوب حج پرداخته وسپس آيات اعمال و مناسك ، محرمات مانند :جدال وفسوق، صيد وشكار كردن و… مي‌باشد. در دنباله نيز به واجبات حج شامل طواف، قرباني كردن، سعي وصفا ومروه و.. پرداخته شده است. فصل سوم : فلسفه حج مي‌باشد كه در اين قسمت ابتدا به فلسفه فردي، معنوي، اجتماعي و اقتصادي آن پرداخته شده است. در بخش اول آن خودسازي و تقريب به خدا وبعضي از اسرار اعمال بحث شده . در بخش دوم كه اجتماعي مي‌باشد در مورد هماهنگي و وحدت ويكپارچگي مسلمانان مي‌باشد. در بخش سوم كه در مورد فلسفه اقتصادي حج مي‌باشد اين طور به نظر مي‌رسد كه حج باعث رشد ورونق مادي و اقتصادي مي‌باشد و در جوامع اسلامي حج، حافظ منافع دنيوي و اخروي امتهاي اسلامي مي‌شود. تبيين موضوع حج يك عمل ديني است كه قرآن كريم در مورد ابعاد ومسائل مختلف آن سخن گفته در اين پژوهش در مورد ابعاد مختلف حج از جمله مناسك، احكام، و فلسفه حج وديگر اهداف آن از ديدگاه قرآن بحث شده است. بنابراين در اين تحقيق از ديدگاه قرآن بحث مي‌كنيم نه از ديدگاه ديگران. البته نظرات مفسران را در مورد آيات و همچنين از كتابهاي ديگر از جمله: صهباي حج جوادي آملي، حج در قرآن محمد علوي مقدم و … نيز استفاده شده تا مطلب روشن تر شود. اهميت و ضرورت موضوع: ابعاد ومسائل مختلف حج داراي ضرورتي اساسي است زيرا: حج يكي از ضروريات اسلام مي باشد و يكي از اساسي ترين فرايض و از مهمترين فروع دين مي باشد. و حج آثار بي شماري بر حيات معنوي و فردي واجتماعي جامعه اسلامي دارد كه در قرآن ابعاد مختلف آن مطرح شده است و همچنين براي حج گذار پاداش زيادي مي باشد همچنان كه براي هر كدام از عبادات و فريضه‌هاي ديني، گذشته از اثرات تربيتي، اخلاقي و اجتماعي كه در انجام تك تك آنها نهفته است، در منابع و مصادر اسلامي از زبان پيامبر و معصومين عليهم السلام اجر و ثوابهايي نيز براي هر كدام از آنها ذكر شده كه مسلمانان در طول سال بنا به عشق و علاقه خود جداي از اعمال واجبي كه شبانه روز به عهده آنها است به انجام برخي از آنها مبادرت ورزند تا بدين وسيله تقرب به خداوند متعال را فراهم نموده و با دستي پر،راه بهشت را براي خود هموار كنند. بديهي است كه ميزان ونوع پاداش ها براي هر يك از اعمال ديني از ويژگي خاصي برخوردار است . فريضه مقدس حج كه يكي از اركان اسلام مي‌باشد و در طول عمر فقط يك بار انجام آن بر هر فرد مسلمان واجب مي‌شود ، تبلوري است كه همه احكام و عبادات وصورتي است كه مجسم از اسلام،به گونه اي كه درآن ،نماز و راز ونياز با خدا، امساك و خودداري از بسياري از كارها، هجرت ودوري از وطن، جهاد با نفس، صرف مال، گذشتن از لذتها، تحمل بسياري از سختي‌ها و شدايد وكارهاي ديگري كه تنها در حين انجام اين فريضه مقدس مي‌توان آنها را درك و توصيف كرد، وجود دارد. در مورد اهميت و ثواب اين سفر معنوي روايات زيادي از ائمه معصومين نقل شده است امام علي(ع) درباره فضيلت حج و عمره ميفرمايند :بهترين وسيله اي كه سالكان براي رسيدن به خدا بدان جنگ مي‌زنند، ايمان به اوپيامبرش در راه او .. وزيارت خانه او در حج وعمره است؛ همانا حج و عمره فقر را از ميان برمي‌دارد و گناه را مي ريزد: