اشاره نوشته حاضر كه فرادست خواننده قرار دارد كوشيده است مفاهيم «تابعيت» و «اقامتگاه» را، كه از موضوعات ومسائل حقوق بين المللى خصوصى مى باشند، به اختصار مطالعه وبررسى نمايد ابتدا به طور اجمال، به پيشينه تاريخى، چگونگى تغيير ملاكها و جدايى آن دو مفهوم از ملاحظات دينى، اشاره نموده است و سپس به معرفى، ماهيت آن دو با توجه به وجود «مرزهاى» مستقل بين المللى كه بعد از قرن نوزدهم بين دولتها به وجود آمدند، پرداخته است، و در گام بعد به روشهاى تعيين تابعيت اصلى و در نهايت به تفكيك واحصاء ملاكهاى تفكيك بين مفاهيم «تابعيت» و «اقامتگاه» آشنا خواهيم شد . 1 ـ پيشينه تاريخى هنگامى كه اسلام ظهور([1]) كرد و با هجرت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به مدينه، اولين دولت اسلامى تأسيس گرديد، معيارهاى تابعيت و اقامت در جامعه اسلامى نيز تغيير يافت. با آمدن اسلام و تأسيس دولت اسلامى عضو جامعه اسلامى بودن منوط به دو معيار بود. اولاً; مسلمان بودن، ثانياً; پذيرفتن پيمان توسط غير مسلمانان. قبل از تأسيس دولت اسلامى، ملاك عضويت در جامعه، هم نژادى، هم قومى، هم قبيله اى و هم زبانى بود. ولى پيامبر اسلام در ميان پيروان خود، معيار دينى را جايگزين معيارهاى جاهليت نژادى، قومى و قبيله اى و ... نمودند و پيروان ساير اديان را كه در مدينه زندگى مى كردند، به شرط انعقاد پيمان، به عضويت جامعه سياسى خود مى پذيرفتند.([2]) بنابر اين اصولاً اشخاصى كه به تابعيت دولت اسلامى پذيرفته مى شدند بايد محل اقامت خود را نيز قلمرو دولت اسلامى قرار مى دادند.([3]) بيگانگان نمى توانستند به اراده خود در قلمرو دولت اسلامى داراى اقامتگاه باشند و فقط افراد كه به آنها تأمين داده شده بود در حدود تأمين شان حق داشتند در سرزمين اسلامى اقامت نمايند. اين افراد در قبال پرداخت مبلغى تحت عنوان «جزيه» به دولت اسلامى، اين حق را به دست مى آوردند كه در قلمرو اسلامى اقامت نموده و عضو جامعه اسلامى به حساب آيند و از نظر جانى و مالى تأمين داشته باشند. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) بر اين اساس يهوديان را از لحاظ حقوقى در رديف مسلمانان قراردادند و زمينه را براى آنها هموار كرده كه اگر بخواهند، پيرو اسلام شوند.([4])
اشاره نوشته حاضر كه فرادست خواننده قرار دارد كوشيده است مفاهيم «تابعيت» و «اقامتگاه» را، كه از موضوعات ومسائل حقوق بين المللى خصوصى مى باشند، به اختصار مطالعه وبررسى نمايد ابتدا به طور اجمال، به پيشينه تاريخى، چگونگى تغيير ملاكها و جدايى آن دو مفهوم از ملاحظات دينى، اشاره نموده است و سپس به معرفى، ماهيت آن دو با توجه به وجود «مرزهاى» مستقل بين المللى كه بعد از قرن نوزدهم بين دولتها به وجود آمدند، پرداخته است، و در گام بعد به روشهاى تعيين تابعيت اصلى و در نهايت به تفكيك واحصاء ملاكهاى تفكيك بين مفاهيم «تابعيت» و «اقامتگاه» آشنا خواهيم شد . 1 ـ پيشينه تاريخى هنگامى كه اسلام ظهور([1]) كرد و با هجرت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به مدينه، اولين دولت اسلامى تأسيس گرديد، معيارهاى تابعيت و اقامت در جامعه اسلامى نيز تغيير يافت. با آمدن اسلام و تأسيس دولت اسلامى عضو جامعه اسلامى بودن منوط به دو معيار بود. اولاً; مسلمان بودن، ثانياً; پذيرفتن پيمان توسط غير مسلمانان. قبل از تأسيس دولت اسلامى، ملاك عضويت در جامعه، هم نژادى، هم قومى، هم قبيله اى و هم زبانى بود. ولى پيامبر اسلام در ميان پيروان خود، معيار دينى را جايگزين معيارهاى جاهليت نژادى، قومى و قبيله اى و ... نمودند و پيروان ساير اديان را كه در مدينه زندگى مى كردند، به شرط انعقاد پيمان، به عضويت جامعه سياسى خود مى پذيرفتند.([2]) بنابر اين اصولاً اشخاصى كه به تابعيت دولت اسلامى پذيرفته مى شدند بايد محل اقامت خود را نيز قلمرو دولت اسلامى قرار مى دادند.([3]) بيگانگان نمى توانستند به اراده خود در قلمرو دولت اسلامى داراى اقامتگاه باشند و فقط افراد كه به آنها تأمين داده شده بود در حدود تأمين شان حق داشتند در سرزمين اسلامى اقامت نمايند. اين افراد در قبال پرداخت مبلغى تحت عنوان «جزيه» به دولت اسلامى، اين حق را به دست مى آوردند كه در قلمرو اسلامى اقامت نموده و عضو جامعه اسلامى به حساب آيند و از نظر جانى و مالى تأمين داشته باشند. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) بر اين اساس يهوديان را از لحاظ حقوقى در رديف مسلمانان قراردادند و زمينه را براى آنها هموار كرده كه اگر بخواهند، پيرو اسلام شوند.([4])