مقدمه شناخت انسان مهمترين امر تربيت است. اينکه حقيقت انسان چيست واين موجود، از چه استعداد وظرفيت وجودي برخورداراست درجهت گيري تربيت نقش تعيين کننده اي دارد نتيجه اين معرفت تا بدانجاست که حضرت علي «عليه السلام » مي فرمايد : « من عرف نفسه فقدانتهي الي غاية کلّ معرفة وعلم » « هر که خود را شناخت به نتيجه وغايت هر شناخت ودانشي دست يافته است». علم بشر محدود است ونمي تواند تمام ابعاد وجودي ،هدف وغايت آفرينش خود را بشناسد ولذا برنامه صحيح وجامع براي تعليم و تربيت انسان ، تنها از ناحيه وحي ممکن خواهد بود.ازاينرو در اين نوشتار به بررسي تربيت از نگاه قرآن پرداخته مي شود. مفهوم تربيت فراهم ساختن زمينه ها و عوامل براي فعليت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهاي انسان در جهت مطلوب.(واژه «مطلوب » يعني بيرون آوردن از حد افراط و تفريط و به حد اعتدال سوق دادن[1] ) اهميت تربيت « و ما کان المومنؤن لينفرو ا کآفّّة فلولا نفر من کلّ فرقة مّنهم طآئفة لّيتفقّهوا في الدّين و لينذروا قومهم اذا رجعو ا اليهم لعلّهم يحذرون [2]» « شايسته نيست مومنان همگي (به سوي ميدان جهاد) کوچ کنند ، چرا از هر گروهي ، طائفه اي از آنان کوچ نمي کنند ( و طايفه اي بماند ) تا دانش دين خويش را بياموزند و چون بازگشتند و مردم خود را هشدار دهند ، باشد که از زشتکاري (مخالف فرمان خدا ) بترسند و حذر کنند». در اهميت تعليم و تربيت همين بس که جهادِ با جهل، همانند جهاد با دشمن بر آنها فرض است و اهميت يکي کمتر از ديگري نيست[3]. تعريف اخلاق « مجموعه معارف وفضائل انساني » را اخلاق مي گويند. تفاوت اخلاق با تربيت با توجه به تعريف فوق ، تربيت واخلاق از جهاتي باهم متفاوتند : 1- « تربيت» عام است زيرا همه موجودات زنده ( گياه ، حيوان ، انسان) راشامل مي شود . لذا هر موجود زنده اي تربيت پذير است ، امّا هيچ گياه وحيواني اخلاق پذير نيست[4] . امّا «اخلاق » اختصاص به انسان دارد آن هم نه هر انساني ، بلکه فقط انساني که تحت هدايت انبياء باشند . 2- اخلاق زير مجموعه تربيت است .زيرا تربيت مفهوم گسترده اي نسبت به اخلاق دارد وآن شکوفا کردن هرنوع استعدادهاي انسان است ولي اخلاق شکوفا ساختن برخي از استعدادهاي انسان ، آن هم استعدادهاي الهي را گويند . نتيجه : هرگاه استعدادهاي انسان ، تحت «تربيت ديني» قرار گيرد « اخلاق» مي شود. تربيت بدون پشتوانه ديني هرتربيتي که جنبه ديني ندارد ، « ناقص و بي دوام » است علت اين امر آن است که تربيت ديني هماهنگ با فطرت وتربيت غير ديني به صورت«عادت » شبيه است که قابل تعويض و ضعف و زوال است [5].
مقدمه شناخت انسان مهمترين امر تربيت است. اينکه حقيقت انسان چيست واين موجود، از چه استعداد وظرفيت وجودي برخورداراست درجهت گيري تربيت نقش تعيين کننده اي دارد نتيجه اين معرفت تا بدانجاست که حضرت علي «عليه السلام » مي فرمايد : « من عرف نفسه فقدانتهي الي غاية کلّ معرفة وعلم » « هر که خود را شناخت به نتيجه وغايت هر شناخت ودانشي دست يافته است». علم بشر محدود است ونمي تواند تمام ابعاد وجودي ،هدف وغايت آفرينش خود را بشناسد ولذا برنامه صحيح وجامع براي تعليم و تربيت انسان ، تنها از ناحيه وحي ممکن خواهد بود.ازاينرو در اين نوشتار به بررسي تربيت از نگاه قرآن پرداخته مي شود. مفهوم تربيت فراهم ساختن زمينه ها و عوامل براي فعليت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهاي انسان در جهت مطلوب.(واژه «مطلوب » يعني بيرون آوردن از حد افراط و تفريط و به حد اعتدال سوق دادن[1] ) اهميت تربيت « و ما کان المومنؤن لينفرو ا کآفّّة فلولا نفر من کلّ فرقة مّنهم طآئفة لّيتفقّهوا في الدّين و لينذروا قومهم اذا رجعو ا اليهم لعلّهم يحذرون [2]» « شايسته نيست مومنان همگي (به سوي ميدان جهاد) کوچ کنند ، چرا از هر گروهي ، طائفه اي از آنان کوچ نمي کنند ( و طايفه اي بماند ) تا دانش دين خويش را بياموزند و چون بازگشتند و مردم خود را هشدار دهند ، باشد که از زشتکاري (مخالف فرمان خدا ) بترسند و حذر کنند». در اهميت تعليم و تربيت همين بس که جهادِ با جهل، همانند جهاد با دشمن بر آنها فرض است و اهميت يکي کمتر از ديگري نيست[3]. تعريف اخلاق « مجموعه معارف وفضائل انساني » را اخلاق مي گويند. تفاوت اخلاق با تربيت با توجه به تعريف فوق ، تربيت واخلاق از جهاتي باهم متفاوتند : 1- « تربيت» عام است زيرا همه موجودات زنده ( گياه ، حيوان ، انسان) راشامل مي شود . لذا هر موجود زنده اي تربيت پذير است ، امّا هيچ گياه وحيواني اخلاق پذير نيست[4] . امّا «اخلاق » اختصاص به انسان دارد آن هم نه هر انساني ، بلکه فقط انساني که تحت هدايت انبياء باشند . 2- اخلاق زير مجموعه تربيت است .زيرا تربيت مفهوم گسترده اي نسبت به اخلاق دارد وآن شکوفا کردن هرنوع استعدادهاي انسان است ولي اخلاق شکوفا ساختن برخي از استعدادهاي انسان ، آن هم استعدادهاي الهي را گويند . نتيجه : هرگاه استعدادهاي انسان ، تحت «تربيت ديني» قرار گيرد « اخلاق» مي شود. تربيت بدون پشتوانه ديني هرتربيتي که جنبه ديني ندارد ، « ناقص و بي دوام » است علت اين امر آن است که تربيت ديني هماهنگ با فطرت وتربيت غير ديني به صورت«عادت » شبيه است که قابل تعويض و ضعف و زوال است [5].