فهرست مطالبفصل اول: طرح تحقيقمقدمه21-1. تعریف مساله31-2. سوالهای تحقیق31-3.پیشینه ی تحقیق31-4. ضرورت انجام تحقیق61-5. فرضیه ها61-6. هدفها.61-7. روش تحقیق61-8 . محدودیت های تحقیقی6فصل دوم: كليات1-2. تاریخچه82-2. معجزه در لغت82-3 . تعریف معجزه در اصطلاح.. 92-4 . معجزه و واژه های قرآنی آن102-4-1. آیه112-4-2. بینه122-4-3 . برهان132-4-4. سلطان142-5 . کاربرد لفظ " معجزه" در قرآن152-6 . کاربرد واژه اعجاز در روایات اهل بیت (ع)152-7. ضرورت و لزوم معجزه162-7-1. اثبات صدق گفتار پیامبران162-7-1. اثبات کذب جاه طلبان و دروغگویان172-8.. شرایط اعجاز172-8-1. ادعا نبوت172-8-2 . دعوت به مقابله. 182-8-3. مطابق با ادعا192-8-4. ناتوانی مردم از مقابله202-9 . اقسام معجزه202-9-1 . امری غیر قابل دسترسی برای بشر. 202-9-2 . امری قابل دسترسی برای بشر202-9-3. امری غیر قابل دسترس برای بشر به طور کامل212-10. تفاوت معجزه با کرامت212-11. تفاوت معجزه با سحر و اعمال مرتاضان222-12. قرآن معجزه باقیه پیامبر اسلام222-13. قرآن معجزه ای متناسب با عصر خود و همه زمان های بعد242-14. راز اعجاز قرآن کریم. 262-15 . قلمرو تحدی قرآن. 282-15-1 .شمول افرادی282-15-2 . شمول زمانی282-15-3 . شمول احوالی282-16 . راز جاودانگی قرآن282-17. سر قداست و نقد ناپذیری قرآن. 312-18 . وجوه اعجاز قرآن322-18-1. فصاحت و بلاغت322-17-2 .اعجاز در هماهنگی آیات قرآن332-18-3. نظم آهنگ342-18-4. اخبار غیبی342-18-5 . اعجاز علمی352-18-6. اعجاز عام352-18-7 . تشریع و قانونگذاری362-18-8 . صرفه372-18 . تاثیر قرآن بر ماندگاری دیگر کتابهای آسمانی37فصل سوم: اعجاز قرآن كريم از ديدگاه معصومين (ع)3-1. مقدمه40بخش اول: اعجاز قرآن از نظر محتوايي، از ديدگاه معصومين(ع)413-1-1. مقدمه. 413-1-2. هدايتي و معارفي423-1-2-1. پيامبر اكرم(ص423-1-2-3 . امام علي(ع473-1-2-4. امام حسن مجتبي(ع533-1-2-4. امام حسين(ع543-1-2-5. امام سجاد(ع553-1-2-6. امام باقر(ع573-1-2-7. امام صادق(ع583-1-2-8. امام كاظم(ع603-1-2-9. امام رضا(ع603-1-2-10. نتيجه گيري623-1-3 . اعجاز اخبار غيبي623-1-3-1 . امام علي(ع633-1-3-2 . امام صادق(ع633-1-3-3 . نتيجه گيري643-1-4 . اعجاز تشريعي653-2 . بخش دوم: اعجاز قرآن از نظر ظاهر، از ديدگاه معصومين(ع673-2-1. مقدمه673-2-2 . پيامبر اكرم(ص683-2-3 . امام سجاد(ع683-2-4 . امام رضا(ع693-2-5 . نتيجه گيري69 فصل چهارم: بررسي وجوه جديد مطرح شده در اعجاز قرآن كريم در دوران معاصربخش اول: اعجاز قرآن/علمي714-1-1. مقدمه. 714-1-2. اعجاز علمي در لغت714-1-3. اعجاز علمي در اصطلاح714-1-4. پيشينهي بحث اعجاز علمي724-1-5. اشكالات مطرح شده در اعجاز علمي قرآن. 724-1-6. پاسخ به اشكالات اعجاز علمي734-1-7. رابطهي قرآن با علم754-1-8. اشارات علمي، هدف اصلي است يا فرعي754-1-9. فوايد ذكر مثالهاي علمي در قرآن كريم764-1-10. شموليت مطالب علمي قرآن. 774-1-11. اعجاز علمي از نگاه قرآن794-1-12. اعجاز علمي از نگاه معصومين(ع)814-1-13. جمعبندي و نتيجه83بخش دوم: اعجاز قرآن/ نظم آهنگ844-2-1. مقدمه. 844-2-2. نظم آهنگ در لغت844-2-3. نظم آهنگ در اصطلاح844-2-4. پیشینه بحث854-2-5. نسبت ساحر دادن به پیامبر، از سوی ولیدبن مغیره864-2-6. تأثیر موسیقی قرآن بر کلام عرب884-2-7. امتیاز موسیقی قرآن بر موسیقی اشعار عرب894-2-7-1. تناسب بین کلمات و حروف با اصوات894-2-7-2. موسیقی درونی894-2-7-3. تأثیر بر شنوندگان894-2-7-4. کثرت خواندن ملال نمیآورد. 904-2-8. تأثیر آهنگ معجزهآسای قرآن بر شنوندگان904-2-9. داستان شنیدنی سیدقطب924-2-10. نگاه معصومین(ع) به نظم آهنگ قرآن934-2-11. جمعبندي و نتيجهگيري96بخش3: اعجاز قرآن/ عددی984-3-1. مقدمه984-3-2. اعجاز عددی در لغت984-3-3. اعجاز عددی در اصطلاح984-3-4. پیشینه بحث اعجاز عددی994-3-5. مخالفان اعجاز عددی994-3-6. خلاصهای از نظریات رشاد خلیفه. 1004-3-7. نقدی کوتاه بر نظریات رشاد خلیفه1014-3-8. نگاه قرآن به اعجاز عددی1034-3-9. نگاه معصومین(ع) به اعجاز عددی1064-3-10. جمعبندی و نتیجه108فصل پنجم: جمع بندي و نتيجه گيري5-1. مقدمه1105-2. قرآن كتاب تدبر و انديشه است... 1105-3. لفظ اعجاز در قرآن و روايات1115-4. روايات اعجاز1115-5. مهمترين وجه اعجاز قرآن از ديدگاه معصومين(ع1125-6. وجوه ديگر اعجاز از ديدگاه معصومين(ع1125-7. وجوه جديد مطرح شده در اعجاز قرآن از نگاه معصومين(ع1134 مقدمه((قُل لَئنِ اجتَمعتِ الأنسُ والجِنُّ عَلی اَن یَاتوابِمثلِ هَذَا القُرآنِ لَا یَاتوُنَ بِمثلهِ وَ لَو کانَ بَعضُهُم لِبعضِ ظَهیراً))[1]" بگو اگر تمام انس و جن اجتماع کنند تا کتابی همانند قرآن بیاورند , نمی توانند اگرچه نهایت همفکری و همکاری را به خرج دهند"ستایش خدای را , ستوده صفات , که قرآن را بر اساس علم , مانند کتب پیشین آسمانی با آیات روشن , بر بنده ی خود نازل کرد تا حق را از باطل جدا کند. راهی که از همه راهها مستقیم تر است هدایت فرماید چرا در این کتاب تفکر نمی کنید ؟ پیرو آن شوید و پرهیزکاری کنید."بارخدایا ما را از کسانی قرار ده که به ریسمان قرآن چنگ می زنند ; و در فهم متشابهاتش , به پناهگاه محکم و استوارش پناه میبرند , و در سایه بال آن آرام می گیرند ; و به روشنی بامدادش راه میابند , و بدرخشیدن روشنایی آن اقتدا میکنند ; و از چراغ آن چراغ می افروزند , و هدایت را در غیر آن نمی طلبند[2] ."یکی از مباحث مهم پیرامون قرآن , بررسی اعجاز و ابعاد آن می باشد که از گذشته تاکنون , مفسران و قرآن پژوهان را به اندیشه و تامل واداشته است ; در روره های معاصر مطالعات جدید و گسترده ای در خصوص اعجاز قرآن انجام شده که موجب آشکار شدن زوایای بیشتری از شگفتیهای این کتاب آسمانی گردیده است . ما بر آنیم تا در این نوشتار پس از بحث درباره معناشناسی اعجاز و پیشینه تاریخی آن و کاربرد این واژه در قرآن و روایات اهل بیت , به بررسی مهم ترین وجوه مطرح شده درباره اعجاز قرآن , چه در گذشته و چه در دوران معاصر , پرداخته و دیدگاه معصومین (ع) در این باره را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم . تا مشخص شود که امامان معصوم (ع) به کدام وجوه اعجاز تاکید داشتند آیا از منظر آنها اعجاز قرآن به الفاظ آن برمی گردد یا به محتوای آنها ؟و نیز آیا در عبارت معصومین (ع) به وجوه جدیدی که در دوران معاصر در خصوص اعجاز مطرح شده , اشاره ای شده است یا نه ؟1-1 . تعریف مساله :بررسی روایاتی که از معصومین (ع) در خصوص اعجاز رسیده و تحلیل و طبقه بندی آنها وشناسایی وجوه اعجاز از نظر معصومین (ع) . 1-2 . سوالهای تحقیق : 1-3 .پیشینه ی تحقیق :بحث درباره اعجاز قرآن کریم به عنوان متنی مقدس که از سوی خداوند نازل شده و بشر را قدرت آفریدن متنی همانند آن نیست ,به زمان نزول آن بازمیگردد و خود قرآن کریم درضمن آیاتی موسوم به "آیات تحدی" به آن تصریح شده است .[3]برای نخستین بار در اواخر قرن نخست هجری شاهد ظهور اصطلاح معجزه هستیم ; در روایتی از امام سجاد (ع) واژه ی معجزه درمعنای مصطلح آن به کار رفته است.[4] چنان که همین اصطلاح در روایتی از امام رضا(ع) نیز دیده میشود که در آن به اعجاز در نظم اشاره شده است.[5]اما ظاهرا مجادلات کلامی درباب اعجاز قرآن و ظهور اصطلاح معجزه به قرن دوم هجری و پس از واصل من بها (م . 131 ق) شیخ معتزله بازمیگردد . این نظریه از واصل نقل شده است که اعجاز قرآن ذاتی آن نیست . بلکه به این است که خدا اندیشه مردم را از معارضه به آن بازگردانده است. [6]این سخن بعدها مبنای نظریه نظام معتزلی در قول به "صرفه" گردید.[7]نظام بارد اعجاز در نظم و تالیف قرآن ودر کنار طرح نظریه صرفه که عامل اعجاز قرآن را در بیرون از متن قرآن معرفی میکند , خبرهای غیبی موجود در قرآن را نیز جنبه ای از اعجاز قرآن معرفی کرده است .[8]سپس جا خط به مخالفت با صرفه برخاست وبا نگارش کتاب نظم القرآن , به دفاع از نظریه ی اعجاز در نظم قرآن پرداخت نظم القرآن اکنون در دست نیست .[9]در آغاز قرن چهارم , محمدبن زیدواسطی در اثری به نام اعجاز القرآن که به دست ما نرسیده نظریه نظم قرآن جاخط را پی گرفت , وی نخستین کسی بود که نام اعجاز القرآن را بر اثرش نهاد.[10]در همین قرن ابوهاشم جبایی فصاحت را معیار اعجاز قرآن معرفی و آن را به روانی واژگان و نیکویی معنا تفسیر کرد.ابوهاشم همچنین نبود ناسازگاری و اختلاف میان آیات به تدریج نازل شده قرآن را , دلیل دیگری بر معجزه بودن آن به شمار آورد.[11]در نیمه دوم قرن چهارم رمانی در رساله اش "النکت فی اعجازالقرآن" به بیان وجوه مختلف اعجاز قرآن پرداخته و در کنار وجوه پیشگفته به "اعجازدر بلاغت" قرآن نیز توجه کرده .[12]خطابی دانشمند معاصر رمانی نیز با تاکید بر اعجاز در بلاغت قرآن , تاثیر گذاری آیات را برجان مخاطبان و چه دیگری از اعجاز قرآن شمرد.[13]در آغاز قرن پنجم باقلانی معارف بلند قرآن کریم از پیامبری امی را مورد توجه قرارداد و این جنبه رانیز به دیگر وجوه اعجاز قرآن افزود.[14]از آن پس بحث درباره اعجاز قرآن با وسعت بیشتری پی گرفته شد و مفسران به گردآوری وجوه گوناگون اعجاز قرآن و شرح و بسط آرای پیشینیان پرداختند و تقریباً تا قرن سیزدهم نظریه جدیدی در باب اعجاز قرآن دیده نمی شود. [15]جلال الدین سیوطی (متوفای 910)نیز به طور گسترده کتابی در سه مجله ضخیم با عنوان "معترک القرآن فی اعجاز القرآن" به رشته تحریر درآورده است. اخیراً کتابها و رساله ها ی فراوانی در زمینه اعجاز قرآن , نوشته شده که مشهورترین آنها عبارت انداز :"المعجزه الخالده" علامه سیدهبه الدین شهرستانی:"اعجاز القرآن" استاد مصطفی صادق رافعی ,النباء العظیم استاد دراز ,"اعجازقرآن"علامه طباطبایی . بعلاوه نوشته هایی نیز به عنوان مقدمه تفسیر نوشته اند مانند مقدمه تفسیر "الاالرحمان" شیخ محمد جواد بلاغی و "البیان" استاد آیت الله خویی .[16] 1-4 . ضرورت انجام تحقیق :بررسی کامل روایات و تحلیل و طبقه بندی آنها برای محققان، چگونگی وجوه اعجاز را بیان مینماید که دستیابی به چنین نتیجه ای برای محققان ضرورت دارد. 1-5 . فرضیه ها : [1]-قرآن کریم , سوره ی اسرا / 88[2]-صحیفه سجادیه , دعای 42[3]-دائره المعارف قرآن کریم , ج3 , ص 559[4]-بحارالانوار, ج11, ص71, ج21, ص238, 239[5]-عیون اخبار الرضا (ع) ج2, ص286, بحارالانوار , ج 17, ص 211[6]-دائره المعارف قرآن کریم ,ج3,ص560 به نقل ازکتاب مباحث فی اعجاز القرآن ,ص40[7]-همان ,ص560 به نقل از التمهید , ج4, ص138-190[8]- همان, ص 561 به نقل از مقالات الاسلامیین , ج1 , ص 321[9]- همان, ص 561 به نقل از مباحث اعجازالقرآن . ص 41[10]-الفهرست , ص 303[11]-المغنی ص 328[12]-ثلاث رسائل فی اعجازالقرآن , ص 76[13]-بیان اعجازالقرآن رافعی, ص 66,67[14]-همان,, ص 33[15]-تفسیر ماوردی ج 1,ص30-33 , ابرهان فی علوم القرآن , ج 1 , ص 226[16]-علوم قرآنی , محمد هادی معرفت ,ص 288,289
مقاله اعجاز قرآن کریم
فهرست مطالبفصل اول: طرح تحقيقمقدمه21-1. تعریف مساله31-2. سوالهای تحقیق31-3.پیشینه ی تحقیق31-4. ضرورت انجام تحقیق61-5. فرضیه ها61-6. هدفها.61-7. روش تحقیق61-8 . محدودیت های تحقیقی6فصل دوم: كليات1-2. تاریخچه82-2. معجزه در لغت82-3 . تعریف معجزه در اصطلاح.. 92-4 . معجزه و واژه های قرآنی آن102-4-1. آیه112-4-2. بینه122-4-3 . برهان132-4-4. سلطان142-5 . کاربرد لفظ " معجزه" در قرآن152-6 . کاربرد واژه اعجاز در روایات اهل بیت (ع)152-7. ضرورت و لزوم معجزه162-7-1. اثبات صدق گفتار پیامبران162-7-1. اثبات کذب جاه طلبان و دروغگویان172-8.. شرایط اعجاز172-8-1. ادعا نبوت172-8-2 . دعوت به مقابله. 182-8-3. مطابق با ادعا192-8-4. ناتوانی مردم از مقابله202-9 . اقسام معجزه202-9-1 . امری غیر قابل دسترسی برای بشر. 202-9-2 . امری قابل دسترسی برای بشر202-9-3. امری غیر قابل دسترس برای بشر به طور کامل212-10. تفاوت معجزه با کرامت212-11. تفاوت معجزه با سحر و اعمال مرتاضان222-12. قرآن معجزه باقیه پیامبر اسلام222-13. قرآن معجزه ای متناسب با عصر خود و همه زمان های بعد242-14. راز اعجاز قرآن کریم. 262-15 . قلمرو تحدی قرآن. 282-15-1 .شمول افرادی282-15-2 . شمول زمانی282-15-3 . شمول احوالی282-16 . راز جاودانگی قرآن282-17. سر قداست و نقد ناپذیری قرآن. 312-18 . وجوه اعجاز قرآن322-18-1. فصاحت و بلاغت322-17-2 .اعجاز در هماهنگی آیات قرآن332-18-3. نظم آهنگ342-18-4. اخبار غیبی342-18-5 . اعجاز علمی352-18-6. اعجاز عام352-18-7 . تشریع و قانونگذاری362-18-8 . صرفه372-18 . تاثیر قرآن بر ماندگاری دیگر کتابهای آسمانی37فصل سوم: اعجاز قرآن كريم از ديدگاه معصومين (ع)3-1. مقدمه40بخش اول: اعجاز قرآن از نظر محتوايي، از ديدگاه معصومين(ع)413-1-1. مقدمه. 413-1-2. هدايتي و معارفي423-1-2-1. پيامبر اكرم(ص423-1-2-3 . امام علي(ع473-1-2-4. امام حسن مجتبي(ع533-1-2-4. امام حسين(ع543-1-2-5. امام سجاد(ع553-1-2-6. امام باقر(ع573-1-2-7. امام صادق(ع583-1-2-8. امام كاظم(ع603-1-2-9. امام رضا(ع603-1-2-10. نتيجه گيري623-1-3 . اعجاز اخبار غيبي623-1-3-1 . امام علي(ع633-1-3-2 . امام صادق(ع633-1-3-3 . نتيجه گيري643-1-4 . اعجاز تشريعي653-2 . بخش دوم: اعجاز قرآن از نظر ظاهر، از ديدگاه معصومين(ع673-2-1. مقدمه673-2-2 . پيامبر اكرم(ص683-2-3 . امام سجاد(ع683-2-4 . امام رضا(ع693-2-5 . نتيجه گيري69 فصل چهارم: بررسي وجوه جديد مطرح شده در اعجاز قرآن كريم در دوران معاصربخش اول: اعجاز قرآن/علمي714-1-1. مقدمه. 714-1-2. اعجاز علمي در لغت714-1-3. اعجاز علمي در اصطلاح714-1-4. پيشينهي بحث اعجاز علمي724-1-5. اشكالات مطرح شده در اعجاز علمي قرآن. 724-1-6. پاسخ به اشكالات اعجاز علمي734-1-7. رابطهي قرآن با علم754-1-8. اشارات علمي، هدف اصلي است يا فرعي754-1-9. فوايد ذكر مثالهاي علمي در قرآن كريم764-1-10. شموليت مطالب علمي قرآن. 774-1-11. اعجاز علمي از نگاه قرآن794-1-12. اعجاز علمي از نگاه معصومين(ع)814-1-13. جمعبندي و نتيجه83بخش دوم: اعجاز قرآن/ نظم آهنگ844-2-1. مقدمه. 844-2-2. نظم آهنگ در لغت844-2-3. نظم آهنگ در اصطلاح844-2-4. پیشینه بحث854-2-5. نسبت ساحر دادن به پیامبر، از سوی ولیدبن مغیره864-2-6. تأثیر موسیقی قرآن بر کلام عرب884-2-7. امتیاز موسیقی قرآن بر موسیقی اشعار عرب894-2-7-1. تناسب بین کلمات و حروف با اصوات894-2-7-2. موسیقی درونی894-2-7-3. تأثیر بر شنوندگان894-2-7-4. کثرت خواندن ملال نمیآورد. 904-2-8. تأثیر آهنگ معجزهآسای قرآن بر شنوندگان904-2-9. داستان شنیدنی سیدقطب924-2-10. نگاه معصومین(ع) به نظم آهنگ قرآن934-2-11. جمعبندي و نتيجهگيري96بخش3: اعجاز قرآن/ عددی984-3-1. مقدمه984-3-2. اعجاز عددی در لغت984-3-3. اعجاز عددی در اصطلاح984-3-4. پیشینه بحث اعجاز عددی994-3-5. مخالفان اعجاز عددی994-3-6. خلاصهای از نظریات رشاد خلیفه. 1004-3-7. نقدی کوتاه بر نظریات رشاد خلیفه1014-3-8. نگاه قرآن به اعجاز عددی1034-3-9. نگاه معصومین(ع) به اعجاز عددی1064-3-10. جمعبندی و نتیجه108فصل پنجم: جمع بندي و نتيجه گيري5-1. مقدمه1105-2. قرآن كتاب تدبر و انديشه است... 1105-3. لفظ اعجاز در قرآن و روايات1115-4. روايات اعجاز1115-5. مهمترين وجه اعجاز قرآن از ديدگاه معصومين(ع1125-6. وجوه ديگر اعجاز از ديدگاه معصومين(ع1125-7. وجوه جديد مطرح شده در اعجاز قرآن از نگاه معصومين(ع1134 مقدمه((قُل لَئنِ اجتَمعتِ الأنسُ والجِنُّ عَلی اَن یَاتوابِمثلِ هَذَا القُرآنِ لَا یَاتوُنَ بِمثلهِ وَ لَو کانَ بَعضُهُم لِبعضِ ظَهیراً))[1]" بگو اگر تمام انس و جن اجتماع کنند تا کتابی همانند قرآن بیاورند , نمی توانند اگرچه نهایت همفکری و همکاری را به خرج دهند"ستایش خدای را , ستوده صفات , که قرآن را بر اساس علم , مانند کتب پیشین آسمانی با آیات روشن , بر بنده ی خود نازل کرد تا حق را از باطل جدا کند. راهی که از همه راهها مستقیم تر است هدایت فرماید چرا در این کتاب تفکر نمی کنید ؟ پیرو آن شوید و پرهیزکاری کنید."بارخدایا ما را از کسانی قرار ده که به ریسمان قرآن چنگ می زنند ; و در فهم متشابهاتش , به پناهگاه محکم و استوارش پناه میبرند , و در سایه بال آن آرام می گیرند ; و به روشنی بامدادش راه میابند , و بدرخشیدن روشنایی آن اقتدا میکنند ; و از چراغ آن چراغ می افروزند , و هدایت را در غیر آن نمی طلبند[2] ."یکی از مباحث مهم پیرامون قرآن , بررسی اعجاز و ابعاد آن می باشد که از گذشته تاکنون , مفسران و قرآن پژوهان را به اندیشه و تامل واداشته است ; در روره های معاصر مطالعات جدید و گسترده ای در خصوص اعجاز قرآن انجام شده که موجب آشکار شدن زوایای بیشتری از شگفتیهای این کتاب آسمانی گردیده است . ما بر آنیم تا در این نوشتار پس از بحث درباره معناشناسی اعجاز و پیشینه تاریخی آن و کاربرد این واژه در قرآن و روایات اهل بیت , به بررسی مهم ترین وجوه مطرح شده درباره اعجاز قرآن , چه در گذشته و چه در دوران معاصر , پرداخته و دیدگاه معصومین (ع) در این باره را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم . تا مشخص شود که امامان معصوم (ع) به کدام وجوه اعجاز تاکید داشتند آیا از منظر آنها اعجاز قرآن به الفاظ آن برمی گردد یا به محتوای آنها ؟و نیز آیا در عبارت معصومین (ع) به وجوه جدیدی که در دوران معاصر در خصوص اعجاز مطرح شده , اشاره ای شده است یا نه ؟1-1 . تعریف مساله :بررسی روایاتی که از معصومین (ع) در خصوص اعجاز رسیده و تحلیل و طبقه بندی آنها وشناسایی وجوه اعجاز از نظر معصومین (ع) . 1-2 . سوالهای تحقیق : 1-3 .پیشینه ی تحقیق :بحث درباره اعجاز قرآن کریم به عنوان متنی مقدس که از سوی خداوند نازل شده و بشر را قدرت آفریدن متنی همانند آن نیست ,به زمان نزول آن بازمیگردد و خود قرآن کریم درضمن آیاتی موسوم به "آیات تحدی" به آن تصریح شده است .[3]برای نخستین بار در اواخر قرن نخست هجری شاهد ظهور اصطلاح معجزه هستیم ; در روایتی از امام سجاد (ع) واژه ی معجزه درمعنای مصطلح آن به کار رفته است.[4] چنان که همین اصطلاح در روایتی از امام رضا(ع) نیز دیده میشود که در آن به اعجاز در نظم اشاره شده است.[5]اما ظاهرا مجادلات کلامی درباب اعجاز قرآن و ظهور اصطلاح معجزه به قرن دوم هجری و پس از واصل من بها (م . 131 ق) شیخ معتزله بازمیگردد . این نظریه از واصل نقل شده است که اعجاز قرآن ذاتی آن نیست . بلکه به این است که خدا اندیشه مردم را از معارضه به آن بازگردانده است. [6]این سخن بعدها مبنای نظریه نظام معتزلی در قول به "صرفه" گردید.[7]نظام بارد اعجاز در نظم و تالیف قرآن ودر کنار طرح نظریه صرفه که عامل اعجاز قرآن را در بیرون از متن قرآن معرفی میکند , خبرهای غیبی موجود در قرآن را نیز جنبه ای از اعجاز قرآن معرفی کرده است .[8]سپس جا خط به مخالفت با صرفه برخاست وبا نگارش کتاب نظم القرآن , به دفاع از نظریه ی اعجاز در نظم قرآن پرداخت نظم القرآن اکنون در دست نیست .[9]در آغاز قرن چهارم , محمدبن زیدواسطی در اثری به نام اعجاز القرآن که به دست ما نرسیده نظریه نظم قرآن جاخط را پی گرفت , وی نخستین کسی بود که نام اعجاز القرآن را بر اثرش نهاد.[10]در همین قرن ابوهاشم جبایی فصاحت را معیار اعجاز قرآن معرفی و آن را به روانی واژگان و نیکویی معنا تفسیر کرد.ابوهاشم همچنین نبود ناسازگاری و اختلاف میان آیات به تدریج نازل شده قرآن را , دلیل دیگری بر معجزه بودن آن به شمار آورد.[11]در نیمه دوم قرن چهارم رمانی در رساله اش "النکت فی اعجازالقرآن" به بیان وجوه مختلف اعجاز قرآن پرداخته و در کنار وجوه پیشگفته به "اعجازدر بلاغت" قرآن نیز توجه کرده .[12]خطابی دانشمند معاصر رمانی نیز با تاکید بر اعجاز در بلاغت قرآن , تاثیر گذاری آیات را برجان مخاطبان و چه دیگری از اعجاز قرآن شمرد.[13]در آغاز قرن پنجم باقلانی معارف بلند قرآن کریم از پیامبری امی را مورد توجه قرارداد و این جنبه رانیز به دیگر وجوه اعجاز قرآن افزود.[14]از آن پس بحث درباره اعجاز قرآن با وسعت بیشتری پی گرفته شد و مفسران به گردآوری وجوه گوناگون اعجاز قرآن و شرح و بسط آرای پیشینیان پرداختند و تقریباً تا قرن سیزدهم نظریه جدیدی در باب اعجاز قرآن دیده نمی شود. [15]جلال الدین سیوطی (متوفای 910)نیز به طور گسترده کتابی در سه مجله ضخیم با عنوان "معترک القرآن فی اعجاز القرآن" به رشته تحریر درآورده است. اخیراً کتابها و رساله ها ی فراوانی در زمینه اعجاز قرآن , نوشته شده که مشهورترین آنها عبارت انداز :"المعجزه الخالده" علامه سیدهبه الدین شهرستانی:"اعجاز القرآن" استاد مصطفی صادق رافعی ,النباء العظیم استاد دراز ,"اعجازقرآن"علامه طباطبایی . بعلاوه نوشته هایی نیز به عنوان مقدمه تفسیر نوشته اند مانند مقدمه تفسیر "الاالرحمان" شیخ محمد جواد بلاغی و "البیان" استاد آیت الله خویی .[16] 1-4 . ضرورت انجام تحقیق :بررسی کامل روایات و تحلیل و طبقه بندی آنها برای محققان، چگونگی وجوه اعجاز را بیان مینماید که دستیابی به چنین نتیجه ای برای محققان ضرورت دارد. 1-5 . فرضیه ها : [1]-قرآن کریم , سوره ی اسرا / 88[2]-صحیفه سجادیه , دعای 42[3]-دائره المعارف قرآن کریم , ج3 , ص 559[4]-بحارالانوار, ج11, ص71, ج21, ص238, 239[5]-عیون اخبار الرضا (ع) ج2, ص286, بحارالانوار , ج 17, ص 211[6]-دائره المعارف قرآن کریم ,ج3,ص560 به نقل ازکتاب مباحث فی اعجاز القرآن ,ص40[7]-همان ,ص560 به نقل از التمهید , ج4, ص138-190[8]- همان, ص 561 به نقل از مقالات الاسلامیین , ج1 , ص 321[9]- همان, ص 561 به نقل از مباحث اعجازالقرآن . ص 41[10]-الفهرست , ص 303[11]-المغنی ص 328[12]-ثلاث رسائل فی اعجازالقرآن , ص 76[13]-بیان اعجازالقرآن رافعی, ص 66,67[14]-همان,, ص 33[15]-تفسیر ماوردی ج 1,ص30-33 , ابرهان فی علوم القرآن , ج 1 , ص 226[16]-علوم قرآنی , محمد هادی معرفت ,ص 288,289