فهرست مطالبعنوان صفحهمقدمه. 1اعجاز قرآن كريم.. 2بررسی اعجاز قرآن.. 8قسمت اول : تحدی قرآن کریم (دلیل اعجاز قرآن). 9قسمت دوم: دیدگاهها درباره جهت اعجاز قرآن (سر مثل نداشتن آن):13نظریه مختار و بررسی آن.. 17دلایل و شواهد.. 18بررسی و اشکالات... 19قسمت سوم: راز اعجاز قرآن.. 20اعجاز قرآن از جنبه علمی و فکری.. 22اعجاز لفظی قرآن.. 24اعجاز در هماهنگی قرآن.. 28اعجاز رنگها در قرآن.. 31اعجاز قرآن در عصر حاضر. 34اعجاز علمی قرآن کریم.. 35نمونه هایی از اشارات علمی.. 41منکرین اعجاز قرآن.. 54نقد و برسی اشکالات منکرین اعجاز. 54جمع بندی و نتیجه گیری.. 61منابع. 62اعجاز قرآن مقدمهاعجاز مصدر باب افعال از ريشه (ع‌ـ‌ج‌ـ‌ز) به معناى ناتوان ساختن يا ناتوان يافتن كسى يا چيزى به‌كار رفته و در قرآن كريم به معناى نخست آمده است: «و ما أنتم بمُعجزين= و شما درمانده كنندگان (خدا) نيستيد». (انعام/6،134....)اعجاز و معجزه از اصطلاحات كلامى و به معناى امرى خارق العاده همراه با تحدى و سالم از معارضه است كه خداوند آن را به دست پيامبرش پديد مى‌آورد تا نشان راستى رسالت وى باشد. اصطلاح معجزه* و اعجاز به اين معنا در قرآن كريم به‌كار نرفته; اما الفاظ ديگرى آمده كه بر معجزه حمل شده است; مانند: بيّنه و آيه (اعراف/7،73، 106)، برهان (قصص/28،32)، سلطان (ابراهيم/14،11)، بصيرت (انعام/6،104) و شئ مبين. (شعراء/26،30)اما اعجاز قرآن تركيبى اضافى و بدين معناست كه قرآن كريم معجزه پيامبر اسلام و دليلى بر راستى رسالت وى از سوى خداوند‌است.پيامبر اسلام افزون بر داشتن معجزاتى شبيه آنچه پيامبران پيشين از آن برخوردار بودند از معجزه قرآن كريم نيز برخوردار بوده كه اصلى‌ترين معجزه آن حضرت است. راغب معجزات را به دو قسم حسى و عقلى تقسيم كرده و معتقد است كه بيشتر معجزات عرضه شده بر امتهاى پيشين، مانند ناقه صالح، طوفان نوح، عصاى موسى و غيره حسى و بيشتر معجزات عرضه شده بر مخاطبان پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)، مانند خبر دادن از غيب و آوردن حقايق علمى بدون آموختن از كسى عقلى بوده است. قرآن كريم با برخوردارى از امتيازى خاص، معجزه و نشانه‌اى معرفى شده كه هر دو جنبه حسى و عقلى را در خود فراهم آورده‌است، با اين ويژگى كه تا پايان جهان باقى و در دسترس همه بشر قرار‌دارد.امتياز ديگر اين معجزه جاودان الهى آن است كه در عين برخوردارى از وصف اعجاز، كتاب تشريع و مشتمل بر معارف وحيانى است، ازاين‌رو خود شاهد صدق خويش است و در عين حال كه مدعى وحيانى بودن است معارف موجود در آن نيز دليل بر وحيانى و الهى بودن آن است. اعجاز قرآن كريمبحث درباره اعجاز قرآن كريم به عنوان متنى مقدس كه از سوى خداوند نازل شده و بشر را قدرت آفريدن متنى همانند آن نيست، به زمان نزول آن باز مى‌گردد و در خود قرآن كريم در ضمن آياتى موسوم به «آيات تحدّ*ى» به آن تصريح شده است. به اعتقاد دانشمندان، هر امر خارق‌العاده‌اى معجزه نيست، بلكه زمانى معجزه است كه اولا مدعىِ پيامبرى، آن كار خارق‌العاده را شاهد صدق ادعاى خود معرفى كند. ثانياً مخاطبانش را به هماوردى و معارضه فرا خواند. ثالثاً مخاطبان انگيزه معارضه داشته باشند. رابعاً از معارضه سالم بماند. اين 4مورد را مى‌توان مبانى يا اركان اعجاز قرآن معرفى كرد. در قرآن كريم به آياتى برمى‌خوريم كه همه مخاطبان را دعوت كرده تا اگر در الهى بودن قرآن ترديدى دارند همانند آن يا 10 سوره يا يك سوره مانند آن را بياورند. (بقره/2،23; هود/11،13; اسراء/17،88)قرآن خود به صراحت و قاطعيت بيان مى‌كند كه هرگز نمى‌توانند سوره‌اى همانند آن بياورند (بقره/2،24)، ازاين‌رو اعجاز قرآن پيوندى ناگسستنى با تحدّى دارد، به‌گونه‌اى كه هرجا سخن از اعجاز باشد بايد سخن از تحدّى و هماوردطلبى نيز به ميان آيد و لازم است تحدّى به همان وجهى باشد كه درباره آن ادعاى اعجاز شده است، افزون بر اين، مقدار قرآنى كه به عنوان معجزه مطرح است نيز از آيات تحدّى به‌دست‌مى‌آيد.در آيات تحدّى از كسانى كه قرآن كريم را ساخته پيامبر دانسته و مى‌پنداشتند قرآن چيزى جز افسانه پيشينيان نيست و خود آنان نيز قادر بر آفرينش چنين متنى هستند: «لَو نَشاءُ لَقُلنا مِثلَ هـذا اِن هـذا اِلاّ اَسـطيرُ الاَوَّلين» (انفال/8،31) خواسته شده تا سخنى همانند قرآن: «فَليَأتوا بِحَديث مِثلِهِ» (طور/52،34) يا 10سوره همانند آن: «قُل فَأتوا بِعَشرِ سُوَر مِثلِهِ مُفتَرَيـت» (هود/11، 13) يا يك سوره همانند آن: «فأتوا بسورة من مثله» (بقره/2،23) بياورند، بنابراين، حداقل مقدار اعجاز قرآن در سخنى كامل و جامع از قرآن يا يك سوره از آن است. مفسران در تفسير «حديث» و «سوره» در آيات پيشين بر يك نظر نيستند; اما مسلّماً نه در قرآن كريم و نه در روايات، درباره يك آيه از قرآن تحدى نشده است، ازاين‌رو يك آيه از قرآن در صورتى كه حديث و سخنى كامل با پيامى مستقل و روشن نباشد به تنهايى برخوردار از وصف اعجاز نيست; اما همين آيه دركنار ساير آيات كه سوره را شكل مى‌دهد ـ‌حتى سوره‌اى كوتاه مانند كوثر‌ـ معجزه است و به آن تحدّى شده‌است.سوره‌هاى قرآن از آغاز مشتمل بر وصف اعجاز و مايه اعجاب سخنوران عرب بوده; اما تحدّى قرآن در برابر مشركان و معجزه خواندن آن پس از آن صورت گرفت كه برخى ناباوران، الهى بودن اين كتاب آسمانى را به ديده ترديد يا انكار نگريستند و آن را ساخته شخص پيامبر معرفى كردند، بر همين اساس به باور برخى دانشمندان اسلامى معجزه از آن جهت براى پيامبر ضرورت دارد كه موجب دفع يا رفع شبهه از ذهن مخاطب شده و زمينه هرگونه انكارى را از ميان ببرد; اما براى عرضه دين حق كه با فطرت بشرى هماهنگ است نيازى به آن نيست.به هر حال نخستين موضع‌گيريها در برابر آيات قرآن به عصر نزول و دوران مكه باز مى‌گردد كه برخى سخن شناسان عرب را به خضوع در برابر آيات وحى وا داشت. در آن زمان تقريباً با تلاش قابل توجهى ازسوى مخاطبان در پاسخگويى به تحدّى قرآن كريم و آوردن سوره‌اى همانند يكى از سوره‌هاى آن مواجه نمى‌شويم و آنچه انجام شده در مقام معارضه با قرآن نبوده است، چنان كه از سوى مسلمانان نيز ـ‌به جز تأكيد بر آيات تحدّى‌ـ هيچ‌گونه بحث و استدلالى براى اثبات اعجاز قرآن گزارش نشده است.براى نخستين بار در اواخر قرن نخست هجرى شاهد ظهور اصطلاح معجزه هستيم; در روايتى از امام سجاد(عليه السلام)واژه معجزه در معناى مصطلح آن به‌كار رفته است، چنان‌كه همين اصطلاح در روايتى از امام رضا(عليه السلام) نيز ديده مى‌شود كه در آن به «اعجاز در نظم» اشاره شده است; اما ظاهراً مجادلات كلامى در باب اعجاز قرآن و ظهور اصطلاح معجزه به قرن دوم هجرى و پس از واصل‌بن‌عطا (م.131ق.) شيخ معتزله باز مى‌گردد. اين نظريه از واصل نقل شده است كه اعجاز قرآن ذاتى آن نيست، بلكه به اين است كه خدا انديشه مردم را از معارضه با آن باز گردانده است. اين سخن بعدها مبناى نظريه نظّام معتزلى در قول به «صَرْفه» گرديد كه با وجود تفسيرهاى متفاوت از صرفه تا مدتها در ميان متكلمان به ويژه معتزليان و دانشمندان شيعى، طرفدارانى داشت.نظّام با رد اعجاز در نظم و تأليف قرآن و در كنار طرح نظريه صرفه كه عامل اعجاز قرآن را در بيرون از متن قرآن معرفى مى‌كند خبرهاى غيبى موجود در قرآن را نيز جنبه‌اى از اعجاز قرآن معرفى كرده‌است. آن‌گونه كه ابوالحسن اشعرى از نظّام نقل مى‌كند ظاهر نظريه اعجاز در نظم قرآن كم و بيش در عصر نظّام مطرح بوده و نظّام از مخالفان آن بوده است.سپس جاحظ به مخالفت با صرفه برخاست و با نگارش كتاب نظم‌القرآن، به دفاع از نظريه اعجاز در نظم قرآن پرداخت. نظم‌القرآن اكنون در دست نيست و تنها در برخى ديگر از آثار جاحظ و آثار دانشمندان پس از وى از آن ياد شده‌است.در آغاز قرن چهارم، محمد‌بن‌زيد واسطى در اثرى به نام اعجازالقرآن كه به دست ما نرسيده نظريه نظم قرآن جاحظ را پى گرفت; وى نخستين كسى بود كه نام اعجاز القرآن را بر اثرش نهاد. در همين قرن ابوهاشم جبايى فصاحت را معيار اعجاز قرآن معرفى و آن را به روانى واژگان و نيكويى معنا تفسير كرد. او اين نظريه را در برابر نظريه نظم‌القرآن قرار داد و با نظريه نظم القرآن به شدت مخالفت كرد.ابوهاشم همچنين نبودِ ناسازگارى و اختلاف ميان آياتِ به تدريج نازل شده قرآن را، دليل ديگرى بر معجزه بودن آن به شمار آورد. بدين ترتيب اين نظريه كه برگرفته از آيه 82 نساء/4: «اَفَلا يَتَدَبَّرونَ القُرءانَ ولَو كانَ مِن عِندِ غَيرِ اللّهِ لَوَجَدوا فيهِ اختِلـفـًا كَثيرا» است جنبه ديگرى از اعجاز قرآن را پيش روى ما نهاد. در نيمه دوم قرن چهارم رمانى در رساله‌اش، النكت فى اعجازالقرآن به بيان وجوه مختلف اعجاز قرآن پرداخته و در كنار وجوه پيشگفته به «اعجاز در بلاغت» قرآن نيز توجه كرده و در ضمن بررسى10 صناعت ادبى موجود در قرآن به تبيين ويژگيهاى بلاغى آن پرداخته است. خطّابى دانشمند معاصر رمانى نيز با تأكيد بر اعجاز در بلاغت قرآن، تأثيرگذارى آيات را بر جان مخاطبان وجه ديگرى از اعجاز قرآن شمرد كه پس از وى عنوان «اعجاز تأثيرى» به خود‌گرفت.قسمت اول : تحدی قرآن کریم (دلیل اعجاز قرآن)الف: آیات تحدی (مبارزه طلبی) آیاتی که تحدی (مبارزه طلبی) قرآن در آنها مطرح شده است چند گونه است. گاهی مردم را در مورد کل قرآن و یا ده سوره آن به مبارزه می طلبد و گاهی می فرماید اگر می توانید یک سوره مثل آن بیاورید. به این آیات توجه کنید:« قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یأتوا بمثل هذاالقرآن لایأتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا »« بگو اگر تمامی انسان و جن جمع شوند تا مثل این قرآن را بیاورند نخواهند توانست و لو آنکه برخی آنها به کمک دیگران بشتابند.»« ام یقولون افتریه قل فاتوا بعشر سور مثله مفتریات و ادعوا من استطعتم من دون الله ان کنتم صادقین »« آیا می گویند که [ محمد (ص)] افترا می بندند (و کلام خود را کلام خدا می خواند) پس ده سوره مانند آن بسازید و بیاورید و از هر کس، غیر از خدا، می خواهید کمک بگیرید، اگر راست می گویید.»« و ان کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فأتوا بسوره من مثله و ادعوا شهداکم من دون الله ان کنتم صادقین »« و اگر در مورد آنچه به بنده خود [محمد(ص)] نازل کردیم شکی دارید پس سوره ای از جنس آن بیاورید و گواهان خود را ، غیر از خدا بخوانید، اگر راستگویانید.»سوره یونس آیه ۳۸ نیز مضمونی شبیه آیه ۲۳ سوره بقره دارد. « فأ توا بسوره مثله » با این تفاوت که کلمه « من» در سوره بقره هست اما در سوره یونس « مثله» بدون کلمه « من» آمده است. ( در مورد این نکته بعدا توضیح خواهیم داد. )« ام یقولون تقوله بل لایؤمنون فلیأتوا بحدیث مثله ان کانوا صادقین»« یا ( آیا) می گویند او قرآن را از خود بافته است بلکه ایمان نمی آورند . اگر راست می گویند پس کلامی مثل آن ( قرآن) را بیاورند.»هر چند که ظاهر کلمه « مثله » این است که کل قرآن مراد باشد ولی کلمه حدیث « کلام» شامل کمتر از یک سوره هم می شود. و لذا برخی احتمال داده اند که مقدار معجزه بودن قرآن یک سوره و یا تعدادی از آیات است که به اندازه یک سوره باشد.تذکر: نکته جالب در آیات فوق این است: آنجایی که سخن از آوردن مثل کل قرآن یاده سوره آن است سخنی از یاری افراد به همدیگر است اما جائی که سخن از یک سوره و حدیث است مسأله شاهدان ـ و نه یاوران ـ را مطرح می کند. علت این تعبیرات شاید این باشد که در صورت اول این کاربرای یک نفر مشکل است و یا اینکه اشاره به وجود اعجاز قرآن و مراتب آن است.ب: قلمرو تحدی قرآن: مبارزه طلبی قرآن سه نوع شمول دارد ۱ـ شمول افرادی:قرآن می فرماید: « لئن اجتمعت الجن و الانس علی ان یأتوا بمثل هذاالقرآن لایأتون بمثله » یعنی اگر همه افراد انسانها و حتی جن ها جمع شوند نمی توانند مثل قرآن را بیاورند و به اصطلاح، عام افرادی است. بطوری که شامل همه افراد موجود انسانها و حتی افرادی که در آینده می آیند می شود.۲ـ شمول زمانی:یعنی این دعوت و تحدی قرآن از زمان صدر اسلام شروع شده و همیشه ادامه دارد و لذا می فرماید:« فان لم تفعلوا و لن تفعلوا »اگر در گذشته نتوانستید مثل قرآن را بیاورید و هرگز هم نخواهید توانست .