فهرست مطالب مقدمه 1فصل اولطرح مسئله 2پيشينه تاريخي پژوهش 2اهميت و ضرورت تحقيق 3محدوده تحقيق 4تعريف مفاهيم 4نوع روش تحقيق 5فرضيه 5سازماندهي تحقيق 6فصل دومانقلاب از ديدگاه محققان و صاحب نظران 6فصل سومجنبش تنباكو: آغاز بيداري ايرانيان 12علل قيام و مقاومت مردم 131- ماهيت استعاري قرارداد 132- عامل اقتصادي 143- عامل فرهنگي و اجتماعي 144- عامل نظامي و امنيتي 155- تنافي امتياز تنباكو با صريح قرآن و احكام 16آغاز مقاومت 16انديشه تحريم يا مقاومت منفي 17فصل چهارمنهضت مشروطيت 20علل، ريشه ها ، فرضيه هاي نهضت مشروطيت 20نظريه توطئه انگليسي ها 21نقد و بررسي 21نظريه مبارزه طبقاتي 23نقد و بررسي 24عوامل اصلي، زمينه ساز و شتابزا 251- عوامل اصلي 251-1 عوامل عيني252-1 عوامل فكري و نظري 262 عوامل فرعي يا زمينه ساز 283 عوامل شتابزا 28تحولات و نيروهاي درگير 29الف) تحولات 29آخرين تلاش همه جانبه 30ب) نيروهاي درگير 32نتايج و پيامدها 35الف) موفقيت ها و دستاوردهاي مشروطيت 35ب) ضعفها و تبعات 35ج) علل ضعفها و انحراف مشروطيت 361- بقاي رژيم سلطنتي و بويژه سلسله قاجار 362- خيانت و رو دست زدن روشنفكران غربگرا 373- خدعه هاي پير استعمارگر (انگليس) 384- بحران رهبري395- سوء استفاده از آزادي 39فصل پنجمنهضت ها و مقاوت هاي ديگر 42نهضت سردار جنگل 43قيام خياباني در تبريز 45قيام تنگستانيها 48نهضتها و جنبشهاي دوره ديكتاتوري دوم 50نهضت آيه ا... كاشاني 50نهضت فدائيان اسلام 52نهضت آزادي ايران 54خلاصه تحقيق و نتيجه گيري 55منابع و مآخذ 56مقدمهبي ترديد مي توان رخداد انقلاب اسلامي را يکي از وقايع کم نظير سدة معاصر به شمار آورد که پس از پيروزي، منشأ ظهور آثاري بس شگرف در ابعاد گوناگون سياسي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و....... گشته است. شکي نيست که درخت تنومند انقلاب اسلامي نمي تواند بدون تکيه بر ريشه هاي استوار در پيشينة تاريخي، مبارزاتي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران و بي بهره از چشمة زلال اعتقادات ديني و مذهبي مردمي نستوه و فداکار، چنين بارور و پر ثمر شده باشد.براساس اصل «تسلسل حوادث» و شدت ارتباط وقايع تاريخي با يکديگر هيچ حادثه اي بي ارتباط با حوادث ديگر به وقوع نمي پيوندد. بر اين اساس لازم است مروري بر زمينه هاي تاريخي انقلاب اسلامي داشته باشيم. مجموعة حاضر با بررسي زمينه هاي شکل گيري و ريشه هاي اين انقلاب در سالهاي قبل از 42 و نگاهي گذرا به حوادث بعد از آن، به زمينه هاي تاريخي انقلاب اسلامي و آغاز حرکت و بيداري ايرانيان خواهد پرداخت.در پايان، با سپاس بي شائبه از استاد گرامي دکتر علي محسني که زمينة تحقيق در اين موضوع علمي و ميهني را براي اينجانب ايجاب نمودند. اميد آنکه تذکرات ارشادي خود را در مورد کاستي هاي اين مجموعه از بنده بي نصيب نفرمايند.من الله توفيق طرح مسئلهيکي از اساسي ترين مباحث و سوالاتي که در انقلاب اسلامي مطرح مي شود اين است که:چه عواملي به وقوع انقلاب اسلامي کمک کرده و اهميت نسبي هر يک از اين عوامل چه اندازه است؟قطعاً، پاسخ هر فرد به اين که چرا در ايران انقلاب شده و نحوة ترجيح دادن او به اين و يا آن عامل که در پيشبرد انقلاب مؤثر بوده، تا حدود زيادي به نحوة تفکر اجتماعي- سياسي آن شخص بستگي خواهد داشت. پيشينة تاريخي پژوهشدر مورد انقلاب اسلامي، زمينه هاي شکل گيري و ريشه هاي آن تحقيقات مختلفي انجام گرفته و کتب خوبي انتشار يافته است، از جمله:1. عباسعلي عميد زنجاني (انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن، نشر کتاب سياسي، چاپ پنجم، پاييز 1371)نويسنده کتاب خود را با تئوريهاي انقلاب اسلامي و شناخت ماهيت آن آغاز و پس از تعريف مفاهيم انقلاب و ويژگي هاي آن به ريشه هاي عقيدتي انقلاب اشاره اي داشت و بعد از آن به ريشه هاي تاريخي انقلاب اسلامي و در نهايت به علل و عوامل پيروزي انقلاب اسلامي در ايران مي پردازد.2. حميد دهقان (پژوهشي نو پيرامون انقلاب اسلامي، انتشارات مدين، چاپ اول، پاييز 1376)در اين کتاب نيز نويسنده پس از تعريف انقلاب و ويژگي هاي آن به بررسي نظريه هاي انقلاب با انقلاب اسلامي مي پردازد و بعد از آن به بررسي زمينه هاي فکري ( با ايدئولوژي) و زمينه ها و ريشه هاي تاريخي انقلاب مي پردازد و سرانجام با نگاهي به ماهيت سياسي حکومت پهلوي، کتاب خود را با بررسي روند شکل گيري انقلاب اسلامي از سال 42 تا 57 به پايان مي رساند.3. سيد جلال الدين مدني (تاريخ سياسي معاصر ايران، انتشارات اسلامي، ج1، بهمن 1361)نويسنده در اين کتاب به بررسي حوادث و رخدادهاي سياسي معاصر در ايران مي پردازد. وي پس از بررسي زمينه هاي شروع نهضت مشروطيت و همچنين حوادث بعد از آن نگاهي دقيق به حوادث قبل و بعد از سال 57 نيز دارد.4. مرتضي مطهري (پيرامون انقلاب اسلامي، انتشارات صدرا، چاپ سيزدهم، مرداد 1376)در اين کتاب که سخنراني ها و مصاحبه هاي استاد مطهري جمع آوري شده است، استاد به بررسي ماهيت و عوامل انقلاب اسلامي مي پردازند و پس از آن مطالب روشن بينانه اي پيرامون انقلاب اسلامي بيان مي کنند.5. ناظم الاسلام کرماني (تاريخ بيداري ايرانيان، انتشارات اميرکبير، چاپ سوم، 1361)در اين کتاب نيز نويسنده به بررسي زمينه هاي شکل گيري و آغاز بيداري ايرانيان در عصر مشروطيت مي پردازد.6. حسن تلاشان (تحولات سياسي، اجتماعي و معاصر ايران، انتشارات صفحه نگار، چاپ اول، 1381)در اين کتاب نويسنده به بررسي و مطالعة دوره هاي مختلف تاريخي در ايران مي پردازد.7. نيکي آرکدي (ريشه هاي انقلاب ايران، ترجمه عبدالرحيم گواهي، نشر فرهنگ اسلامي، چاپ دوم، 1375)کتاب فوق در مورد ريشه هاي مختلف سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و مذهبي در پيدايش انقلاب اسلامي تحقيق و سخن به ميان آورده است. اهميت و ضرورت تحقيقهدف از انجام اين تحقيق آشنايي با زمينه هاي اولية رشد و شکل گيري انقلاب اسلامي در سال 1357 بوده است. و اينکه سر منشأ و آغاز اين حرکت و بيداري از کجا شروع شده است. در اين تحقيق با، بازشناسي عوامل اين انقلاب در سالهاي دور اشاره اي به ساير عوامل اجتماعي (اجتماعي، سياسي، فرهنگي و مذهبي) ديگر نيز خواهد شد. اميد است که حق مطلب را توانسته باشيم در اين مختصر به جاي آوريم. محدودة تحقيقمحدودة تحقيق انجام گرفته از اوايل عقد قرارداد امتياز تنباکو و اعطاي اين امتياز از طرف شاه به کمپاني تالبوت انگليسي شروع خواهد شد. و سعي شده به حوادث قبل از سال 1342 بشکل متمرکز پرداخته شود و بعد از آن به شکل گذرا و يادآوري مطرح گردد. و به عبارت ديگر از آغاز جنبش تنباکو تا سال 1342 که سرآغاز و اوج جنبشهاي اسلامي در نهضت امام خميني مي باشد. تعريف مفاهيمدر اين تحقيق از مفاهيم استفاده شده و به کرات در آن تکرار گرديده. بنابراين توضيح مختصري از اين مفاهيم کليدي امري مهم محسوب مي شود.انقلاب، انقلاب اسلامي، نهضت مشروطيتانقلاب: به بيان شهيد مطهري عبارتست از طغيان و عصيان مردم يک ناحيه و يا يک سرزمين عليه نظم حاکم موجود براي ايجاد نظمي مطلوب و وضعي ديگر.[1]انقلاب اسلامي:به بيان شهيد مطهري يعني راهي که هدف آن، اسلام و ارزشهاي اسلامي است و انقلاب و مبارزه صرفاً براي برقراري ارزشهاي اسلامي انجام مي گيرد. و به بيان ديگر در اين راه مبارزه هدف نيست، وسيله است.[2]انقلاب اسلامي:عبارت از دگرگوني بنيادي در ساختار کلي جامعه و نظام سياسي آن منطبق بر جهان بيني و موازني و ارزشهاي اسلامي و نظام امامت و بر اساس آگاهي و ايمان مردم و حرکت پيشگام متقيان و صالحان و قيام قهرآميز توده هاي مردم است.[3] [1]. پيرامون انقلاب اسلامي، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا[2]. همان مأخذ[3]. انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن، عباسعلي عميدزنجاني، نشر کتاب سياسي، چاپ پنجم