فهرست 44 صفحهمقدمه اهداف مقالهداستانگويي در آموزش و پرورش داراي سه هدف مهم است:آثار تربيتي قصه بر كودكان قصه چيست؟در اين عنوان به دو كلمه‌ي اصلي بر مي‌خوريم نخست:نظام تعليم و تربيت و قصهگوييداستانداستان و تأثير رواني آنارزش تربيتي داستانارزشهاي تربيتي داستان‌گويي را مي‌توان چنين خلاصه كرد:داستان و مدرسهمراحل و انواع و صفات داستانداستانگوييملاكهاي كلي ارزشيابي كتاب‌هاي كودكان و نوجوانان[1]ملاك‌هاي كلي ارزشيابي كتاب‌هاي داستانيكتابهاي داستانيجايگاه داستان واقعي در زندگي كودكان و نوجوانان عناصر متشكله داستان خوبضوابط ارزيابي داستان نتيجهگيريداستان در ادبيات كودكان و نوجوانانفعاليتهاي پيشنهادي منابع و مأخذ 1. كليه ملاك‌هاي ارزشيابي ادبيات كودكان و نوجوانان از گزارش شوراي كتاب كودك، شماره3و 4 (آذر و اسفند1363) اخذ شده‌اند.چكيدهبراي بهبود نظام تعليم و تربيت با توجه به گستره‌ي بسيار وسيع آن، نخست لازم است نوع جامعه‌اي كه در آن به نقش و جايگاه قصه مي‌پردازيم را بشناسيم.همه‌ي نظام‌هاي تعليم و تربيت به گونه‌اي با فناوري‌هاي ارتباطي درگير مي‌باشند. با توجه به هزينه‌هاي بسيار بالايي كه در بسياري از مدارس جهت بهبود امر تدريس و يادگيري به كار برده‌اند. انتظار مي‌رفت كه آموزش به سمت ساده‌سازي و هيجان بخشيدن پيش رود. اما متأسفانه در عمل مدارس فاقد نشاط و شادابي لازم باشد. كليد واژههاكتابهاي داستاني- داستان‌هاي جذاب و كوتاه مقدمهقصهگويي در كشور ما سابقه‌اي بس ديرينه و قديمي دارد، اما نفوذ عوامل و وسايل ارتباط جمعي و علاوه بر آن مسائل خاص حوزه‌هاي شهرنشيني، موجب شده تا نقش قصه‌گويي در طول دوران و به ويژه در نظام‌هاي آموزشي كم‌رنگ شود. همچنين به قصه‌گويي هنوز به عنوان يك فن نگاه نمي‌شود و در نظام آموزش و پرورش جايگاه شايسته‌اي براي قصه‌گويي به چشم نمي‌خورد. بسياري از علاقمندان به اين فن، به تجارب خود متكي هستند و كمتر با روش‌هاي علمي و اصول قابل قبول اين فن آشنايي دارند. بحث درباره‌ي نظام تعليم و تربيت بسيار گسترده است، به گونه‌اي كه وارد شدن به هر حيطه از آن، نيازمند دانش و تخصص است و اگر محققي واجد تخصص نباشد و علاوه بر آن در زمينه‌ي مسائل تربيتي صبر و حوصله و دقت لازم را به كار نبرد، بي‌شك نمي‌تواند اين نظام را به سر منزل مقصود هدايت كند. در كشور ما به رغم وجود گنجينه‌هاي علم و معرفت و داستان‌ها و افسانه‌هاي زيبا و آموزنده، اوليا و مربيان بيشترين وقت خود به مسائل آموزشي كودكان اختصاص مي‌دهند و دانش‌آموزان نيز در خانه و مدرسه بيشتر اوقات خود را صرف يادگيري‌هاي غيرفعال كرده، از سختي و خشكي دروس و اضطراب امتحان و نمره رنج مي‌برند. بدين ترتيب اغلب اوليا و مربيان از هدف اصلي تعليم و تربيت كه پرورش انسان‌هاي خلاق، مبتكر و كارآمد است باز مي‌مانند.اين نظام آموزش رسمي كشور بخش بسيار وسيعي از جامعه را تحت پوشش قرار مي‌دهد. از دوران پيش دبستان تا دوران دانشگاه گستره‌ي نظام تعليم و تربيت است، اما همه جا به نظام آموزشي اشاره مي‌شود، مراد دوران پيش دبستان و دبستان است.اين دو بخش نيمي از جمعيت دانش‌آموزي را تحت پوشش خود دارد. با اين اوصاف اين مقاله در پي آن است كه به اين سوالات پاسخ دهد: آيا قصه‌گويي مي‌تواند در رقابت با فعاليت‌هاي رسمي مدرسه به جايگاهي مطمئن دست يابد؟ آيا در نظام آموزشي ما به قصه‌گويي به عنوان فعاليتي جدي نگاه مي‌شود يا فعاليتي تفنني است كه ارزش علمي- آموزشي خاصي ندارد؟ و...با توجه به همه‌ي عوامل فوق در اين مقاله ضمن مطالعه‌ي آرا و نظرات صاحب نظران سعي شده است تا با نگاهي دوباره به فعاليت قصه‌گويي جايگاه واقعي آن در نظام آموزشي كشور مورد ارزيابي قرار گيرد.براي بهبود نظام تعليم و تربيت با توجه به گستره‌ي بسيار وسيع آن؛ نخست لازم است نوع جامعه‌اي كه در آن به نقش و جايگاه قصه مي‌پردازيم را بشناسيم. در برسي جوامع و تا حدود پانزده سال قبل به دو نوع جامعه بر مي‌خوريم: جامعه‌ي كشاورزي و جامعه‌ي صنعتي. هر كدام از اين دو جامعه از ارتباطاتي يك سويه بهره مي‌بردند و وسيله‌ي انتقال پيام در آنها عمدتاً نوشته، راديو و تلويزيون بود.اكنون همه‌ي نظام‌هاي تعليم و تربيت به گونه‌اي با فناوري‌هاي ارتباطي درگير مي‌باشند. با توجه به هزينه‌هاي بسيار بالايي كه در بسياري از مدارس جهت بهبود امر تدريس و يادگيري به كار برده‌اند، انتظار مي‌رفت كه اين عوامل به سمت ساده‌سازي و هيجان بخشيدن به آموزش پيش رود؛ اما متأسفانه در عمل مدارس فاقد نشاط و شادابي لازم مي‌باشند. جريان تعليم و تربيت نه فقط بايد موجب شود تا خلاقيت در دانش‌آموزان توسعه يابد بلكه بايد زمينه‌هاي آن را هم فراهم كند.از سويي در نظام آموزشي رسمي كشورها و به ويژه در كشورهاي جهان سوم به دليل نياز روزافزون جوامع به نيروهاي متخصص تأكيد بر يادگيري تئوريك است و به آموزش‌هاي نظري بيش از ساير آموزش‌ها توجه مي‌شود.به نظر مي‌رسد نظام‌هاي آموزشي به ويژه نظام تعليم و تربيت در كشور ما نياز به بازسازي در زيربناهاي فكري دارد. براي اين منظور بايد افراد آگاه و خبره بتوانند نيازهاي جامعه‌ي اطلاعاتي را در كنار امور آموزشي به گونه‌اي سازماندهي كنند كه تنوع فعاليت‌ها حفظ شده و همه چيز در خدمت سازندگي افرادي پرشور قرار گيرد. اهداف مقالههدفهاي داستانگويييكي از عوامل ضروري تربيت، گفتن داستان‌هاي برگزيده و مناسب به دانش‌آموزان است. حال مي‌خواهيم ببينيم «داستان» و «داستان‌گويي» در ميدان تعليم و تربيت، چه هدف‌هايي را دنبال مي‌كند، زيرا هر فعاليت تربيتي، وقتي نتيجه‌ي مثبت خواهد داد كه هدف آن روشن و آشكار باشد. داستان‌گويي در آموزش و پرورش داراي سه هدف مهم است:1. شادي و لذتالف) هنر زيبايي است و هر هنر، سرانجام، در هنرمند و تماشاگر يا شنونده و بيننده، شادي ايجاد مي‌كند.ب) در عين حال، نظر عالي نسبت به زندگي پاك و نشاط‌انگيز در ايشان توليد مي‌كند.پ) داستان و داستان‌گويي، روحيه را تهذيب و عاطفه‌ي زيبادوستي كودكان را تغذيه مي‌كند.ت) داستان، بستگي ميان معلم و دانش‌آموزان را بيشتر و بهتر مي‌كند و علاقه‌ي ايشان را به معلم و مدرسه افزايش مي‌دهد و بدين ترتيب، اساس آموزش، مهر و محبت مي‌شود نه ترس. چه بسا ممكن است داستان‌گويي، كودكان كمرو را تحريك كند و آنان را مردان و زنان مشهور جهان گرداند.2. تهذيب اخلاقالف) داستان، سجايا و خصايل پسنديده را در كودك پرورش مي‌دهد و او را به حسن سلوك پاكدامني، صداقت و اخلاص ترغيب مي‌كند كه اين خود بهترين روش غيرمستقيم براي تكوين اخلاق صحيح و عالي مي‌باشد.ب) داستان‌گويي و افسانه‌سرايي فرصتي است كه دانش‌آموزان استعداد ذهني خود را به كار مي‌اندازند و عقايد و نظرهاي خود را درباره‌ي رفتار و اعمال مردم اظهار مي‌كنند.3. تهذيب ذهنيالف) داستان، دانش‌آموزان را به عادت بر دقت ارادي و دنبال كردن يك سلسله حوادث مربوط به هم، كه به يك نتيجه منجر مي‌شوند، كمك مي‌كند.ب) قالبي است كه بيشتر حقايق علمي در آن ريخته مي‌شوند و ادراك و فهم آنها براي دانش‌آموزان آسان مي‌شود.پ) در داستان‌گويي، ميدان وسيعي براي مطالعه و گسترش زبان و يادگيري الفاظ و عبارت‌هاي متعدد و گوناگون وجود دارد و بدان وسيله مي‌توان خردسالان را به محبت و علاقه به مطالعه متمايل ساخت.ت) ميدان خيال كودكان را گسترش مي‌دهد و موجب تهذيب آن و هوشياري ايشان مي‌شود.ث) علاوه بر محاسن مذكور، داستان خود يكي از بهترين وسايل توضيح درس است. آثار تربيتي قصه بر كودكانخواندن قصه كمك مي‌كند تا در كودكان قوت قلب، توازن روحي و عشق به زبان افزايش يابد.به طور كلي اسرار نظام آفرينش، ارزش‌ها و باورهاي يك ملت در هنرشان نمود مي‌يابد و تخيل كه شالوده و اساس هنر از جمله قصه است دريچه‌اي به افق‌هاي تازه را به روي واقعيت‌هاي فرداي جامعه مي‌گشايد. بنابراين شنيدن يا خواندن قصه‌ها، گذشته از تقويت تمايلات روحي و معنوي، سبب هوشياري و تنبيه ما نيز خواهد شد و از آن جايي كه كودكان از روحيه انعطاف‌پذيرتر و ضمير بي‌آلايش‌تري برخوردارند انتخاب درست قصه‌ها مي‌تواند آثار تربيتي مثبتي بر منش و كنش آنها بگذارد. قصه چيست؟ادبيات كودك شامل قصه، شعر، نمايش، افسانه، داستان و... است. ادبيات كودكان عبارتست از: تلاشي هنرمندانه در قالب كلام براي هدايت كودك به سوي رشد، با زبان و شيوه‌اي مناسب و در خور فهم او. به بياني ديگر ادبيات عبارت است از چگونگي تعبير و بيان احساسات، عواطف و افكار به وسيله‌ي كلمات در اشكال و صورت‌هاي گوناگون.براي شناخت جايگاه واقعي قصه‌گويي در نظام تعليم و تربيت ابتدا لازم است عناصر اصلي مورد دقت قرار دهيم.مطمئناً با شناخت و تعريف صحيح از كليدهاي واژگاني اصلي اين عنوان، زمينه براي دستيابي مطمئن‌تر به جايگاه قصه‌گويي فراهم مي‌شود. در اين عنوان به دو كلمه‌ي اصلي بر مي‌خوريم نخست:قصه و دوم:نظام تعليم و تربيت براي شروع بحث بهتر است ابتدا كلمه‌ي قصه و قصه‌گويي را تعريف كنيم: «قصه در لغت به معني حكايت و سرگذشت است و در اصطلاح به آثاري اطلاق مي‌شود كه در آنها تأكيد بر حوادث خارق‌العاده بيشتر از تحول و تكوين آدم‌ها و شخصيت‌ها است. در قصه يا حكايات محور ماجرا بر حوادث خلق الساعه قرار دارد. حوادث قصه‌ها را به وجود مي‌آورند و در واقع ركن اساسي بنيادي آن را تشكيل مي‌دهند؛ بي‌آنكه در گسترش و بازسازي قهرمان‌ها و آدم‌هاي قصه نقشي داشته باشد.»با توجه به دو تعريف فوق زمينه‌هاي بررسي جايگاه قصه‌گويي در نظام‌هاي آموزشي مشخص‌تر مي‌شود. نقش قصهاز جمله فعاليت‌هايي كه مي‌تواند بدون ايجاد حساسيت در نظام آموزشي از عهده‌ي مسئوليت خطير پرورش كودكان برآمده و همه چيز را همانند حلقه‌اي واحد به دور خود جمع كند، فعاليت قصه‌گويي است. قصه به لحاظ نياز فطري انسان، هميشه يكي از برنامه‌هاي مورد علاقه‌ي اوست. در طول تاريخ علي‌رغم پيشرفت‌هاي سريع تكنولوژي هنوز زبان ساده‌ي قصه نقش بسيار مهمي در بيان مسائل آموزشي دارد. هر چند با توجه به تغييرات تكنولوژي، تغييراتي اساسي در استفاده از قصه‌ها صورت گرفته است و به سختي رويكردهاي سابق نسبت به قصه‌گويي ايجاد مي‌شود، اما با هماهنگي بين بخش‌هاي مختلف نظام‌هاي آموزشي مي‌توان خلأ موجود در آن را پر كرد.