فهرست مطالبمقدمه. 1فصل اول: نقاشیکودکان1- 1. نقاشی چیست؟. 31-2. چرا کودکان نقاشی می کنند؟. 31-3 . نقاشی به عنوان تست هوش و شخصیت... 51- 4. موضوع نقاشی و شخصیت کودک... 61-4-1 .نماد رنگ ها در نقاشی کودکان.. 71-4-2. خط در نقاشی کودک... 81-4-3. شکل آدم. 101-4-4 .درخت... 121-4-5 .جنگل.. 141-4-6. خانه. 141-4-7. خورشید ، ماه و ستارگان.. 151-4-8. حیوانات... 171-4-9. کوه ها171-4-10. رنگین کمان.. 18 فصل دوم: گرافیک محیطی2-1. طراحی گرافیک محیطی چیست؟. 202-2. گرافیک محیطی، اهداف و راهکارها222-3. کاربردها و نمودها232-4. انواع گرافیک محیطی.. 272-4-1. گرافیک محیطی دو بعدی.. 272-4-2. نمودارهاي حجمي و سه بعدي.. 272-4-3. طراحي گرافيك محيطي يك مجموعه. 282-5. مشخصات اصلي گرافيك محيطي.. 282-6. وجه تشابه و تفاوت طراحی گرافیک محیطی با هنرهای دیگر. 302-7. ابزارهای تأثیرگذار در گرافیک محیطی.. 312-8. گرافیک محیطی و تأثیر آن بر جامعه. 34 فصل سوم: گرافیک محیطی ویژه کودکان3-1.گرافیک محیطی ویژه ی کودکان.. 363-2 .کاربردهای گرافیک محیطی برای کودکان.. 363-3 .ارتباط گرافیک و گرافیک محیطی با کودکان.. 393-4 .نقش طراحی گرافیک محیطی برای کودکان.. 393-5 .عوامل موثر در طراحی گرافیک محیطی کودکان.. 433 -5-1 .تعادل.. 443 -5-2 .تناسب... 443-5-3.تداوم در محیط... 443-5-4. تاکید در محیط... 443-5-5 .ایجاد وحدت در محیط... 453-5-6 .تنوع در محیط... 453-5-7 .تاثیر متقابل انسان و محیط... 463-5-8 .بافت... 463-5-9 .نور473-5-10 .رنگ... 473-6. وظيفه ي طراح و چگونگي بهره برداري صحيح از رنگ ها633-7. کاربرد روان شناسی نقاشی کودک در جهت گرافیک محیطی ویژه ی کودکان.. 64نتيجه گيري.. 66منابع.. 68 1- 1 . نقاشی چیست؟برخی از نقاشی ها فقط درخط خطی کردن یاالگوهایی تزئینی باقی می مانند. که تعریف و توصیفشان نسبتاً آسان است.امااغلب کودکان که تحت تاثیرات فرهنگ غربی بزرگ شده اند نقاشی هایی می کشند که حکم تصویر یا بازنمایی از یک چیز خاص را دارند. به همین علت،دراغلب موارد،مساله ی تعریف این که نقاشی چیست؟ به مساله ی تعریف تصویر چیست؟ تبدیل می شود. این از قرار معلوم مساله ای است فوق العاده دشوار و از مسائلی است که روانشناسان دست اندرکار مطالعه ی نقاشی کودکان نیز ندرتاً به آن پرداخته اند.در چهارچوبی محدود، روشن است که تصویر از یک رشته علامت ایجاد شده در سطحی تخت تشکیل می شود.مسائل تعریف و تبیین، به چگونگی بازنمایی چیزی دیگر توسط این علامت ها مربوط می شوند: که آن نیز موضوع تصویر است در نقاشی کودک، از موضوعات پیش پا افتاده در زندگی روزمره است و با این حال چنان پیچیدگی هایی دارد که متخصصان این رشته نمی توانند در باره ی ماهیت دقیق این نقاشی به توافق برسند.نقاشی کودک معمولاً بازنمایی چیزی خاص است. هرچند برای خط خطی کردن های غیر بازنمایانه نیز باید نقش قائل شد .اگر بازنمایی چیزی خاص باشد، می توان در جهت شناخت آن به عنوان چیزی مرتبط با ادراک طبیعی و در عین حال به عنوان نمادی که هم چون جزئی از یک مجموعه ی نمادها تفسیر می شود کوشید و گام برداشت.[1]1-2 . چرا کودکان نقاشی می کنند؟در این جا می توان بررسی را با یک اظهار نظر آغاز کرد و آن این که کودکان پیش دبستانی در یک نشست می توانند چندین و چند نقاشی بکشند ولی در پایان کار کوچک ترین علاقه ای به هیچ یک از آن ها نشان نمی دهند، تا چه رسد به این که بخواهند آن ها را به دیگری نشان بدهند.می توان گفت که تقریباً همیشه پدران و مادران و آموزگاران هستند که نقاشی های کودکان را به نمایش می گذارند نه خود کودکان.به نظر ما و به نظر برخی دیگر چنین می رسد که نقاشی، غالباً یک فعالیت انفرادی است. در نتیجه بیشتر نظریات مربوط به نقاشی کودکان، چه تلویحاً و چه صراحتاً، چنین فرض کرده اند که کودکان، در درجه ی اول به واسطه ی ارضای خاطر از همین فعالیت است که دست اندرکار نقاشی می شوند.نظریه پردازان انگشت شماری به بررسی تفصیلی علل نقاشی کودکان پرداخته اند و پژوهش های مرتبط با این موضوع نیز بسیار اندک است.با آن که این احتمال وجود دارد که انگیزش اولیه برای نقاشی کردن جنبه ای غریزی برای خود این فعالیت داشته باشد، نباید چندین عامل مهم بیرونی و بالقوه ی مؤثر اجتماعی بر نقاشی کودکان را از یاد ببریم.روشن است که بزرگسالان از طریق مقدار لوازم و مصالحی که برای نقاشی کردن تهیه می کنند و در اختیار کودکان می گذارند، می توانند در مقدار یا در تعداد نقاشی های ایشان مؤثر واقع شوند.برخی از والدین ممکن است از طریق نشان دادن طرز نقاشی های ساده به کودکان یا گفتن قصه هایی در این مورد، ایشان را فعالانه به نقاشی تشویق کنند. بدون تردید، این سخن درست است که می گوید کودکان از این که به واسطه ی نقاشی هایی که کشیده اند تشویق شوند، لذت می برند: کودکان گاهی، تصویر نقاشی شده را به دیگران نشان می دهند تا تحسین و تشویق شوند.اما در برخی خانواده ها ممکن است توجهی به نقاشی نشود یا فعالانه از پرداختن کودک به آن جلوگیری شود :مثلاً، به علت سنت های مذهبی که تولید و پرستش تصویر را منع کرده است. اغلب پژوهشگران معتقدند که کودکان بزرگ تر و نوجوانان در مقایسه با کودکان کم سن و سال، کم تر به نقاشی می پردازند، که علت آن نیز شاید به ادعای کلوگ (1970) این باشد که بزرگسالان از جمله معلمان مدارس، ممکن است نقاشی کودکان بزرگتر را به عنوان فعالیتی ناپخته و کودکانه تحقیر کنند و بی ارزش به شمار بیاورند.بسیاری از نقاشی های کودکان، به ویژه نقاشی های انجام شده توسط کودکان بزرگتر، به سادگی و بدون هیچ واسطه ای، برای دیگران قابل فهم هستند. به همین علت، منطقی خواهد بود اگر دست کم برخی از نقاشی های کودکان در مقام کوشش هایی در جهت برقراری ارتباط با دیگران به شمار آوریم و به همین دلیل بگوییم گاهی برقراری ارتباط با دیگران، بخشی از انگیزش کودکان به نقاشی کردن است.پاسخ دادن به این پرسش کار آسانی نیست. منطقی به نظر می رسد که چنین فرض کنیم که کودکان مختلف، در زمان های مختلف، دلایل متفاوتی برای نقاشی کردن دارند.کودکان نورس، گاهی ممکن است صرفاً از ایجاد علامت های مختلف روی کاغذ یا آفریدن شکل های ارضاء کننده از لحاظ زیبایی شناسی، لذت ببرند.برخی دیگر و احتمالاً کودکان بزرگتر،ممکن است از آفریدن تصویرهای تشخیص دادنی موضوعاتی احساس لذت وارضای خاطر کنند که مورد علاقه ی خودشان نیز هست. در نظر برخی از کودکان، لذت نقاشی ممکن است در آفرینش دنیایی نمادین نهفته باشد، که می توانند سلطه ای را که در دنیای واقعی در اختیار ندارند برآن اعمال کنند. از جمله اندیشه های مرتبط با همین استدلال اخیر می توان به این اندیشه اشاره کرد که نقاشی را در خدمت هدفی بیانگرانه می پندارد و می گوید بیان تجربیات هیجانی، هم عمیقاً ارضاء کننده است و هم برای سلامت روانی شخص ضرورت دارد.در حالی که تمام این انگیزش های پیشنهادی، منطقی به نظر می رسند ندرتاً می توان به مدارکی مستقل دراثبات معتبر بودنشان دست یافت.[2]1-3 . نقاشی به عنوان تست هوش و شخصیتاگر به کودکان خردسال یک ورق کاغذ و مداد بدهیم؛ خیلی زود به نقاشی کردن چیزی مشغول می شوند، و اغلب پیش از رسم اشیاء؛ دوست دارند که تصویر یک «آدمک» را نقاشی کنند.کودک، اشیاء را آنگونه می بیند نمی کشد-زیرا از انجام این کار عاجز است- بلکه آن ها را آنطور که درک می کند، به بیان دقیق تر، آن طور که خودش را درک می کند. واین کار با توجه به درجه رشد بلوغ روانی-حرکتی او صورت می پذیرد.نقاشی آزاد(که ممکن است نمایشگر فرد یا هر چیز دیگرباشد). علاوه بر امکان اندازه گیری سطح هوشی؛ اجازه بررسی چگونگی ادراک فرد را نیز می دهد. فرانسوامینکوفسکا با دقت بسیار، دو تیپ را با بررسی حالت های گوناگون نقاشی آن ها مورد شناسایی قرار داد و آن ها را احساسی و عقلانی نامید.در نزد احساسی ها، عوامل نقاشی کاملاً مشخص نیست اما اجزاء نقاشی توسط نوعی دینامیسم زنده به یکدیگر وابسته اند.عقلانی ها برعکس، عوامل کاملاً مشخصی دارند. در کار این گروه، هر انسان و هوشی با دقت ترسیم شده و شکل ها اغلب حالت تقارن دارند. اما در عین حال، هر کدام مجزا از دیگری بوده و رابطه ای با دیگران ندارند.در نقاشی تنها عناصری از فرم یافت نمی شود، بلکه درکنار شکل مضمون؛ و محتوا نیز به چشم می خورد ، و درهمین مضمون است که شخصیت به نمایش گوشه هایی از خویشتن می پردازد.بنابراین، در نقاشی خود به خود یک کودک، علاوه بر سطح هوش و چگونگی ادراکش از دنیای خارج، می توان از زندگی عاطفی وی نیز پرده برداشت.[3]1- 4 . موضوع نقاشی و شخصیت کودککودک با تمام وجود و شخصیت مغزی و عاطفی خود نقاشی می کشد. این شخصیت در خط ها، در طرز استفاده از فضا در فقدان بعضی از قسمت های نقاشی، در انتخاب رنگ ها و در خود موضوع- اگر به او تحمیل نشده باشد - نمایان می شود که هنرمند و کودک وقتی نقاشی می کنند چیزها را چنان که در حقیقت بیرونی وجود دارد نشان نمی دهند بلکه به گونه ای که آن ها را در ذهن می بینند و به نظرشان می رسد بیان می کنند و بدین ترتیب چشم انداز دنیای درون خود را نمایان می سازند.کودک چشم اندازی از خود را در نقاشی های خود نشان می دهد و همین خصوصیت است که نقاشی های کودکان را این چنین زنده و جالب می کند.اگر زبان نقاشی کودکان را بدانیم، ورای شکل و ساختمان نقاشی ها، چیزهایی از شخصیت کودک در آن نهفته است. با وجود این بعضی از موضوع ها برای تجزیه و تحلیل، ساده تر از دیگران است، زیرا آن ها مدت های درازی مورد بررسی و مطالعه و تجزیه و تحلیل و دسته بندی روانشناسان قرار گرفته بوده اند.باید اضافه کرد که موضوع هایی که معمولاً بیشتر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند همان هایی هستند که بر اثر انعکاس های عظیم عاطفی، برای کودک جذابیت های فراوانی دارند و بنابراین بهتر از هر چیز خطوط شخصیت او را نمایان می سازند و بسیار زیاد مورد توجه کودک قرار می گیرد.بزرگسالان می توانند با برقرار کردن روابط دوستانه و معنوی با کودک، از او بخواهند برایشان درخت، حیوان، خانه، یک شخص، یک خانواده، خودش و یا هرچه را که مورد علاقه اش هست و یا از آن می ترسد یا یک رویا را ترسیم کند، البته بی آن که چیزی به او تحمیل کنند. قبل از آغاز تجزیه و تحلیل بعضی از موضوع ها که بیشتر مورد استفاده ی کودکان قرار می گیرد، یادآور می شویم.برای آن که تعیین نقاشی های یک کودک دارای کیفیت بهتری باشد، باید از تعداد هرچه بیشتری از نقاشی ها واطلاعات دقیقی از زندگی خود آن کودک کمک گرفت.[4]نقاشي زبان كودك است. كودكان برخلاف بزرگسالان هستند. آنها از طريق نقاشي كشيدن، قصه گويي، بازي كردن و… شناخته مي شوند .نقاشي به ما كمك مي كند تا به دنياي دروني و روح كودك پي ببريم، بدانيم چه نيازهايي دارد. کودک خیلی زود در می یابد که نقاشی وسیله ای بیانی است که با افکار او مطابقت می کند و او را در تخیلاتش، آزاد می گذارد و در عین حال لذت سرشاری برای او فراهم می آورد؛ در نقاشي کودک بزرگی و کوچکی پدر و مادر، بودن یا نبودن تمام اعضاء خانواده در نقاشی و استفاده از یک رنگ خاص و ... ، همگي داراي معاني روشن هستند و بزرگسالان با کمي شناخت و دقت قادر به مشاهده و تعبير آن مي شود.در ذیل به اختصار به نماد ها و تفسیر نقاشی کودکان اشاره شده است :1-4-1.نماد رنگ ها در نقاشی کودکانغالباً هر رنگی از نظر روانی معنی خاصی را به همراه دارد. رنگ همیشه معرف و وسیله ای برای بیان و ارتباط احساسات و عقاید بوده و هست، به طوری که می توان با زبان رنگ ها صحبت کرد.به نظر باستید[5] قسمت عمده ایی از معنای نمادین رنگ ها به سنت ها و محیط های اجتماعی خاصی که در آن زندگی می کنیم بستگی دارد. یک رنگ در یک نظام اجتماعی مشخص ممکن است دارای مفهومی باشد که در نظام دیگر معنای متضاد آن را بدهد.به طور مثال در بعضی قبایل موزامبیک، سیاه رنگ خوشی و شادی است. رنگ قرمز تقریباً در همه جا معنای قدرت را القاء می کند.همه ی مردم تمایز بین رنگ های گرم (قرمز،زرد،نارنجی) و رنگ های سرد (سبز،آبی،بنفش) را می شناسند. از نظر روانی این دو گروه رنگ عمیقاً با هم توفیر دارند. رنگ های گرم، تحریک کننده، سبب فعالیت و جنب و جوش، الهام دهنده ی روشنی و شادی زندگی و مولد حرکت هستند.در حالی که رنگ های سرد، برعکس موجب حالت های انفعالی، سکون، بی حرکتی و تلقین کننده ی غم و اندوه هستند.نقاشی های یک کودک دارای کیفیت بهتری باشد، باید از تعداد هرچه بیشتر نقاشی ها و اطلاعات دقیقی از زندگی خود آن کودک کمک گرفت.[6]1-4-2 . خط در نقاشی کودکخط بدون وابستگی به محتوا نیز دارای رشد بیانی و قدرت وجودی خاصی است که پویایی و بنیان شکل از آن ناشی می شود. خط می تواند به اشکال مختلف ظاهر شود: ضخیم، نازک، خط نقطه، خط موازی، خط مداوم، عمودی، افقی، زاویه دار، مارپیچ وغیره.ممکن است براق یا مات یا شفاف باشد. بنابراین خط به تنهایی توانایی آن را دارد که حالت های روانی مختلف مانند، غم، شادی، بوالهوسی، عصبانیت، اطمینان به خود و یا مانند نقاشی های معاصر، نمادهای مختلف را نشان می دهد.مثلاً ترکیب چند خط شعاع دار نمادی از نور چراغ است. وقتی راحتی و خوش حالی، حرکات را وسیع و پر دامنه می کند، نتیجه اش خطوطی بازتر و بلند تر است.نیروی زندگی با علائم و خطوط بلند که به طرف بالا می روند، بیان می شود. ضعف عصبی با فشردگی و کوتاهی خطوط، پرخاشگری با قطعه قطعه کردن و متغیر نمودن و به هم پیچیدن خطوط، احساسات با خطوط نازک و حرکات ملایم در آن ها نشان داده می شود.کودکان پیشرفته تر، خطوطی به اشکال مختلف و با حفظ تعادل میان قسمت های مختلف و کودکان خجالتی، خطوط کوتاه مثل چیزی که منع شده باشد ترسیم می کنند.به طور کلی قدرت و شدت خط، نشانگر نیروی عاطفی در حین انجام کار موجود است: خطوطی که با نیروی زیاد و پررنگ شروع می شوند و به صورت کاملاً بی رنگ به پایان می رسند، نشانگر کم بود جوش و خروش و عدم قابلیت خالق آن برای به پایان رساندن فعالیت در دست انجام و به طور کلی نشانگر آن نیروی درونی است که نتوانسته است محل مناسبی برای اظهار وجود پیدا کند.کودکانی که غالباً مستبدالرای هستند و همیشه می خواهند اظهار وجود کنند و در عین حال اغلب، بیش از دیگران زیر فشار قرار دارند، اشکالی با خطوط پراکنده ترسیم می کنند. البته این خصوصیات ممکن است که بیش از عوامل شخصیتی او بستگی داشته باشد.یکی از عملکردهای خط در رسم و نقاشی، دوره کردن چیزی به وسیله ی آن است. خطوطی که دور چیزی کشیده می شوند، اگر خیلی صاف باشند، بیانگر دشمنی، فشار واغلب حتی بیماری عصبی و یا دلواپسی و برعکس اگر آن خطوط آرام، مطمئن، روان و دارای ارزش زیبا شناسی باشد؛ نشانگر شخصیت پخته و آبدیده خالق آن است.به طورکلی قدرت و شدت خط، نشانگر نیروی عاطفی در حین انجام کار موجود است: خطوطی که با نیروی زیاد و پر رنگ شروع می شوند و به صورت کاملا بی رنگ به پایان می رسند، نشانگر کمبود جوش و خروش و عدم قابلیت خالق آن برای به پایان رساندن فعالیت در دست انجام و به طور کلی نشانگر آن نیروی درونی است که نتوانسته است محل مناسبی برای اظهار وجود پیدا کند.[7] 1-4-3. شکل آدمکودک وقتی که شکل آدمی را می کشد، قبل از هرچیز شکل خود یا درکی را که از بدن و تمایلاتش را دارد، بیان می کند. در واقع بین بعضی خطوط آدمک نقاشی شده و خصوصیات روانی و جسمی کودکی که آن را کشیده، ارتباط های مشخصی وجود دارد. اگر آدمک در مجموع هماهنگ باشد، احتمال بسیاری وجود دارد که کودک کاملا سازگار باشد. اگر برعکس آدمک مثلا در اندازه ای خیلی کوچک و یا در گوشه ای از کاغذ کشیده شده باشد به معنای این است که کودک خود را کم ارزش و از دیگران پایین تر می داند.اگر این کم بها دادن به خود، در چندین نقاشی کودک ادامه پیدا کند، نشانگر خجالتی بودن او است که ممکن است تا حد امکان به ناپدید شدن نیز پیش برود. در نقاشی فقدان دست و بازو نیز علامت کم بها دادن به خود و عدم امنیت است. زیرا دست و بازو که در نقاشی کشیده نشده اند، همان وسایلی هستند که امکان عمل در محیط پیرامون کودک را فراهم می آورند.کودکانی که خود را بالاتر از دیگران می دانند، آدمک هایی با اندازه های بزرگ رسم می کنند. این نوع نقاشی مخصوص کودکانی است، زود رنج و حساس که همیشه فکر می کنند مورد ظلم و ستم قرار گرفته اند.وجود این نوع آدمک های بزرگ در نقاشی کودکان آن ها را در قضاوت هایشان آشتی ناپذیر و سخت جلوه می دهد. بنابراین شکل ساده ی یک آدمک خواه تنها، و یا در میان مجموعه یی از چیزهای دیگر بیان کننده‌ی مشخصات جالبی از شخصیت کودک است. تصویر1- 1 نقاشی کودک از آدمدر زیر به طور خلاصه نمادهای اصلی اندام ها را نام می بریم :سر:معرف مرکز شخصیت و قدرت فکری و هوشی و عامل اصلی کنترل فشار های درونی است.کودکان همیشه سر های بزرگ ترسیم می کنند ولی اگر سر زیاد بزرگ باشد ،نشان گر ان است که (من) بیش از حد طبیعی هستم .صورت :کودکان پرخاشگر جزئیات ان را به حد اغراق آمیزی بزرگ ترسیم می کنند. در حالی که کودکان خجالتی، جزئیات را از نظر می اندازند و فقط دایره ی صورت را رسم می کنند. و به ندرت صورتی را از نیم رخ می کشند.دهان و دندان ها :ممکن است معنی نیاز به مواد خوراکی را نمایان سازد و هم به معنی پرخاشگری و یا در ارتباط با مسئل جنسی است. لب ها که بسته باشد نشان دهنده ی تنش و فشار است و چانه نماد و نشان قدرت مردانگی است.چشم ها :دنیای درون نقاش و اجتماعی بودن او را نشان م دهد. چون چشم ها ارزش زیبایی دارند، بنابراین دختر ها و دوست داران هم جنس خود چشم ها را خیلی بزرگ می کشند.بینی:در بعضی مواقع نشان دهنده ی مشکلات جنسی است.دستها و بازوها :که در دوران اولیه ی زندگی کودک برای شناخت محیط اطراف زیاد به کار می رود. در مرحله ی بعدی به عنوان پیشرفت «من» و سازگاری اجتماعی به کار می آید. کودکان ضعیف و درون گرا اغلب برای آدمک ها پا نمی گذارند و یا او را به حالت نشسته نقاشی می کنند. [1] - گلين، توماس و ساير نويسندگان؛ مقدمه اي بر روانشناسي نقاشي كودكان؛ ترجمه محمدتقي فرامرزي؛ نشر دنياي هنر؛ تهران1382؛ ص61[2] - همان؛ ص 104، 105، 87[3] - كرمن ، لوئيز؛ تحليل روان شناسي نقاشي كودكان؛ ترجمه دكتر مرتضي نقابيان؛ انتشارات توس؛ تهران1388؛ ص 14[4] - اوليويا، فراري؛ نقاشي كودكان و مفاهيم آن؛ ترجمه عبدالرضا صرافان؛ انتشارات نگاه؛ تهران 1388؛ ص 100[5] - bastide[6] -www.piran1.blogfa.com ؛دوشنبه نهم آبان 1390[7] - اوليويا، فراري؛ ص 86