فهرست مطالبعنوان صفحهتعريف.... 1تاریخچهٔ بهداشت... 1بهداشت در جهان اسلام. 2سطوح بهداشت... 3علم بهداشت... 4بهداشت فردی.. 5پوست و مو. 6چشم.. 7دهان و دندان.. 8دستگاه تنفس.... 8دستگاه گردش خون.. 9دستگاه ادراري.. 9دستگاه گوارش... 10بهداشت عمومی.. 14کوششهای اجتماعی.. 15روشهای مختلف استفاده از بهداشت عمومی.. 16طرز ارائه خدمات بهداشتی.. 17اهداف سازمان بهداشت جهانی.. 20بهداشت روانی.. 21تعاریف بهداشت روانی.. 22عوامل موثر بربهداشت روانی.. 22ابعاد بهداشت روانی.. 23حفظ بهداشت روانی.. 24روشهای حفظ بهداشت روانی.. 24 بهداشت مدارس... 271 ـ سير تاريخي بهداشت مدارس در كشورهاي مختلف و ايران.. 282 ـ اهميت، اهداف و راهبردهاي اساسي بهداشت مدارس... 303 ـ اصول كلي خدمات بهداشت مدارس... 344) آموزش بهداشت در مدارس... 355 ـ آموزش مهارت هاي زندگي.. 406 ـ ارتقاء بهداشت مدارس... 448 ـ ايمني و بهداشت محيط مدارس... 47اهميت حوادث در دانش آموزان.. 49نقش و وظايف مدرسه در پيشگيري از حوادث... 51خدمات بهداشتي درماني لازم در مدارس... 52جایگاه بهداشت در اسلام. 52بهداشت از دیدگاه قرآن.. 53بهداشت بدن از نظر قرآن.. 54طب و بهداشت در احادیث... 54بهداشت روانی در اسلام. 55معیارهای بیماری و سلامت روانی در مکتب اسلام. 56نقش مذهب در بهداشت روانی.. 57نقش مذهب در پیشگیری از بیماری های روانی.. 58رهنمودهای قرآنی برای تسکین و درمان بیماری های روانی.. 58بهداشت فردي و گروهيتعريفبهداشت علم و هنر پیشگیری از بیماری‌ها، طولانی کردن عمر و ارتقا سلامتی به‌وسیله کوششهای متشکل اجتماعی است. بر همین اساس، تعاریفی برای بهداشت فردی، بهداشت عمومی، بهداشت روانی و بهداشت غذایی وجود دارد. تاریخچهٔ بهداشتبیماریها تا حدود ۳۹۰۰ سال قبل از مسیح، صرفاً بلای آسمانی به شمار می‌آمدند و کسی به درمان و رسیدگی به حال بیماران اقدام نمی‌کرد.با این وجود، مردم دوران پیشاتاریخ با توجه به تجربیات و نیز، اعتقادات مذهبی یا خرافی خود، به گونه‌ای از بیمار شدن جلوگیری می‌کردند.در روم باستان، بهداشت به عنوان نماد سلامتی شناخته می‌شد. به همین منظور، حمام‌های عمومی متعددی در شهرهای مختلف ساخته می‌شدند، که شرق نیز رواج یافتند. علاوه بر استحمام که تا حدودی مفهومی تزکیه‌کننده داشت، ماساژ و کرم‌های معطر نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. منشأ کلمهٔ بهداشت نیز به همان دوره، و به الههٔ سلامتی و پاکیزگی، دختر اسقلبیوس بازمی‌گردد.در ابتدای قرون وسطی، استحمام به عنوان پاک‌کنندهٔ روح، در میان بسیاری از مردم متداول شد. ولی به مرور زمان و با گسترش اعتقادات خرافاتی مبنی بر این که آب موجب باز شدن منافذ پوست و ورود بیماری‌ها به بدن می‌شود، استحمام از رواج افتاد؛ و حمام‌های عمومی منبعی برای ابتلا به بیماری‌ها شناخته شد. در مقابل، چرک بدن لایهٔ محافظی در برابر بیماری‌ها پنداشته شد. به‌علاوه، توالت‌ها در مکان عمومی و در ملأ‌عام قرار داشتند (حتی در قلعهٔ پادشاهان)، و فضولات در کوچه‌ها منظره‌ای طبیعی شناخته می‌شد. دستها و صورت تنها بخش‌هایی از بدن که در این دوره به طور منظم شست‌وشو می‌شدند. به این ترتیب، برای پوشاندن بوی بد بدن تنها از انواع عطر استفاده می‌شد.این وضع در دوران رونسانس به علت شیوع بیماری‌هایی خطرناک، چون سیفیلیس و طاعون بدتر شد. مردم برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، استفاده از آب را به حداقل رسانیدند، و برای شست‌وشو تنها از پارچه‌هایی خشک استفاده می‌کردند.در دورهٔ پادشاهی لویی شانزدهم، استفاده از آب ,دوباره و به تدریج متداول شد. توالت و دست‌شویی‌ها به اتاق‌هایی جداگانه منتقل شد و استحمام به دور از چشم دیگران انجام گرفت. داشتن حمام در خانه رواج یافت؛ هرچند هدف از آنها در درجهٔ اول استراحت بود، و نه شست‌وشو.در قرن نوزدهم، استحمام لازمهٔ رعایت بهداشت فردی شد و شستن دست و صورت با صابون در میان اغلب مردم رواج یافت. در اواخر قرن نوزدهم، اکثر ساختمان‌ها در اروپا دارای حمام و دست‌شویی بودند. ایجاد شبکه‌های فاضلاب زیرزمینی و تصفیه‌خانه نیز در قرن بیستم موجب ارتقای سطح بهداشت عمومی در شهرها شد. به علاوه، سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۴۶، به منظور هماهنگی و ارتقای وضعیت بهداشت عمومی در سطح جهان تأسیس یافت. بهداشت در جهان اسلامبا ظهورش در قرن هفتم پس از میلاد، اسلام تأکید زیادی بر رعایت بهداشت و پاکیزگی داشت. علاوه بر ضرورت پاکیزگی در حین نماز‌های پنجگانه با وضو و غسل، واجبات و توصیه‌های دیگری (از جمله رعایت بهداشت غذایی، مسواک زدن، استحمام، تطهیر نجاسات...) در رابطه با رعایت بهداشت در دین اسلام وجود دارد. سطوح بهداشتطبق سازمان جهانی بهداشت، بهداشت به بر سه سطح استوار است: پیشگیری سطح اول، سطح دوم و سطح سوم.پیشگیری سطح اولاین مرحله عبارت است از مجموعهٔ اقداماتی که برای جلوگیری از بروز بیماری انجام می‌شود. این اقدامات موجب بالا رفتن میزان قدرت جسمی و روانی افراد جامعه و سالم‌تر شدن محیط زندگی می‌شود؛ و خود به دو مرحله تقشیم می‌شوند:ارتقای بهداشتشامل آموزش همگانی بهداشت، بهبود رژیم غذایی بر اساس گروه‌های سنی، فراهم آوردن شرایط مناسب مسکن، کار، و تأمین تفریحات سالم می‌شود.حفاظت ویژه در مقابل وقایع بهداشتی و بیماریهاشامل روش‌هایی اختصاصی است که از بروز برخی بیماری‌ها جلوگیری می‌کند؛ همچون تزریق واکسن برای پیشگیری از ابتلا به سرخک، کزاز، سیاه‌سرفه، فلج اطفال و...، سمپاشی برای مبارزه با پشهٔ مالاریا، استفاده از کپسول ویتامین A برای جلوگیری از ابتلا به شبکوری، کم کردن گردوغبار در معادن برای پیشگیری از بیماری‌های ریوی نزد کارگران، و مبارزه با آلودگی هوا و استعمال دخانیات برای پیشگیری از سرطان ریه. پیشگیری سطح دوماین مرحله شامل تشخیص به موقع بیماری و درمان مناسب و به سرعت است. این اقدامات برای جلوگیری از سیر بیماری به طرف مراحل پیشرفته، به وجود آمدن نقص و ناتوانی و سرایت بیماری به افراد سالم ضرورت دارد.پیشگیری سطح سومدر این مرحله، هدف متوقف کردن سیر بیماری و جلوگیری از ناتوانی کامل یا مرگ است. فیزیوتراپی برای برگرداندن حرکت به یک عضو عارضه‌دیده، نمونه‌ای از این اعمال است. عمل‌های جراحی، استفاده از عینک، سمعک و ورزش‌های مخصوص، مثال‌هایی دیگر از اقداماتی هستند که برای بازگرداندن قسمتی از توانایی‌های از دست رفته یا جلوگیری از ناتوانایی بیش‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند. علم بهداشتعلم بـِهداشت شاخهٔ پزشکیِ علوم کاربردی است که با بهداشت انسان، حیوان، گیاه یا بهداشت محیط سر و کار دارد. بهداشت علم حفظ سلامت وتندرستی است.سازمان جهانی بهداشت WHO سلامت را رفاه کامل جسمی روانی اجتماعی تعريف مي كند که همان آسايش تن و روان (پرورش جسم و روح) می‌باشد. اگر جسم سالم باشد و روح آرام فرد می‌تواند آرامش و رفاه مورد نظر خود را تامین کند و سلامت نه فقط فقدان بیماری است.بهداشت در ایران سه شاخه اصلی دارد: بهداشت حرفه‌ای ( اموري كه بايد در كارگاهها و كارخانه‌ها رعايت كرد)، بهداشت محیط ( مسائل مربوط به آب ، محيط زيست و شهري ، مغازه‌ها و ...) و بهداشت عمومی ( پيش كيري از بيماريها ، مادر و كودك ، تنظيم خانواده ، واكسيناسيون و ...). امروزه رشته مهندسی بهداشت حرفه‌ای از نظر بازار کار وضعیت بهتری دارد.رشته مهندسی بهداشت حرفه‌ای بدلیل تخصصی بودن ازطرفی و بدلیل اینکه کشور روبه صنعتی شدن می‌رود یک نیاز اساسی جهت رسیدن به توسعه پایدار می‌باشد. زیرا نیروی انسانی ماهر سالم است که می‌تواند توسعه پایدار راتضمین نماید واین امر ممکن نمی‌گردد مگر اینکه اجرای علم وضوابط بهداشت حرفه‌ای در جامعه نهادینه گردد. بهداشت فردیرعايت بهداشت لازمه سلامتي مي باشد كه در تمام مكانها و زمانها اجتناب ناپذير است و بالطبع محيط پاك كوهستان نيز از آن مستثني نمي باشد. بهداشت اجزاءمتعددي دارد كه در اين مقوله جزء فردي آن مورد بررسي قرار مي گيرد.بهداشت فردي به مجموعه اقدامات و فعاليتهايي اطلاق مي گردد كه يك فرد بايد جهت حفظ سلامت خود بكار بندد. با توجه به اين كه پيشگيري كم هزينه تر وراحتتر از درمان است، پس چه پسنديده است كه با رعايت بهداشت خود را از عوارض بروز بيماري و نيز ناتواني هايي كه در اثر آن ايجاد مي شود، رها كنيم.رعايت بهداشت فردي در محيط كوهستان استراتژي خاصي را با توجه به موقعيت مكاني و امكانات مي طلبد كه در اين نوشتار سعي مي گردد، به داشت اجزاء مختلف بدن بطور خلاصه و كلي توضيح داده شود. پوست و موپوست بزرگترين اركان بدن مي باشد و با توجه به گستردگي و شكلهاي متفاوت آن در قسمتهاي مختلف بدن بحث خاص خود رامي طلبد.الف) پوست صورت:پوشاندن كامل پوست صورت تقريباً غير ممكن است زيرا ناگزير بايد اطراف چشم و بيني باز باشد. گاهي نيز در اثر شدن گرما مستوركردن صورت عملي نمي باشد. جهت حفاظت آن از آفتاب بهترين كار مانع فيزيكي مثل كلاه يا چتر مي باشد ولي چون با افزايش ارتفاع ميزان اشعه ماوراء بنفش نيز افزايش مي يابد و نيز بازتاب اين اشعه از سطح برف و يخچالها صورت مي گيرد بهتر است همزمان از كرمهاي ضد آفتاب كه درجه حفاظتي بالاي 25 داشته باشند، نيز استفاده گردد.در محيط هاي سرد نيز شايسته است پوست صورت علاوه بر حفاظت توسط پارچه با روبندهاي مناسب يا وازلين يا گليسيرين نيز پوشيده شود تارطوبت سطحي پوست در اثر سرما يا وزش باد از بين نرود. به خاطر داشته باشيم كه در اين موارد استفاده از كرمهاي مرطوب كننده باعث تشديدخشكي پوست و بدتر شدن آن مي گردد. به آقايان توصيه مي گردد كه قبل از برنامه از اصلاح صورت خودداري نمايند چون صورت تازه اصلاح شده نسبت به عوامل آسيب رسان حساس تر است.ب) پوست دست: اين عضو نيز در صورت امكان با محافظ مكانيكي مثل دستكش پوشانده شود. توجه گردد كه شستشوي مكرر دست باعث خشكي پوست ميگردد و به آن آسيب مي رساند بنابراين در محيط كوهستان فقط در مواقع لزوم مثل موقع صرف غذا، دستها شسته شود. در مواردي كه پوست در اثرسرما يا آفتاب خشك گردد، وازلين يا گليسيرين بهترين انتخاب جهت چرب كردن دست مي باشد.ج) پوست تنه: بهتر است كه هنگام پوشيدن لباس زير كه در تماس با پوست مي باشد به اين نكته توجه داشته باشيم كه چون ممكن است در طول برنامه لباس زيرتعويض نشود پس هميشه قبل از برنامه استحمام كرده و لباس تميز بپوشيم و همچنين دقت فرماييد كه جنس لباس زير نخي باشد تا پوست را كمترتحريك نمايد.به عنوان يك توصيه كلي در نظر داشته باشيد كه پوست بايد با ملايمت شسته شود. اقداماتي مثل كيسه كشيدن باعث از بين رفتن چربي سطحي پوست شده و آن را تحريك پذير و آسيب پذير مي نمايد پس شستشو با صابون گليسيرين يا شامپو بدن صورت گيرد تا ضمن پاكيزه شدن چربي حفاظتي پوست آسيب نبيند.د) پوست پاها: در انتخاب جوراب بايد دقت نمود تا آن نيز نخي باشد. سعي نماييد در هر فرصت ممكن پاها را از كفش درآورده و جورابها را خارج نماييد تا تنفس سطحي پوست پا صورت گيرد. در هر محلي كه عملي بود جورابها را بشوئيد حتي اگر به تنهايي با آب صورت گيرد.ه) مو و ناخن: اين دو عضو كه از ضمائم پوست هستند نيز به مراقبت خاص خود احتياج دارند. موها بايد قبل از برنامه شسته شده و بدون استفاده از وسايل خشك كننده حرارتي، خشك گردند. بهتر است موها در حين برنامه كوتاه باشند تا از جذب گرد و غبار و نيز عرق اجتناب گردد. موها نيز بايد در هرفرصت ممكن در معرض هوا قرار گيرند. البته بايد در برنامه زمستاني وضعيت هوا را به خوبي مد نظر داشت تا برهنه كردن موها از زير كلاه باعث سرماخوردگي نگردد.ناخنها نيز بايد قبل از هر برناممه كوتاه گردند. كوتاه بودن ناخن از آلودگي در فضاي زير آنها و نيز احتمال شكستن آنها در صورت برخورد با هرجسم سختي جلوگيري مي نمايد. هر چند كه در سنگنوردي داشتن ناخت بلند امكان ندارد. چشمعضو بسيار حساس بدن نياز به مراقبت خاص دارد. جهت اجتناب از آسيب چشم از نور آفتاب، باد، گرد و غبار و ... بايد از عينك مناسب استفاده نمود . جهت محافظت از باد بايد ازعينكهاي حفاظ دار استفاده نمود كه در غير اين صورت باد در پشت عينك پيچده و خود اذيت كننده است.براي حفاظت از نور آفتاب بايد از عينك آفتابي مناسب كه حفاظت خوبي از ماوراء بنفش داشته باشد استفاده نمود. مي توان به عينكهاي فتوكروميك اشاره كردكه رنگدانه هاي درون شيشه در اثر اين اشعه تغيير رنگ داده و تيره مي شوند و اشعه را به خود جذب مي نمايند. در حين استفاده از عينك سايه در روي چشم ايجاد گرديده و مردمك گشاد مي گردد و اگر عينك درجه حفاظتي خوبي نداشته باشد اين گشاد شدن مردمك راه را براي ورود بيشتر اشعه هاي مضر بازمي نمايد. به عنوان آخرين نكته بايد يادآور شد كه عينك بايد شيشه بزرگ داشته باشد تا تمام چشم را پوشش دهد.