فهرست مطالبعنوان صفحهچکيده. 1مقدمه. 2قابليت هاي تلويزيون.. 2قدرت تلويزيون.. 3قابليت هاي کودک.... 3ايدئولوژي حاکم بر تلويزيون.. 4چشم انداز. 5کارکردهاي مثبت تلويزيون.. 61. پرکردن اوقات فراغت کودک.... 62. تلويزيون و اجتماعي شدن.. 63. تلويزيون و آموزش و يادگيري کودکان و جوانان.. 9تلويزيون و تأثير منفي آن بر کودک و نوجوان.. 101. تأثير فيلم هاي مربوط به بزرگ سالان بر کودکان.. 102. اختلال بين فعاليت هاي کودکان.. 113. تأثير آگهي هاي تلويزيوني.. 114. رواج خشونت... 12راه هاي مقابله با کارکردهاي منفي تلويزيون.. 14نتيجه گيري.. 16منابع. 17بررسي تأثير تلويزيون بر کودکان و نوجوانان چکيدهيکي از مسائلي که از ديرباز، توجه انديشمندان حوزه هاي گوناگون علوم انساني را به خود جلب کرده و موجب قلم فرسايي اين انديشمندان شده، مسئله ي «رابطه ي تلويزيون با کودک و نوجوان» است. مقاله ي حاضر ابتدا به قابليت هاي تلويزيون و برنامه هاي کودک و نوجوانان اشاره نموده، سپس برخي از تأثيرات مثبت و منفي تلويزيون بر کودکان و نوجوانان از جمله پرکردن اوقات فراغت، جامعه پذيري، يادگيري، اختلال در فعاليت هاي کودکان، و نيز تأثير فيلم هاي مربوط به بزرگ سالان بر کودکان، و تأثير آگهي هاي تلويزيوني و خشونت را مورد بررسي قرار داده و در پايان، راه کارهايي براي به حداقل رساندن کارکردهاي منفي آن ارائه نموده است.کليد واژه ها:تلويزيون، کودک،نوجوان، کارکرد، رسانه، اجتماع، اوقات فراغت، اجتماعي شدن. مقدمهروزها مي گذرد و صنعت همچنان بر تعداد و تنوع توليدات خود مي افزايد و بدون وقفه، يکي يکي آنها را به دست انسان ها مي سپارد و از دور، به نظاره ي عملکرد انسان ها با اين تازه واردها مي نشيند.تلويزيون پديده اي است عجيب که چندي است وارد زندگي انسان شده و به گونه اي معجزه آسا تقريبا همه ي خانه ها را اشغال کرده است؛ چنان که توجه بيشتر انديشمندان را به خود معطوف داشته است. به همين دليل، گروهي از پژوهشگران آن را وسيله اي براي نابودي جامعه ي انساني مي دانند. در مقابل، گروهي ديگر آن را وسيله اي براي سرعت بخشيدن و بالا بردن توانمندي بشر محسوب مي دارند.در اين مقاله، سعي شده است رابطه ي تلويزيون و کودک و برخي از جنبه هاي تأثيرگذار تلويزيون بر کودک مورد بررسي قرار گيرد و در پايان، اشاره اي کوتاه بر چشم انداز تلويزيون و کودک داشته باشد.پيش از ورود به اصل موضوع، لازم است به نکات ذيل توجه شود:وقتي درباره ي تأثير تلويزيون بر کودک سخن مي گوييم، در واقع نظري دو بعدي را بيان مي کنيم؛ به اين معنا که مطلبي را درباره ي تلويزيون و مطلبي را درباره ي کودک بيان کرده ايم. بنابراين، لازم است هم قابليت هاي کلي تلويزيون مورد نظر قرار گيرند و هم قابليت هاي کلي کودک. قابليت هاي تلويزيونکسي نمي تواند مدعي شود که تلويزيون براي کودکان صرفا خوب يا بد است. براي برخي کودکان در برخي شرايط، برخي برنامه هاي تلويزيوني زيان بخش است، براي ساير کودکان در همان شر ايط يا براي همان کودکان در شرايط ديگر، تلويزيون مي تواند سودمند باشد. براي بيشتر کودکان در اغلب شرايط، بيشتر برنامه هاي تلويزيون خنثاست و زيان و يا سود خاصي ندارد؛ زيرا تلويزيون هم مثل ديگر مصنوعات بشري کارکردهاي سه گانه در دو بعد آشکار و نهان دارد:کارکردهاي مثبت (نهان و آشکار)؛کارکردهاي منفي (نهان و آشکار)؛کارکردهاي خنثا (نهان و آشکار)؛با توجه به اين تقسيم بندي، تلويزيون نه صرفا عاملي است که زندگي طبيعي انسان ها را به خطر اندازد و نه وسيله اي است مطلقا براي پيشبرد اهداف بشر. در اين زمينه، ديويد سالکيد در گفت و گو با مجله ي لايف مي گويد:من روشن فکري هستم که نگران تلويزيون است. برخي چيزهاي خوب در آن است. اين چيزهاي خوب مثل جزايري مرجاني در اقيانوسي از زباله هستند... . تلويزيون مرا ديوانه کرده است؛ چرا که واقعا دوستش دارم، در حالي که چيز کثيفي است؛ مثل زن بسيار زيبايي که نفرت انگيز به نظر مي رسد. تنها [راه ] درست کردن آن (تلويزيون) تهذيب گروهي است که تلويزيون را اداره مي کنند. قدرت تلويزيونتلويزيون از يک سو، رسانه اي است که همه ي قواي ادراکي انسان (عقل، خيال و وهم) را تحت تأثير قرار مي دهد. از اين رو، يکي از ويژگي هاي متمايز کننده ي تلويزيون کيفيت و جذابيت آن است. اين ويژگي، جزو جداناشدني اين رسانه است. تمرکز و توجه چشم و گوش را مي طلبد، توجه را به حرکت در يک فضاي کوچک معطوف مي کند. اين جعبه ي جادويي کنار ميز غذاخوري و يا هر جايي که مناسب تر تشخيص داده شود، قرار داده مي شود. استفاده کننده از تلويزيون به بيرون رفتن از خانه و تهيه ي بليط نياز ندارد، بدون آنکه از صندلي خود بلند شود، مي تواند با استوديو، صحنه هاي نمايش و دوربين هاي خبري در دور دست ها ارتباط ديداري و شنيداري برقرار کند. همچنين تلويزيون تصاويري پويا به شکل نمادين، همراه با زبان و صدا و موسيقي منتقل مي کند. از اين رو، کليه ي شرايط لازم براي توجه و جذب در اين رسانه فراهم آمده است و اين ويژگي تلويزيون را به قدرتمندترين رسانه ي جمعي از ساير رسانه ها متمايز مي کند.بنابراين، از طريق تجربه کردن روش نماديني که رسانه هاي گوناگون را از يکديگر متمايز مي کنيد، کودکان اين امکان را به دست مي آورند تا آن دسته از مهارت هاي لازم فکري را کسب کنند که موجب شود با تأثير بيشتري از طريق آن رسانه ها ياد بگيرند. يادگيري از طريق رسانه ها، بستگي به پرورش کافي رفتارهاي مربوط به مهارت هاي کلي و نيز مهارت هايي دارد که براي استفاده از رسانه اي خاص به شکل ويژه مورد نياز است. از سوي ديگر، تلويزيون وسيله اي براي بمباران اطلاعات است، وهمين دو علت تأثيرات تلويزيون بسيار عميق و ماندگار است. قابليت هاي کودک«کودک» به فرد داراي سنين بين 2/5- 12 سال گفته مي شود. بنابراين، با توجه به اين شرايط سني:1. کودک نسبت به تلويزيون، هم فعال است و هم منفعل. کودک نسبت به تلويزيون اين توانايي را دارد که گزينشي برخورد کند. البته هر قدر کودک بزرگ تر مي شود اين ويژگي بارزتر مي گردد.2. ذهن انسان در دوران کودکي و نوجواني کاملا تأثيرپذير است و به راحتي شرطي مي شود.3. اولين تجربه ي مستقيم کودک تلويزيون، عموما از دو سالگي شروع مي شود؛ ابتدا به صورت تقليدي، بعد به صورت اختياري و در نهايت، در سه سالگي انتخابگر مي شود.4. سن 2/5 سالگي ميانگين سن تماشاي منظم در کودکان است.5. در سن 6 سالگي، کودک معمولا با تمامي رسانه هاي سمعي و بصري آشنا مي شود و دل بستگي و ارجحيتي قوي در مورد برنامه هاي تلويزيوني در وي ايجاد مي گردد.6. توجه کودک به صفحه ي تلويزيون نه پيوسته است و نه منفعل. ميزان توجهي که کودکان حاضرند به هر برنامه مبذول دارند به طور مستقيم، بستگي دارد به اينکه سمعي - بصري بودن آن، معناي خاصي برايشان داشته باشد و يا زمان کافي در اختيار آنها قرار بگيرد تا معنا و مفهوم مورد نظر را جذب کنند. از اين نگاه، شکل برنامه ها اهميت بسياري دارد.7. برخي از عواملي که موجب مي شوند توجه کودک دوباره به صفحه تلويزيون برگردد عبارت از: الف. آشنايي قبلي با صداها يا موسيقي، در صورتي که آنچه اتفاق مي افتد از نظر بصري نيز مورد علاقه واقع شود. ب. تغيير بلندي و کوتاهي صدا؛ 3. صداي بچه ها؛ 4. جلوه هاي ويژه صدا؛ 5. صداهاي غيرعادي؛ 6. خنده؛ 7. صداي زنانه؛ 8. موسيقي هاي گوناگون.با توجه به نکات مزبور، مي توان گفت: مدت قريب ده سال از دوران ارزشمند عمر براي تماشاي برنامه هاي تلويزيوني، آن هم با شگردهايي که صاحبان قدرت، ميزان تأثيرگذاري بر کودک را به شدت افزايش مي دهند، زمان بسيار زيادي است تا کودک طي اين زمان، به آنچه آنها مي خواهند، مبدل گردد. ايدئولوژي حاکم بر تلويزيونتلويزيون به عنوان وسيله اي براي شکل دادن افکار عمومي، با زير پوشش قرار دادن معضلات اجتماعي و مسائل مربوط به سياست داخلي و خارجي و همچنين با عرضه ي برنامه هاي تفريحي و نمايشي اش، نقش خود را مي نماياند، بدون توجه به نوع برنامه اي که از آن پخش مي شود؛ مجله هاي خبري، موسيقي ها، مسابقه هاي تلويزيوني، نمايش مجموعه ها و مانند آن.اين وسيله ي ارتباطي در هر حال، ملزم به ارائه ي يک پيام ايدئولوژيک است. تعدد و گوناگوني روش ها و فنوني که به وسيله ي برنامه سازان به کار گرفته مي شود و در واقع بيانگر مجموعه اي از اصول و گرايش ها ايدئولوژيک حاکم بر تلويزيون و يا به تعبير ديگر، مبين آن وظايف اصلي است که در زمينه ي ايدئولوژي از سوي طبقه ي حاکم بر تلويزيون تعيين مي شود. اين ايدئولوژي منعکس کننده‌ي وضع ملي، فرهنگي و سياسي خاص هر کشور است.براي مثال، ايدئولوژي حاکم بر تلويزيون هاي غرب، سرمايه داري است که آن را به عنوان يک نظام و روش زندگي ارج نهاده است و تمام فعاليت ها، نه تنها تلويزيون بلکه تمام رسانه ها بايد در اين زمينه باشند.در تاريخ آمريکا، بارها مشاهده شده که کساني که حتي کوچک ترين بي توجهي به اين ايدئولوژي حاکم داشته اند دچار ورشکستگي شده اند. بنابراين، اين يک قانون کلي است.در کشور ما نيز ايدئولوژي حاکم بر تلويزيون، بايد از نظام حاکم - يعني نظام جمهوري اسلامي - اتخاذ شده باشد و جهت گيري آن در راستاي تقويت دين باشد. از اين رو، متوليان رسانه ها، بخصوص تلويزيون، بايد تخصص، تعهد و تدين داشته باشند. چشم اندازاگر از تلويزيون به يک «دانشگاه عمومي» تعبير شود که همه ي اقشار جامعه را از هر طيف سني که باشند زير پوشش قرار مي دهد، سخن گزافي نيست. از اين رو، لازم است براي جهت دهي به برنامه هاي آن، هر چه بيشتر سرمايه گذاري شود.در نظام جمهوري اسلامي، به دليل حاکم بودن احکام الهي بر اين نظام، نبايد تلويزيون به عنوان يک منبع درآمدزا محسوب شود. اگر چنين تفکري بر اين رسانه ي مهم حاکم شود - هر چند براي جبران کمبود هزينه هاي لازم - بر کارکردهايي که انتظار مي رود که رسانه در نظام اسلامي داشته باشد، اثر منفي خواهد گذاشت.شايد يکي از آفت هاي مهمي که در کشور ما در کمين اين رسانه نشسته، مبحث به وجود آمدن تلويزيون هاي خصوصي است. «قدرت طلبي» و «سرمايه داري» دو زنجير بزرگي هستند که بسياري از انسان هاي بزرگ و کوچک را به اسارت کشيده اند. بنابراين، احتمال اينکه برخي افراد سرمايه دار و قدرت طلب متولي اين امر شوند زياد است و به فرض اينکه برخي از آنان از قدرت طلبي و سرمايه داري مبرا باشند، در گوشه و کنار افرادي وجود دارند که جهت و سوي اين رسانه ي قدرتمند را به جهت هاي مطلوب خود معطوف نمايند.بنابراين، به احتمال قوي، متوليان اين امر آگاهانه يا ناآگاهانه اسير اين زنجيرها مي گردند. از اين رو، به نظر مي رسد اين تفکر خطر بزرگي را به دنبال دارد که نبايد از آن غافل ماند.اکنون با توجه به مقدمات مذکور، از ميان کارکردهاي چندگانه، فقط برخي از کارکردهاي مثبت و منفي که اهميت بيشتري دارند، ذکر مي شوند: