فهرست مطالبعنوان صفحهچکيده11. مقدمه. 22. بيان مسئله و طرح تحقيق.. 42-1. طرح مساله. 42-2. فرضيه تحقيق.. 42-3. سابقه پژوهش... 42-4. اهداف تحقيق.. 42-5. روش تحقيق.. 53. واژه شناسي.. 53-1. پولشويي الکترونيکي.. 53-2. پول الکترونيکي.. 53-3. کارت هاي هوشمند. 63-4. پول الکترونيک کامپيوتري.. 64. پيشينه تاريخي.. 75. مراحل پولشويي.. 85-1. مکان يابي ياجايگذاري.. 85-2. طبقه بندي, لايه‌گذاري يا پنهان‌سازي.. 95-3. ادغام ويكپارچه‌سازي.. 96. حجم پولشويي در ايران و جهان. 117. چالشهاي پول الكترونيكي.. 138. مباني فقهي و قانوني.. 188-1. مباني فقهي و شرعي جرم انگاري تطهير. 188-2. مبناي قانوني جرم انگاري پولشويي.. 209. پيشنهاد و جمع بندي بحث... 24منابع. 25چکيدهپولشويي عبارت از فرايند مخفي کردن منشأ غير قانوني درآمد حاصل از ارتکاب جرائم به گونه اي که نه تنها غير قانوني بودن آن پنهان مي ماند بلکه ظاهر قانوني نيز به خود مي گيرد . عمل پولشويي در سه مرحله جايگذاري ، لايه گذاري و يکپارچه سازي صورت مي گيرد . پولشويي بيش از چهار دهه است که در ادبيات اقتصادي وارد شده است و اقتصاد دانان درباره ويژگيها، آثار و عواقب مخرب آن به تفصيل سخن گفته اند. ولي بارشد اينترنت و مساله خريد کالا ها از اينترنت ، مکانيزم هاي مختلفي براي پرداخت طراحي شده است . در واقع پرداخت در تجارت الکترونيکي ، نياز به مکانيزم هاي پرداخت ارزان ، سريع و فرا مليتي دارد. در اين راستا پرداختهاي گوناگونی ايجاد شده اند که هريک قابليت خاص خود را دارد و در بعضي موارد شبيه پول واقعي است. اين وسيله پرداخت با همه مزايايي که دارا مي باشد داراي معايبي نيز هست که از جمله مي توان به افزايش جرم پولشويي از طريق اين فناوري جديد اشاره کرد .برآورد ها نشان مي دهد سهم اقتصاد غير رسمي در ايران بشدت بيش از متوسط جهاني است و غالباً مجرمان فعاليت پولشويي را در کشورهايي انجام مي دهند که مکانيزم هاي لازم جهت مبارزه با پولشويي را در اختيار ندارند در ايران اخيراً قانون در رابطه با پولشويي پس از لايحه تجارت الکترونيکي که در آن استفاده از پول الکترونيکي يک ضرورت است در مجلس به تصويب رسيد . از آنجا که انتظار مي رود پول الکترونيکي زمينه مساعدي را براي پولشويي فراهم کند لذا لحاظ کردن چگونگي مبارزه با پولشويي الکترونيکي در قانون پولشويي را مي توان قدم مناسبي جهت مبارزه با جرايم پولشويي الکترونيکي قلمداد کرد.کليد واژه ها: پولشويي، پول الکترونيکي، بانکداري الکترونيکي1. مقدمهبعضي از جرايم از لحاظ مالي سودآور بوده و درآمدهاي کلاني را نصيب مجرمين مي نمايند به عنوان مثال جرايمي نظير قاچاق مواد مخدر ،قاچاق اسلحه ، قاچاق انسان ، ارتشا ،اختلاس و ... پول زيادي را عايد مرتکبين اين اعمال مي نمايند. باقي ماندن اين پولها به صورت اوليه ممکن است صاحبان آن را در معرض اتهام جرم قرار داده و تحقيق و پي گيري مأموران دستگاه عدالت کيفري منجر به رديابي و کشف جرايم منشأ اين پولها گردد که اين امر نيز منجر به تعقيب ، توقيف و مصادره عوايد مجرمانه مي گردد. به همين علت مرتکبين جرايم سودآور براي سرپوش گذاشتن بر جرايم منشأ اموال مبادرت به انجام عملياتي مي نمايند که از آن طريق اموال غير قانوني را به صورت قانوني و مشروع جلوه دهند و براي رسيدن به اين هدف از شيوه هاي متعددي استفاده مي نمايند . با اين توضيح به تعريف پول شويي[1] مي پردازيم :تعاريف مختلفي از تطهير پول در اسناد بين المللي و توسط حقوق دانان ارائه شده است. دکتر مير محمد صادقي تطهير مال را اينگونه تعريف مي نمايد[2]:« منظور از تطهير مال ، مخفي کردن منبع اصلي اموال ناشي از جرم و تبديل آنها به اموال پاک است ،به طوري که يافتن منبع اصلي مال غير ممکن يا بسيار دشوار است.»در تطهير پول ، منافع حاصل از ارتکاب جنايت ، وارد سيستم مالي مي شود تا ريشه غير قانوني آن گم شود و منافع مشروع به نظر آيد . اغلب موارد ، وقتي از جنايت سازمان يافته ، منافع قابل توجهي حاصل مي گردد ، مثل قاچاق دارو ، قاچاق تسليحات و جرايم يقه سفيد ها تطهير پول در کنار جنايت سازمان يافته وجود دارد. ماده يک طرح دستور العمل[3] جوامع اروپايي ، در مارس 1990 تطهير پول را اين گونه تعريفمي کند:[4] تبديل يا انتقال اموال با علم به اين که چنين اموالي از جنايت شديدي ناشي شده است, به منظور اختفا يا انحراف منشأ غير قانوني اموال يا کمک به هر شخصي که به ارتکاب چنين جرم يا جرايمي مبادرت مي ورزد به منظور رهايي يافتن از آثار و حقوق اقدام وي و اختفا يا انحراف ماهيت واقعي ، منبع ، محل استقرار، انتقال، حرکت ، حقوق مربوط به اموال يا مالکيت اموال با علم بر اينکه چنين اموال از ارتکاب يک جنايت شديد منشأ گرفته است.درماده يک لايحه مبارزه با جرم پولشويي نيزاينگونه آمده است[5] " جرم پول‌شوييعبارت است از هرگونه تبديل يا تغيير يا نقل وانتقال يا پذيرش يا تملک دارايي بامنشا غيرقانوني, به‌طور عمدي و با علم به آن براي قانوني جلوه دادن دارايي‌ها يادشده."که در آن دارايي با منشا غيرقانوني, وجوه يا اموال يا منافعي است که ازطريق فعاليتهاي مجرمانه از قبيل ارتشا, اختلاس, تباني معاملات دولتي, کلاهبرداري, فرار از ماليات, قاچاق کالا و ارز, فحشا, قمار, قاچاق موادمخدر, ربا و سرقتکسب شده باشد.هرچند وجه اشتراک تعاريف ارائه شده بسيار زياد است ولي از آنجاكه حدود وثغور جرمهايي چون ربا, ارتشاء, فحشاء, قمار و ... در كشورها متاثر از برخيارزشهاست لذا ديدگاه‌هاي مختلفي در اين زمينه وجود دارد. واين در حالي است كهمبارزه با جرم پولشويي مشاركت بين‌المللي را مي‌طلبد.تعريف قانون پولشويي در ايران: بر اساس قانون پولشويي اصل بر صحت و اصالت معاملات تجاري موضوع ماده (2)قانون تجارت است، مگر آن كه براساس مفاد اين قانون خلاف آن به اثبات برسد. استيلاي اشخاص بر اموال و دارايي اگر توأم با ادعاي مالكيت شود، دال برملكيت است. با توجه به اين تعاريف به طور خلاصه مي توان پولشويي را اينگونه تعريف کرد: پولشويي عبارت است از انجام هرگونه عمليات به منظور قانوني جلوه دادن درآمد هاي غير قانوني و پنهان ماندن منشأ غير قانوني اين جرايم. 2. بيان مسئله و طرح تحقيق2-1. طرح مساله1- با توجه به محرمانه بودن مبادلات الکترونيکي و لزوم نظارت بر اينگونه مبادلات جهت جلوگيري از جرايمي مانند پولشويي چه راهکاري را مي توان ارائه نمود؟2- با توجه به اينکه پولشويي خود حاصل از جرم مقدمي است که به واسطه آن درآمد نامشروع کسب گرديده است جرم انگاري پولشويي مستلزم مجازات مضاعف اين جرم مي باشد پس چه ضرورتي جهت جرم انگاري پولشويي وجود دارد؟2-2. فرضيه تحقيقبه نظر مي رسد بالا بردن هزينه ارتکاب جرم در مقابل سود ناشي از ارتکاب جرم جهت جلوگيري از ارتکاب جرايمي مانند پولشوييموثر باشد.به نظر مي رسد با توجه به آثار زيا ن باري که اين پديده بر جنبه هاي اقتصادي,اجتماعي و سياسي کشور به جاي مي گذارد,ترديدي در لزوم جرم انگاشتن و تعيين مجازات براي اين پديده باقي نمي ماند.2-3. سابقه پژوهشدر خصوص سابقه پژوهش بايد عنوان کرد که بجز چند مقاله در خصوص پولشويي الکترونيکي، که به صورت اجمالي بحث کرده اند، تحقيق خاصي ديده نمي شود.2-4. اهداف تحقيق1- با توجه به رواج پول و بانکداري الکترونيکي و ايجاد زمينه مناسب براي تبهکاران جهت قانوني جلوه دادن عوايد حاصله از جرايم خود ، و با در نظر گرفتن تصويب قانون جديد مبارزه با پولشويي و عدم لحاظ جنبه هاي جديد در پولشويي از جمله پولشويي الکترونيکي در اين تحقيق کوشيده مي شود که راهکارهاي مناسب جهت جرم انگاري مناسب اين پديده جديد و مبارزه و پيشگيري همه جانبه با آن تشريح گردد.2- بررسي رفع چالشهاي قانوني و حقوقي موجود در خصوص پولشويي الکترونيکي و بسترسازي مناسب قانوني مبادلات در فضاي مجازي .2-5. روش تحقيقروش تحقيق در اين مورد توصيفي - تحليلي بوده است و عمدتاً در تدوين اين تحقيق بيشتر از منابع کتابخانه اي به ويژه مقالات و کتب پيرامون اين مسأله مورد استفاده قرار گرفته است. 3. واژه شناسيبراي اينکه هر موضوعي بتواند در ذهن هر مخاطبي خطور کند، نيازمند زمينه سازي در خصوص معنا و مفاهيم آن است لذا در اين قسمت سعي شده است تا با بررسي معاني و مفاهيم اين جرم در جهت معرفي هرچه بيشتر موضوع بحث شود.3-1. پولشويي الکترونيکيپولشويي الکترونيکي مرکب از دو لفظ «پولشويي » و «الکترونيکي»[6] است . پولدر تعريف ابتدايي آن وسيله ،قطعه، شي، يا چيزي است کهانسان‌ها براي تبادل خواسته‌ها،خدمات، کالاها، نيازها از آن استفاده مي‌کنند. در حقيقت پول عبارت‌است از آن چيزي که در داد و ستد مورد قبول عموم افراد جامعه باشد. "الکترونيک" به طيف گسترده اي از الکتريسيته اطلاق مي شود که با حرکت الکترونها در انواع مدارات نيمه هادي سر و کار دارد .3-2. پول الکترونيکيارائه يک تعريف جامع و ثابت از پول الکترونيکي خيلي مشکل است و حتي مي توان گفت غير ممکن است. اين مشکل از آنجاست که نوآوريها در تکنولوژي مورد استفاده سيستم بانکداري خيلي سريع است و روشهاي جديدي بوجود مي آيد . لذا نمي توان گفت که پول الکترونيکي تنها يک تعريف و روش استفاده دارد. ممکن است در آينده تعاريف و روشهاي ديگري معرفي شوند .ولي با توجه به تکنولوژي کنوني پول الکترونيکي را مي توان به صورت زير تعريف کرد:پول الکترونيکي عبارتند از همان تکانه هاي الکتروني[7] يا داده هاي رايانه اي است که واجد اعتبار مالي شده است به عبارت دقيق تر ذخيره ارزش يا مکانيزم پيش پرداخت براي اجراي پرداخت ها از طريق پايانه هاي نقطه فروش ، انتقال مستقيم بين دو دستگاه يا از طريق شبکه هاي کامپيوتري باز چون اينترنت . توليد ذخيره ارزش شامل سخت افزار يا مکانيزم شبکه اي[8] که خزانه الکترونيکي ناميده مي شود، و نرم افزار يا مکانيزم هاي شبکه اي[9] و همچنين پول الکترونيکي[10] مي باشد.براي روشن تر شدن مطلب تقسيم بندي زير را در رابطه با تبادلات الکترونيکي انجام مي دهيم3-3. کارت هاي هوشمند[11]کارتهاي ذخيره ارزش مي توانند يک منظوره يا چند منظوره باشند . کارتهاي يک منظوره (چون کارتهاي تلفن) براي خريد يک نوع کالا يا خدمات ، يا براي خريد توليدات از يک فروشنده خاص استفاده مي شود. کارتهاي چند منظوره مي توانند براي خريد محصولات مختلف از فروشندگان مختلف مورد استفاده قرار گيرند.3-4. پول الکترونيک کامپيوتريپول الکترونيک کامپيوتري يا آن لاين که حتي به اندازه کارت هاي هوشمند هم وجود خارجي ندارند ، و به طور کلي براي فضاي تبادل اطلاعات طرح ريزي شده است . براي دسترسي به وجوه آن لاين لازم است پيشاپيش نزد موسسه اعتباري يا بانک که از اين فناوري برخوردار است وجه يا اعتبار سپرده شود. سپس يک شماره اعتباري در اختيار مشتري قرار مي گيرد که مي تواند از طريق رايانه شخصي خود از منزل يا اداره يا هرجاي ديگر با اتصال به يک شبکه ارائه دهنده خدمات اطلاع رساني رايانه اي و متعاقب آن شبکه جهاني اينترنت اقلام مورد نياز خود را تهيه کند . که در حقيقت منظور از پول الکترونيکي که در پولشويي استفاده مي شود همين نوع است .با توجه به تعاريفي که شد مي توان پولشويي الکترونيکي را اينگونه تعريف کرد که : پولشويي الکترونيکي به فرايندي گفته مي شود که طي آن صاحبان درآمد هاي نامشروع، براي قانوني جلوه دادن ثروت و دارايي هاي غير قانوني خود و پنهان ماندن منشأ اين اموال که عمدتاً جرايمي سنگين هستند ، از بستر فضاي مجازي و در محيط الکترونيکي يا سايبر استفاده کرده و به عبارتي پول کثيف ، غير قانوني و نامشروع خودرادر چرخه اي از مبادلات الکترونيکي تغيير هويت داده و وارد مبادلات قانوني مي کنند. تا پس از اين چرخه، قانوني و تمييز جلوه نمايند. 4. پيشينه تاريخيعملياتي که امروزه به عنوان پولشويي شناخته مي شود سابقه طولاني دارد ، چنانچه که به نظر برخي از محققان هيچ کس نمي تواند واقعاً يقين داشته باشد که پولشويي اول بار چه زماني شروع شده است . به هر حال ما مي توانيم مطمئن باشيم که اين عمل طي چند هزار سال اتفاق افتاده است. در چين بعضي از بازرگانان حدود 2000 سال قبل از ميلاد مسيح اموالشان را از ديد حاکماني که آن اموال را از آنان گرفته و آن ها را تبعيد مي کردند مخفي مي نمودند. علاوه بر اخفاي دارايي ، آن ها مي بايست اموال را منتقل کرده و در مشاغلي در بيرون از ايالات و حتي بيرون از چين سرمايه گذاري مي کردند. به اين ترتيب ارکان پولشويي اخفا ، جابجايي و سرمايه گذاري مال بوده است به گونه اي که ظاهراً شخص ديگري غير از تحصيل کننده مال مدعي آن اموال گردد. با وجود اين ، محققان ديگري معتقدند واژه پولشويي نشأت گرفته از مالکيت مافيا بر رختشوي خانه ها در دهه 1930 در ايالات متحده است[12] . گنگسترهايي مانند آلکاپون بودند که مبالغ کلاني پول نقد از طريق اخاذي، فحشا، قمار بازي و قاچاق مشروبات الکلي به دست مي آوردند . آنها ناگزير بودند منبعي قانوني براي اين پولها ترسيم کنند . يکي از روش هايي که آنها از طريق آن قادر بودند اين کار را انجام دهند سرمايه گذاري در مشاغل قانوني در خارج از کشور و آميختن درآمد هاي نامشروع با درآمد هاي مشروعي بود که از اين راه به دست مي آوردند. رختشوي خانه توسط اين گانگسترها انتخاب شده بود چون آنها مشاغل نقدي بودند و اين يک فرصت مناسب براي افرادي همچون آلکاپون بود که آنها را خريده بودند. [1].Money laundering2 . مير محمد صادقي، حسين؛ مركز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي1382 صفحه23[3] .Directive1. Commission of the European Communities: Proposal for a Council Directive on Prevention of Use of the Financial System for the Purpose of Money Laundering, and Explanatory Memorandum, March 23, 1990. 2. مير محمد صادقي، حسين؛ پيشين, صفحه32 [6].Electronic[7] .Electronic pulses[8] . Card-based[9] . Network – based[10] .Digital cash[11] .Smart cards1. دباغ, مجتبی؛ پول شويي, ص 14.