1- فهرست مطالبعنوان صقحهفصـل اولمقدمه. 2جغرافیای طبیعی و اقلیم استان. 2هدف... 3مطالعه وضع موجود. 3تحلیل وضع موجود. 4کاروان سرا4بیان راه کارهای کاربردی معماری.. 6راه کارها71- بافت شهری گرم و خشک... 72- تعداد و مساحت بازشوها83- مصالح بدنه ی دیوار. 84- سطوح و نماها95- حیاط مرکزی.. 106- بام. 107- درخت کاری.. 118- سطح خارجی دیوار. 129- پنجره1310- سایبان 13ویژگی بناها در مناطق خشک... 15مصالح در مناطق خشک... 16انواع رنگها17ب فصـل دومچشم اندازي به بحث... 21 فصـل سومدرونگرايي معماري مسکوني.. 23درونگرايي معاني مختلفي دارد. 24نگاهي به خانه هاي حياط دار در ديگر کشورها32سرزمين هاي اسلامي.. 32خانه‌هاي حياط‌دار در سايرکشورها36 فصـل چهارمدرونگرايي و ترکيب زيباي سنگ، آجر، چوب... 39شيراز. 39معماري مسکن.. 39ويژگيهاي فضاهاي خانه. 40 فصـل پنجمدرونگرايي، خشت، طاق ، تالار و بادگير. 44يزد. 44معماري مسکن.. 44ويژگي هاي فضاهاي خانه. 49طرح کلي بررسي گونه شناسي مسکن در يزد. 51 فصـل ششمخانه هاي چهار صفه و درونگرايي.. 54زواره54جمعماري مسکن.. 54ويژگيهاي فضاهاي خانه. 55طرح کلي بررسي گونه شناسي مسکن در زواره:56 فصـل هفتمنتیجه گیری.. 58به طور کلی ویژگی نماها در مناطق خشک... 62اقامتگاه شامل ریز فضاهای زیر است... 62 منابع. 64پیوست ها65مقدمهاستان قم با وسعتی معادل 14631 کیلومتر مربع در مرکز کشور واقع شده و مرکز آن شهر قم است.این استان بین 50 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه و 30 دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ و 35 درجه و 15 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی نسبت به خط استوا قرار گرفته است .استان قم از شمال به جلگه ورامين و شهر ری از استان تهران و ساوه از استان مرکزی از جنوب به شهرستان های کلات و دلیجان از استان مرکزی و کاشان از استان اصفهان و کویر نمک و از غرب به شهرستان های آشتیان و تفرش از استان مرکزی محدود است . جغرافیای طبیعی و اقلیم استاناستان قم در قلمروی کویر مرکزی ایران واقع شده است و بین 900 تا 1500 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد . مناطق دشتی استان قم با شیب ملایمی از غرب به شرق به سمت منطقه کویر مرکزی گسترش می یابد رسوبات نرم و قابل نفوذ ابتدای این دشت خاک و سفره آب های زیرزمینی مناسبی را در یک مکان پدید آورده است.برخی از نواحی استان قم که به طور مشخص در جنوب شرقی استان تهران واقع شده است . و ارتفاعی کم تر از 900 متر دارد به دلیل ارتفاع اندک ، بارش ناچیز ، اقلیم نامساعد و زمین های شور بخشی از کویر مرکزی ایران به شمار می رود و از نظر استفاده از زمین مطلوبیت چندانی ندارد و از نظر جاذبه های جهان گردی کویری بسیار جالب است .استان قم از نظر آب و هوا اقلیم نیم بیابانی دارد و میزان بارش سالانه آن در اطراف حوض سلطان کمتر از 100 میلی متر است . که عمدتاً در فصول سرد سال و پاییز و زمستان ) صورت می گیرد در حالی که در فصول گرم – به ویژه تابستان- نزولات جوی بسیار نادر است . مقدار بارش سالانه استان قم 165 میلی متر و تعداد روزهای یخبندان آن 55 روز در سال گزارش شده است . هدف: مطالعه وضع موجود :این اقامتگاه در منطقه گرم و خشک واقع استو ما باید فضایی را طراحی کنیم که علاوه بر تأمین هوای مطبوع و فضای سبز جلوی بادهای کویری و گرمای هوا بگیرد و از نظر کمبود آب با مشکل مواجه نشویم . تحلیل وضع موجود :مشکلات که در اقلیم گرم و خشک وجود دارد شامل :1- تابش شدید آفتاب2- گرمای زیاد3- هوای خشک4- کمبود بارندگی5- کم آبی6- عدم وجود رطوبت7- طوفان گرد و غبار8- طوفان شن9- اختلاف درجه حرارت شب و روز کاروان سرابیشترین تعداد کاروان سراها در مناطق خشک واقع شده اند و اکثریت آنها دارای عناصری واحد از جمله حیاط مرکزی باد و یا چهار ایوان بزرگ در جوانب حیاط می باشند در مناطق خشک مثل شهر قم کاروان سراها به عنوان بناهای شاخص شهری در بافت سنتی عرض اندام می‌کنند شیوه ساخت کاروان سراها تقریباً اصول ساخت مساجد و مدرسه ها رعایت شده است بدین معنا که در کاروان سراهای حاشیه کویر و ایران مرکزی بادگیرها در جبهه مقابل دروازه ورودی ایوان ها ساخته می شدند.در کاروان سراها اتاق های مسافرین بر پیرامون حیاط مرکزی کاروان سرا ساخته شده و پشت آن اصطبل قرار می گرفته و درب ورودی اصطبل ها در چهار گوشه داخل بنا قرار گرفته و گاهی در ایوان حیاط باز می شده است . معمولاً اتاق های مسافرین چند پله بالاتر از حیاط واقع می شدند تا هم از ورود آب و گل و هم گرد و غبار جلوگیری کنند .گاهی نیز در کاروان سراها بنای اتاق ها و حیاط ایوانی به عرض حدوداً دو متر می ساختند و گاهی اتاق های کاروان سراها در دو ردیف ساخته می شدند و حد فاصل آن ها ایوان هائی ساخته می شد که ورودی و بازشوی اتاق ها نیز به این ایوان های داخلی باز می شد و بهترین اتاق های کاروان سراها در چهار زاویه آنها و پشت ایوان اصلی قرار داشتند .معمولاً طویله ها در عقب و پشت اتاق ها واقع می شدند و اصطبل ها هم مسقف بوده و به وسیله طاق پوشیده می شدند تا از دریافت گرمای شدید و سرمای شدید جلوگیری نمایند .بواسطه تطابق با محیط در ساختمان کاروان سراهای مناطق خشک پوسته خارجی بنا کاملا بسته بوده و در مقابل بادهای نامساعد محافظت می شدند و در داخل حیاط هم قالباً چند درخت کاشته می شد در ساخت آنها از خشت و آجر استفاده شده و ساختمان این کاروان سراها همچون یک خازن حرارتی در تعدیل دمای آنها نقش مؤثر داشته اند .کاروان سراهای مناطق گرم و خشک دارای آب انبار جهت تأمین آب مسافرین و چاه آب بوده اند این کاروان سراها به صورت برج و قلعه بودند و معمولاً دارای بیش از دو در بودند در دو طبقه ساخته می شدند و زیرزمین هم داشتند و در چنین مواردی جزئی از بافت سنتی مناطق خشک محسوب می شدند .به طور کلی بافت ها در مناطق گرم و خشک بسیار متراکم و به هم فشرده بوده و از ورود بادهای نامطلوب و تابش مستقیم خورشید جلوگیری می کنند .اتصال بناها به یکدیگر و وجود معابر تنگ و باریک با دیوارهای نسبتاً بلند و در مسیر یک خط شکسته و محصور بودن کلیه فضاها از جمله تمهیداتی می باشد که در جهت مقابله با عوامل نامساعد محیطی اتخاذ گردیده است . حتی فضاهای باز مرکزی در ساختمان هایی با عملکردهای گوناگون همچون ساختمان های خدماتی مثل کاروان سراها در مقیاس کوچک وجود داشته است. . که البته در این فضاها حاکمیت با درون گرایی است و همه این تمهیدات برای مقابله با بادهای گرم و خشک و محافظت از بنا می باشد .به طور کلی عموم فضاهای شهری از واحدهای مسکونی گرفته تا واحدهای خدماتی مثل کاروان سراها تحت تأثیر عوامل محیطی به صورتی درون گرا شکل گرفته اند . بیان راه کارهای کاربردی معماری:مشخصات اقلیمی کویرها: راه کارها:1- بافت شهری گرم و خشکاین بافت به صورت متراکم است و در بافت فشردگی بنا را مشاهده می کنیمبافت متراکم و فشرده باعث می شود که:الف – سطوح مرتبط با شرایط حاد منطقه کاهش یابدب – تبادل حرارتی فضای بیرون و درون به حداقل برسد شکل گیری بافت بر اساس:الف – جهت تابش خورشیدب – جهت ورزش باد صورت می گیردبافت باید به نحوی باشد که :الف – از باد خنک در تابستان استفاده شودب – از تابش خورشید در زمستان استفاده شود ویژگی پلان متراکم و فشرده:الف – سطوح خارجی ساختمان نسبت به حجم کم است .ب – تبادل حرارتی در زمستان و تابستان را کم می کند .ج – بیشترین سایه روی سطوح ایجاد می کند . 2- تعداد و مساحت بازشوها :الف – بازشوهای سطوح بیرونی رو به معابر در حداقل ممکن باشد تا فضای داخلی کمتر تحت شرایط حاد جوی پیرامون بنا باشدب – برای جلوگیری از ورود گرد و غبار بازشوها و پنجره های مرتبط با محیط خارج در قسمت فوقانی بنا نصب می شودج – نسبت پنجره در قسمت فوقانی بنا میزان نفوذ اشعه منعکس شده از سطوح مجاور زمین به داخل بنا را به حداقل ممکن کاهش می دهد .د – بیشترین سطوح بازشوها و پنجره ها رو به محدوده حفاظت شده حیاط مرکزی می باشند .3- مصالح بدنه ی دیوار :خشت و گل و آجر خوب است زیرا ظرفیت حرارتی بالایی دارد . و ظرفیت حرارتی بالا باعث می شود که :الف – گرمای محیط پیرامون بنا با مدت زمان تأخیر بیشتری از بدنه ی دیوار عبور کرده و به فضاهای داخلی راه یابد.ب – مدت زمان تأخیر بین ( 9-7 ) ساعت را ایجاد می کند و باعث می شود گرمای بیرون در طول روز در داخل بنا (دیوار) ذخیره شود و در شب که هوا سرد است با از دست دادن حرارت دمای داخل ساختمان تعدیل شود . 4- سطوح و نماها:باید به رنگ روشن باشد زیراالف – حرارت ناشی از تابش آفتاب کم تر جذب دیوار می شود .ب – باعث انعکاس زیاد تابش خورشید می شود .انواع اندود با رنگ روشن 1- اندود کاهگل2- اندود گچ3- اندود سیمگل که شامل کاه ریز – خاک رس – ماسه بادی 5- حیاط مرکزی:حیاط میانی و محصور را حیاط مرکزی گویند که باعث :الف – تعدیل شرایط حاد و اقلیمی می شودب – اتاق هایی که به حیاط مرکزی باز شده از گرمای تابستان سرمای زمستان و طوفان و شن محافظت می شود .در زمستان اتاق ها بازشوی وسیع در بدنه ی جنوبی دارند چون در جبهه ی شمالی آفتاب بیشتر است .در تابستان اتاق ها بازشو رو به شمال دارند چون در جبهه جنوبی کم تر آفتاب است .برای ایجاد رطوبت در هوای خشک در حیاط مرکزی سطوح گیاهکاری شده حوض آب و فواره قرار داده تا حیاط مرکزی خنک شود و برودت تبخیری ایجاد شود .با توجه به سرمای شب که در منطقه وجود دارد حیاط مرکزی کمک می کند تا هوای سرد در طول شب در داخل حیاط نشست کرده و در طول روز با توجه به شدت تابش ، دما بیرون ساختمان به حداکثر می رسد و هوای داخل ساختمان و حیاط تعدیل می شود. 6- بام:در قدیم در این مناطق به دلیل بارندگی کم و کمبود چوب سقف ساختمان را به شکل خرپشته – تاق و گنبد بدون اسکلت می ساختند البته می توان بام را در مناطق نیم بیانی به صورت سطح هم ساخت بام را می توان به صورت بام سبز در نظر گرفت زیرا مانع جذب خورشید توسط بام می شود . و انرژی تابشی خورشید منعکس و بقیه جذب گیاه می شود .بام سبز در زمستان حرارت فضای داخلی را که افزایش یافته و در تابستان حرارت داخلی را که کاهش یافته است تعدیل می کند . می توان از حوضچه ی آب هم روی بام استفاده کرد یا اسپری آب ( آب فشان ) یا ( آب پاش قطره ای ) که باعث خنک شدن سقف می شود البته اسپری آب بهتر عمل می کند و باعث سرمایش تبخیری می شود . 7- درخت کاری درختان برگ ریز :اگر در قسمت جنوبی کاشته شوند در تابستان ایجاد سایه می کنند و جلوگیری می کنند از تابش آفتاب به داخل ساختمان و در زمستان برگ آنها می ریزد و تابش آفتاب به ساختمان می رسد .درخت مو و پیچک :گرمای هوای مجاور را کنترل می کنند .و حرارت را از خارج به داخل ساختمان هدایت می کنند و حایل بین تابش و پوسته ی خارجی هستند کاشت درخت در شرق – غرب – جنوب شرق و جنوب غرب جلوی تابش آفتاب را می گیرد و ایجاد سایه می کند . دلایل خنک بودن سطوح با پوشش گیاهی:تبخیر و تعریق در سطح برگ در گیاه باعث خنکی می شودو همچنین جذب تابش بوسیله برگ صورت می گیرد و آن را به محیط اطراف منتشر می کند و کم بودن جرم گیاه باعث می شود انرژی گرمایی کمی در سطح برگ ذخیره شود . حوض پر آب و فواره :ایجاد سرمایش تبخیری در بنا می کند و به این صورت که عبور جریان هوا از روی آب باعث تبخیر آب و ایجاد سرمایش تبخیر می کند. 8- سطح خارجی دیوار:این سطح را سفید کاری می کردند به دلیل این که حرارت ایجاد شده در دیوار در اثر تابش کاهش یابد.9- پنجره:- تعداد و مساحت پنجره ساختمان ها باید کاهش یابد.- برای جلوگیری از نفوذ پرتوهای منعکس شده از زمین پنجره ها را در قسمت فوقانی دیوار می سازند .- پنجره ها و بازشوها باید طوری تعبیر شوند که کوران و هوای خارج به داخل نیاید.10- سایبان :انواع سایبان :سایبان متحرک و سایبان دائمی است که باعث کنترل تابش مستقیم آفتاب و کنترل نور – منظره و تهویه طبیعی می شود .آفتاب در زمستان ضروری و در تابستان غیر ضروری است به همین دلیل از سایبان استفاده می کنیم البته سایبان متحرک خارجی ( پرده کرکره ) بسیار مفید است و برای جلوگیری از ورود نور مزاحم و تابش خورشد در موقع نیاز استفاده می شود . دلایل استفاده از سایبان متحرک خارجی:- قابل تنظیم- به تهویه هوا کمک می کند .- موثرتر از سایبان داخلی و تا 90 % جلو تابش را می گیرد- با ایجاد سایه بر روی پنجره از تابش مستقیم آفتاب جلوگیری می کند- حرارت ایجاد شده ناشی از آفتاب در پشت شیشه را کم می کندبه طور کلی سایبان ها کمک می کنند به- کم کردن انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره رو به آفتاب تابستان- استفاده از ناهمواری های روی زمین – ساختمان مجاور – گیاه- شکل دادن و جهت دادن بدنه ساختمان به منظور کاهش آفتاب- سایه برای دیوارهای رو به آفتاب تابستان- سایه برای پنجره های رو به آفتاب تابستاندر جهت جنوب – جنوب شرق – جنوب غرب بهتر است از سایبان افقی استفاده کنیم و سایبان قابی برای همه جهت ها مفید است . بادگیر:در قدیم برای خنک کردن ساختمان از بادگیر استفاده می شده است بادگیر را در دهانه رو به باد مطلوب می ساختند برای تهویه هوا – تعدیل هوا در فضاهای داخلی استفاده می شده است و قسمت تابستان نشین را خنک می کرده است .و براساس وسعت ساختمان و تعداد اتاق ها متفاوت بوده است در زیر بادگیر حوض و فواره می ساختند تا به برودت تبخیری کمک کنند و مقابل بادگیر از پوشال و حصیر و سفال و بوته خار استفاده می کردند و روی آن ها آب پاشی انجام می دادند کلکتور:امروزه از کلکتور استفاده می کنند آن را در جهت جنوب غرب قرار می دهند که در هوای گرم کارآیی دارد کلکتور را در پشت بام نصب می کنند عمود بر تابش خورشید با انحراف 15-10 از سمت جنوب به غرب استفاده می شود . ویژگی بناها در مناطق خشک به این صورت است:1- درون گرائی و محصور بودن فضاها2- دارا بودن اجزا خاص ساختمانی همچون زیرزمین – سرداب – ایوان – بادگیر و حیاط مرکزی3- طاق های غالباً قوسی شکل و گنبدی با ارتفاع نسبتاً زیاد و وجود دیوارهای نسبتاً قطور4- پایین تر بودن کف ابنیه و حیاط ها از سطح معابر5- همچنین تعبیه حوض آب باغچه در درون حیاط که باعث افزایش رطوبت در فضاهای زیستی ساختمان شده6- دیوارهای خشتی و آجری که با قطر و ضخامت نسبتاً زیاد با طاق های قوسی شکل طراحی شده اند که مانند یک خازن حرارتی نوسانات درجه حرارت شبانه روز را تعدیل می کند7- بازشوها طوری تعبیه می شدند که به حیاط یا فضاهای باز مزکزی راه یابدبه طوری که بتوانند ارتباط فضاهای زیستی داخلی را با فضاهای خارجی قطع نمایند و منجر به ایجاد میکرو اقلیم خاص مطلوب در معماری سنتی شوند .8- همچنین ساخت بناها به صورت چهار فصل که نشان دهنده ی تابعیت این بناها از شرایط اقلیمی محیط بوده است مصالح در مناطق خشک :خشت – آجر – آهک – گچ – خاک – ماسه – ملات – قیر – رنگ – شیشه – فلز استاز آجر در ستون ها – قوس ها – جرز – پایه و دیوار سازی و پوشش طاق ها و گنبدها و کف پوش ها استفاده می شده استاز آهک در پوشش کف – ازاره – پله – و نماد و پی سازی و کرسی چینی و دیوار سازی استفاده می کردنداز گچ برای ساخت و استقرار قوس های سهمی استفاده می شده استماسه را با آهک ترکیب می کردند و به عنوان ملاتی مقاوم در پی سازی استفاده می شده استملات به صورت چسبنده و خمیری جهت اتصال رج ها به یکدیگر و بوجود آوردن جسم واحدی از اسکلت و استخوان بندی ساختمان به کار می رودعلت استفاده از بناهای خشتی یکپارچگی این بناها در مقابل زلزله است و دلیل دیگر ویژگی مطلوب خشت در منطقه است و که به آسانی و ارزان در اختیار مصرف کننده قرار می گیردرنگ باید متناسب با شرایط اقلیمی انتخاب شود.رنگهای سرد در شرایط اقلیمی گرم کاربرد دارد . با توجه به این که رنگ های سرد عموماً از بین برنده اشتها هستند به همین دلیل در مناطق گرمسیر رنگهای سرد باید در کنار رنگهای گرم به کار روند . انواع رنگها:قرمز:افزایش دهنده اشتها است و رنگی بسیار قوی و گرم استزرد :تداعی کننده اشعه ی خورشید نشانه قیمتی بودن پر روحیه و با نشاط است در مقیاس کم می تواند ناقل خوشحالی ، امیدواری و فراوانی باشد و این رنگ بخصوص در مکان صبحانه خوری بسیار مناسب است .قهوه ای:قهوه ای تیره تداعی کننده مردانگی و قهوه ای روشن نشانه گرما و زنانگی است . این رنگهای خنثی برای رومیزی مناسب می باشد زیرا رنگ غذا را بهتر جلوه می دهند . سفید:تأثیر شدید رنگ سفید زمانی است که با رنگهای دیگر هماهنگی ایجاد کند برای کاربرد در زمینه بسیار خوب عمل می کند اما برای دیوار ایده آل نیست چون درخشش آن در طولانی مدت چشم را خسته می کنداستفاده از رنگ سفید در رستوران های Fast food مناسب است چون حداکثر صرفه جویی در زمان در این مکان ها به کار می رود .دیوارهای سفید در اینگونه رستورانها درخشش مناسبی پدید می آورد و محیط رستوران را پاکیزه جلوه می دهد . گر چه رنگ سفید برای رومیزی مرسوم شده اما کاربرد این رنگ برای رومیزی انتخاب خوبی نمی باشد زیرا سفید اغلب خنثی کننده رنگ غذا و وسایل روی میز می باشد . رومیزی های سفید در رستوران های نورگیر درخشش زیادی ایجاد می کند و باعث خستگی چشم می شود . چند توصیه :در این مناطق از مصالح با ظرفیت حرارتی بالا استفاده می کنند و همچنین از زیرزمین استفاده می کنند تا زمان تأخیر را بی نهایت کند و بتوان از شرایط حرارتی متعادل عمق زمین بهره جست.پلان را هم متراکم و فشرده در نظر می گیرند تا تبادل حرارتی از طریق جداره ی خارجی کاهش یابد و همچنین نفوذ حرارت در تابستان کاهش یابد و اتلاف حرارت هم در زمستان کم شود .سطح خارجی ساختمان نسبت به حجم آن کم است و همچنین باید بیشترین سایه را در سطوح خارجی توسط باغچه ایجاد کرد تراکم و فشردگی ساختمان باعث می شود که توده ی کل مصالح ساختمان زیاد شود و زمان تأخیر کاهش یابد قرارگیری ساختمان در جنوب و جنوب شرقی است تا نفوذ حرارت آفتاب در بعد ظهر کاهش یابد .