کلمات کليدي: بيوليچينگ – سرباره مس– مزوفيل – ترموفيل – روش سطح پاسخ ‹‹فهرست مطالب››عنوان صفحهفصل اول: مقدمه1-1) تاريخچه هيدرومتالورژي و بيوهيدرومتالورژي در استخراج مس................. 21-2) مقايسه فرآيندهاي هيدرومتالورژي و پيرومتالورژي41-3) معرفي دامپهاي سرباره سرچشمه.......... 61-3-1) دامپ شمالي....................... 81-3-2) دامپ جنوبي...................... 11فصل دوم: مباني نظري و مروري بر كارهاي گذشته2-1) کانيهاي اکسيدي مس................. 142-2) کانيهاي سولفيدي مس................ 152-3) فروشويي ميکروبي کانيهاي سولفيدي... 152-4) ميکروارگانيسمهاي مورداستفاده در بيوليچينگ 162-5) تقسيم بندي بر اساس دما............ 172-5-1) باکتريهاي مزوفيل.............. 172-5-2) ترموفيل معتدل (moderate thermophile). 232-5-3) ترموفيل مطلق (extreme thermophile)... 242-6) تقسيم بندي باکتريهاي براساس خودکفايي غذايي 262-7) سازگار كردن باكتري با محيط بيوليچينگ (آداپتاسيون) 282-8) عوامل موثر در فروشويي ميكروبي..... 292-8-1) عوامل فيزيولوژيكي محيط فروشويي 292-8-2) پتانسيل اكسيداسيون احيا ...... 322-8-3) اسيديته محيط................. 322-8-4) تركيبات ممانعت كننده......... 332-8-5) دما.......................... 342-8-6) نوع کانه..................... 352-8-7) اندازه ذرات.................. 362-9) مدلهاي انحلال باكتريايي کانههاي سولفيدي372-9-1) مکانيسم مستقيم............... 372-9-2) مکانيزم غير مستقيم........... 382-10) انحلال بيولوژيکي کانيهاي سولفيدي مس 392-10-1) انحلال بيولوژيکي کالکوپيريت.. 392-10-2) انحلال بيولوژيکي کالکوسيت..... 402-10-3) انحلال بيولوژيکي کووليت...... 402-10-4) انحلال بيولوژيکي پيريت ....... 412-11) روشهاي مختلف فروشويي ميکروبي در مقياس صنعتي 412-11-1) فروشويي توده اي (Dump Leaching). 412-11-2) فروشويي كپه اي (Heap Leaching) .. 422-11-3) فروشويي در محل (In Situ Leaching) . 422-11-4) فروشويي در تانك همزن دار (Tank Leaching) 432-11-5) فروشويي حوضچه اي (Vat Leaching).. 432-12) طراحي آماري آزمايشها (DOE)....... 452-13) روش سطح پاسخ(RSM).................. 47فصل سوم: مواد و روش تحقيق3-1) دستورالعمل تهيه نمونه معرف از دامپهاي موجود 493-2) شناسايي و تعيين خواص خردايشي و مطالعات فرآوري مقدماتي 563-3) آزمايشات فروشويي ميكروبي در مقياس آزمايشگاهي 583-3-1) آزمايش بطري غلتان.............. 583-3-2) ظروف لرزان (Shaking Flask)........... 593-3-3)آزمايشهاي ستون.................. 61فصل چهارم: ارائه نتايج و تحليل يافته ها4-1) نتايج حاصل از آناليز ابعادي........ 664-2) نتايج حاصل از آناليزهاي شيميايي و کاني شناسي 674-2-1) آناليز مينرالوژي و مطالعات ميکروسکپي نمونه سرباره 674-2-2) آناليز شيميايي.................... 674-3) آزمايشهاي ظروف لرزان................ 684-3-1) طرح و نتايج آزمايش ظروف لرزان باکتريهاي مزوفيل 684-3-2) بررسي تغييرات pH ، Eh و درصد بازيابي نسبت به زمان 724-3-3) طرح و نتايج آزمايش ظروف لرزان باکتريهاي ترموفيل معتدل.................................... 754-3-4) بررسي تغييرات pH ، Eh و درصد بازيابي نسبت به زمان 784-4) نتايج آناليز بطري غلتان............. 814-5) نتايج آزمايش ستون................... 81فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهاد5-1) نتيجه گيري....................... 865-1-1) بررسي حاصل از مطالعات کاني شناسي سرباره 865-1-2) بررسي نتايج حاصل از آزمايشهاي ظرف لرزان 865-1-3) بررسي نتايج حاصل از آزمايش بطري غلتان875-1-4)بررسي نتايج حاصل از آزمايش ستون875-2) پيشنهادات........................ 88منابع و ماخذ.....................................................................................................89پيوست ............................................................................................................91 فهرست اشکالشکل 1-1 بيوليچينگ توده اي.......... 4شکل 1-2 موقعيت قرارگيري دامپ سرباره در سايت سرچشمه 7شکل1-3 موقعيت دامپهاي شمالي-جنوبي نسبت به كارخانه ذوب 8شکل1-4 دامپ شمالي به همراه تاسيسات مستقر روي آن 9شکل1-5 چگونگي حمل پاتيل سرباره ..... 9شکل1-6 نحوه تخليه سرباره ........... 10شکل 1-7- دانه بندي سرباره........... 11شکل 1-8- دامپ جنوبي به همراه تاسيسات مستقر روي آن 11شکل 2-1- ارتباط علوم مختلف با فرآيند بيوهيدرومتالورژي 16شکل2-2 گونه مزوفيل ................. 17شکل2-3- باکتري تيوباسيلوس فرواکسيدانس 19شکل2-4- باکتري تيوباسيلوس تيواکسيدانس 21شکل2-5- باکتري لپتواسپيريلوم فرواکسيدانس 22شکل2-6-گونه گرمادوست معتدل.......... 23شکل 2-7- باکتري سولفوباسيلوس........ 24شکل 2-8- گونه گرمادوست مطلق،....... 24شکل2-9- ميکروارگانيسم سولفولوبوس.... 25شکل2-10- سطح تماس ميکروارگانيسمها با گازهاي اکسيژن 36شکل2-11- تصوير دومکانيزم تيوسولفات و پلي سولفيد 38شكل 2-12 فروشويي كپه اي جهت استحصال مس 44شکل2-13- فرآيند فروشويي درجا...... 44شکل 3-1- نقشه توپوگرافي دامپ سرباره سرچشمه 49شکل 3-2-مکانهاي حفر ترانشه و اخذ نمونه 51شکل 3-3-جبههکار بارگيري سرباره در دامپ شمالي 51شکل 3-4-حفر ترانشه و نمونهگيري سرباره سرچشمه 52شکل 3-5- تنظيم دستگاه حفاري دوراني Gy300 53شکل 3-6- حفاري مغزهگيري با دستگاه حفاري دوراني 53شکل 3-7-بسته بندي نمونههاي اخذ شده از حفاري دوراني با دستگاه............................. 54شکل 3-8-تقسيم چهاربخشي سربارههاي اخذ شده از ترانشهها 55شکل 3-9-نمونه هاي سرباره............ 55شکل 3-10-ترکيب نمونههاي حاصل........ 56شکل 3- 11- دياگرام آمادهسازي نمونههاي سرباره 58شکل 3-12- دستگاه بطري غلتان و تنظيم pH 59شکل 3-13- دستگاه انکوباتور شيکر.... 61شکل 3-14- ستون هاي آزمايش بيوليچينگ. 62شکل 4-1- آناليز دانه بندي سرباره... 66شکل 4-2 - نمودارهاي pH باکتري مزوفيل نسبت به زمان 72شکل 4-3- نمودارهاي Eh آزمايش ظرف لرزان باکتري مزوفيل ................................... 73شکل 4-4- نمودار بازيابي مس در آزمايش باكتري مزوفيل 73شکل 4-5- نمودار بازيابي آهن در آزمايش باكتري مزوفيل 74شکل 4-6- نمودارهاي pH آزمايش ظرف لرزان باکتري ترموفيل ................................... 78شکل 4-7- نمودارهاي Eh آزمايش ظرف لرزان باکتري ترموفيل .................................... 79شکل 4-8- نمودار بازيابي مس در آزمايش باكتري ترموفيل معتدل................................... 80شکل 4-9- نمودار بازيابي آهن در آزمايش باكتري ترموفيل معتدل ................................... 80شکل 4-10- نمودار pH ستون هاي آزمايش 82شکل 4-11- نمودار Eh ستون هاي آزمايش 83شکل 4-12 نمودار بازيابي مس در آزمايشهاي ستوني ميکروارگانيسم هاي مزوفيل و ترموفيل معتدل نسبت به زمان 83شکل 4-13 نمودار بازيابي آهن در آزمايشهاي ستوني ميکروارگانيسم هاي مزوفيل و ترموفيل معتدل نسبت به زمان 84فهرست جداولجدول2-1- گستردگي کاربرد باکتري تيوباسيلوس فرواکسيدانس 20جدول2-2- باکتريهاي کيموليتوتروف.... 27جدول2-3- ميکروارگانيسمهاي هتروتروف 27جدول 2-4- عوامل مؤثر در اكسيداسيون باكتريايي و استخراج فلزات.............................. 29جدول 2-5- محدوده دمايي و pH براي رشد ميکروارگانيسمهاي اسيددوست اکساينده سولفيدفلزي....... 35جدول 2-6-کليه فرآيندهاي بيوهيپ ليچينگ را در سراسر دنيا 46جدول3-1- نمکهاي مورد استفاده در محيط کشت پايه K9 61جدول 3-2- شرايط حاکم جهت آزمايش بيوليچينگ ستوني 63جدول 3-3- شرايط آزمايش جهت ليچينگ شيميايي و باكتريايي 63جدول 4-1- وضعيت مينرالوژي نمونه سرباره 67جدول 4-2- آناليز XRF نمونههاي مختلف سرباره 67جدول 4-3- سطوح مختلف پارامترهاي انتخابي انجام فرآيند بيوليچينگ.......................... 68جدول 4-4- آزمايش هاي طراحي شده و نتايج باکتري هاي مزوفيل................................... 69جدول 4-5- نتايج حاصل از آناليز واريانس آزمايش هاي باکتري مزوفيل براي بازيابي مس و آهن....... 70جدول 4-6- تعيين سطح بهينه پارامترهاي موثر با باکتري هاي مزوفيل ............................. 74جدول 4-7- بازيابي مس و آهن توسط باکتريهاي ترموفيل معتدل................................... 75جدول 4-8- آزمايش هاي طراحي شده و نتايج هاي حاصل از آزمايش و پاسخ مدل با باکتري هاي ترموفيل معتدل 76جدول 4-9- سطوح بهينه پارامترهاي موثر در آزمايش با باکتري هاي ترموفيل معتدل.................. 81جدول 4-10- نتايج حاصل از آزمايش ستونهاي بيوليچينگ 84 ذخايرجهانيکانههاي با عيار بالا بتدريج رو به كاهش گذاشته و عيار سنگهاي معدني كاهش يافته است. يکياز مشکلات بازيابي مواد از کانههاي کم عيار با تکنيکهاي معمول، گران قيمت بودن به دليل مصرف انرژي بالا و نياز به هزينههاي سرمايهاي بالا ميباشد. از مشکلات ديگر هزينههاي محيط زيستي به سبب بالا بودن آلودگي با استفاده از اين تکنولوژيهاست. بيوتکنولوژي يکي از اميدبخشترين روشها براي حل اين مشکلات در مقايسه با پيرومتالوژي بوده و قرن حاضر قرن شکوفايي اين نوع تکنولوژيهاست. تکنولوژيهايي که هم جهت تامين امکانات رفاهي بكار مي آيند و هم حفظ محيط زيست را مورد توجه قرار ميدهند. فعاليتهاي انساني خواسته يا ناخواسته منجر به توليد آلودگي محيطي ميشود که آسيبهاي جبران ناپذيري به محيط زيست و خود انسان وارد ميکند. کارخانههاي صنعتي بيشترين سهم را در اين آلودگي دارند. استخراج فلزات هم بخش مهمي از اين آلودگيها را دامن ميزنند. محققان زيادي از اواسط قرن گذشته تلاش خود را در راستاي يافتن راههايي براي کاهش اين آلودگيها که در بخش استخراج فلزات حاصل ميشود، آغاز کردند. در صنعت استخراج مس که معمولاً از روشهاي حرارتي استفاده ميشود، روشهاي هيدرومتالورژي، الکتريکي و غيره جهت کاهش اين آلودگيها پيشنهاد شده است. در چند دهه اخير دانش بيوتکنولوژي به عنوان يک تکنولوژي کليدي، تحول شگرفي در عرصه زندگي انسانها گذاشته است.مهمترين ابزار اين علم، ميکروارگانيسمها ميباشند. با استفاده از ميکروارگانيسمها، فرآوردههاي مختلف غذايي، دارويي، شيميايي، معدني در مقياس صنعتي توليد ميگردد]1[.بيوليچينگ يکي از روشهاي استخراج فلزات از ماده معدني با استفاده از ميکروارگانيسم در محيط آبي به همراه هوا ميباشد. در اين روش ماده معدني حاوي آهن و گوگرد (پيريت، کالکوپيريت و غيره) به وسيله گونههاي خاصي از باکتري مزوفيل از قبيل اسيدي تيوباسيلوسفرواکسيدانس، اسيدي تيوباسيلوس تيواکسيدانس و لپتوسپريليوم فرواکسيدانس، گونههاي ترموفيل معتدل از قبيل سولفوباسيلوس و گونه ترموفيل مطلق از قبيل سولفولوبوس و اسيديانوسبريرلي مورد انحلال قرار ميگيرد. اين گونه ميکروارگانيسم ها، انرژي زيستي خود را از اکسيداسيون يون فرو و يا اکسيداسيون گوگرد به همراه دياکسيدکربن مورد نياز، تأمين ميکنند. در انحلال کاني هاي سولفيدي به وسيله ميکروارگانيسم ها دو مکانيسم اصلي، مستقيم و غيرمستقيم، مورد تأييد محققين ميباشد. در مکانيسم اوليعني مستقيم، فعاليت باکتري و اتصال آن به سطح کاني سبب انحلال شده و در مکانيسم دوم فعاليت باکتري در انحلال به صورت غيرمستقيم بوده و از راه تبديل آهن فرو به فريک (اکسيداسيون) انجام ميشود. فرآيند انحلال ميکروبي (بيوليچينگ) و اکسيداسيون ميکروبي (بيواکسيداسيون) به دليل مزيت هايي که از لحاظ زيست محيطي، تکنولوژيکي و اقتصادي نسبت به ديگر روش هاي استحصال عناصر از کانيهاي سولفيدي و حتي غيرسولفيدي (ذوب و غيره) دارند، جايگزين روش هاي متداول (در فرآوري کانسنگ کم عيار) شدهاند[2]. استخراج مس معمولاً با استفاده از دو روش پيرو متالورژي و هيدرومتالورژي انجام ميشود. در روش پيرومتالورژي با استفاده از فرآيندهاي ذوب و پالايش؛ مس کاتد با عيار 99/99 درصد توليد ميشود اما آلودگيهاي زياد اين فرآيندها، که عمدتا منجر به توليد گازهاي سمي و بارانهاي اسيدي است و بدون هيچ محدوديتي در محيط رها سازي ميشود، باعث شده است که طي دهههاي اخير اين صنعت مورد بازنگري قرار گرفته و بدنبال روشهاي جايگزيني براي توليد مس و ساير فلزات برآيند. هيدرومتالورژي ميتواند در اين راستا بسيار كمك نمايد. روشهاي هيدرومتالورژي به دو صورت شيميايي و بيولوژيکي انجام ميگيرد. روش بيولوژيکي در مورد کانيهاي سولفيدي کم عيار و همچنين کانيهاي مقاوم مناسب مي باشد ]3و4[.بيوليچينگ، استخراج فلزات از كانيها يا تركيبات فلزي سولفيدي يا كنسانترهها با استفاده از اجزايي كه به آساني در محيط يافت ميشوند، شامل آب، هوا و باكتريها ميباشد. سرعت ليچينگ كانيهاي سولفيدي غيرمحلول يا كممحلول در اسيد، مانند كالكوپيريت، با فعاليت انواع بخصوصي از باكتريها كه قادرند از طريق اكسيداسيون اين كانيها انرژي كسب نمايند، تسريع ميگردد.
بهينه سازي فرآيند بيوليچينگ سرباره مجتمع مس سرچشمه با استفاده از روش سطح- پاسخ word
کلمات کليدي: بيوليچينگ – سرباره مس– مزوفيل – ترموفيل – روش سطح پاسخ ‹‹فهرست مطالب››عنوان صفحهفصل اول: مقدمه1-1) تاريخچه هيدرومتالورژي و بيوهيدرومتالورژي در استخراج مس................. 21-2) مقايسه فرآيندهاي هيدرومتالورژي و پيرومتالورژي41-3) معرفي دامپهاي سرباره سرچشمه.......... 61-3-1) دامپ شمالي....................... 81-3-2) دامپ جنوبي...................... 11فصل دوم: مباني نظري و مروري بر كارهاي گذشته2-1) کانيهاي اکسيدي مس................. 142-2) کانيهاي سولفيدي مس................ 152-3) فروشويي ميکروبي کانيهاي سولفيدي... 152-4) ميکروارگانيسمهاي مورداستفاده در بيوليچينگ 162-5) تقسيم بندي بر اساس دما............ 172-5-1) باکتريهاي مزوفيل.............. 172-5-2) ترموفيل معتدل (moderate thermophile). 232-5-3) ترموفيل مطلق (extreme thermophile)... 242-6) تقسيم بندي باکتريهاي براساس خودکفايي غذايي 262-7) سازگار كردن باكتري با محيط بيوليچينگ (آداپتاسيون) 282-8) عوامل موثر در فروشويي ميكروبي..... 292-8-1) عوامل فيزيولوژيكي محيط فروشويي 292-8-2) پتانسيل اكسيداسيون احيا ...... 322-8-3) اسيديته محيط................. 322-8-4) تركيبات ممانعت كننده......... 332-8-5) دما.......................... 342-8-6) نوع کانه..................... 352-8-7) اندازه ذرات.................. 362-9) مدلهاي انحلال باكتريايي کانههاي سولفيدي372-9-1) مکانيسم مستقيم............... 372-9-2) مکانيزم غير مستقيم........... 382-10) انحلال بيولوژيکي کانيهاي سولفيدي مس 392-10-1) انحلال بيولوژيکي کالکوپيريت.. 392-10-2) انحلال بيولوژيکي کالکوسيت..... 402-10-3) انحلال بيولوژيکي کووليت...... 402-10-4) انحلال بيولوژيکي پيريت ....... 412-11) روشهاي مختلف فروشويي ميکروبي در مقياس صنعتي 412-11-1) فروشويي توده اي (Dump Leaching). 412-11-2) فروشويي كپه اي (Heap Leaching) .. 422-11-3) فروشويي در محل (In Situ Leaching) . 422-11-4) فروشويي در تانك همزن دار (Tank Leaching) 432-11-5) فروشويي حوضچه اي (Vat Leaching).. 432-12) طراحي آماري آزمايشها (DOE)....... 452-13) روش سطح پاسخ(RSM).................. 47فصل سوم: مواد و روش تحقيق3-1) دستورالعمل تهيه نمونه معرف از دامپهاي موجود 493-2) شناسايي و تعيين خواص خردايشي و مطالعات فرآوري مقدماتي 563-3) آزمايشات فروشويي ميكروبي در مقياس آزمايشگاهي 583-3-1) آزمايش بطري غلتان.............. 583-3-2) ظروف لرزان (Shaking Flask)........... 593-3-3)آزمايشهاي ستون.................. 61فصل چهارم: ارائه نتايج و تحليل يافته ها4-1) نتايج حاصل از آناليز ابعادي........ 664-2) نتايج حاصل از آناليزهاي شيميايي و کاني شناسي 674-2-1) آناليز مينرالوژي و مطالعات ميکروسکپي نمونه سرباره 674-2-2) آناليز شيميايي.................... 674-3) آزمايشهاي ظروف لرزان................ 684-3-1) طرح و نتايج آزمايش ظروف لرزان باکتريهاي مزوفيل 684-3-2) بررسي تغييرات pH ، Eh و درصد بازيابي نسبت به زمان 724-3-3) طرح و نتايج آزمايش ظروف لرزان باکتريهاي ترموفيل معتدل.................................... 754-3-4) بررسي تغييرات pH ، Eh و درصد بازيابي نسبت به زمان 784-4) نتايج آناليز بطري غلتان............. 814-5) نتايج آزمايش ستون................... 81فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهاد5-1) نتيجه گيري....................... 865-1-1) بررسي حاصل از مطالعات کاني شناسي سرباره 865-1-2) بررسي نتايج حاصل از آزمايشهاي ظرف لرزان 865-1-3) بررسي نتايج حاصل از آزمايش بطري غلتان875-1-4)بررسي نتايج حاصل از آزمايش ستون875-2) پيشنهادات........................ 88منابع و ماخذ.....................................................................................................89پيوست ............................................................................................................91 فهرست اشکالشکل 1-1 بيوليچينگ توده اي.......... 4شکل 1-2 موقعيت قرارگيري دامپ سرباره در سايت سرچشمه 7شکل1-3 موقعيت دامپهاي شمالي-جنوبي نسبت به كارخانه ذوب 8شکل1-4 دامپ شمالي به همراه تاسيسات مستقر روي آن 9شکل1-5 چگونگي حمل پاتيل سرباره ..... 9شکل1-6 نحوه تخليه سرباره ........... 10شکل 1-7- دانه بندي سرباره........... 11شکل 1-8- دامپ جنوبي به همراه تاسيسات مستقر روي آن 11شکل 2-1- ارتباط علوم مختلف با فرآيند بيوهيدرومتالورژي 16شکل2-2 گونه مزوفيل ................. 17شکل2-3- باکتري تيوباسيلوس فرواکسيدانس 19شکل2-4- باکتري تيوباسيلوس تيواکسيدانس 21شکل2-5- باکتري لپتواسپيريلوم فرواکسيدانس 22شکل2-6-گونه گرمادوست معتدل.......... 23شکل 2-7- باکتري سولفوباسيلوس........ 24شکل 2-8- گونه گرمادوست مطلق،....... 24شکل2-9- ميکروارگانيسم سولفولوبوس.... 25شکل2-10- سطح تماس ميکروارگانيسمها با گازهاي اکسيژن 36شکل2-11- تصوير دومکانيزم تيوسولفات و پلي سولفيد 38شكل 2-12 فروشويي كپه اي جهت استحصال مس 44شکل2-13- فرآيند فروشويي درجا...... 44شکل 3-1- نقشه توپوگرافي دامپ سرباره سرچشمه 49شکل 3-2-مکانهاي حفر ترانشه و اخذ نمونه 51شکل 3-3-جبههکار بارگيري سرباره در دامپ شمالي 51شکل 3-4-حفر ترانشه و نمونهگيري سرباره سرچشمه 52شکل 3-5- تنظيم دستگاه حفاري دوراني Gy300 53شکل 3-6- حفاري مغزهگيري با دستگاه حفاري دوراني 53شکل 3-7-بسته بندي نمونههاي اخذ شده از حفاري دوراني با دستگاه............................. 54شکل 3-8-تقسيم چهاربخشي سربارههاي اخذ شده از ترانشهها 55شکل 3-9-نمونه هاي سرباره............ 55شکل 3-10-ترکيب نمونههاي حاصل........ 56شکل 3- 11- دياگرام آمادهسازي نمونههاي سرباره 58شکل 3-12- دستگاه بطري غلتان و تنظيم pH 59شکل 3-13- دستگاه انکوباتور شيکر.... 61شکل 3-14- ستون هاي آزمايش بيوليچينگ. 62شکل 4-1- آناليز دانه بندي سرباره... 66شکل 4-2 - نمودارهاي pH باکتري مزوفيل نسبت به زمان 72شکل 4-3- نمودارهاي Eh آزمايش ظرف لرزان باکتري مزوفيل ................................... 73شکل 4-4- نمودار بازيابي مس در آزمايش باكتري مزوفيل 73شکل 4-5- نمودار بازيابي آهن در آزمايش باكتري مزوفيل 74شکل 4-6- نمودارهاي pH آزمايش ظرف لرزان باکتري ترموفيل ................................... 78شکل 4-7- نمودارهاي Eh آزمايش ظرف لرزان باکتري ترموفيل .................................... 79شکل 4-8- نمودار بازيابي مس در آزمايش باكتري ترموفيل معتدل................................... 80شکل 4-9- نمودار بازيابي آهن در آزمايش باكتري ترموفيل معتدل ................................... 80شکل 4-10- نمودار pH ستون هاي آزمايش 82شکل 4-11- نمودار Eh ستون هاي آزمايش 83شکل 4-12 نمودار بازيابي مس در آزمايشهاي ستوني ميکروارگانيسم هاي مزوفيل و ترموفيل معتدل نسبت به زمان 83شکل 4-13 نمودار بازيابي آهن در آزمايشهاي ستوني ميکروارگانيسم هاي مزوفيل و ترموفيل معتدل نسبت به زمان 84فهرست جداولجدول2-1- گستردگي کاربرد باکتري تيوباسيلوس فرواکسيدانس 20جدول2-2- باکتريهاي کيموليتوتروف.... 27جدول2-3- ميکروارگانيسمهاي هتروتروف 27جدول 2-4- عوامل مؤثر در اكسيداسيون باكتريايي و استخراج فلزات.............................. 29جدول 2-5- محدوده دمايي و pH براي رشد ميکروارگانيسمهاي اسيددوست اکساينده سولفيدفلزي....... 35جدول 2-6-کليه فرآيندهاي بيوهيپ ليچينگ را در سراسر دنيا 46جدول3-1- نمکهاي مورد استفاده در محيط کشت پايه K9 61جدول 3-2- شرايط حاکم جهت آزمايش بيوليچينگ ستوني 63جدول 3-3- شرايط آزمايش جهت ليچينگ شيميايي و باكتريايي 63جدول 4-1- وضعيت مينرالوژي نمونه سرباره 67جدول 4-2- آناليز XRF نمونههاي مختلف سرباره 67جدول 4-3- سطوح مختلف پارامترهاي انتخابي انجام فرآيند بيوليچينگ.......................... 68جدول 4-4- آزمايش هاي طراحي شده و نتايج باکتري هاي مزوفيل................................... 69جدول 4-5- نتايج حاصل از آناليز واريانس آزمايش هاي باکتري مزوفيل براي بازيابي مس و آهن....... 70جدول 4-6- تعيين سطح بهينه پارامترهاي موثر با باکتري هاي مزوفيل ............................. 74جدول 4-7- بازيابي مس و آهن توسط باکتريهاي ترموفيل معتدل................................... 75جدول 4-8- آزمايش هاي طراحي شده و نتايج هاي حاصل از آزمايش و پاسخ مدل با باکتري هاي ترموفيل معتدل 76جدول 4-9- سطوح بهينه پارامترهاي موثر در آزمايش با باکتري هاي ترموفيل معتدل.................. 81جدول 4-10- نتايج حاصل از آزمايش ستونهاي بيوليچينگ 84 ذخايرجهانيکانههاي با عيار بالا بتدريج رو به كاهش گذاشته و عيار سنگهاي معدني كاهش يافته است. يکياز مشکلات بازيابي مواد از کانههاي کم عيار با تکنيکهاي معمول، گران قيمت بودن به دليل مصرف انرژي بالا و نياز به هزينههاي سرمايهاي بالا ميباشد. از مشکلات ديگر هزينههاي محيط زيستي به سبب بالا بودن آلودگي با استفاده از اين تکنولوژيهاست. بيوتکنولوژي يکي از اميدبخشترين روشها براي حل اين مشکلات در مقايسه با پيرومتالوژي بوده و قرن حاضر قرن شکوفايي اين نوع تکنولوژيهاست. تکنولوژيهايي که هم جهت تامين امکانات رفاهي بكار مي آيند و هم حفظ محيط زيست را مورد توجه قرار ميدهند. فعاليتهاي انساني خواسته يا ناخواسته منجر به توليد آلودگي محيطي ميشود که آسيبهاي جبران ناپذيري به محيط زيست و خود انسان وارد ميکند. کارخانههاي صنعتي بيشترين سهم را در اين آلودگي دارند. استخراج فلزات هم بخش مهمي از اين آلودگيها را دامن ميزنند. محققان زيادي از اواسط قرن گذشته تلاش خود را در راستاي يافتن راههايي براي کاهش اين آلودگيها که در بخش استخراج فلزات حاصل ميشود، آغاز کردند. در صنعت استخراج مس که معمولاً از روشهاي حرارتي استفاده ميشود، روشهاي هيدرومتالورژي، الکتريکي و غيره جهت کاهش اين آلودگيها پيشنهاد شده است. در چند دهه اخير دانش بيوتکنولوژي به عنوان يک تکنولوژي کليدي، تحول شگرفي در عرصه زندگي انسانها گذاشته است.مهمترين ابزار اين علم، ميکروارگانيسمها ميباشند. با استفاده از ميکروارگانيسمها، فرآوردههاي مختلف غذايي، دارويي، شيميايي، معدني در مقياس صنعتي توليد ميگردد]1[.بيوليچينگ يکي از روشهاي استخراج فلزات از ماده معدني با استفاده از ميکروارگانيسم در محيط آبي به همراه هوا ميباشد. در اين روش ماده معدني حاوي آهن و گوگرد (پيريت، کالکوپيريت و غيره) به وسيله گونههاي خاصي از باکتري مزوفيل از قبيل اسيدي تيوباسيلوسفرواکسيدانس، اسيدي تيوباسيلوس تيواکسيدانس و لپتوسپريليوم فرواکسيدانس، گونههاي ترموفيل معتدل از قبيل سولفوباسيلوس و گونه ترموفيل مطلق از قبيل سولفولوبوس و اسيديانوسبريرلي مورد انحلال قرار ميگيرد. اين گونه ميکروارگانيسم ها، انرژي زيستي خود را از اکسيداسيون يون فرو و يا اکسيداسيون گوگرد به همراه دياکسيدکربن مورد نياز، تأمين ميکنند. در انحلال کاني هاي سولفيدي به وسيله ميکروارگانيسم ها دو مکانيسم اصلي، مستقيم و غيرمستقيم، مورد تأييد محققين ميباشد. در مکانيسم اوليعني مستقيم، فعاليت باکتري و اتصال آن به سطح کاني سبب انحلال شده و در مکانيسم دوم فعاليت باکتري در انحلال به صورت غيرمستقيم بوده و از راه تبديل آهن فرو به فريک (اکسيداسيون) انجام ميشود. فرآيند انحلال ميکروبي (بيوليچينگ) و اکسيداسيون ميکروبي (بيواکسيداسيون) به دليل مزيت هايي که از لحاظ زيست محيطي، تکنولوژيکي و اقتصادي نسبت به ديگر روش هاي استحصال عناصر از کانيهاي سولفيدي و حتي غيرسولفيدي (ذوب و غيره) دارند، جايگزين روش هاي متداول (در فرآوري کانسنگ کم عيار) شدهاند[2]. استخراج مس معمولاً با استفاده از دو روش پيرو متالورژي و هيدرومتالورژي انجام ميشود. در روش پيرومتالورژي با استفاده از فرآيندهاي ذوب و پالايش؛ مس کاتد با عيار 99/99 درصد توليد ميشود اما آلودگيهاي زياد اين فرآيندها، که عمدتا منجر به توليد گازهاي سمي و بارانهاي اسيدي است و بدون هيچ محدوديتي در محيط رها سازي ميشود، باعث شده است که طي دهههاي اخير اين صنعت مورد بازنگري قرار گرفته و بدنبال روشهاي جايگزيني براي توليد مس و ساير فلزات برآيند. هيدرومتالورژي ميتواند در اين راستا بسيار كمك نمايد. روشهاي هيدرومتالورژي به دو صورت شيميايي و بيولوژيکي انجام ميگيرد. روش بيولوژيکي در مورد کانيهاي سولفيدي کم عيار و همچنين کانيهاي مقاوم مناسب مي باشد ]3و4[.بيوليچينگ، استخراج فلزات از كانيها يا تركيبات فلزي سولفيدي يا كنسانترهها با استفاده از اجزايي كه به آساني در محيط يافت ميشوند، شامل آب، هوا و باكتريها ميباشد. سرعت ليچينگ كانيهاي سولفيدي غيرمحلول يا كممحلول در اسيد، مانند كالكوپيريت، با فعاليت انواع بخصوصي از باكتريها كه قادرند از طريق اكسيداسيون اين كانيها انرژي كسب نمايند، تسريع ميگردد.