مقدمهمسلمانان در هر کجا که قدرت می رسیدند ، اولین بنایی که تاسیس می کردند ، مسجد و مدرسه بود . تعلیم و تربیت ازآغاز ظهور اسلام مورد توجه مسلمانان بود ، رسول خدا (ص) هر اسیر جنگی که ده نفر مسلمان را با سواد می کرد، آزاد می ساخت . در دوران عباسی تشکیلات آموزش سواد و خواندن و نوشتن به صورت فنی و جدی مورد توجه قرار گرفت ، و مردم به سواد بچه هایشان بها می دادند ، و دولت نیز به این امر اهتمام داشت .[1]تغییر شیوه تعلی شیوه تعلیم باعث شده که نوع جدیدی از موسسات علمی به نام مدرسه بوجودآید شاید از مهمترین علل تاسیس مدارس آن بود که نحوه و موضوع جدید تدریس ، بحث و جدل به دنبال داشت و چه بسا مباحثه گران از حدود ادب که لازمه مسجد بود خارج می شدند.[2] در ایران نیزدر اغلب بلاد مهم ، نظیر ؛ بخارا و نیشابور بلخ و غیره مساجد بزرگی وجود داشت که درآنجا مدرسان بزرگ ، به کار تعلیم و تربیت مسلمانان مشغول بودند .[3]در قرن چهارم هجری بود که مدارس ایجاد شد[4] و معمولا به شکل خانه ساده ای بود که به کلاس درس اختصاص یافته بود و اغلب آن را خود مدرس در نزدیکی مسجد یا خانه اش بنا می کرد ولی دروس رسمی عموما در مسجد تدریس می شد و تعالیم دینی در مسجد مستقل و مشخص بود.[5] قدیمی ترین نثر ادبی که درآن مدرسه آمده است به معنای اصطلاحی امروز در گفتار دعبل بن علی الخزاعی در مقیده اش در رثاء اهل بیت است.1مجموع اخبار باقی مانده نشان می دهد که نیشابور زادگاه این مراکز جدید تدریس و بزرگترین مجتمع علمی خراسان بوده است به گفته حاکم نیشابوری (متوفی 406 ه) مورخ قابل اعتماد و صاحب تاریخ نیشابور ، نخستین مدرسه ای که بنیاد شد مدرسه ابواسحاق اسفراین متوفی 411 بود،و مدرسه این خورک کسی بعد از آن تاسیس شد.2 [1]ر.ک: اسعد اطلس ، محمد، التربیه و التعلیم فی الاسلام ، دارالعلم للملایبن ، بیروت ، الطبعه الاولی ، ص61[2]متز ، آرام ، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری ، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو ، امیر کبیر ، تهران 1362 ، ج1 ، ص120[3]ر.ک: اوندی ، مرتضی ، سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در ایران و اروپا ، انتشارات هدایت، 1358 ، ص7[4]همان ، ص 7/ متز ، آرام ، همان210/1[5]ر.ک: گوار ، آندره ، هنر ایران ، ترجمه دکتر بهروز جیبی ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1358 ، ه.ش ، ص431ر.ک: اسعد طلس ، التربیه و التعلیم فی الاسلام ،ص1222متز ، تمدن اسلامی ، در قرن چهارم هجری ، ص210/1 در قالب فایل ورد 23 صفح ای بسیار کامل و جامع