کلمات کلیدی: فلزات نانوساختاری، آبکاری الکتریکی ضربانی، میدان مغناطیسی، ریخت شناسی پوشش. فهرست مطالب1- فصل اول.. 11-1- مقدمه.. 22- فصل دوم.. 62-1- تقسیم بندی مواد از لحاظ خاصیت مغناطیسی.. 72-1-1- مواد پارامغناطیس.. 72-1-2- مواد دیامغناطیس.. 82-1-3- مواد فرومغناطیس.. 92-1-4- مواد پاد فرومغناطیس.. 102-1-5- مواد فری مغناطیس.. 112-2- حلقه پسماند.. 122-3- حوزه مغناطیسی.. 142-3-1- دیواره حوزههای مغناطیسی.. 152-3-2- حرکت و ضخامت دیوارههای مغناطیسی.. 162-4- مغناطش در ابعاد کوچک.. 172-5- سوپرپارامغناطیس در ذرات کوچک.. 192-6- وادارندگی در ذرات تک حوزه.. 202-7- مکانیزمهای مؤثر بر وادارندگی مغناطیسی.. 202-8- ناهمسانگردی مغناطیسی.. 212-8-1- ناهمسانگردی کریستالی.. 212-8-2- ناهمسانگردی تنش.. 222-8-3- ناهمسانگردی شکل.. 242-9- مواد مغناطیسی سخت و نرم.. 262-9-1- مواد مغناطیس سخت.. 262-9-2- مواد مغناطیس نرم.. 272-10- آبکاری نیکل.. 282-10-1- تاریخچه آبکاری الکتریکی.. 282-10-2- مشخصات پوشش نیکل.. 292-10-3-کاربردهای پوشش نیکل.. 302-10-4- حمامهای پوششدهی نیکل.. 312-11- آبکاری الکتریکی پالسی.. 332-11-1- انواع شکل های موج های جریان پالسی.. 342-11-2- مکانیزم.. 362-11-3- مزایای روشهای پالسی و پالسی معکوس.. 362-11-4- پارامترهای جریان پالسی و پالسی معکوس.. 372-11-5- تاثیر جریان پالسی بر روی خواص رسوب.. 392-11-6- جریان پالسی و چرخهی کاری.. 402-11-7- جریان پالسی و مصرف انرژی.. 412-11-8- بررسی پارامترهای موثر بر خواص پوشش.. 412-11-9- انواع جریان (مستقیم، پالسی و معکوس).. 412-11-10- تأثیر دانسیته جریان.. 432-11-11- مدت زمان پوششدهی.. 442-11-12- دمای الکترولیت.. 452-11-13- جنس کاتد.. 462-11-14- افزودنی ها.. 462-11-14-1- انواع افزودنی ها.. 472-11-14-2- افزودنی های آنیونی.. 482-11-14-3- افزودنی های غیر یونی.. 482-11-14-4- افزودنی های کاتیونی.. 492-11-14-5- افزودنی های مورد استفاده در الکترولیز نیکل 492-11-15- تأثیر ترکیب شیمیایی حمام.. 512-11-16- مکانیزمهای لایه نشانی.. 512-12- پوششهای نانوساختار.. 532-13- آبکاری الکتریکی در حضور میدان مغناطیسی.. 543- فصل سوم.. 573-1- مقدمه.. 583-2- تجهیزات و مواد مورد استفاده.. 593-2-1- تجهیزات مورد استفاده.. 593-2-1-1- کاتد.. 593-2-1-2- آند.. 603-2-1-3- پیل آبکاری.. 603-2-1-4- منبع تغذیه تولید جریان پالسی.. 613-2-1-5- مولتی متر دیجیتالی.. 613-2-1-6- اسیلوسکوپ.. 613-2-1-7- pHمتر.. 623-2-1-8- ترازوی دیجیتالی.. 623-2-1-9- همزن مغناطیسی.. 623-2-1-10- کنترل کننده دما (temperature controller)623-2-1-11- دستگاه خشک کن.. 633-2-1-12- وسایل و تجهیزات متالوگرافی.. 633-2-1-13- وسایل اولیه آزمایشگاهی.. 633-2-2- مواد مورد استفاده.. 633-3- آماده سازی.. 643-3-1- آند.. 653-4- حمام آبکاری و انتخاب شرایط آبکاری پوشش نانوکریستالی نیکل.. 653-5- نحوهی بررسی خواص و ویژگیهای پوشش نانوساختاری نیکل 673-6- حمام آبکاری و انتخاب شرایط آبکاری پوشش نانوکریستالی مس.. 683-7- نحوهی بررسی خواص و ویژگیهای پوشش نانوساختاری مس 694- فصل چهارم.. 704-1- پوششهای نانوساختاری نیکل و مس.. 714-2- بررسی تأثیر میدان مغناطیسی بر ساختار بلوری پوششهای نانوساختاری نیکل و مس.. 734-2-1- اطلاعات بهدست آمده از طیف XRD پوشش نیکل نانوساختاری در حضور میدان عمود بر سطح الکترودها 734-2-2- اطلاعات به دست آمده از طیف XRD پوشش نانوساختاری مس.. 754-3- مورفولوژی پوشش نانوکریستالی.. 784-3-1- بررسی و مقایسهی مورفولوژی پوشش نیکل نانوساختار در غیاب و حضور میدان مغناطیسی.. 784-3-2- بررسی و مقایسهی مورفولوژی پوشش مس در غیاب و حضور میدان مغناطیسی.. 894-3-3- سختی پوششهای نانوکریستالی نیکل و مس.. 934-3-4- زبری پوشش نانوکریستالی نیکل و مس.. 964-4- بررسی خاصیت مغناطیسی.. 984-4-1- مقدمه.. 984-4-2- اندازهگیری خواص مغناطیسی پوشش نیکل نانوساختار در غیاب میدان مغناطیسی.. 994-4-3- اندازهگیری خواص پوشش نیکل نانوساختار در حضور میدان مغناطیسی.. 1015- فصل پنجم.. 1055-1- نتیجه گیری.. 1065-1-1- پوشش نانوساختاری نیکل در غیاب و حضور میدان مغناطیسی.. 1065-1-2- پوشش نانوساختاری مس در غیاب و حضور میدان مغناطیسی 1075-2- پیشهادها.. 1086- مراجع.. 109 فهرست جداول عنوان و شمارهصفحهجدول 2‑1 تأثیرپذیری یا پذیرفتاری مغناطیسی تعدادی از مواد پارامغناطیس.. 8جدول 2‑2 تأثیرپذیری یا پذیرفتاری مغناطیسی تعدادی از مواد دیامغناطیس.. 9جدول2‑3 برخی از کاربردهای پوشش نیکل.. 30جدول 2‑4 دو نمونه از حمامهای واتز.. 32جدول 2‑5 پارامترهای مستقل متغیر در الکترولیز پالسی و دانسیته جریان متوسط.. 38جدول3‑1 ترکیب حمام و شرایط آبکاری ضربانی نیکل.. 66جدول 3‑2 ترکیب حمام و شرایط آبکاری ضربانی مس.. 68 فهرست شکلها عنوانصفحهشکل 2‑1آرایش گشتاورهای مغناطیسی در مواد مغناطیسی. (a فرومغناطیس (b آنتیفرومغناطیس (c فریمغناطیس (d پارامغناطیس[15] 12شکل 2‑2نمایش حلقه پسماند مغناطیسی[13].. 13شکل 2‑3در هر دانه بردارهای مغناطش حوزهها در امتداد جهت آسان قرار دارند[13].. 14شکل 2‑4تصویر دیواره حوزههای مغناطیسی [13].. 16شکل 2‑5حرکت دیوارههای مغناطیسی و چرخش حوزهها با اعمال میدان[13].. 17شکل 2‑6 ارتباط نیروی وادارندگی مغناطیسی و اندازه ذرات[13] 18شکل 2‑7نمایشی از تغییر بعد مغناطیسی مثبت روی جسم کریستالی. الف) تغیر بعد مغناطیسی برابر با صفر ب) تغییر بعد مغناطیسی بزرگ مثبت در جهت آسان شبکه[13].. 23شکل 2‑8میدان دیمغناطش و توزیع قطبهای ناهمنام[13].. 25شکل 2‑9منحنی پسماند مواد مغناطیسی [13].. 27شکل 2‑10شکل موج عمومی جریان پالسی [26].. 34شکل 2‑11شکل موجهای جریان غیرساکن برای پالسهای تک قطبی و دو قطبی[26].. 35شکل2‑12طراحی ساده از سیستم نفوذی به دست آمده با جریان پالسی[26].. 40شکل3‑1تصویر شماتیکی از آبکاری الکتریکی در حضور میدان مغناطیسی.. 59شکل 4‑1تصویر الگوی پراش اشعه ایکس پوشش نانوساختاری الف) نیکل و ب) مس در غیاب میدان مغناطیسی.. 72شکل4‑2 آنالیز حاصل از پراش اشعه ایکس مربوط به پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها.. 75شکل 4‑3تصویر حاصل از الگوی پراش اشعهی ایکس پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها.. 77شکل 4‑4تصویر حاصل از الگوی پراش اشعهی ایکس پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی موازی بر سطح الکترودها.. 77شکل4‑5تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش بهدست آمده از حمام آبکاری نیکل بدون حضور میدان مغناطیسی.. 79شکل 4‑6 مورفولوژی سطح پوشش نیکل در (a بدون حضور ساخارین و (b حمام حاوی 5 گرم ساخارین و (c حمام حاوی 5 گرم ساخارین و [52].. 80شکل 4‑7 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش حاصل از حمام نیکل در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها.. 82شکل4‑8 تصویر شماتیک اعمال میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها و از آند به سمت کاتد.. 82شکل 4‑9 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش نیکل در حالتی که جهت خطوط میدان مغناطیسی از کاتد به سمت آند باشد 84شکل 4‑10 چگونگی نحوهی اعمال میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها و از کاتد به آند.. 84شکل 4‑11 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها.. 86شکل4‑12 تصویر شماتیک اعمال میدان مغناطیسی موازی سطح آند و کاتد.. 87شکل 4‑13 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها.. 88شکل 4‑14 چگونگی نحوهی اعمال میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها.. 88شکل 4‑15 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به پوشش مس در غیاب میدان مغناطیسی.. 91شکل 4‑16 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترود و از آند به کاتد 91شکل 4‑17 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترود و از کاتد به آند 92شکل4‑18 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها و از A به B... 92شکل 4‑19 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها و از B به A... 93شکل4‑20 تأثیر جهت اعمال خطوط میدان مغناطیسی نسبت به خطوط میدان الکتریکی بر سختی پوشش الف) نیکل ب) مس.. 95شکل 4‑21 تأثیر جهت اعمال خطوط میدان مغناطیسی نسبت به خطوط میدان الکتریکی بر زبری پوشش الف) نیکل ب) مس.. 98شکل 4‑23 منحنی پسماند پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها و در جهت آند به کاتد.. 102شکل 4‑24 منحنی هیسترزیس پوشش نیکل در حضور میدان موازی بر سطح الکترودها.. 103 1-1- مقدمه یکی از روشهای تولید پوششهای نانوساختاری، روش آبکاری الکتریکی است که ذرات در اثر اعمال جریان الکتریکی در پوشش قرار میگیرند[1]. فرآیند آبکاری الکتریکی روشی است که در آن نمونهی موردنظر بهوسیلهی لایههای چسبیده و نازک از فلز دیگر پوشش داده میشود تا ظاهر و یا خواص موردنظر آن بهتر شود. این فرآیند که شامل پوشش دادن یک فلز، آلیاژ و یا کامپوزیت بر روی فلزی دیگر با استفاده از جریان برق است، از بیش از صد سال پیش مورد توجه محققان قرار گرفته است و هدف ایجاد پوششی با ویژگیهای خاص از فلز است. با استفاده از این روش میتوان لایههای نازک از مرتبهی چند نانومتر هم تولید نمود[2].لایهنشانی یک فلز یا آلیاژ به وسیلهی جریان الکتریکی در حضور میدان مغناطیسی اعمالی بهعنوان الکترولیز مغناطیسی[1](ME) یا لایهنشانی الکترولیتی مغناطیسی[2] شناخته میشود[3]. در حال حاضر بررسی فصل مشترک بین خواص مغناطیسی مواد و الکتروشیمی یکی از زمینههای جذاب مورد مطالعه در علوم بین رشتهای است و با مطالعهی اثرات هر یک از این دو موضوع بر دیگری، میتوان به نتایج سودمندی دست یافت. به عنوان مثال در حین فرآیند آبکاری، میدان مغناطیسی میتواند برای افزایش نرخ لایهنشانی گونههای مغناطیسی و غیرمغناطیسی بهکارگرفته شود[4]. هنگامی که میدان مغناطیسی بهطور موازی با سطح الکترودها بر یک پیل الکتروشیمیایی وارد میشود، نیرویی به نام نیروی لورنتس عمود بر چگالی جریان و میدان مغناطیسی بر تمامی ذرات بارداری که در محلول الکترولیت حرکت میکنند وارد میشود و بر خواص لایههای ساختهشده اثر میگذارد. تأثیر نیروی اعمالی بر مواد مختلف متفاوت است و بسته به اینکه فلز آبکاری شده مغناطیسی و یا غیرمغناطیسی باشد، نتایج متفاوتی از اعمال میدان میتوان بهدست آورد[3،4]. ازجمله ویژگیهای بررسی شده نیز میتوان به ریختشناسی سطح، ساختار بلوری و همچنین جوانهزنی در حضور میدان مغناطیسی اشارهکرد. میدان مغناطیسی خارجی همچنین میتواند بر فرآیند آبکاری الکتریکی آلیاژها نیز اثرگذار باشد[6]. بهطور مثال برای آلیاژ نیکل-آهن ترکیب آلیاژ با تغییر چگالی شار مغناطیسی تغییر میکند[7]. همچنین ریختشناسی، زبری، جهت کریستالوگرافی لایههای پوشش دادهشده[7] و خواص مغناطیسی این آلیاژ[5] نیز تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار میگیرد. با این وجود ویژگیهای بسیاری از جمله خواص مغناطیسی لایههای نازک مغناطیسی و غیرمغناطیسی تولیدشده در ابعاد نانویی با استفاده از این روش هنوز بهطور کامل مشخص نیست که این امر باعث ایجاد انگیزه در محققان و دانشمندان رشتههای فیزیک، شیمی و علم و مهندسی مواد برای مطالعه در این زمینه شده است.فرآیندهای الکتروشیمیایی به خاطر توانایی قابل توجهشان نسبت به سایر روشها از قبیل پوششدهی از بخار فیزیکی (PVD) و پوششدهی از بخار شیمیایی (CVD) در ایجاد ساختارهای یکنواخت و بدون حفره، برای تولید پوشش مس استفاده میشوند. در اکثر موارد مشاهده شده است که ریزساختار پوششهای مس بهراحتی در دمای اتاق تبلور مجدد مییابند که منجر به ایجاد مشکلات اساسی در ارتباط با خواص الکترونیکی این پوششها میشود. تولید و ایجاد میدان مغناطیسی میتواند یک روش امیدبخش برای کنترل منحصربهفرد میکروساختار سطح باشد[8]. با انجام آبکاری در حضور میدان مغناطیسی جریان هیدرودینامیکی مغناطیسی[3] در محلول الکترولیت بهوسیلهی برهمکنش الکترومغناطیسی که جریان فارادی و میدان مغناطیسی است القا میشود. محققان زیادی به بررسی تأثیر جریان هیدرودینامیکی مغناطیسی بر خواص میکروساختاری سطح پوششهای مس آبکاریشده و واکنش الکتروشیمیایی پرداختهاند که از آنجمله میتوان به تحقیقات هیندز[4] و همکاران[9] اشاره کرد که نشان دادند در حضور میدان مغناطیسی کوچکتر از 0.5 تسلا تغیر قابلتوجهی چه در ریختشناسی سطح و چه در بافت پوشش ایجاد نمیشود. همچنین با افزایش میدان مغناطیسی تا میزان 0.6 تسلا تأثیر میدان مغناطیسی بر فرآیند آبکاری الکتریکی مستقل از جهت میدان و نحوهی قرارگیری الکترود است. با این حال آبکاری الکتریکی مس در حضور میدان مغناطیسی بهطور سیستماتیک بررسی نشدهاست که دلیل آن میتواند به پذیرفتاری مغناطیسی بسیار کوچک مولی برگردد. لذا پتانسیل مغناطیسی در یک میدان ثابت) که c غلظت، نفوذپذیری مغناطیسی مولی یونی و نفوذپذیری فضای آزاد است( بسیار کوچک و قابل چشمپوشی در مقایسه با اثر هیدرودینامیکی مغناطیسی است.تعدادی تحقیق نیز در مورد تأثیر میدان مغناطیسی بر آبکاری الکتریکی نیکل وجود دارد. بر اساس مطالعات مربوط به بازتاب الکترونهای تفرق یافته پرانرژی (RHEED) نیکل، آهن و کبالت یانگ[5] گزارش داد که یک میدان مغناطیسی اعمالی اثر ناچیزی بر جهت اصلی الکترونها دارد. اما افزایش در زبری سطح در اثر اعمال میدان عمود بر سطح الکترودها مشاهده شد[10]. بریلاس[6] و همکاران[11] بیان کردند که اعمال میدان مغناطیسی درحین فرآیند آبکاری الکتریکی نیکل چه بهصورت موازی و چه عمود بر سطح الکترودها، منجر به افزایش تراکم دانههای نیکل و رشد با اندازه و شکل هندسی منظمتر میشود و نتیجه گرفتند که ریختشناسی سطح به شدت تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار میگیرد.
بررسی تأثیر میدان مغناطیسی بر آبکاری الکتریکی فلزات مغناطیسی و غیر مغناطیسی نانوساختاری word
کلمات کلیدی: فلزات نانوساختاری، آبکاری الکتریکی ضربانی، میدان مغناطیسی، ریخت شناسی پوشش. فهرست مطالب1- فصل اول.. 11-1- مقدمه.. 22- فصل دوم.. 62-1- تقسیم بندی مواد از لحاظ خاصیت مغناطیسی.. 72-1-1- مواد پارامغناطیس.. 72-1-2- مواد دیامغناطیس.. 82-1-3- مواد فرومغناطیس.. 92-1-4- مواد پاد فرومغناطیس.. 102-1-5- مواد فری مغناطیس.. 112-2- حلقه پسماند.. 122-3- حوزه مغناطیسی.. 142-3-1- دیواره حوزههای مغناطیسی.. 152-3-2- حرکت و ضخامت دیوارههای مغناطیسی.. 162-4- مغناطش در ابعاد کوچک.. 172-5- سوپرپارامغناطیس در ذرات کوچک.. 192-6- وادارندگی در ذرات تک حوزه.. 202-7- مکانیزمهای مؤثر بر وادارندگی مغناطیسی.. 202-8- ناهمسانگردی مغناطیسی.. 212-8-1- ناهمسانگردی کریستالی.. 212-8-2- ناهمسانگردی تنش.. 222-8-3- ناهمسانگردی شکل.. 242-9- مواد مغناطیسی سخت و نرم.. 262-9-1- مواد مغناطیس سخت.. 262-9-2- مواد مغناطیس نرم.. 272-10- آبکاری نیکل.. 282-10-1- تاریخچه آبکاری الکتریکی.. 282-10-2- مشخصات پوشش نیکل.. 292-10-3-کاربردهای پوشش نیکل.. 302-10-4- حمامهای پوششدهی نیکل.. 312-11- آبکاری الکتریکی پالسی.. 332-11-1- انواع شکل های موج های جریان پالسی.. 342-11-2- مکانیزم.. 362-11-3- مزایای روشهای پالسی و پالسی معکوس.. 362-11-4- پارامترهای جریان پالسی و پالسی معکوس.. 372-11-5- تاثیر جریان پالسی بر روی خواص رسوب.. 392-11-6- جریان پالسی و چرخهی کاری.. 402-11-7- جریان پالسی و مصرف انرژی.. 412-11-8- بررسی پارامترهای موثر بر خواص پوشش.. 412-11-9- انواع جریان (مستقیم، پالسی و معکوس).. 412-11-10- تأثیر دانسیته جریان.. 432-11-11- مدت زمان پوششدهی.. 442-11-12- دمای الکترولیت.. 452-11-13- جنس کاتد.. 462-11-14- افزودنی ها.. 462-11-14-1- انواع افزودنی ها.. 472-11-14-2- افزودنی های آنیونی.. 482-11-14-3- افزودنی های غیر یونی.. 482-11-14-4- افزودنی های کاتیونی.. 492-11-14-5- افزودنی های مورد استفاده در الکترولیز نیکل 492-11-15- تأثیر ترکیب شیمیایی حمام.. 512-11-16- مکانیزمهای لایه نشانی.. 512-12- پوششهای نانوساختار.. 532-13- آبکاری الکتریکی در حضور میدان مغناطیسی.. 543- فصل سوم.. 573-1- مقدمه.. 583-2- تجهیزات و مواد مورد استفاده.. 593-2-1- تجهیزات مورد استفاده.. 593-2-1-1- کاتد.. 593-2-1-2- آند.. 603-2-1-3- پیل آبکاری.. 603-2-1-4- منبع تغذیه تولید جریان پالسی.. 613-2-1-5- مولتی متر دیجیتالی.. 613-2-1-6- اسیلوسکوپ.. 613-2-1-7- pHمتر.. 623-2-1-8- ترازوی دیجیتالی.. 623-2-1-9- همزن مغناطیسی.. 623-2-1-10- کنترل کننده دما (temperature controller)623-2-1-11- دستگاه خشک کن.. 633-2-1-12- وسایل و تجهیزات متالوگرافی.. 633-2-1-13- وسایل اولیه آزمایشگاهی.. 633-2-2- مواد مورد استفاده.. 633-3- آماده سازی.. 643-3-1- آند.. 653-4- حمام آبکاری و انتخاب شرایط آبکاری پوشش نانوکریستالی نیکل.. 653-5- نحوهی بررسی خواص و ویژگیهای پوشش نانوساختاری نیکل 673-6- حمام آبکاری و انتخاب شرایط آبکاری پوشش نانوکریستالی مس.. 683-7- نحوهی بررسی خواص و ویژگیهای پوشش نانوساختاری مس 694- فصل چهارم.. 704-1- پوششهای نانوساختاری نیکل و مس.. 714-2- بررسی تأثیر میدان مغناطیسی بر ساختار بلوری پوششهای نانوساختاری نیکل و مس.. 734-2-1- اطلاعات بهدست آمده از طیف XRD پوشش نیکل نانوساختاری در حضور میدان عمود بر سطح الکترودها 734-2-2- اطلاعات به دست آمده از طیف XRD پوشش نانوساختاری مس.. 754-3- مورفولوژی پوشش نانوکریستالی.. 784-3-1- بررسی و مقایسهی مورفولوژی پوشش نیکل نانوساختار در غیاب و حضور میدان مغناطیسی.. 784-3-2- بررسی و مقایسهی مورفولوژی پوشش مس در غیاب و حضور میدان مغناطیسی.. 894-3-3- سختی پوششهای نانوکریستالی نیکل و مس.. 934-3-4- زبری پوشش نانوکریستالی نیکل و مس.. 964-4- بررسی خاصیت مغناطیسی.. 984-4-1- مقدمه.. 984-4-2- اندازهگیری خواص مغناطیسی پوشش نیکل نانوساختار در غیاب میدان مغناطیسی.. 994-4-3- اندازهگیری خواص پوشش نیکل نانوساختار در حضور میدان مغناطیسی.. 1015- فصل پنجم.. 1055-1- نتیجه گیری.. 1065-1-1- پوشش نانوساختاری نیکل در غیاب و حضور میدان مغناطیسی.. 1065-1-2- پوشش نانوساختاری مس در غیاب و حضور میدان مغناطیسی 1075-2- پیشهادها.. 1086- مراجع.. 109 فهرست جداول عنوان و شمارهصفحهجدول 2‑1 تأثیرپذیری یا پذیرفتاری مغناطیسی تعدادی از مواد پارامغناطیس.. 8جدول 2‑2 تأثیرپذیری یا پذیرفتاری مغناطیسی تعدادی از مواد دیامغناطیس.. 9جدول2‑3 برخی از کاربردهای پوشش نیکل.. 30جدول 2‑4 دو نمونه از حمامهای واتز.. 32جدول 2‑5 پارامترهای مستقل متغیر در الکترولیز پالسی و دانسیته جریان متوسط.. 38جدول3‑1 ترکیب حمام و شرایط آبکاری ضربانی نیکل.. 66جدول 3‑2 ترکیب حمام و شرایط آبکاری ضربانی مس.. 68 فهرست شکلها عنوانصفحهشکل 2‑1آرایش گشتاورهای مغناطیسی در مواد مغناطیسی. (a فرومغناطیس (b آنتیفرومغناطیس (c فریمغناطیس (d پارامغناطیس[15] 12شکل 2‑2نمایش حلقه پسماند مغناطیسی[13].. 13شکل 2‑3در هر دانه بردارهای مغناطش حوزهها در امتداد جهت آسان قرار دارند[13].. 14شکل 2‑4تصویر دیواره حوزههای مغناطیسی [13].. 16شکل 2‑5حرکت دیوارههای مغناطیسی و چرخش حوزهها با اعمال میدان[13].. 17شکل 2‑6 ارتباط نیروی وادارندگی مغناطیسی و اندازه ذرات[13] 18شکل 2‑7نمایشی از تغییر بعد مغناطیسی مثبت روی جسم کریستالی. الف) تغیر بعد مغناطیسی برابر با صفر ب) تغییر بعد مغناطیسی بزرگ مثبت در جهت آسان شبکه[13].. 23شکل 2‑8میدان دیمغناطش و توزیع قطبهای ناهمنام[13].. 25شکل 2‑9منحنی پسماند مواد مغناطیسی [13].. 27شکل 2‑10شکل موج عمومی جریان پالسی [26].. 34شکل 2‑11شکل موجهای جریان غیرساکن برای پالسهای تک قطبی و دو قطبی[26].. 35شکل2‑12طراحی ساده از سیستم نفوذی به دست آمده با جریان پالسی[26].. 40شکل3‑1تصویر شماتیکی از آبکاری الکتریکی در حضور میدان مغناطیسی.. 59شکل 4‑1تصویر الگوی پراش اشعه ایکس پوشش نانوساختاری الف) نیکل و ب) مس در غیاب میدان مغناطیسی.. 72شکل4‑2 آنالیز حاصل از پراش اشعه ایکس مربوط به پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها.. 75شکل 4‑3تصویر حاصل از الگوی پراش اشعهی ایکس پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها.. 77شکل 4‑4تصویر حاصل از الگوی پراش اشعهی ایکس پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی موازی بر سطح الکترودها.. 77شکل4‑5تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش بهدست آمده از حمام آبکاری نیکل بدون حضور میدان مغناطیسی.. 79شکل 4‑6 مورفولوژی سطح پوشش نیکل در (a بدون حضور ساخارین و (b حمام حاوی 5 گرم ساخارین و (c حمام حاوی 5 گرم ساخارین و [52].. 80شکل 4‑7 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش حاصل از حمام نیکل در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها.. 82شکل4‑8 تصویر شماتیک اعمال میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها و از آند به سمت کاتد.. 82شکل 4‑9 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش نیکل در حالتی که جهت خطوط میدان مغناطیسی از کاتد به سمت آند باشد 84شکل 4‑10 چگونگی نحوهی اعمال میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها و از کاتد به آند.. 84شکل 4‑11 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها.. 86شکل4‑12 تصویر شماتیک اعمال میدان مغناطیسی موازی سطح آند و کاتد.. 87شکل 4‑13 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها.. 88شکل 4‑14 چگونگی نحوهی اعمال میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها.. 88شکل 4‑15 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به پوشش مس در غیاب میدان مغناطیسی.. 91شکل 4‑16 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترود و از آند به کاتد 91شکل 4‑17 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترود و از کاتد به آند 92شکل4‑18 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها و از A به B... 92شکل 4‑19 تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی پوشش مس در حضور میدان مغناطیسی موازی سطح الکترودها و از B به A... 93شکل4‑20 تأثیر جهت اعمال خطوط میدان مغناطیسی نسبت به خطوط میدان الکتریکی بر سختی پوشش الف) نیکل ب) مس.. 95شکل 4‑21 تأثیر جهت اعمال خطوط میدان مغناطیسی نسبت به خطوط میدان الکتریکی بر زبری پوشش الف) نیکل ب) مس.. 98شکل 4‑23 منحنی پسماند پوشش نیکل در حضور میدان مغناطیسی عمود بر سطح الکترودها و در جهت آند به کاتد.. 102شکل 4‑24 منحنی هیسترزیس پوشش نیکل در حضور میدان موازی بر سطح الکترودها.. 103 1-1- مقدمه یکی از روشهای تولید پوششهای نانوساختاری، روش آبکاری الکتریکی است که ذرات در اثر اعمال جریان الکتریکی در پوشش قرار میگیرند[1]. فرآیند آبکاری الکتریکی روشی است که در آن نمونهی موردنظر بهوسیلهی لایههای چسبیده و نازک از فلز دیگر پوشش داده میشود تا ظاهر و یا خواص موردنظر آن بهتر شود. این فرآیند که شامل پوشش دادن یک فلز، آلیاژ و یا کامپوزیت بر روی فلزی دیگر با استفاده از جریان برق است، از بیش از صد سال پیش مورد توجه محققان قرار گرفته است و هدف ایجاد پوششی با ویژگیهای خاص از فلز است. با استفاده از این روش میتوان لایههای نازک از مرتبهی چند نانومتر هم تولید نمود[2].لایهنشانی یک فلز یا آلیاژ به وسیلهی جریان الکتریکی در حضور میدان مغناطیسی اعمالی بهعنوان الکترولیز مغناطیسی[1](ME) یا لایهنشانی الکترولیتی مغناطیسی[2] شناخته میشود[3]. در حال حاضر بررسی فصل مشترک بین خواص مغناطیسی مواد و الکتروشیمی یکی از زمینههای جذاب مورد مطالعه در علوم بین رشتهای است و با مطالعهی اثرات هر یک از این دو موضوع بر دیگری، میتوان به نتایج سودمندی دست یافت. به عنوان مثال در حین فرآیند آبکاری، میدان مغناطیسی میتواند برای افزایش نرخ لایهنشانی گونههای مغناطیسی و غیرمغناطیسی بهکارگرفته شود[4]. هنگامی که میدان مغناطیسی بهطور موازی با سطح الکترودها بر یک پیل الکتروشیمیایی وارد میشود، نیرویی به نام نیروی لورنتس عمود بر چگالی جریان و میدان مغناطیسی بر تمامی ذرات بارداری که در محلول الکترولیت حرکت میکنند وارد میشود و بر خواص لایههای ساختهشده اثر میگذارد. تأثیر نیروی اعمالی بر مواد مختلف متفاوت است و بسته به اینکه فلز آبکاری شده مغناطیسی و یا غیرمغناطیسی باشد، نتایج متفاوتی از اعمال میدان میتوان بهدست آورد[3،4]. ازجمله ویژگیهای بررسی شده نیز میتوان به ریختشناسی سطح، ساختار بلوری و همچنین جوانهزنی در حضور میدان مغناطیسی اشارهکرد. میدان مغناطیسی خارجی همچنین میتواند بر فرآیند آبکاری الکتریکی آلیاژها نیز اثرگذار باشد[6]. بهطور مثال برای آلیاژ نیکل-آهن ترکیب آلیاژ با تغییر چگالی شار مغناطیسی تغییر میکند[7]. همچنین ریختشناسی، زبری، جهت کریستالوگرافی لایههای پوشش دادهشده[7] و خواص مغناطیسی این آلیاژ[5] نیز تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار میگیرد. با این وجود ویژگیهای بسیاری از جمله خواص مغناطیسی لایههای نازک مغناطیسی و غیرمغناطیسی تولیدشده در ابعاد نانویی با استفاده از این روش هنوز بهطور کامل مشخص نیست که این امر باعث ایجاد انگیزه در محققان و دانشمندان رشتههای فیزیک، شیمی و علم و مهندسی مواد برای مطالعه در این زمینه شده است.فرآیندهای الکتروشیمیایی به خاطر توانایی قابل توجهشان نسبت به سایر روشها از قبیل پوششدهی از بخار فیزیکی (PVD) و پوششدهی از بخار شیمیایی (CVD) در ایجاد ساختارهای یکنواخت و بدون حفره، برای تولید پوشش مس استفاده میشوند. در اکثر موارد مشاهده شده است که ریزساختار پوششهای مس بهراحتی در دمای اتاق تبلور مجدد مییابند که منجر به ایجاد مشکلات اساسی در ارتباط با خواص الکترونیکی این پوششها میشود. تولید و ایجاد میدان مغناطیسی میتواند یک روش امیدبخش برای کنترل منحصربهفرد میکروساختار سطح باشد[8]. با انجام آبکاری در حضور میدان مغناطیسی جریان هیدرودینامیکی مغناطیسی[3] در محلول الکترولیت بهوسیلهی برهمکنش الکترومغناطیسی که جریان فارادی و میدان مغناطیسی است القا میشود. محققان زیادی به بررسی تأثیر جریان هیدرودینامیکی مغناطیسی بر خواص میکروساختاری سطح پوششهای مس آبکاریشده و واکنش الکتروشیمیایی پرداختهاند که از آنجمله میتوان به تحقیقات هیندز[4] و همکاران[9] اشاره کرد که نشان دادند در حضور میدان مغناطیسی کوچکتر از 0.5 تسلا تغیر قابلتوجهی چه در ریختشناسی سطح و چه در بافت پوشش ایجاد نمیشود. همچنین با افزایش میدان مغناطیسی تا میزان 0.6 تسلا تأثیر میدان مغناطیسی بر فرآیند آبکاری الکتریکی مستقل از جهت میدان و نحوهی قرارگیری الکترود است. با این حال آبکاری الکتریکی مس در حضور میدان مغناطیسی بهطور سیستماتیک بررسی نشدهاست که دلیل آن میتواند به پذیرفتاری مغناطیسی بسیار کوچک مولی برگردد. لذا پتانسیل مغناطیسی در یک میدان ثابت) که c غلظت، نفوذپذیری مغناطیسی مولی یونی و نفوذپذیری فضای آزاد است( بسیار کوچک و قابل چشمپوشی در مقایسه با اثر هیدرودینامیکی مغناطیسی است.تعدادی تحقیق نیز در مورد تأثیر میدان مغناطیسی بر آبکاری الکتریکی نیکل وجود دارد. بر اساس مطالعات مربوط به بازتاب الکترونهای تفرق یافته پرانرژی (RHEED) نیکل، آهن و کبالت یانگ[5] گزارش داد که یک میدان مغناطیسی اعمالی اثر ناچیزی بر جهت اصلی الکترونها دارد. اما افزایش در زبری سطح در اثر اعمال میدان عمود بر سطح الکترودها مشاهده شد[10]. بریلاس[6] و همکاران[11] بیان کردند که اعمال میدان مغناطیسی درحین فرآیند آبکاری الکتریکی نیکل چه بهصورت موازی و چه عمود بر سطح الکترودها، منجر به افزایش تراکم دانههای نیکل و رشد با اندازه و شکل هندسی منظمتر میشود و نتیجه گرفتند که ریختشناسی سطح به شدت تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار میگیرد.