واژههای کلیدی: باروری، ایده آل های باروری، زنان، نظریه ی رفتار برنامه ریزی شده، شهرستان مهرفهرست مطالبفصل اول:کلیات1-1- مقدمه.. 11-2- بیان مسأله.. 51-3- اهمیت و ضرورت.. 61-4- اهداف تحقیق.. 81-4-1- هدف کلی.. 81-4-2- اهداف جزئی.. 8 فصل دوم: پیشینه تحقیق2- 1- تحقیقات داخلی.. 102-2- تحقیقات خارجی.. 19 فصل سوم: مبانی نظری3-1- نظریهها و مدلهای باروری.. 303-1-1- تئوری انتقال جمعیتی.. 303-1-2- تئوری زیستی باروری.. 313-1-3- تئوریهای اقتصادی باروری.. 313-1-3-1- نظریه لیبنشتاین.. 323-1- 3-2- نظریه بکر.. 33عنوان صفحه 3-1-3-3- نظریه جریان ثروت بین نسلی.. 333-1-4- تئوریهای اقتصادی- اجتماعی باروری.. 343-1-5- تئوریهای اجتماعی- فرهنگی باروری............... 353-1-6- مدل متغیرهای بینابین.. 353-1-7- مدل جامعهشناختی باروری.. 363-1- 8- تئوری رفتار برنامهریزی شده.. 363-2- چارچوب نظری.. 413-3- اجزای تئوری رفتار برنامهریزی شده.. 383-3-1- گرایش و نگرش نسبت به رفتار.. 383-3-2- هنجارهای ذهنی یا فشارهای اجتماعی.. 383-3-3- کنترل رفتاری درک شده.. 393-3-4- قصد رفتاری.. 393-3-5- رفتار.. 403-4- مدل مفهومی و تجربی تحقیق.. 423-5- فرضیههای تحقیق.. 44 فصل چهارم: روش شناسی4-1- روش و تکنیک تحقیق.. 464-2- ابزار جمعآوری اطلاعات.. 464-3- جامعه آماری و واحد تحلیل.. 474-4- حجم نمونه و شیوه نمونهگیری.. 474-5- پایایی ابزار سنجش.. 484-6- تکنیکهای آماری تحلیل دادهها.. 484-7- تعاریف متغیرها.. 494-7-1- متغیرهای مستقل.. 49عنوان صفحه 4-7-2- متغیرهای بینابین.. 524-7-3- متغیر وابسته.. 53 فصل پنجم: تجزیه و تحلیل دادهها.. 555-1- آمار توصیفی.. 555 -2- آمار استنباطی.. 715-2-1- بررسی فرضیهها.. 715-2-2- تحلیلهای چند متغیره.. 805-2-2-1- نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره.. 805-2-2-2- مدل تحلیل مسیر.. 82 فصل ششم: بحث و نتیجهگیری6-1- پیشنهادات.. Error! Bookmark not defined.6-2- محدودیتها.. 95Error! Bookmark not defined. فهرست منابعمنابع فارسی.. 96منابع انگلیسی.. 100فهرست جداولعنوان صفحهجدول 1-1 تحولات شاخصهای باروری و خانوار در ایران (1390- 1355) .................................................................. 4جدول 4-1 ضریب آلفای کرونباخ مقیاسهای پرسشنامه ................................................................................................... 47جدول 5-1-1 توزیع فراوانی و درصدی سن پاسخگویان ..................................................................................................... 55جدول 5-1-2 توزیع فراوانی و درصدی سن پاسخگویان در اولین ازدواج ....................................................................... 55جدول 5-1-3 توزیع فراوانی و درصدی مدت زمان ازدواج پاسخگویان ............................................................................ 56جدول 5-1-4 توزیع فراوانی و درصدی بعد خانوار پاسخگویان ......................................................................................... 57جدول 5-1-5 توزیع فراوانی و درصدی تعداد خواهر و برادر پاسخگویان ........................................................................ 57جدول 5-1-6 توزیع فراوانی و درصدی وضعیت اشتغال پاسخگویان ................................................................................ 58جدول 5-1-7 توزیع فراوانی و درصدی درآمد ماهیانه خانواده پاسخگویان .................................................................... 59جدول 5-1-8 توزیع فراوانی و درصدی میزان بهرهمندی پاسخگویان از تسهیلات ...................................................... 60جدول 5-1-9 توزیع فراوانی و درصدی تحصیلات پاسخگویان .......................................................................................... 61جدول 5-1-10 توزیع فراوانی و درصدی میزان مطالعه پاسخگویان ................................................................................. 62جدول 5-1-11 توزیع فراوانی و درصدی طبقه اجتماعی پاسخگویان .............................................................................. 62جدول 5-1-12 توزیع فراوانی و درصدی میزان استفاده پاسخگویان از وسایل ارتباط جمعی .................................... 63جدول 5-1-13 توزیع فراوانی و درصدی میزان آگاهی پاسخگویان از روشهای جلوگیری از حاملگی .................... 64جدول 5-1-14 توزیع فراوانی و درصدی ترجیح جنسی از بین 3 فرزند در بین پاسخگویان ..................................... 65جدول 5-1-15 توزیع فراوانی و درصدی ترجیح جنسی فرزند در بین پاسخگویان ...................................................... 65جدول 5-1-16 آمارههای توصیفی نمره مقیاس میزان گرایش مذهبی .......................................................................... 65جدول 5-1-17 سطوح میزان گرایش مذهبی زنان مورد مطالعه ...................................................................................... 66جدول 5-1-18 آمارههای توصیفی نمره مقیاس نگرش نسبت به نقشهای جنسیتی .................................................. 66عنوان صفحه جدول 5-1-19 سطوح نگرش نسبت به نقشهای جنسیتی .............................................................................................. 67جدول 5-1-20 آمارههای توصیفی نمره مقیاس نگرش نسبت به فرزند .......................................................................... 68جدول 5-1-21 سطوح نگرش نسبت به فرزند در بین زنان مورد مطالعه ........................................................................ 69جدول 5-1-22 آمارههای توصیفی نمره مقیاس هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند ...................................................... 69جدول 5-1-23 توزیع فراوانی و درصدی طبقههای مختلف هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند ................................. 70جدول 5-1-24 آمارههای توصیفی نمره مقیاس کنترل درک شده بر روی داشتن فرزند ........................................... 71جدول 5-1-25 سطوح کنترل درک شده زنان مورد مطالعه بر روی داشتن فرزند ...................................................... 71جدول 5-1-26 توزیع فراوانی و درصدی تعداد ایدهآل فرزند از نظر پاسخگویان .......................................................... 71جدول 5-2-1 نتایج ضریب همبستگی سن پاسخگو و تعداد ایدهآل فرزند .................................................................... 72جدول 5-2-2 نتایج ضریب همبستگی سن ازدواج پاسخگو و تعداد ایدهآل فرزند ........................................................ 73جدول 5-2-3 نتایج ضریب همبستگی مدت زمان ازدواج پاسخگو و تعداد ایدهآل فرزند ............................................ 73جدول 5-2-4 نتایج ضریب همبستگی بعد خانوار و تعداد ایدهآل فرزند ......................................................................... 73جدول 5-2-5 نتایج ضریب همبستگی تعداد خواهر و برادر پاسخگو و تعداد ایدهآل فرزند ........................................ 74جدول 5-2-6 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب وضعیت اشتغال ....................................................... 74جدول 5-2-7 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب میزان درآمد ............................................................. 75جدول 5-2-8 نتایج ضریب میزان بهرهمندی از تسهیلات و تعداد ایدهآل فرزند ........................................................... 75جدول 5-2-9 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب میزان تحصیلات ...................................................... 76جدول 5-2-10 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب میزان مطالعه ........................................................ 76جدول 5-2-11 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب طبقه اجتماعی ..................................................... 77جدول 5-2-12 نتایج ضریب همبستگی میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی و تعداد ایدهآل فرزند ................... 77جدول 5-2-13 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب میزان آگاهی از روشهای جلوگیری از حاملگی ............................................................................................................................................................................................................ 78جدول 5-2-14 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب ترجیح جنسی فرزند ........................................... 78جدول 5-2-15 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب میزان گرایش مذهبی ......................................... 78جدول 5-2-16 نتایج تحلیل واریانس تعداد ایدهآل فرزند برحسب نگرش نسبت به نقشهای جنسیتی ................ 79جدول 5-2-17 نتایج ضریب همبستگی نگرش نسبت به فرزند و تعداد ایدهآل فرزند ................................................ 80عنوان صفحه جدول 5-2-18 نتایج ضریب همبستگی هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند و تعداد ایدهآل فرزند ............................. 80جدول 5-2-19 نتایج ضریب همبستگی میزان کنترل اقتصادی درک شده و تعداد ایدهآل فرزند ........................... 81جدول 5-2-20 نتایج رگرسیون گام به گام تعداد ایدهآل فرزند ....................................................................................... 82جدول 5-2-21 ضرایب رگرسیونی متغیرهای تأثیرگذار بر شاخص هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند .................... 84جدول 5-2-22 ضرایب رگرسیونی متغیرهای تأثیرگذار بر شاخص میزان کنترل درک شده برای داشتن فرزند ...85جدول 5-2-23 میزان تأثیر مستقیم، غیر مستقیم و کل متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته تعداد ایدهآل فرزند...87جدول 6-1 نتایج آزمون فرضیههای تحقیق ........................................................................................................................... 95فهرست نمودارهاعنوان صفحهنمودار 3-1: مدل کلی تئوری رفتار برنامهریزی شده .......................................................................................................... 40نمودار 3-2: مدل مفهومی تحقیق ............................................................................................................................................ 41نمودار 3-3 مدل تجربی تحقیق ................................................................................................................................................ 42نمودار 5-1 تحلیل مسیر ............................................................................................................................................................. 86فصل اوّلامروزه جغرافیای اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی جهان تحولات شگرفی را تجربه میکند. در این میان، تحولات جمعیتی در بین موضوعات انسانی، فنی و علمی به عنوان یک عامل مشترک اهمیت بسزایی دارد. بسیاری از متخصصان معتقدند که جمعیت و تحولات آن در طراحی برنامههای توسعه، متغیری کلیدی و مهم است. اثرات متغیرهای جمعیتی بر سایر متغیرهای اقتصادی و اجتماعی از جمله رشد اقتصادی، امنیت، محیط زیست و ... اهمیت توجه به این گونه متغیرها را دو چندان میکند. در بسیاری از سیاستگذاریها و برنامهریزیهای توسعه، مهمترین متغیری که به عنوان مبنای محاسبات در نظر گرفته میشود، جمعیت و دگرگونیهای آن در گذشته، حال و آینده است (مشفق و همکاران، 1391).جمعیت و ابعاد آن، نقطهی مرکزی هر نظام اجتماعی محسوب میشود. تحولات جمعیتی، تقریباً تمام جنبههای زندگی انسان و جهان پیرامون وی را تحت تأثیر قرار میدهد و اثرات متعددی بر خردهنظامهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی وارد میکند و منشأ تحولات چشمگیری در این حوزهها میشود. در مقابل، جمعیت نیز متأثر از تحولات نظام اجتماعی، سیاستها و برنامههای توسعه است. این ارتباط تعاملی جمعیت و جامعه، در چارچوبی مفهومی- تحلیلی تحت عنوان «جمعیت، توسعه و برنامهریزی» مطرح شده و گسترش یافته است (صادقی، 1388). این چارچوب هر چند از موضوعات قدیمی اندیشه و دانش جمعیتشناسی محسوب میشود، اما در دوران معاصر از پویایی خاصی برخوردار بوده و همواره بر اهمیت علمی و کاربردی آن افزوده شده است (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، 1390).ایران همانند بسیاری از کشورهای دنیا بعد از جنگ جهانی دوم، مراحل انتقال جمعیتی را با کاهش اساسی و مستمر مرگ و میر آغاز کرد. در فاصلهی سالهای 1330 تا 1360، ایران با رشد جمعیت بیسابقه و شتابان مواجه بود. به طوری که میانگین رشد سالانهی جمعیت در این چهار دهه، به رقمی حدود 3 درصد رسید. رشد سالانهی 3 درصد سبب شد جمعیت ایران از رقمی کمتر از 19 میلیون نفر در سال 1335 به رقمی نزدیک به 50 میلیون نفر در سال 1365 برسد و در سال 1390 به حدود 75 میلیون نفر افزایش یابد. پیشرفت بهداشت و گسترش آن و به تبع آن کاهش میزانهای مرگ و میر، به ویژه مرگ و میر نوزادان و اطفال، نقشی اساسی و تعیین کننده در شتاب رشد جمعیت ایران داشته است (مشفق و همکاران، 1391).روند رشد جمعیت ایران از گذشته تا به حال نشان میدهد که متوسط میزان رشد سالانهی جمعیت در دههی 1345- 1335 برابر با 1/3 درصد در سال بوده است، لیکن در دههی پس از آن یعنی در فاصلهی سالهای 1355-1345 با کاهش روبرو شد و به میزان رشد جمعیت 71/2 درصد در سال رسید. در دههی 1365- 1355 به سبب تحولات سیاسی- اجتماعی این دهه، میزان رشد جمعیت کشور به 9/3 درصد در سال افزایش یافت (مشفق و حسینی، 1391).بدون شک، باروری یکی از مهمترین مؤلفههای تحولات جمعیتی در هر کشور است و از اینرو، سیاستهای جمعیتی در دنیا به طور عمده حول محور کاهش یا افزایش باروری اعمال میشود (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، 1390).پس از انجام سرشماری 1365 و وقوف به جمعیت 50 میلیونی کشور و از آن مهمتر وقوف به روند بیسابقهی رشد شتابان جمعیت، دولت و دستگاههای برنامهریزی، لزوم اتخاذ سیاستهایی در جهت تعدیل میزان رشد جمعیت از طریق تشویق و ترغیب برنامههای تنظیم خانواده و کاهش سطح زاد و ولد را اجتنابناپذیر دانستند؛ به طوری که از سال 1367، این سیاستها در متن اولین برنامهی توسعهی اقتصادی و اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی قرار گرفت (امانی، 1380). خانوادهها و زوجين نیز به دلیل آشنايي قبلي با برنامه‌هاي تنظيم خانواده، توجه به بهداشت و آموزش فرزندان و به طور كلي توسعهخواهي و توجه به كيفيت زندگي، از برنامه‌هاي تنظيم خانواده و تحديد مواليد استقبال كردند.بدین ترتیب، برنامهریزی، مساعدت دولت، آمادگی و استقبال خانوادهها و زوجین در دههی 1370، سطح باروری را در ایران با سرعتی استثنایی که در سطح بینالمللی کمسابقه و شاید هم بیسابقه بود، کاهش داد (کلانتری و همکاران، 1385).در دههی دوم انقلاب، موفقیتهای چشمگیر برنامهی تنظیم خانواده در کشور باعث کاهش نرخ موالید و کنترل جمعیت شد. در این دهه، نرخ رشد جمعیت از 9/3 درصد در دههی 1365- 1355 به 96/1 درصد در دههی 1375- 1365 کاهش یافت و در دههی 1385- 1375 به نرخ رشد 61/1 درصد رسید (مشفق و حسینی، 1391).کاهش باروری در همهی استانهای کشور صورت گرفته و با وجود زمینههای متفاوت اقتصادی- اجتماعی، شباهتهای زیادی از نظر جمعیتشناختی در بین آنها مشاهده میشود. هر چند هنوز سطح و الگوهای متفاوتی از باروری در نقاط مختلف کشور وجود دارد، ولی روند مشابه کاهش باروری در شهر و روستا و در همهی استانها، بیانگر نوعی «همگرایی رفتارهای باروری» در کشور است (عباسی شوازی، 1380).به طور کلی، تغییرات و تحولات جمعیتی در ایران طی دهههای گذشته بسیار چشمگیر و قابل ملاحظه میباشد. در مقیاس بینالمللی نیز تحولات جمعیتی ایران از برجستگی زیادی برخوردار است و به عنوان یک نمونهی مثال زدنی، مورد توجه جمعیتشناسان میباشد. در واقع، تحولات سطح موالید در ایران طی دهههای اخیر از جمله کمسابقهترین تجربههای مربوط به انتقال سطح باروری در تاریخ جوامع بشری معرفی شده است (مک دونالد[1]، 2005). به طوری که میزان باروری کل از حدود 7 فرزند برای هر زن در سال 1359 به 2/6 فرزند برای هر زن در سال 1364 و 38/4 فرزند در سال 1370 کاهش مییابد؛ این میزان باز هم در سال 1375 به 72/2 تنزل مییابد. بر مبنای دادههای «بررسی ویژگیهای بهداشتی- جمعیتی ایران» میزان باروری کل در سال 1379 به حدود 1/2 کاهش یافته و بسیاری از نقاط شهری نیز باروری پایینتر از حد جانشینی را تجربه نمودهاند (عباسی شوازی و همکاران، 2004).نکتهی جالب توجه در انتقال سطح باروری ایران این است که روند نسبتاً تدریجی کاهش میزانهای باروری طی سالهای 1335 تا 1365 بسیار بطئی و کند است. به عبارت دیگر، کاهش اساسی نرخ زاد و ولد در ایران عمدتاً مربوط به دو دههی اخیر میباشد، به طوری که سطح باروری از حدود شش فرزند برای هر زن در سال 1365 به طور شگفتانگیزی به تقریباً دو فرزند برای هر زن در سال 1380 تنزل یافته است. این بدان معناست که چنین تحول چشمگیری در انتقال باروری ایران در یک دورهی زمانی نسبتاً کوتاه به وقوع پیوسته است (فروتن، 1388). چنین تحول جمعیتی عمیق و شتابانی میتواند به عنوان یک نمونهی تجربی برای این ایده باشد که اگر چه تغییر در جوامع سنتی معمولاً به کندی صورت میپذیرد ولیکن وقتی چنین تغییری شروع شد به صورت یک حرکت طوفانآسا و نیروی قدرتمند غیر قابل کنترل عمل خواهد کرد (ویکس[2]، 1994).