واژه‌هاي کليدي: رفتارهای زیست محیطی، سرمایه اجتماعی، دانش زیست محیطی، نگرش زیست محیطی، تحصیلات.فهرست مطالبفهرستجداولزفهرستنمودارهاصفصلاولکلیاتبیانمسئله:2ضرورتواهمیتموضوع:7اهدافپژوهش:9سؤالاتاساسیتحقیق:10فصلدومپیشینهتاریخیوتجربیتحقیقمقدمه12پیشینهتاریخی12رفتارهایزیستمحیطی12وضعیت محیط زیست- 13تاریخچه اجلاس و کنفرانسهای زیست محیطی- 14 تاریخچه وتعاریف مفهومسرمایهاجتماعی:17پیشینهتحقیق:21الف- تحقیقات داخلی:- 21ب- تحقیقات خارجی:- 24جمعبندی28فصلسومپیشینهنظریوچارچوبنظریمقدمه31رفتارزیستمحیطی31نگرش جدید نسبت به محیط زیست:- 35سرمایهاجتماعی37پیر بوردیو:- 39جیمز کلمن:- 41فرانسیس فوکویاما:- 43روبرت پاتنام:- 44الف- شبکههای مشارکت اجتماعی:- 46ب- هنجارهای اجتماعی:- 47ج- اعتماد اجتماعی:- 49جمعبندی:51چارچوبنظری:52فرضیاتتحقیق:53فرضية اصلي پژوهش:- 53فرضيات فرعي پژوهش:- 53مدلتحقیق:54فصلچهارمروشتحقیقمقدمه:57روششناسیتحقیق:57جامعهآماری:58واحدتحلیل58شیوه نمونهگیری :58تعیینحجمنمونه:59سنجشواندازهگيريمفاهيم60تعاريف نظري و عملياتي مفاهيم60 ويژگيهايفرديپاسخگويان61پایگاهاجتماعی- اقتصادی62 رفتارهایزیستمحیطی62 سرمایهاجتماعی64 شبکههای مشارکت اجتماعی:- 64هنجارهایاجتماعی:- 66 اعتماد اجتماعی67آگاهیزیستمحیطی:70 نگرشزیستمحیطی:71ابزارتحقیق72اعتبار وپایایی ابزار سنجش72اعتبار تحقيق- 72پایایی تحقيق- 73جمعبندی:73 فصلپنجمیافتههایپژوهشمقدمه76بخشاول: توصیفدادههامقدمه785.1.1 متغیرهایزمینهای781- توزیع پاسخگویان بر حسب شهر- 782-توزیع پاسخگویان بر حسب جنسیت- 793- توزیع پاسخگویان بر حسب سن- 794- توزیعپاسخگویانبرحسبوضعیت تاهل- 805- توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال- 806- وضعیت طبقه ذهنی پاسخگویان- 817- وضعیت تحصیلات پاسخگویان- 825.1.2 متغیر موقعیتی- ساختاری825.1.3 متغیروابسته (رفتارهایزیستمحیطی)831- مصرف بهینه گاز- 832- مصرفبهینهبرق- 853- مصرف بهینه آب- 864- استفادهازتولیداتدارایاستانداردزیستمحیطی- 875- حفاظتازمنابعطبیعی- 886- استفاده از وسایل بازیافتی- 907- وضعیت رفتارهای زیست محیطی- 915.1.4 متغیرهای مستقل931- سرمایه اجتماعی93الف-شبکههای اجتماعی931. شبکههای رسمی- 932. شبکههای غیر رسمی- 943. وضعیت شبکههای اجتماعی- 95ب- هنجارهای اجتماعی971. هنجارهای فردی- 972. هنجارهای جمعی- 98ج- اعتماد اجتماعی1011. اعتماد بین شخصی- 1012. اعتماد تعمیم یافته- 1023. اعتماد نهادی- 1034. وضعیت اعتماد اجتماعی- 105د- وضعیت سرمایه اجتماعی- 1062- آگاهی زیست محیطی108الف- آگاهی خاص زیست محیطی- 108ب- آگاهی عام زیست محیطی- 109ج- وضعیت آگاهی زیست محیطی- 1093- وضعیتنگرشزیستمحیطی111بخش دوم: تحلیل دادههامقدمه:1135-2-1- مقایسه تفاوتهای بین متغیرهای زمینهای و رفتارهای زیست محیطی1145-2-2- آزمون فرضیهها1205-2-3- تحلیلرگرسیونخطیساده (دومتغیره)1285-2-4- تحلیل رگرسیون چند متغیره1305-2-5- تحلیل مسیر (آزمون مدل تحلیلی)132جمع بندی133فصل ششم: بحث نتیجهگیری6-1- بحثونتیجهگیری1376-2- محدودیتهای تحقیق1406-3- پیشنهادات تحقیق140ضمایم نمودار ماتریس روابط خطی144 پرسشنامه145 منابع و ماخذ151(جدولشماره 1-2): تاریخچهکاربردمفهومسرمایهاجتماعی18(جدولشماره1-4): فرآیندشاخصسازی مشخصات فردی61(جدولشماره2-4): فرآیندشاخصسازیمتغیرساختاری- موقعیتی62(جدولشماره3-4): فرآیندشاخصسازی متغیرپایگاهاجتماعی-اقتصادی62(جدولشماره4-4): فرآیندشاخصسازیرفتارهایزیستمحیطی63(جدولشماره5-4): فرآیندشاخصسازی شبکههایاجتماعی رسمی65(جدولشماره6-4): فرآیندشاخصسازی میزانشرکتدرفعالیتهای جمعی66(جدولشماره7-4): فرآیندشاخصسازی شبکهدوستانوهمسایگان66(جدولشماره8-4): فرآیندشاخصسازی هنجارهای فردی67(جدولشماره9-4): فرآیندشاخصسازیهنجارهای جمعی67(جدول شماره 10-4): فرآیند شاخصسازی اعتماد بین شخصی68(جدولشماره11-4): فرآیندشاخصسازی اعتمادتعمیمیافته68(جدولشماره12-4): فرآیندشاخصسازی اعتمادنهادی69(جدولشماره13-4): فرآیندشاخصسازی سرمایهاجتماعی69(جدولشماره16-4): ضرایبآلفایکرونباخبرایمتغیروابستهومتغیرهایمستقلتحقیق73(جدولشماره 1-5): توزیعفراوانیپاسخگویانبرحسب شهر78(جدولشماره2-5): توزیعفراوانیبر حسبجنسیت79(جدولشماره3-5): توزیعفراوانیپاسخگویانبرحسبسن79(جدولشماره4-5): توزیعفراوانیپاسخگویانبرحسبوضعیت تاهل80(جدولشماره5-5): توزیعفراوانیپاسخگویانربرحسبوضعیتاشتغال80(جدولشماره6-5): وضعیتطبقهذهنیپاسخگویان81(جدولشماره7-5): وضعیتتحصیلاتپاسخگویان82(جدولشماره8-5): وضعیتمتغیرهایموقعیتی- ساختاری83(جدولشماره9-5): وضعیتمصرفبهینه گاز83(جدولشماره10-5): وضعیتپراکندگیپاسخهابرحسبگویههایمصرفبهینه گاز84(جدولشماره11-5): وضعیتمصرفبهینه برق85(جدولشماره12-5): وضعیتپراکندگیپاسخهابرحسبگویههایمصرف برق85(جدولشماره13-5): وضعیتمصرفآب86(جدولشماره14-5): وضعیتپراکندگیپاسخهابرحسبگویههایمصرفبهینهآب87(جدولشماره15-5): وضعیتاستفادهازتولیداتدارایاستانداردزیستمحیطی87(جدولشماره16-5): وضعیتپراکندگیپاسخهابرحسبگویههایاستفادهازتولیداتدارایاستانداردزیستمحیطی88(جدولشماره17-5): وضعیتحفاظتازمنابعطبیعی89(جدولشماره18-5): وضعیتپراکندگیپاسخهابرحسبگویههایحفاظتازمنابعطبیعی89(جدولشماره19-5): وضعیتاستفادهازوسایلبازیافتی90(جدول شماره 20-5): وضیت پراکندگی پاسخها بر حسب استفاده از وسایل بازیافتی90(جدول شماره 21-5): وضعیت رفتارهای زیست محیطی91(جدول شماره 22-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای رفتارهای زیست محیطی92(جدول شماره 23-5): وضعیت گستردگی شبکههای رسمی93(جدول شماره 24-5): وضعیت پاسخها بر حسب گویههای شبکههای رسمی94(جدول شماره 25-5): وضعیت گستردگی شبکههای غیر رسمی94(جدول شماره 26-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویههای شبکههای غیر رسمی95(جدول شماره 27-5): وضعیت گستردگی شبکههای اجتماعی96(جدول شماره 28-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای شبکههای اجتماعی96(جدول شماره 29-5): وضعیت هنجارهای فردی97(جدول شماره 30-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویههای هنجار فردی98(جدول شماره 31-5): وضعیت هنجارهای جمعی98(جدول شماره 32-5): وضعیت پراکندگی پاسخها را بر حسب گویههای هنجارهای جمعی99(جدول شماره 33-5): وضعیت هنجارهای اجتماعی100(جدول شماره 34-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای هنجارهای اجتماعی100(جدول شماره 35-5): وضعیت اعتماد بین شخصی پاسخگویان101(جدول شماره 36-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویههای اعتماد بین شخصی102(جدول شماره 37-5): وضعیت اعتماد تعمیم یافته پاسخگویان102(جدول شماره 38-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویههای اعتماد تعمیم یافته103(جدول شماره 39-5): وضعیت اعتماد نهادی پاسخگویان104(جدول شماره 40-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب گویههای اعتماد نهادی104(جدول شماره 41-5): وضعیت اعتماد اجتماعی پاسخگویان105(جدول شماره 42-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب مولفههای اعتماد اجتماعی105(جدول شماره 43-5): وضعیت سرمایه اجتماعی پاسخگویان106(جدول شماره 44-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب ابعاد سرمایه اجتماعی107(جدول شماره 45-5): وضعیت آگاهی خاص زیست محیطی پاسخگویان108(جدول شماره 46-5): وضعیت آگاهی زیست محیطی عام109(جدول شماره 47-5): وضعیت آگاهیهای زیست محیطی پاسخگویان110(جدول شماره 48-5): وضعیت پراکندگی پاسخها بر حسب ابعاد آگاهی زیست محیطی110(جدول شماره 49-5): وضعیت نگرش زیست محیطی پاسخگویان111(جدول شماره 50-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب شهر محل سکونت115(جدول شماره 51-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب جنسیت116(جدول شماره 52-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب جنسیت117(جدول شماره 53-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل118(جدول شماره 54-5): مقایسه میزان رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال119(جدول شماره 55-5): ضریب اسپیرمن رفتارهای زیست محیطی پاسخگویان و طبقه ذهنی120(جدول شماره 56-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون نگرش زیست محیطی و رفتار زیست محیطی120(جدول شماره 57-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون آگاهی زیست محیطی و رفتار زیست محیطی121(جدول شماره 58-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون سرمایه اجتماعی و رفتار زیست محیطی122(جدول شماره 59-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون تحصیلات و رفتار زیست محیطی123(جدول شماره 60-5): ضریب همبستگی پیرسون نگرش زیست محیطی و آگاهی زیست محیطی124(جدول شماره 61-5): ضریب همبستگی پیرسون نگرش زیست محیطی و سرمایه اجتماعی125(جدول شماره 62-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون تحصیلات و نگرش زیست محیطی125(جدول شماره 63-5): ضریب همبستگی پیرسون آگاهی زیست محیطی و سرمایه اجتماعی126(جدول شماره 64-5): آزمون ضریب همبستگی پیرسون تحصیلات و آگاهی زیست محیطی127(جدول شماره 65-5): ضریب همبستگی پیرسون سرمایه اجتماعی و تحصیلات128(جدول شماره 66-5): ضرایب رگرسیونی ساده رفتارهای زیست محیطی129(جدول شماره 67-5): مدل رگرسیونی گام به گام متغیرهای مستقل برای تبیین رفتارهای زیست محیطی131(جدول شماره 68-5): ضرایب تاثیر مدل نهایی رگرسیون متغیرهای مستقل تبیین کننده رفتارهای زیست محیطی131(جدول شماره 69-5): اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای مستقل بر رفتارهای زیست محیطی در مدل تحلیلی133فهرستنمودارها(نمودار شماره 1-3): مدل تحلیلی55(نمودار شماره 1-5): مقایسه میانگین مولفههای رفتارهای زیست محیطی92(نمودار شماره 2-5): مقایسه میانگین مولفههای شبکههای اجتماعی97(نمودار شماره 3-5): مقایسه میانگین مولفههای هنجارهای اجتماعی101(نمودار شماره 4-5): مقایسه میانگین مولفههای اعتماد اجتماعی106(نمودار شماره 5-5): مقایسه میانگین ابعاد سرمایه اجتماعی107(نمودار شماره 6-5): مقایسه میانگین ابعاد آگاهی زیست محیطی111(نمودار شماره 7-5): توزیع گرافیکی رفتارهای زیست محیطی114(نمودار شماره 8-5): مدل تجربی تحقیق132 نمودار ماتریس روابط خطی144فصل اولکلیاتاگر چه مدتهاست بشر متوجهی اهمیت محیط زیست در زندگی خود شده است (فیروزی، 1384 :10)، اما امروزه، تهدیدات زیست محیطی در مرکز مهمترین پرسشهای وجدان انسان قرن بیست و یکم قرار دارد. این پرسشها افکار عمومی جهان را به طرز نگران کنندهای به خود معطوف کرده و حساسیت شدیدی نسبت به محیط زیست در سطح جهانی به وجود آورده است.جامعهشناسان، زیستشناسان، صاحبان صنایع، سیاستمداران، اکولوژیستها، اقتصاددانان، هر کدام علت تهدیدات زیست محیطی را از دیدگاه خود توضیح میدهند (نگاه کنید به کامونر[1]، 1382: 10-3)، اما نقطه اشتراکشان این است که بسیاری ازتهديداتزيستمحيطي،تخريبمنابع،آلودهسازيمحيط و...نتيجهفعاليتهايانسان است.ازدیاد جمعیت، فراوانی محصولات مصرفی، بالا رفتن سطح زندگی و افزایش تقاضای مردم، پیشرفت تکنولوژی، ضعف ارگانهای اجرایی حکومتها در اجرای برنامهها و پروژههای اکولوژیکی حمایت از محیط زیست، استفاده بهرهجویانه و غیر اصولی از محیط طبیعی توسط سرمایهداران (همان) و در نهایت کنشهای غیر مسئولانه انسان، نتایج ناگوار و خسارات نامطلوبی را به بار آورده و روز به روز این نتایج و خسارتها حادتر میشود که از جمله میتوان به تخریب محیط زیست و اراضی کشاورزی، گرم شدن زمین، آلودگی هوا، آب، خاک، کاهش منابع طبیعی و نابودی جنگلها و مراتع، کاهش منابع تولید انرژی و بروز انواع بیماریها اشاره کرد. بدین ترتیب، انسان با رفتارهایی که در قبال محیط زیست انجام میدهد و تغییراتی که در محیط ایجاد میکند، از قبیل تخریب جنگل برای ایجاد جاده و سد سازی، تغییر مسیر رودخانه، ریختن زباله در محیط طبیعی، مصرف انرژی زیاد، استفاد بیش از حد از منابع طبیعی و ... –عمداً یا سهواً- به تخریب محیط زیست میپردازد و محیط زیست را با تهدیدی نگران کننده مواجه میکند. این تهدید ممکن است به قیمت پایان زندگی انسان بر روی کره زمین تمام شود.بروز مسائل و مشکلاتزيستمحيطيموجبطرحاينپرسششده است کهآيامحيطزيستميتواند در برابرادامهرفتارفعليانسان دوامبياورد؟هرروزبراينآگاهي افزودهميشود کهنميتوانهمانندگذشتهبهمصرفمنابع طبیعیجهانادامهدادونشانههايتنگناهايزيستمحيطيدرسطح جهانآشكارشدهاست(عابدی سروستانی و دیگران، 1386: 59). اگرچهارائهآمارواطلاعاتپيرامونوضعيتمحيطزيستلازماست،امابيشازاينكهبهاطلاعاتعلميدربارهخساراتواردشدهبهزميننيازباشد،بهتوافقيدربارهچگونگيرفتارنسبتبهاينسيارهنيازاست. دراينشرايط،انسانبايدبهاينپرسشنیزپاسخگويد،هنگاميكهافرادخواهانبهحداكثر رساندنسودخودهستند،چگونهميتوانازبهرهبرداريبيشازحدوتخريبمنابعطبيعيجلوگيری كرد؟درواقع،چالشموجود،چگونهزندگيكردنبررويزميننيست،بلكهقبولاندن چراییاينچگونه زندگی کردنبهافراداست (همان: 60).وجود مسائل و مشکلات زیست محیطی سبب شد که عدهی زیادی از محیط زیست طرفداری کنند که بهزعم صاحب نظران جامعهشناسی محیط زیست، بالاخص بوتکین[2] طرفداری از محیط زیست یک گرایش نسبتاً جدیدی است، اما ریشههای آن در تاریخ گذشته انسان و جامعه قرار دارد. تمامی جوامع بشری مجبور به پرداختن به محیط زیست بودند، زیرا محیط نه تنها منابع ضروری حیات آنها را تامین میکرد، بلکه کانون ستیز و تهدید برای ادامه حیات نیز بوده است (بوتکین، 1385: 628). بوتکین معتقد است که در تمدن غرب همواره 3 پرسش در مورد انسان و طبیعت مطرح است:1- شرایط طبیعت در غیبت هر گونه نفوذ انسان چگونه است؟2- تاثیر طبیعت بر انسان چیست؟3- تاثیر انسان بر طبیعت کدام است و نقش بشر در طبیعت چیست؟(همان).حفظ طبیعت، تلاش برای بهبود کیفیت محیط زیست و رهیافت اکولوژیک (زیست بوم شناختی) به زندگی، اندیشههای متعلق به قرن نوزدهم بود که مدتهای مدید تنها برای نخبگان روشنفکر کشورهای توسعه یافته مطرح بوده است. این قبیل اندیشهها، از جمله اندیشههای بنیانگذاران اولیه انجمن اوادابن[3] در ایالات متحده امریکا، مختص یک گروه از نخبگان بود که زیر فشار سهمگین صنعتی شدن به زانو درآمده بودند (کاستلز[4] ،1384: 159).اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم،تعامل توسعه، محیط زیست و پایداری در عرصه‌های مختلف، دغدغه‌ی اصلی اکثر کشورهای در حال توسعه بوده استو در دهههاي پاياني قرن بيستم، روشهاي جلب مشاركت مردم در برنامهريزي، مديريت منابع طبيعي و مديريت محيط زيست، تحت دگرگونيهاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي دستخوش تغييرات عمدهاي شده است (خاتونآبادی، 1383)، به طوری که کاستلز در کتاب مشهورش «عصر اطلاعات» مینویسد: « در دهه 1990، 80 درصد امریکاییان و بیش از 3/2 اروپاییان خود را طرفدار محیط زیست میدانستهاند» (کاستلز، 1384: 147).در واقع، روند دهههاي گذشته در اکثر كشورهاي پيشرفته صنعتي بيانگر اين واقعيت است كه كارگزاران دولتي، كارشناسان و نيز مديران عرصههاي محيط زيست و منابع طبيعي به رهيافتي تازه روي آوردهاند (خاتون آبادی، 1383). این رهیافت تازه شامل: برنامهها و قوانین متعددی برای حفظ طبیعت، ارتقای کیفیت زندگی و نهایتاً نجات کره زمین در بلند مدت و نجات نسل کنونی ساکنان آن در کوتاه مدت است (صالحی، 2008). با این وجود، قسمت اعظم مسائل زیست محیطی همچنان به قوت خود باقی مانده است.