فهرست مطالبعنوان صفحهجچکیده1مقدمه2الف) حقوق و مسئولیت های فرهنگی زنان. 42. رعایت پوشش اسلامی و عفاف در جامعه53. پرهیز از استفاده ابزاری از زن. 64.ترویج معارف و فرهنگ اسلام و ارائه الگوی زن مسلمان در سطح ملی و بین المللی. 7ب) آموزش.. 81. حق سوادآموزی و ارتقای آموزشی. 82. مسئولیت بانوان دانشگاهی در اسلامی کردن محیط دانشگاه103. شناسایی، حمایت و بهره‌مندی از توانمندی‌های نخبگان. 104. اولویت فعالیت دختران جوان. 12ج) حقوق و مسئولیت های سیاسی. 121. سیاست داخلی. 122. مشارکت در برنامه‌ریزی‌های دولتی و تصدی مدیریت‌های عالی با رعایت موازین. 143. دفاع مشروع از دین و کشور174. جایگاه زنان در خانوادة شهدا، جانبازان، رزمندگان و آزادگان. 18د) سیاست بین المللی. 191. حضور فعال و مؤثر در مجامع اسلامی و بین‌المللی به ویژه در زمینه مسائل مربوط به زنان. 19هـ) حقوق و مسئولیت های اقتصادی زنان. 211. حق استفاده مستقل زن از اموال خود212. پرهیز بانوان از تجمل‌گرایی و اسراف.. 213. حق زنان جهت آگاهی از حقوق خود224. برخورداری از تدابیر قانونی و حمایت قضایی به منظور پیشگیری از جرم و ستم به زنان در خانواده و جامعه و رفع آن 23شخصیت و نقشهای متفاوت زنان از نگاه امام خامنه ای. 2535 شاخص زن از دیدگاه مقام معظم رهبری به طور خلاصه29نتیجه گیری. 36منابع. 37جایگاه حقوق و مسئولیت های زنان در کلام مقام معظم رهبری چکیدهمسائل زنان و مباحث پیرامون آن از جمله اموری هستند که گرفتار نگرش های بسیار متنوع و متضادی شده است گاه زن ایده آل، زن محصور در خانه است و گاه تمامی ارزشها فقط در فعالیتهای متنوع اجتماعی تعریف می شود. گاهی نیز زن مطلوب زن محصور در خواسته های فردی است که مسیر خود را تعیین می کند و خود می پیماید و خود نیز ارزش گذاری می نماید. از آنجا که هر جامعه ای فرهنگ خاص خود را دارد در جمهوری اسلامی ایران نیز تفاسیر مختلف از مسائل زنان معمولاً به اسلام نسبت داده می شود و این امر منجر به سردرگمی طالبان حقیقت می گردد.برای پرهیز از این سردرگمی با استناد به سخنان مقام معظم رهبری از سال 1368(آغاز رهبری ایشان) تا 1394 ، مباحث پیرامون جایگاه حقوق و مسئولیت های زنان را دسته بندی نموده و در ابعاد مختلف ارائه نموده ایم. باشد تا این رهنموده ها روشنگر راه دلسوزان جامعه اسلامی قرار گرفته و بر این اساس راهکارهای لازم را جهت رسیدن به وضعیت مطلوب و آرمانی زنان در جهموری اسلامی ایران اتخاذ نمائید.واژگان کلیدی:زن، اسلام، مقام معظم رهبری، حقوق زن، مسئولیت زن در جامعه، اقتصاد، فرهنگ، سیاست، بین الملل مقدمهتردیدی نیست که زنان، در طول تاریخ از موقعیت مطلوب و شأن بالایی برخوردار نبوده و غالبا مورد بیمهری و ظلم و ستم واقع میشدند، اما با رشد روز افزون آگاهیهای بشر و پیشرفت سریع علوم انسانی و اجتماعی، این پرسش مطرح شد که جایگاه واقعی زنان در جامعه و خانواده کدام است و چگونه میتوان حقوق از دست رفته زنان را استیفا کرد. در این راستا به یقین میتوان گفت که ادیان الهی بویژه دین اسلام، بیش از همه به احیای شخصیت والای زن همت گماشته و خداوند متعال بهترین راه را برای سعادت و رستگاری بشر اعم از زن و مرد فراروی آنان گشوده است. معارف و الگوهای حیات بخش اسلام اگر چه در مسیر احیای شخصیت و جایگاه زنان تاثیرات زیادی داشته و دارد، ولی بسیاری از حقایق در پس ابرهای جهل و خرافه پنهان مانده و جامعه زنان هنوز نتوانسته اند آن چنان که باید از میوههای شیرین فرهنگ دینی بهرهمند گردند.دین اسلام بالاترین هدیه را به زنان عطا نموده و در قرآن کریم، در شأن و منزلت زنان مؤمن و خداجو آیاتی را نازل و حتی سورهای به نام ایشان (نساء) نامگذاری کرده است. دین اسلام -به عنوان دینی که به تمام ابعاد فردی و اجتماعی انسان توجه دارد- برای زنان نیز حق مشارکت در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی قائل بوده و بر این اساس، زنان از همان آغاز همدوش با مردان در حفظ و صیانت از دین اسلام و پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله به پا خاستند و در عرصه‌های مهمی همچون بیعت، هجرت و جهاد توانایی خویش را اثبات نمودند.از طرف دیگر فرهنگ غرب با تسلط بر امکانات مادی و مراکز ارتباطی و اطلاعاتی، الگوی ناقص خویش را بر ملتهای جهان تحمیل کرد. آنان که هنوز از سودمندی دستاوردهای خویش مطمئن نبوده و از درون دچار چالشهای عمیق و فراگیر شده بودند، به تهاجم فرهنگی بر علیه کشورهای دیگر دست زدند.متأسفانه نقش و اهمیت زنان، سالها با هجوم غربِ بیگانه از اسلام و با تهاجم فرهنگی طراحی شده از سوی غربیان به سوی نابودی کامل پیش رفت. در دوران معاصر نیز و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نه تنها در ایران بلکه در هیچ کجای دنیا برای زن ارزشی جز استفاده و بهرههای جنسی قائل نبودند و قدر و منزلت زن، آنچنان که باید شناخته نشده بود. با شکلگیری انقلاب اسلامی در ایران و با رسالت پیامبر گونهی امام خمینی رحمۀالله و خلف صالح ایشان امام خامنهای مدّظلّهالعالی، شاهد پیشرفتها و رویشهای بسیاری در جامعهی زنان مسلمان، نه فقط زنان ایران بلکه رویش زنان مسلمان در تمامی نقاط جهان بودهایم.تبیین نقش مهم و اساسی زنان در تمامی امور من جمله نقش سیاسی، اجتماعی و خانوادگی، برای زنان مسلمان جامعههای امروز امری ضروری و ارزشمند است تا از این رهگذر زنان مسلمان بدانند که اسلام از همان آغاز به نقش سیاسی و اجتماعی و خانوادگی زنان اهمیت قائل بوده و امروزه نیز آنها باید در ایفای این نقش کوشا باشند. از این رو سالهاست که مقام معظم رهبری مسألهی زن را در رأس مباحث و مسائل مهم این دوران مطرح کرده و به آن پرداختهاند. نگاهی هر چند کوتاه و گذرا به بیانات و منویات معظم له دربارهی زنان می‌تواند راهگشای زنان مسلمان و مؤمن و متعهد باشد. الف) حقوق و مسئولیت های فرهنگی زنان1.فرهنگ عمومی- اساساً اسلام در مورد زن دارای دیدگاه‌های شخصی است. قلمرو حضور زن سه جا است: یکی قلمرو تکامل انسانی؛ نظر اسلام این است که «ان المسلمین و المسلمات والمومنین و المومنات و القانتین و القانتات و الصادقین و الصادقات والصابرین و الصابرات و الخاشعین و الخاشعات و المتصدّقین و المتصدّقات و الصائمین و الصائمات و الحافظین فروجهم و الحافظات و الذاکرین الله کثیراً و الذاکرات- ده صفت اساسی مرد و زن بدون هیچ‌گونه تمایزی- اعدالله لهم مغفرة و اجراً عظیماً». در این زمینه نظر اسلام را بجوییم و تبیین کنیم. قلمرو دوم حضور اجتماعی زن- فعالیتهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظیر آن- یعنی حضور زن درجامعه است، در این زمینه هم نظر اسلام را تبیین کنیم. سوم، نقش زن درخانواده است. نظر اسلام را در این مورد نیز تبیین کنیم ... حتماً و انصافاً نظر اسلام در این زمینه، برای زن و برای جامعه، به مراتب بهتر و قوی‌تر و مفیدتر از همه حرفهایی است که در دنیا مطرح است و گفته می‌شود...[1]- در دوران بازسازى کشور اسلامى - که در این دوران، هم ملت و هم مسؤولان، درصدد آن هستند که ایران بزرگ را هم از لحاظ مادّى و هم از لحاظ نظم اجتماعى و هم از جهات معنوى، بازسازى حقیقى کنند - بیشترین تکیه بر نیروى انسانى است .... وقتى که صحبت از نیروى انسانى است، باید توجّه کنیم که نصف جمعیت کشور و نیمى از نیروى انسانى، بانوان کشورند.... هم خودِ بانوان کشور باید نسبت به موضوع زن از نظر اسلام، داراى آگاهى کافى و لازم باشند، تا بتوانند با اتّکا به نظر والاى دین مقدس اسلام، از حقوق خود به طور کامل دفع کنند، و هم همه‌ى افراد جامعه و مردان در کشور اسلامى باید بدانند که نظر اسلام در مورد زن، حضور زن در عرصه‌هاى زندگى، فعّالیت زنان، تحصیل زنان، کار و تلاش اجتماعى و سیاسى و اقتصادى و علمى زنان، نقش زن در خانواده و نقش زن در بیرون از خانواده چیست.[2]- یک مسأله دیگر که باز از کارهاى لازم است، این است که نظر اسلام در مورد حقوق زن و حقوق مرد باید تبیین شود. خودِ بانوان هم در این زمینه باید کار کنند؛ اما بیشتر باید کسانى که در معارف اسلامى آگاهى دارند، تلاش کنند و بتوانند نظر اسلام را در آنجاهایى که حقوق زن و مرد متفاوت است، درست تبیین نمایند، تا هر کسى تصدیق کند که این دقیقاً براساس طبیعت و فطرت انسانى زن و مرد و بر طبق مصالح جامعه است. البته کارهاى خوبى هم شده است؛ امروز هم باید با زبان امروز این کار بشود.[3]- روز زن، یعنى نگاه درست و مبتنى بر منطق به زنان، که نیمى از جمعیت بشر را تشکیل مىدهند؛ آن هم نیمى که اگر نگاه کاوشگر انسان بخواهد نقش آن را با نقشهاى دیگر مقایسه کند، خواهد دید که نقش این نیم، حساسترین، ظریفترین، ماندگارترین و مؤثرترین نقشها در حرکت تاریخ انسان و در سیر بشریت به سوى کمال است. خدا زن را اینگونه آفریده. اگر بناى آفرینش انسان و جهان را به دو بخشِ کارهاى ظریف و ریزهکارى و بخشِ کارهاى مستحکم - و به تعبیر سازندگان بناها، سفتکارى - بگذاریم، بخش اول که ظریفکارىها و ریزهکارىها و رشته رشته پروردن احساسات و عواطف بشر است، در اختیار زن است. گناه بزرگ تمدن مادى، تضعیف و گاهى به فراموشى سپردن این نقش است.[4] 2. رعایت پوشش اسلامی و عفاف در جامعه-امروز متأسفانه شاهد دست‌های پنهان مبارزه با چادر هستیم، گاه در لوای روانشناسی رنگها و این که رنگ سیاه، رنگ ناامیدی و دلمردگی و گاه در لوای نمایش فیـلم‌هایی از زنـان بـی‌فرهنگ و بـی‌سواد جـاهل چـادری در بـرابـر زنـان روشنـفکر و تحصیل‌کرده‌های بی‌چادر و گاه نیز با تبلیغات غیرمستقیم دیگری از قبیل آنچه در تراکت‌های تبلیغاتی اولین سمینار سراسری تنظیم خانواده در مشهد که یکی از آنها تصویر زنی چاپ شده بود با ظاهری متجدد و با پوشش مانتو و روسری، دو فرزند به همراه داشت و در زیر آن جمله دانش بیشتر، فرزند کمتر قید شده بود و تراکت دیگری که زنی چادری با تعداد فرزندان بیشتر نشان می‌داد و زیر آن جمله دانش کمتر، فرزند بیشتر به چشم می‌خورد و به این وسیله تلویحاً چادر را شاخص بی‌سوادی و عدم استفاده از آن نشانه باسوادی دانستند باعث تأسف است که پس از شکست مبارزات مستقیم و غیرمستقیم استعمار با چادر در رژیم گذشته، امروز ما با دست خود، وسیله برای اجرای این هدف شوم استعمار شویم. درست است که ما حجاب غیرچادر را نفی نمی‌کنیم ولی چادر شعار ماست، هویت اسلامی و فرهنگی ماست و برای ملت ما مقدس است.[5]- هر حرکتی که برای دفاع از زن انجام می‌گیرد، باید رکن اصلی آن رعایت عفاف زن باشد. همان طور که عرض کردم، در غرب به خاطر این که به این نکته توجه نشد، کار به این بی‌بندوباری‌ها کشید. نباید بگذارند عفت زن، که مهمترین عنصر برای شخصیت زن است مورد بی اعتنایی قرار بگیرد. عفت در زن وسیله‌ای برای تعالی و تکریم شخصیت زن در چشم دیگران، حتی در چشم خود مردان شهوتران و بی بند و بار است. عفّت زن مایه احترام و شخصیت اوست.[6]- یک حفاظ و حجابی وجود دارد بین زن و مرد در مکتب اسلام. این به معنای این نیست که زن‌ها یک عالم جداگانه‌ای غیر از عالم مردها دارند؛ نه. در جامعه با هم زندگی می‌کنند، در محیط کار با هم زندگی می‌کنند، همه جا با هم سر و کار دارند، مشکلات اجتماعی را زن‌ها و مردها با هم حل می‌کنند، جنگ را زن‌ها و مردها با هم می‌کنند و کردند، خانواده را با هم اداره می‌کنند و پرورش می‌دهند، فرزندان را؛ اما آن حفاظ و حجاب در بیرون از محیط خانه و خانواده حتماً حفظ می‌شود. این آن نکتة اصلی است در الگوسازی اسلامی. اگر این نکته رعایت نشود، همان ابتذالی که امروز غرب دچار آن هست، پیش می‌آید. اگر آن نکته رعایت نشود، زن از پیشتازی در حرکت بسوی ارزشها که در ایران اسلامی دیده شد باز خواهد ماند. آن نکته را هم غربی‌ها با تمام توان مایلند رسوخ بدهند؛ هرجایی نسبت به هر کسی به نحوی. [7]-این مسئله حجاب و محرم و نامحرم و نگاه کردن و نگاه نکردن، همه اینها به خاطر آن است که این قضیه عفاف در این بین سالم نگهداشته شود. اسلام به مسئله عفاف زن اهمیت می‌دهد. البته عفاف مرد هم مهم است. عفاف مخصوص زنان نیست مردان هم باید عفیف باشند منتها چون در جامعه مرد به خاطر قدرت جسمانی و برتری جسمانی می‌تواند به زن ظلم کند و بر خلاف تمایل زن رفتار نماید لذا روی عفت زن بیشتر تکیه و احتیاط شده است.[8]- الگوی غربی امروز اروپایی، برخاسته و زائیده از الگوی باستانی رومی و یونانی آنها است از آن رو زن هم این طور بود که زن وسیله ای برای تکلیف و التذاذ مرد بود و همه چیز تحت الشعاع این بود، امروز هم این را می خواهند ؛ حرف اصلی غربی ها این است. [9] 3. پرهیز از استفاده ابزاری از زن- معلم بزرگ انقلاب حضرت امام خمینی (قدس سره) نقش زن را در انقلاب، چه در پیدایش و چه در استمرار آن و نیز جایگاه او را در تکامل جامعه اسلامی بلوغ اسلامی و انقلابی آن، بسی بزرگ می‌داشت و حق هم همین است و این مستلزم آن است که زن ایرانی وزن مسلمان، به مجاهدت خود برای رهاشدن از دام‌های پرداخته و در راه نهاده فرهنگ تباه‌گر غرب، با اراده‌ای راسخ ادامه دهد و به هیچ رو تسلیم اغوای آنان که زن را ابزاری برای مقاصد سیاسی و شخصی می‌دانند نشوند و بین این دو فرق گذاشته شود و این یک، با آنچه مطلوب و محبوب هرانسان آزاده و آگاه است، مشتبه نگردد....[10]- فرض بفرمایید - مخصوص مطبوعات هم نیست - فیلمهاى فارسى، یا مطبوعات فارسى سعى کنند که با مطرح کردن چهره و صورت زن در شکلهاى جاذبهدار براى مردان، فیلم خودشان را مورد رغبت عدّهاى قرار دهند. این بتدریج تبدیل به یک عادت مىشود؛ یعنى به مرور طورى خواهد شد که چنانچه این تصویر - این عکس - در این فیلم نباشد، دیگر مطلوب واقع نخواهد شد! در حالى که اوّل، اینطور نبود و بتدریج اینگونه شد!....... در جهت عکس هم همین طور است؛ یعنى وقتى بخواهند جامعه را به یک هدف صحیح، یا به یک محتواى عمیق نزدیک کنند، چنانچه آن محتوا از ذهن مردم دور هم باشد، بتدریج مىشود این کار را انجام داد. به نظر من توجّه به نقش عادت - عادت دادن مردم، ذهن مردم و ذائقه ذهنى مردم به مسائل گوناگون - در انتخاب راه و در شناختن شیوههایى که مطبوعات و وسایل فرهنگى آن را دنبال مىکنند، راهگشاست.[11] 4.ترویج معارف و فرهنگ اسلام و ارائه الگوی زن مسلمان در سطح ملی و بین المللی- در زمینهى حقوق اسلامى، خانم‌ها بعضى اظهاراتى کردند، که درست هم هست؛ جا براى کار و بیان و تبیین فراوانى دارد. من تصدیق میکنم مطالبى را که بعضى از خانم‌ها بیان کردند و گفتند ما در تقابل با تبلیغات معارض - از جمله تبلیغات فمینیستى - آنچنان که باید، کار درستى، کار قوىاى، کار پُرحجمى و با کیفیت‌هاى بالا نکردهایم. من از همینجا به دستگاههاى تحقیقاتى، به پژوهشگاهها، به دانشگاه‌ها، به حوزههاى علمیه و به صاحبنظران توصیه میکنم و از آنها مطالبه میکنم که در این زمینه کار کنند. مسأله، مسألهى مهمى است. ما اگر در مسألهى زن در کشورِ خودمان خوب کار کنیم، این خدمت به جامعهى زنان در همه‌ى دنیاست؛ خدمت حقیقى است به مجموعهى زنان در همه‌ى عالم. حالا ممکن است بعضى ارزش این خدمت را امروز بفهمند، ممکن است بعضى سالها بعد بفهمند؛ لیکن اگر خوب کار کردیم، این خدمت به آنهاست.[12]- این تعبیر کوثر که در آیة شریفه، به حضرت زهرا(س) تأویل شده است، به معنای واقعی کلمه ـ از هر طرفی که نگاه کنیم ـ این بزرگوار، کوثرند و کوثر یعنی همین‌طور افزاینده، خیر کثیری که دائم دارد افزایش پیدا می‌کند. شما خودتان جزو شاخه‌های آن کوثرید. هرکسی که آن پیام و آن معنویت را بنحوی پیش ببرد و اشاعه بدهد، جزو همان کوثر است؛ یعنی جزو قطرات همین کوثری است که دارد بر سر و روی مردم می‌ریزد و نازل می‌شود. تا امروز ادامه داشته و باز هم ادامه خواهد داشت. [13]- خواهران گرامی و بانوان عزیز، آنچه مهم است، این است که امروز اسلام با قوانین و معارف خود به حمایت از همة قشرهای جامعه ما، زن و مرد روستایی و شهری قشرهای مختلف مخصوصاً قشرهایی که ضعیفند، کمر بسته است. از یک نگاه دیگر نظام اسلامی و احکام اسلامی کمر به دفاع از مظلومان در همه دنیا بسته است. با این دیدگاه است که امروز استکبار علیه نظام جمهوری اسلامی توطئه می‌کند. امروز بحمدالله در همه کشور دانشگاه و حوزه علمیه هست و دختران جوان در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها درس می‌خوانند و در بخش‌های مختلف علم‌آموزی می‌کنند و آگاهی کسب می‌نمایند. تا وقتی که این روح‌های جوان پرشور دارای آگاهی و با اراده و با محبت که در جامعه ما بحمدالله فراوان است وجود داشته باشد، استکبار آمریکا نسبت به این کشور هیچ غلطی نمی‌تواند بکند. توصیه‌ای که میکنم این است که خواهران و دختران عزیز من، این آگاهی‌ها را بیشتر کنید. کتاب، مطالعه، تحقیق، درس و اهتمام به کارهای دینی جزء وظایف حتمی و مسلمی است که امروز زنان کشور باید خودشان را مثل مردان موظّف بدانند، شما هستید که فرزندان صالح را تربیت می‌کنید، مشا هستید که همسران خودتان را برای ورود به میدان‌های خوب تشویق می‌کنید، بسیاری از زنان شوهران خودشان را بهشتی می‌کنند و آنها را از مشکلات دنیا و آخرت نجات می‌دهند. [14] [1]. بیانات دیدگاه مقام معظم رهبری در دیدار با اعضاء شورای فرهنگی اجتماعی زنان ،14/8/75 [2]. بیانات در اجتماع زنان خوزستان20/12/1375 [3]. بیانات مقام معظم رهبرى در همایش بزرگ خواهران در ورزشگاه آزادى به مناسبت جشن میلاد کوثر30/7/1376 [4]. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مداحان و شاعران اهل بیت5/5/1384 [5]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مداحان اهل بیت به مناسبت میلاد مبارک صدیقۀ کبری فاطمۀ زهرا(س) ، 5/10/70 [6]. بیانات مقام معظم رهبری در همایش بزرگ خواهران در ورزشگاه آزادی به مناسبت جشن میلاد کوثر، 30/7/76 [7]. دیدار با پرستاران و اقشار مختلف مردم، 22/8/70 چشمه نور، ص 266 [8]. بیانات مقام معظم رهبری در همایش بزرگ خواهران در ورزشگاه آزادی به مناسبت جشن میلاد کوثر ، صص 96ـ95 ، 30/7/76 [9]. دیدار با پرستاران و اقشار مختلف مردم 22/8/70 حدیث ولایت ، ج 8 [10]. حدیث ولایت، ج2، صص 276-275 ، 3/8/68 [11]. بیانات مقام معظم رهبرى و سخنان بانوان در دیدار ویژه آنها بهمناسبت میلاد حضرت فاطمه زهرا(سلاماللَّهعلیها) 18/8/77 [12]. سخنان رهبری در دیدار هزاران نفر از زنان نخبه و فعال در عرصه‌های مختلف، 13/4/1386[13]. دیدار با جوانان به مناسبت هفته جوان، 7/2/72 رسالت دانشجوی مسلمان، ج 4، ص 113[14]. دیدار با مردم آذربایجان شرقی، 28/6/75 کیهان