فهرست 1 چکیده3 فصل یکم: کلیات پژوهش3 1.1ـ مقدمه4 1.2ـ طرح مسئله5 1.3ـ موضوع پژوهش6 1.4ـ ضرورت و اهمیت پژوهش7 1.5ـ اهداف پژوهش8 1.6ـ پرسش‌های پژوهش8 1.7ـ تعریف مفاهیم اولیه10 1.8ـ فرضیه‌های تحقیق 12 فصل دوم: مبانی نظری پژوهش12 مقدمه13 2.1ـ فضای مجازی13 2.1.1ـ مجاز13 2.1.2ـ واقعیت17 2.1.3ـ واقعیت مجازی17 2.1.4ـ مجاز واقعی19 2.1.5ـ فضای مجازی20 2.1.6ـ فضای مجازی و افسون‌زدگی20 2.1.7ـ مکان، فضا و زمان20 2.1.8ـ مکان و فضا26 2.1.9ـ زمان و فضا29 2.1.10ـ جمع‌بندی و نتیجه‌گیری31 2.2ـ هویت31 2.2.1ـ شخصیت32 2.2.2ـ خود33 2.2.3ـ دیدگاه تکامل‌گرایان نمادین34 2.2.4ـ نظریة گفتمانی38 2.2.5ـ نظریة هویت اجتماعی40 2.2.6ـ نظریة دسته‌بندی خود41 2.2.7ـ هویت، تفاوت و معنا42 2.2.8ـ تحول تاریخی هویت46 2.2.9ـ عناصر ساخت هویت46 2.2.9.1ـ مکان و فضا48 2.2.9.2ـ زمان50 2.2.9.3ـ فرهنگ51 2.2.10ـ بحران هویت51 2.2.11ـ جمع‌بندی و نتیجه‌گیری53 2.3ـ فضای مجازی و خاص‌گرایی و عامگرایی هویت54 2.3.1ـ کی‌یرکگور و قدرت هم‌سطح‌سازی مطبوعات64 2.3.2ـ مک‌لوهان و اثر هویتی رسانه64 2.3.2.1ـ رسانه‌ها و غلبة حس بینایی65 2.3.2.2ـ تأثیر شکل رسانه بر ادراک مخاطب67 2.3.3ـ ریزوم و ساختار ریشه‌ای ـ درختی74 2.3.4ـ مجازی‌سازی75 2.3.4.1ـ ویژگی‌های مجازی‌سازی79 2.3.5ـ انسان جهش‌یافته و مهاجر سیار82 2.3.6ـ عامگرایی ـ خاص‌گرایی/ جهانی شدن ـ جهانی‌سازی83 2.3.6.1ـ جهانی شدن85 2.3.7ـ نظریه‌های جهانی شدن99 2.3.8ـ چیستیِ فرهنگ99 2.3.9ـ عامگرایی و خاص‌گرایی فرهنگی105 2.3.10ـ ویژگی‌های خاص‌گرایان و عام‌گرایان فرهنگی105 2.3.10.1ـ انواع خاص‌گرایی111 2.3.11ـ ستیز بر سر فرهنگ113 2.3.12ـ جمع‌بندی و نتیجه‌گیری119 2.4ـ مدلی برای تحلیل خاص‌گرایی و عامگرایی فرهنگی119 2.4.1ـ مروری بر ادبیات تحقیق122 2.4.2ـ مدلی برای سنجش میزان خاص‌گرایی و عامگرایی124 2.4.2.1ـ ریخت‌شناسی مدل قیاسی125 2.4.2.2ـ ریخت‌شناسی مدل استقرایی127 2.4.2.3ـ ریخت‌شناسی مدل شبکه‌ای 134 فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق134 3.1ـ مقدمه134 3.2ـ روش تحقیق135 3.3. تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق135 3.3.1ـ متغیرهای وابستة تحقیق135 3.3.2ـ متغیرهای مستقل تحقیق138 3.4ـ مقیاس‌سازی برای پرسشنامه138 3.5ـ پرسشنامه144 3.6ـ جامعة آماری144 3.6.1ـ حجم نمونه 145 فصل چهارم: یافته‌های تحقیق145 مقدمه145 4.1ـ تحلیل تک‌متغیره145 4.1.1ـ ویژگی‌های جمعیتی148 4.1.2ـ توصیف داده‌ها151 4.1.3ـ عامگرایی و خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان156 4.2ـ تحلیل دو متغیره157 4.2.1ـ سابقة حضور در فضای مجازی و خاص‌گرایی ـ عامگرایی158 4.2.2ـ میزان حضور در فضای مجازی و خاص‌گرایی ـ عامگرایی158 4.2.3ـ نوع حضور در فضای مجازی و خاص‌گرایی ـ عامگرایی159 4.2.4ـ میزان مشارکت در فضای مجازی و خاص‌گرایی ـ عامگرایی160 4.2.5ـ سطح تحصیلات و خاص‌گرایی و عامگرایی161 4.2.6ـ جایگاه شغلی و خاص‌گرایی ـ عامگرایی162 4.3ـ تحلیل چندمتغیرة رگرسیونی 164 فصل پنجم: نتیجه‌گیری164 مقدمه164 5.1ـ نتایج پژوهش164 5.1.1ـ نتایج کلی تحقیق164 5.1.2ـ جزئیات نتایج تحقیق172 5.2ـ محدودیت‌های تحقیق173 5.3ـ پیشنهادهایی برای آینده فهرست جداول 131 جدول شماره 1-2: مقایسه ویژگی‌های نظام‌های ذهنی 138 جدول شماره 1-3: شاخص‌ها و گویه‌های سنجش متغیر خاص‌گرایی و عامگرایی (پرسشنامه)143 جدول شماره 2-3: گویه‌های متغیر سابقه، میزان و نوع حضور در فضای مجازی143 جدول شماره 3-3: گویه‌های متغیر انگیزه و هدف پرسش‌شوندگان از حضور در فضای مجازی144 جدول شماره 4-3: گویه‌های سنجش متغیر مشارکت در فضای مجازی 145 جدول شماره 1-4: توزیع سن پرسش‌شوندگان146 جدول شماره 2-4: توزیع جنسیت پرسش‌شوندگان146 جدول شماره 3-4: توزیع پرسش‌شوندگان بر اساس وضعیت تأهل147 جدول شماره 4-4: توزیع پست‌های شغلی پرسش‌شوندگان147 جدول شماره 5-4: توزیع میزان تحصیلات پرسش‌شوندگان148 جدول شماره 6-4: توزیع سابقه حضور پرسش‌شوندگان در فضای مجازی148 جدول شماره 7-4: توزیع میزان حضور پرسش‌شوندگان در فضای مجازی149 جدول شماره 8-4: نوع حضور پرسش‌شوندگان در فضای مجازی149 جدول شماره 9-4: انگیزه و هدف پرسش‌شوندگان از حضور در فضای مجازی150 جدول شماره 10-4: مشارکت فعالانة پرسش‌شوندگان در فضای مجازی150 جدول شماره 11-4: توزیع پرسش‌شوندگان بر حسب میزان مشارکت فعالانه در فضای مجازی151 جدول شماره 12-4: عامگرایی و خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان156 جدول شماره 13-4: توزیع پرسش‌شوندگان بر حسب عامگرایی و خاص‌گرایی157 جدول شماره 14-4: عامگرایی ـ خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان بر حسب سابقة حضور در فضای مجازی158 جدول شماره 15-4: عامگرایی ـ خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان بر حسب حضور روزانه در فضای مجازی159 جدول شماره 16-4: عامگرایی ـ خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان بر حسب نوع حضور در فضای مجازی160 جدول شماره 17-4: عامگرایی ـ خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان بر حسب میزان مشارکت در فضای مجازی161 جدول شماره 18-4: عامگرایی ـ خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان بر حسب سطح تحصیلات161 جدول شماره 19-4: عام‌گر ایی ـ خاص‌گرایی پرسش‌شوندگان بر حسب جایگاه شغلی162 جدول شماره 20-4: مدل رگرسیونی چندمتغیره عامگرایی ـ خاص‌گرایی پرسششوندگانفهرست نمودارها 124 نمودار شماره 1: مدل قیاسی126 نمودار شماره 2: مدل استقرایی129 نمودار شماره 3: مدل شبکه‌ای چکیده هدف: این پژوهش مدلی برای درک تأثیرات فضای شبکه‌ای بر عامگرایی مخاطبان و کاهش گرایش‌های خاص‌گرایانه در میان آنها پیشنهاد می‌کند تا زمینه‌ای برای مطالعات آینده‌نگرانه در مورد خاص‌گرایی و عامگرایی شهروندان فراهم آورد. روش/ رویکرد پژوهش: به این منظور، با مطالعه و بررسی آراء مارشال مک‌لوهان، سورن کی‌یرکگور، ژیل دولوز، مانوئل کاستلز، هربرت دریفوس و سایر اندیشمندان حوزه‌های فلسفه، علوم اجتماعی و علوم ارتباطات، مدلی مفهومی بر اساس سه نوع ساختار تاریخی ذهن و توصیف ویژگی‌های هر یک و نقش فناوری‌های نوین شبکه‌ای در تغییر ماهوی ذهن انسان ارائه شده و بر آن مبنا پرسشنامه‌ای برای سنجش نگرش کارکنان سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران در مواجهة طولانی با اینترنت طراحی گردیده است. یافته‌ها: تحلیل آمارهای به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که میزان و شدت قرارگیری در معرض شبکة جهانی اطلاعات، بر رشد عامگرایی در مقابل خاص‌گرایی اثرگذار است، گرچه این اثرگذاری شدت قابل توجهی را نشان نمی‌دهد. نتیجه‌گیری: عوامل متعددی بر عامگرایی و خاص‌گرایی افراد اثرگذارند و رشد فضای شبکه‌ای، یکی از مهم‌ترین آنهاست که علاوه بر آثاری که محتوای اطلاعاتی این شبکه‌ها دارند، بخشی از این اثر به ماهیت و ساختار بنیادینِ شبکه برمی‌گردد و پژواک نظریة معروف مک‌لوهان را که «رسانه، همان پیام است»، در مورد شبکه‌های اطلاعاتی جدید طنین می‌افکند. کلیدواژه‌ها: فضای مجازی. عامگرایی. خاص‌گرایی. هویت. اینترنت. شبکه. مدرنیسم. پست‌مدرنیسم. ساختار ریشه‌ای ـ درختی. ساختار ریزومی. اطلاع‌رسانی. 1.1. مقدمهاثر رسانه بر هویت، از موضوعات دامنه‌دار حوزة علوم ارتباطات است. این اثر از دو طریق بر مخاطب خود اعمال می‌شود: از طریق محتوا و از طریق شکل (فُرم). خنثی نبودن رسانه و تأثیر قالب رسانه بر هویت کاربران آن، یکی از دستاوردهای مهم مارشال مک‌لوهان است. به نظر مک‌لوهان مهم‌ترین اثر رسانه‌ها این است که بر عادات درک و تفکر ما اثر می‌گذارند و لذا، آثار پراهمیت رسانه‌ها، از شکل آنها ناشی می‌شود، نه از محتوای آنها (سورین و تانکارد به نقل از دوران 1388: 96). زمانی که مک‌لوهان تخیل خلاق خود را به کار گرفته بود تا همپایی تحول رسانه‌ها را با تحول در عادات ذهنی مخاطبان آن نشان بدهد، هنوز رایانه و شبکة جهانی اطلاعات به وجود نیامده بودند و رادیو و تلویزیون در عرصة رسانه‌های الکترونی یکه‌تازی می‌کردند. از سوی دیگر، تحولات عمیق نظری در طرز فکر رایج انسان غربی و تحولات عظیم سیاسی از حدود دهة نود میلادی و پس از فروپاشی شوروی و نظام کمونیستی، تغییراتی پیچیده و بطیء را در نگاه مدرن به وجود آورد که از آن به پست‌مدرنیسم یاد می‌شود. تصادفی نیست که ویژگی‌های بنیادین پست‌مدرنیسم با ساختار شبکه‌ای رسانه‌ها و از جمله اینترنت در سازگاری کامل به سر می‌برد. از این رو، به نظر می‌رسد اینترنت یکی از حاملان نگاه پست‌مدرن به جهان باشد و بتواند کاربران خود را ــ آگاهانه یا ناآگاهانه ــ به طرز فکر و عادات ذهنی پست‌مدرن سوق بدهد. ویژگی‌هایی مثل بی‌مرکزی، افقی بودن ارزش‌ها و فقدان مبدأ و معاد، نگاه تفسیری به جهان، اعتقاد به بی‌کفایتی عقل در کشف حقیقت و توصیف یکپارچة واقعیت، پوچگرایی، لذت‌جویی بی‌پایان و...این پژوهش مدعی بررسی همه‌جانبة موضوعی بدین پیچیدگی نیست، بلکه در حد وسع خود می‌کوشد اثر حضور زیاد و طولانی‌مدت در فضای مجازی را بر عامگرایی و خاص‌گرایی کارکنان سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران با توجه به ویژگی‌های ذهن پست‌مدرن (که در بالا برخی مصادیق آن ذکر شد) بسنجد. عامگرایی و خاص‌گرایی که بعدتر تعریف آن از نظر گذرانده خواهد شد، از موضوعاتی است که به شکلی برجسته در جریان درگرفتن بحث جهانی شدن در نوشته‌های جامعه‌شناسان مطرح شده است. گرچه مباحث زیادی در خصوص «خاص‌گرایی اخلاقی»[1] و «عامگرایی اخلاقی»[2] از دهه هفتاد به این سو در میان فیلسوفان اخلاق درگرفته و به شاخه‌های دیگر دانش نیز نفوذ کرده است، اما این موضوع در مرکز توجه پایان‌نامه حاضر قرار ندارد، گرچه در بررسیِ پیش‌ِ رو، جنبه‌های اخلاقی عامگرایی و خاص‌گرایی در نظر گرفته شده است. از آنجا که این پژوهش بین‌رشته‌ای است و ترکیبی از آموزه‌های جامعه‌شناسی و علوم ارتباطات را در خود جای داده است و نتایج آن را باید در حوزه فلسفه ذهن بسط داد، مباحث مربوط به فلسفه اخلاق در آن فرو گذاشته شده است.