چکیده کشورهای خاورمیانه به دلیل شباهت در نظامهای سیاسی،دین مشترک،همجواری و ارتباطات نسبتاً زیاد،به شدت از تحولات یکدیگر متاثر شده و امکان مقایسه نوع تحولاتشان را برای محققین فراهم می آورند.بنابراین این پژوهش به لحاظ نظری در چهارچوب سیاستهای مقایسه ای و جامعه شناسی انقلاب ها جای می گیرد و با هدف بررسی مقایسه ای تحولات سیاسی-اجتماعی دو کشور تونس و مصر انجام گرفته است.روش تحقیق در این پژوهش تطبیقی- تاریخی بوده و ابزاری که برای گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته از نوع فیش برداری می باشد.تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز به صورت تطبیقی(مقایسه ای)انجام گرفته است.نتایج تحقیق نشان می دهد که تحولات دو کشور مصر و تونس،علی رغم تشابهات زیادی که در آنها مشاهده می شود، تفاوتهایی نیز در جنبش ها و تحولاتشان داشته و دو نمونه از پراهمیت ترین جنبش های منطقه خاورمیانه می باشند.همچنین نتایج نشان می دهد که جوانان و خصوصاً جوانان تحصیلکرده که به انتظارات طبقه ای خود دست نیافته اند، بیشترین نقش را در شروع و روند جنبش ها داشته اند.فهرست مطالبعنوان صفحهفصلاول: کلیات....................................................................................................................................... 11-1 مقدمه........................................................................................................................................ 21-2 بیانمساله.................................................................................................................................... 41-3اهمیتوضرورتتحقیق......................................................................................................................... 81-4اهدافتحقیق................................................................................................................................ 10فصلدوم: مبانینظریوپیشینهتحقیق............................................................................................................... 112-1 مفهوم و تاريخچه......................................................................................................................... 122-1-1تعاريف مفاهيم 122-1-1-1جنبش هاي اجتماعي.......................................................................................................... 122-1-1-2 نتقسيم بندي جنبش هاي اجتماعي........................................................................................ 122-1-1-2-1جنبش نمايشي………….122-1-1-2-2 جنبش وا پس گرا ........... 132-1-1-2-3جنبشترقي خواهانه......................................................................................................... 132-1-1-2-4جنبش محافظه كارانه......................................................................................................... 132-1-1-2-5 جنبش اصلاح طلب........................................................................................................ 132-1-1-2-6 جنبش انقلابي.............................................................................................................. 132-1-1-2-7 جنبش آرمان گرا.............................................................................................................. 132-1-1-2-8 جنبش كوچنده................................................................................................................ 142-1-1-3 شرايط پيدايش جنبش هاي اجتماعي..................................................................................... 142-1-1-4 آلن تورن و جنبش هاي اجتماعي جديد...................................................................................... 152-1-1-5 جنبش هاي اجتماعي در عصر انقلاب اطلاعات............................................................................... 162-1-1-6 ماهيت جنبش هاي جديد اجتماعي در خاورميانه............................................................................ 172-1-2 تاريخچه مطالعات جنبش هاي اجتماعي......................................................................................... 182-1-3 ويژگي جنبش ها در خاورميانه..................................................................................................... 202-1-3-1 مردمي بودن....................................................................................................................... 202-1-3-2 فقدان رهبري مشخص............................................................................................................ 212-1-3-3 پيشتازي جوانان................................................................................................................... 212-1-3-4 نقش تسريع كننده رسانه ها..................................................................................................... 212-1-3-5 هويت گرايي....................................................................................................................... 222-1-3-6 مشي مسالمت آميز................................................................................................................ 222-1-4 رابطه ميان جامعه و حكومت....................................................................................................... 232-1-5 جايگاه احزاب و گروه هاي سياسي در جنبش ها................................................................................. 272-2 پيشينه نظري ............................................................................................................................ 342-2-1 نظريه قيام عليه تحقير ............................................................................................................. 342-2-2 نظريه ساقه هاي زير زميني......................................................................................................... 352-2-3 نظريه ييشروي آرام................................................................................................................... 362-2-4 نظريه زندگي به مثابه سياست .................................................................................................... 372-2-5 نظريه موج چهارم دموكراسي....................................................................................................... 392-2-6 نظريه طبقه متوسط فقير............................................................................................................ 402-3 پيشينه تجربي............................................................................................................................ 412-3-1 تحقيقات داخلي....................................................................................................................... 422-3-2 تحقيقات خارجي...................................................................................................................... 442-4 چهار چوب نظري........................................................................................................................ 472-5 مدل تحليلي.............................................................................................................................. 482-6 سوالات و فرضيات پژوهشي............................................................................................................. 48فصل سوم: روششناسی وتعریف مفاهیم................................................................................................................ 503-1 روشپژوهش................................................................................................................................ 513-2 ابزارگردآوریاطلاعات..................................................................................................................... 523-3 جامعهآماری............................................................................................................................... 523-4 نحوهجمعآوریدادهها..................................................................................................................... 523-5 روشتجزیهوتحلیلدادهها.................................................................................................................. 533-6 قلمرو زماني و مكاني پژوهش........................................................................................................... 533-7 مراحل اجراي تحقيق..................................................................................................................... 53فصلچهارم : يافته هاي پژوهشي.................................................................................................................. 554-1 مقدمه...................................................................................................................................... 564-2 خاورمیانه.................................................................................................................................. 564-3 پیامدهایبحراناقتصادی.................................................................................................................. 584-4 اختلالاتجمعیتی.......................................................................................................................... 684-5 حکومتونقشرهبری........................................................................................................................ 764-6 واکنشارتشدرتحولات..................................................................................................................... 804-7 نقششبکههایاجتماعی.................................................................................................................... 834-8 نقش آمریکادرتحولات................................................................................................................... 884-9 قیاممردمتونس............................................................................................................................ 914-10 قیاممردممصر........................................................................................................................... 964-11یافتههایاستنباطی..................................................................................................................... 101فصلپنجم : بحث و نتيجه گيري................................................................................................................ 1065-1 مقدمه.................................................................................................................................... 1075-2 خلاصه يافته ها......................................................................................................................... 1075-3 بحثونتیجهگیری........................................................................................................................ 110پیشنهادها...................................................................................................................................... 112الف)پیشنهادهایکاربردی................................................................................................................. 112ب)پیشنهادهاي پژوهشي................................................................................................................... 113مشكلات و محدودیتها....................................................................................................................... 113منابع ومآخذ.................................................................................................................................... 114 فهرست جداول عنوان صفحهجدول شماره 1 63جدول شماره 2 69جدول شماره 3 73جدول شماره 4 74جدول شماره 5 79جدول شماره 6 82جدول شماره 7 85جدول شماره 8 88جدول شماره 9 89جدول شماره 10 90 فهرست نمودارهاعنوان صفحهنمودار شماره 1 48نمودار شماره 2 64نمودار شماره 3 65نمودار شماره 4 66نمودار شماره 5 72نمودار شماره 6 87نمودار شماره 7 92نمودار شماره 8-1 مقدمهخاورمیانه که مهمترین منطقه جهان عرب در قرن 21 لقب گرفته است در دهه های اول این قرن شاهد تحولاتی شد که چشم جهان را به خود خیره کرد. سال 2011 نقطه عطف این تحولات بود که به طور پیش بینی ناپذیری جنبش هایی مردمی سرتاسر جهان عرب را فرا گرفته و حکومت های دیکتاتوری کشورهای این منطقه را سرنگون کرد که یقیناً این تحولات در تاریخ عربی خاورمیانه فراموش شدنی نخواهد بود.جنبش های اجتماعی که به یک باره کشورهای عربی خاورمیانه را در بر گرفت، در حقیقت پاسخی به انباشت مطالبات و بحرانهای طولانی مدت در این کشورها بود. بحرانهای اقتصادی و معیشتی در این کشورها که ناشی از ضعف و سوء مدیریت نخبگان حاکم بود در دراز مدت منجر به پیدایش طبقه ای فقیر، تهی دست و حاشیه نشین شد و همراه با سایر عناصر بحران همچون بحران هویت و بحران مشروعیت و ... زمینه ساز شکل گیری جنبش های منطقه گردید.کشورهای منطقه عربی و خصوصاً تونس و مصر، همواره ظرفیت و قابلیت انقلابهای سیاسی و اجتماعی را داشتند و عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تاریخی بر توسعه ظرفیت های انقلابی این کشورها کمک نموده است. آنچه که در این مناطق به وقوع پیوست یقیناً از انقلاب هایی که مارکس و دوتوکویل ازآن سخن گفته اند متمایز بوده و دارای ماهیتی متفاوت است.خودسوزی محمد بوعزیزی(دستفروش تونسی) در دسامبر 2010 که در اعتراض به توقیف کالاهایش صورت گرفت و به کناره گیری زین العابدین بن علی از قدرت منجر شد نقطه آغاز تحولات بوده و شعله این آتش مصر و دیگر کشورهای عربی را در بر گرفت. تحولات در مصر با الهام از رویداد تونس از 25 ژانویه 2011 و با فرخوان تجمع اعتراضی گروه جوانان حامی دموکراسی به نام جنبش 6 آوریل شروع و تا 18 روز استعفای حسنی مبارک را در پی داشت. اسلام خواهی، تغییر شیوه حکومتها، اصلاح ناکارآمدی دولت ها، مبارزه با فساد و توسعه فقر از جمله اعتراضات و خواسته های مردم انقلابی بود. در حقیقت این تحولات ریشه در خشم فروخفته مردم و ستم مداوم نظامهای اقتدارگرا در منطقه داشت که همراه با معضلات سنگین اقتصادی به تغییرات گسترده در سطح این جوامع انجامید.علی رغم وجود احزاب و گروههای شناخته شده در تونس و مصر و به رغم حضور مخالفان و منتقدان در این کشورها در جبهه مخالفان حاکمان دیکتاتور ،جرقه حرکت ضد دولتی به دست نوجوانان و جوانانی زده شد که از سوی نخبگان حاکم چندان جدی گرفته نمی شد.
مقایسه تحولات سیاسی- اجتماعی مصر و تونس از سال های 91-90 و علل بروز تحولات در این کشورهاword
چکیده کشورهای خاورمیانه به دلیل شباهت در نظامهای سیاسی،دین مشترک،همجواری و ارتباطات نسبتاً زیاد،به شدت از تحولات یکدیگر متاثر شده و امکان مقایسه نوع تحولاتشان را برای محققین فراهم می آورند.بنابراین این پژوهش به لحاظ نظری در چهارچوب سیاستهای مقایسه ای و جامعه شناسی انقلاب ها جای می گیرد و با هدف بررسی مقایسه ای تحولات سیاسی-اجتماعی دو کشور تونس و مصر انجام گرفته است.روش تحقیق در این پژوهش تطبیقی- تاریخی بوده و ابزاری که برای گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته از نوع فیش برداری می باشد.تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز به صورت تطبیقی(مقایسه ای)انجام گرفته است.نتایج تحقیق نشان می دهد که تحولات دو کشور مصر و تونس،علی رغم تشابهات زیادی که در آنها مشاهده می شود، تفاوتهایی نیز در جنبش ها و تحولاتشان داشته و دو نمونه از پراهمیت ترین جنبش های منطقه خاورمیانه می باشند.همچنین نتایج نشان می دهد که جوانان و خصوصاً جوانان تحصیلکرده که به انتظارات طبقه ای خود دست نیافته اند، بیشترین نقش را در شروع و روند جنبش ها داشته اند.فهرست مطالبعنوان صفحهفصلاول: کلیات....................................................................................................................................... 11-1 مقدمه........................................................................................................................................ 21-2 بیانمساله.................................................................................................................................... 41-3اهمیتوضرورتتحقیق......................................................................................................................... 81-4اهدافتحقیق................................................................................................................................ 10فصلدوم: مبانینظریوپیشینهتحقیق............................................................................................................... 112-1 مفهوم و تاريخچه......................................................................................................................... 122-1-1تعاريف مفاهيم 122-1-1-1جنبش هاي اجتماعي.......................................................................................................... 122-1-1-2 نتقسيم بندي جنبش هاي اجتماعي........................................................................................ 122-1-1-2-1جنبش نمايشي………….122-1-1-2-2 جنبش وا پس گرا ........... 132-1-1-2-3جنبشترقي خواهانه......................................................................................................... 132-1-1-2-4جنبش محافظه كارانه......................................................................................................... 132-1-1-2-5 جنبش اصلاح طلب........................................................................................................ 132-1-1-2-6 جنبش انقلابي.............................................................................................................. 132-1-1-2-7 جنبش آرمان گرا.............................................................................................................. 132-1-1-2-8 جنبش كوچنده................................................................................................................ 142-1-1-3 شرايط پيدايش جنبش هاي اجتماعي..................................................................................... 142-1-1-4 آلن تورن و جنبش هاي اجتماعي جديد...................................................................................... 152-1-1-5 جنبش هاي اجتماعي در عصر انقلاب اطلاعات............................................................................... 162-1-1-6 ماهيت جنبش هاي جديد اجتماعي در خاورميانه............................................................................ 172-1-2 تاريخچه مطالعات جنبش هاي اجتماعي......................................................................................... 182-1-3 ويژگي جنبش ها در خاورميانه..................................................................................................... 202-1-3-1 مردمي بودن....................................................................................................................... 202-1-3-2 فقدان رهبري مشخص............................................................................................................ 212-1-3-3 پيشتازي جوانان................................................................................................................... 212-1-3-4 نقش تسريع كننده رسانه ها..................................................................................................... 212-1-3-5 هويت گرايي....................................................................................................................... 222-1-3-6 مشي مسالمت آميز................................................................................................................ 222-1-4 رابطه ميان جامعه و حكومت....................................................................................................... 232-1-5 جايگاه احزاب و گروه هاي سياسي در جنبش ها................................................................................. 272-2 پيشينه نظري ............................................................................................................................ 342-2-1 نظريه قيام عليه تحقير ............................................................................................................. 342-2-2 نظريه ساقه هاي زير زميني......................................................................................................... 352-2-3 نظريه ييشروي آرام................................................................................................................... 362-2-4 نظريه زندگي به مثابه سياست .................................................................................................... 372-2-5 نظريه موج چهارم دموكراسي....................................................................................................... 392-2-6 نظريه طبقه متوسط فقير............................................................................................................ 402-3 پيشينه تجربي............................................................................................................................ 412-3-1 تحقيقات داخلي....................................................................................................................... 422-3-2 تحقيقات خارجي...................................................................................................................... 442-4 چهار چوب نظري........................................................................................................................ 472-5 مدل تحليلي.............................................................................................................................. 482-6 سوالات و فرضيات پژوهشي............................................................................................................. 48فصل سوم: روششناسی وتعریف مفاهیم................................................................................................................ 503-1 روشپژوهش................................................................................................................................ 513-2 ابزارگردآوریاطلاعات..................................................................................................................... 523-3 جامعهآماری............................................................................................................................... 523-4 نحوهجمعآوریدادهها..................................................................................................................... 523-5 روشتجزیهوتحلیلدادهها.................................................................................................................. 533-6 قلمرو زماني و مكاني پژوهش........................................................................................................... 533-7 مراحل اجراي تحقيق..................................................................................................................... 53فصلچهارم : يافته هاي پژوهشي.................................................................................................................. 554-1 مقدمه...................................................................................................................................... 564-2 خاورمیانه.................................................................................................................................. 564-3 پیامدهایبحراناقتصادی.................................................................................................................. 584-4 اختلالاتجمعیتی.......................................................................................................................... 684-5 حکومتونقشرهبری........................................................................................................................ 764-6 واکنشارتشدرتحولات..................................................................................................................... 804-7 نقششبکههایاجتماعی.................................................................................................................... 834-8 نقش آمریکادرتحولات................................................................................................................... 884-9 قیاممردمتونس............................................................................................................................ 914-10 قیاممردممصر........................................................................................................................... 964-11یافتههایاستنباطی..................................................................................................................... 101فصلپنجم : بحث و نتيجه گيري................................................................................................................ 1065-1 مقدمه.................................................................................................................................... 1075-2 خلاصه يافته ها......................................................................................................................... 1075-3 بحثونتیجهگیری........................................................................................................................ 110پیشنهادها...................................................................................................................................... 112الف)پیشنهادهایکاربردی................................................................................................................. 112ب)پیشنهادهاي پژوهشي................................................................................................................... 113مشكلات و محدودیتها....................................................................................................................... 113منابع ومآخذ.................................................................................................................................... 114 فهرست جداول عنوان صفحهجدول شماره 1 63جدول شماره 2 69جدول شماره 3 73جدول شماره 4 74جدول شماره 5 79جدول شماره 6 82جدول شماره 7 85جدول شماره 8 88جدول شماره 9 89جدول شماره 10 90 فهرست نمودارهاعنوان صفحهنمودار شماره 1 48نمودار شماره 2 64نمودار شماره 3 65نمودار شماره 4 66نمودار شماره 5 72نمودار شماره 6 87نمودار شماره 7 92نمودار شماره 8-1 مقدمهخاورمیانه که مهمترین منطقه جهان عرب در قرن 21 لقب گرفته است در دهه های اول این قرن شاهد تحولاتی شد که چشم جهان را به خود خیره کرد. سال 2011 نقطه عطف این تحولات بود که به طور پیش بینی ناپذیری جنبش هایی مردمی سرتاسر جهان عرب را فرا گرفته و حکومت های دیکتاتوری کشورهای این منطقه را سرنگون کرد که یقیناً این تحولات در تاریخ عربی خاورمیانه فراموش شدنی نخواهد بود.جنبش های اجتماعی که به یک باره کشورهای عربی خاورمیانه را در بر گرفت، در حقیقت پاسخی به انباشت مطالبات و بحرانهای طولانی مدت در این کشورها بود. بحرانهای اقتصادی و معیشتی در این کشورها که ناشی از ضعف و سوء مدیریت نخبگان حاکم بود در دراز مدت منجر به پیدایش طبقه ای فقیر، تهی دست و حاشیه نشین شد و همراه با سایر عناصر بحران همچون بحران هویت و بحران مشروعیت و ... زمینه ساز شکل گیری جنبش های منطقه گردید.کشورهای منطقه عربی و خصوصاً تونس و مصر، همواره ظرفیت و قابلیت انقلابهای سیاسی و اجتماعی را داشتند و عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تاریخی بر توسعه ظرفیت های انقلابی این کشورها کمک نموده است. آنچه که در این مناطق به وقوع پیوست یقیناً از انقلاب هایی که مارکس و دوتوکویل ازآن سخن گفته اند متمایز بوده و دارای ماهیتی متفاوت است.خودسوزی محمد بوعزیزی(دستفروش تونسی) در دسامبر 2010 که در اعتراض به توقیف کالاهایش صورت گرفت و به کناره گیری زین العابدین بن علی از قدرت منجر شد نقطه آغاز تحولات بوده و شعله این آتش مصر و دیگر کشورهای عربی را در بر گرفت. تحولات در مصر با الهام از رویداد تونس از 25 ژانویه 2011 و با فرخوان تجمع اعتراضی گروه جوانان حامی دموکراسی به نام جنبش 6 آوریل شروع و تا 18 روز استعفای حسنی مبارک را در پی داشت. اسلام خواهی، تغییر شیوه حکومتها، اصلاح ناکارآمدی دولت ها، مبارزه با فساد و توسعه فقر از جمله اعتراضات و خواسته های مردم انقلابی بود. در حقیقت این تحولات ریشه در خشم فروخفته مردم و ستم مداوم نظامهای اقتدارگرا در منطقه داشت که همراه با معضلات سنگین اقتصادی به تغییرات گسترده در سطح این جوامع انجامید.علی رغم وجود احزاب و گروههای شناخته شده در تونس و مصر و به رغم حضور مخالفان و منتقدان در این کشورها در جبهه مخالفان حاکمان دیکتاتور ،جرقه حرکت ضد دولتی به دست نوجوانان و جوانانی زده شد که از سوی نخبگان حاکم چندان جدی گرفته نمی شد.