فهرست مطالب :عنوان : صفحه :فصل اول :تعریف سازمان 1انواع سازمان 1ترکیب سازمانی 2نظریه های سازمانی 3نظریه سازمان رسمی 3ویژگیهای بوروکراسی 4نوع شناسی اقتدار 5نظریه تیلور 6نظریه هانری فایول 7اهداف سازمان ها 8اهمیت مطالعه سازمان 10فصل دوم :ساخت و نظام آموزش و پرورش 11تالکوت پارسونز 15عناصر اولیه نظام پارسونزی 16نظام ها و محیط ها 19چه نوع نظام هایی وجود دارد 26روابط سیبرنتیک میان چهار جزء نظام کل 31تکامل اجتماعی 35تحقیق در انواع اجتماعات و جوامع 40نظریه کنش پارسونز 41واحد کنشی 42اشکالات نظریه کنش پارسونز 44کارهای اخید در زمینه نظریه کنش 46مسائل کارکردی سازمان ها 47محدودیت های نظریه سیستمی پارسونز 52کتابنامه 55فصل اولتعريف سازمان:سازمان عبارت از يك رشته منظم و عقلايي است كه بين افرادي كه وظايف پيچيده و متعددي را انجام مي دهند، و كثرت تعداد آنان به قدري است كه نمي توانند با هم در تماس نزديك باشند، به منظور تامين هدف هاي مشترك خاص برقرار مي گردد[1].سازمان عبارت است از مراحل تشخيص و گروه بندي فعاليت ها، تعيين و تفويض اختيار و مسئوليت ها و برقراري ارتباط بين افراد به منظور حسن انجام كار، به طوري كه هدف يا هدف هاي مورد نظر در حد مطلوب تحقق يابند[2].«تعريف سازمان از نظر بارنارد»: يك سيستم فعالیتها يا نيروهاي خودآگاه و هماهنگ شخصي يا يك سيستم فعاليت هاي وابسته به هم مي باشد[3].تعريف سازمان رسمي: سازماني كه داراي استمرار بوده و وظيفه يا وظايف معين را در محدودة قوانين و مقررات اجرا مي كند. استمرار و تداوم در سازمان با استفاده از نگهداري سوابق اقدامات، تصميمات و مقررات به صورت كتبي تامين مي شود هر سازمان رسمي طبعا شكل و تركيب معيني دارد كه به وسيله آن روابط مشاغل بر پايه سلسله مراتب اداري نشان داده مي شودشبكة روابط نامبرده تركيب سازمان رسمي را تشكيل مي دهد كه معمولاً به شكل هرم يا مثلثي مجسم مي گردد و در معناي محدود از جمع رده هاي سازماني به ترتيب سلسله مراتب اداري تشكيل مي شود.[4]تعريف سازمان غير رسمي: به گفتة سايمون، اسيتبرگ و تامپسون سازمان غير رسمي عبارت است از الگوهاي رفتارهاي واقعي – يعني شيوه اي كه اعضاي سازمان واقعات رفتار مي كنند كه با طرح رسمي سازمان مطابقت ندارند[5].تركيب سازماني:سازمان به مثابه يك سيستم يا نظام از اجزاي مهمي تشكيل شده كه هر يك از اين اجزا از ساختار و يا كاركرد ويژه اي برخوردار است و به وسيله نظريه هاي سيستمي مي توان اجزاي ان را تغيير داد. به همين دليل اساسي ترين بنيان در سازمان، افراد آن سازمان است كه هر يك از آنها، از احساسات، تمايلات، شخصيت، انگيزه ها، صفات و وي ژگي هاي متفاوتي برخوردارند و در حقيقت روح سازمان را تشكيل مي دهند. نگرش به تقسيم بندي سازمان از اين بعد، آن را به سازمان رسمي و غير رسمي تبديل مي كند.سازمان رسمي از ويژگي هاي ساختار رسمي، سلسله مراتب، تقسيم اختيارات، كانال هاي ارتباطي، روابط رسمي، هدف ها، خط مشي ها، روش ها و ساير عوامل مديريتي برخوردارند كه به عمليات سازمان كمك مي كنند.سازمان هاي غير رسمي از شبكة رفتاري و ارتباطي بين افراد، كه رد نتيجه تعامل و همبستگي ميان آن ها در گروه هاي انساني شكل گرفته اند، به وجود مي آيند. بنابراين ماهيت هر سازمان تحت تاثير تركيب اين دو سازمان (رسمي و غير رسمي) قرار مي گيرد كه نقش افراد در آن تعيين كننده است، زيرا هر يك از آنان تحت تاثير تصورات و انتظارات خود به دنبال موقعيت مناسب و ايفاي نقش در ساختار سازمان قرار خواهند گرفت.[6] نظريه هاي سازماني:نظريه هاي سازماني شيوه هاي خاص نگرش به سازمان ها و گروه هاي درون آن ها را منعكس مي كند نظريه كلاسيك سازمان كه گاهي نظريه ماشيني نيز ناميده شده است پيش آهنگ همه نظريه هاي امروز سازمان ها بوده است. برجسته ترين نظريه سازان كلاسيك كه رويكرد ماشيني را برگزيده اند وبر، تيلور، فايول، موني ورايلي، گيوليك و ارويك بوده اند.نظريه هاي كلاسيك سازمان:در نظريه هاي كلاسيك سازمان يا نظريه هاي سنتي هر يك از دانشمندان، خردگرايي يا رفتار عقلايي سازمان را از زاويه و ديدگاه خاصي تجزيه و تحليل مي كنند ولي در مكتب كلاسيك يا سنتي توجه اصلي دانشمندان به كالبد يا ساخت و تركيب سازمان ها رسمي معطوف گرديده و به رفتار فردي و گروهي و سيستم اجتماعي سازمان عنايتي مبذول نگرديده است.نظريه هاي سازمان رسمي[7](1) نظريه بوروكراسي: ماكس وبرماكس وبر اولين كسي است كه در نوشته هاي خود در زمينه مسائل سازماني با ديدگاهي تاريخي به جامعه شناسي سازمان ها پرداخت و از اصطلاح بوروكراسي استفاده كرده است.اگر چه مطالعات وبر بيشتر درباره سازمان هاي دولتي بود و مي خواست عناصر ضروري اين سيستم سازماني را به دقت تعيين كند اما به نظر وي ويژگي هاي بوروكراسي در كليه سازمان ها اعم از دولتي يا خصوصي تا زماني كه حائز مشخصات زير باشند وجود خواهد داشت:1- وسعت سازمان به لحاظ كثرت كارگران2- عده زيادي كارگران غير ماهر يا نيمه ماهر3- تكنولوژي نسبتاً ساده براي توليد انبوه و4- توليد فرآورده هاي نسبتاً سادهويژگي هاي بوروكراسي: وبر در سازمان هاي مورد مطالعه پنج خصلت مهم وبر كه در واقع وجوه مميزه اين سازمان ها از سازمان هاي موجود در زمان هاي گذشته بود.1) تقسيم كار[8]: تقسيم كار در سازمان ها تازگي نداشت، ولي عملا سازمان هاي بوروكراتيك كار را تا حد زيادي توسعه دادند و وظايف را به اجزاء خيلي كوچك تقسيم كردند يكي از نتايج منطقي تخصصي كردن اين بود كه نيروي كار انسان قابل جانشيني شهر و اين جانشين در ازدياد كارايي سازمان ها تاثير به سزايي داشت.2) تمركز اختيارات: وبر تشخيص مي دهد كه تقسيم كار به اجزاي خيلي كوچك عمل هماهنگي را مشكل مي سازد وي در تحليل خود به اين نتيجه مي رسد كه بوروكراسي ها اين مساله را با تمركز اختيارات حل مي كنند، بدين طريق كه در سلسله مراتب عمودي سازمان هر چه به سطوح بالاتر اختيار و مسئوليت پيش مي رويم، كنترل روي واحدهاي مادون بيشتر متمركز ميگردد.3) برنامه منطقي و عقلايي براي اداره امور استخدامي: در سازمان بوروكراتيك انتخاب كارمندان برمباني ضوابط عيني كه از جانب مديران سازمان تعيين مي شود انجام مي گيرد.4) قوانين و مقررات: برغم وبر، بروكراسي ها تابع مقررات دقيق و صريح مستند كه هم دربارة كاركنان داخل سازمان و هم در مورد ارباب رجوع به طور يكنواخت و غير شخصي اعمال مي شوند.5) سيستم ثبت ضبط: بخاطر تداوم و استمرار و به منظور وحدت عمل، بوروكراسي ها از جزئيات كليه اقدامات، پرونده و سوابق دقيقي نگهداري مي كنند. بدين ترتيب، متدولوژي بوروكراسي ايده آل و و بر يك روش تجزيه و تحليل براي ماطلعه سازمان ها به دست مي دهد، و اين روش برخي از فعاليت هاي سازمان را كه انحراف اساسي نسبت به معيار ايده آل داشته و نياز به اصلاح دارند، مشخص مي سازد.نوع شناسي اقتدار و از نظر ماكس وبروبر بر سه گونة اصلي اقتدار را تشخيص مي دهد:1- اقتدار كاريزماتيك: كه ناشي از اعتقاد به ويژگي هاي استثنايي شخصي است كه دستور مي دهد.2- اقتدار سنتي: كه ناشي از رسم، عادت و سنت است اطاعت از دستور به علت احترام به سنت هاست.3- اقتدار عقلاني – قانوني: كه بر مبناي قانوني بودن مقرراتي است كه به شيوة عقلاني وضع گرديده اند و مشروعيت رهبراني، كه مطابق قانون تعيين شده اند.از نظر ماكس و بر سازماني را بر اساس منبع قدرت مشروع يا نوع اقتدار مي توان به سه دسته تقسيم كرد:1) سازمان ها كاريزماتيك: كه منشاء اقتدار اعتقاد به ويژگي هايي استثنايي در شخصيت رهبر است و مسئله عمده در اين سازمان ها موضوع جانشيني رهبر است سازمان هاي مذهبي جزء اين گروه هستند.2) سازمان هاي سنتي: كه در آن ها منشا اقتدار عادت و سنت است و تعيين رهبر نيز براساس سنت هاست پا تريمونياليسم شناخته ترين مشكل سلطة سنتي است و بيشتر مونارشيهاي قديمي اروپايي از اين نمونه اند ماكس وبر پاتريمونياليسم را نمونة برجستة سلطة سنتي مي داند.استمرار اجراي وظايف كه به وسيله قانون مقرر شده است اهميت صلاحيت فني و تخصصي، تقسيم كار دقيق از ويژگي هاي اين گونه سازمان ها است. (2) فردريك تيلور: نظريه مديريت علمي[9]فردريك تيلور كه به عنوان پدر مديريت علمي شناخته شده است شايد بيشتري تاثير را بر مديريت سازمان به ويژه در سازمان هاي سنعتي داشته است. نظرية مديريت علمي تيلور در دو كتاب معروف او در اصول مديريت علمي و مديريت كارخانه مطرح گرديده است. تيلور با بررسي تجارب علمي خويش درصدد بر آمد كه مديريت كارگاه هاي سنعتي را بهبود بخشيد و اصول و موازيني براي ادارة بنگاه هاي توليدي وضع كند.سيستم تيلور كه به نام مديريت علمي معروف است، شامل دو عنصر اساسي است:1- كشف تجربي بهترين طريق انجام دادن هر عمل و اجزاء متشكله آن تعيين مدت زمان لازم براي انجام عمل، تشخيص بهترين ابزار لازم براي انجام عمل، و بالاخره تعيين بهترين طريقه جريان كار2- تقسيم كار بين مديران و كاركنان بنحوي كه مسئوليت كشف بهترين طرق انجام دادن عمليات و طرح ريزي آن ها، تهيه ابزار لازم، و صدور دستورات و ايجاد تسهيلات مورد لزوم ديگر به عهده مديران باشد.هدف مديريت علمي تيلورافزايش توليد از طريق بهبود كارآيي كارگران است. تيلور به اين منظور دو راه پيشنهاد مي كند:1- استفاده از روش هاي علمي2- ايجاد انگيزش از طريق افزايش دستمزدروش هاي علمي تيلور را مي توان به صورت زير خلاصه كرد:1- استاندارد كردن شرايط كار: منظور اين است كه شرايط محيط كار را در حد مطلوب براي كار و توليد تامين كنيم. شرايط محيطي مانند درجه حرارت، رطوبت، نور كافي، مدت استراحت و فواصل استراحت كارگران كه رد بازدهي كار موثر است.2- استاندارد كردن روش هاي كار: هدف يافتن بهترين روش هاي انجام كار است كه براساس مطالعة حركات تعيين مي شود.3- اندازه گيري كار: با استفاده از مطالعة زمان انجام مي شود تا مناسب ترين شيوة انجام كار تعيين گردد. اندازه گيري كار يكي از اجزاء اصلي مديريت علمي را تشكيل مي دهد و شامل سنجش و مطالعة زبان هاي واحد است.4- برنامه ريزي وظايف روزانه: يعني اين كه وظايف از پيش كاملا برنامه ريزي شود و دستور العمل كتبي به كارگر در مورد وظيفة خاص او داده شود.5- تعيين دستمزد: بايد براي هر قسمت كار قيمتي تعيين كرد و اين موضوع را براي كارگر توضيح داد و چنانچه كارگر بيش از ميزان تعيين شده بازده داشته باشد آنگاه مي تواند علاوه بر دستمزد، پاداش مهم دريافت كند.(3) نظريه هاي هانري فايول: [10]هانري فايول بعد از تيلور برجسته ترين نظريه پردازي است كه اصول سازمان رسمي و مورد مطالعه قرار داده است. انديشه هاي فايول در نظريه ماشيني سازمان طبقه بندي مي شود. فايول در سال 1916 كتاب معروف خود مديريت صنعتي و عمومي منتشر كرد. او برخلاف تيلور كه توجه خود را معطوف به سطح پايين سازمان كرده بود، اساسا به سطح بالاي سازمان وظايف مدير توجه نشان داده است.او فعاليت هاي سازمان را به 6 دسته تقسيم مي كند:1) فعاليت هاي فني يا تكنولوژي2) فعاليت هاي بازرگاني3) فعاليت هاي مالي4) فعاليت هاي تاميني5) فعاليت هاي حسابداري6) امور مديريتبه نظر فايول اهميت توانايي مديريت در سطوح بالاي سازمان بيشتر است او به وحدت فرماندهي بيشتر اهميت مي دهد و معتقد است كه وظايف تخصصي مربوط به كاركنان ستاد يا كارشناسان است. منظور از وحدت فرماندهي اين است كه كارمند بايد فقط از يك سرپرست دستور بگيرد و منظور او وحدت هدايت به اين است كه يك برنامه و يك رئيس است براي يك مجموعه عملياتي كه هدف آن مشترك است بايد وجود داشته باشد.فايول اهميت فوق العاده براي كار ستاد قايل مي شود و ستاد را يك ارگان رئيس سازمان مي داند. فايول همچنين تاكيدمي كند وضع خدمتي كاركنان در سازمان بايد از ثبات كافي برخوردار باشد زيرا به نظر او تغيير انتقال كاركنان به ميزان زياد به زيان سازمان است. با مقايسه نظريات وبر، تيلور فايول به اين نتيجه مي رسيم كه ماكس وبر بيشتر به ويژگي ها، رشد و نتايج بوروكراسي توجه نشان داده است، تيلور به استفاده از روش هاي علمي براي برنامه ريزي وظايف روزانه و كنترل فرايند كار و فايول بيشتر به وظايف مدير توجه داشته باشد.در بعضي از جهات نظريه فايول مكمل نظريه مديريت علمي تيلور است. از جهت تاكيد فراواني كه فايول بر برنامه ريزي مي كند. درجه تشابه هر سه نظريه وبر، تيلور و فايول به ويژه در تاكيدي است كه بر ساخت رسمي سازمان مي كنند و ناديده گرفتن در اجتماعي سازمان.بالاخره اين كه انديشه هاي فايول، به صورت يكي از بنيانهاي مفاهيم نظري سازمان و تنظيم اصول فراگير مديريت سازمان ها در آمده است. او بدون ترديد نشان دادكه مديريت نشان داد كه مديريت بهتر صرفا مسئله بهبود بازده كارگر و برنامه ريزي واحدهاي پايين سازمان نيست بلكه بيش از هر چيز مسئله مطالعه دقيق تر و آموزش بيشتر مديريت براي افراد سطح بالاي سازمان است.اهداف سازمان ها:در مطالعه سازمان ها و هدف هاي سازمان اهميت بنيادي دارند همه سازمان ها با تركيب صنايع انساني زيادي براي رسيدن به هدف يا هدف هاي ويژه اي فعاليت مي كنند.اهداف اصلي كه سازمان ها در نظر دارند به وسيله پيتر دراكر به سه گروه تقسيم شده است:1- ذيل به هدف ويژه سازمان در تجارت، اين مقصود به معناي انجام اقتصادي كار و در يك اداره به معني ارائه خدمت به عموم است.2- ثمر بخش كردن كار و بهره مند نمودن كارگر براي رسيدن به ايجاد محيط محيط كار مناسب مشاركت كارگر و تشويق و سازماندهي3- تدبير و اداره تاثيرات و مسئوليت هاي اجرايي، اين هدف ها جهت حفظ و تامين محيط فيزيكي و انساني و اجتماعي است. مديران مي بايست در جهت اصلاح كيفيت زندگي رهبريت خود را نشان دهند.اولويت ها در اهداف سازمان: چند مورد كلي در ارتباط با مسئوليت هاي مديريت در انتخاب اهداف سازماني به شرح زير مورد توجه قرار گرفته است:4- يكي از مسئوليت هاي بزرگ مديريت، انطباق و تكميل اهداف صاحبان و انجمن هاي در حال كار است كه تنها از طريق همكاري و تشريك مساعي آنان مي تواند حاصل گردد.5- مديران بايستي رهبري را بر مبناي اولويت ها قرار دهند و از آنجايي كه معمولاً سازمان ها ساده نيستند تاسيس يك سلسله مراتب بر عهدة آنان مي باشد.6- به دليل وجود تغييرات فوري در بعضي از اولويت هاي اهداف سازماني، مديران براي نگهداري يك سيستم اطلاعات و حساس نسبت به توسعه و امور مهم داخلي و خارجي مسئوليت سنگيني دارند.[11]امكان وصول به هدف هاي سازمان: قبل از تعيين هدف هاي سازمان، امكانات تامين آن بايد به دقت بررسي شود چنانچه هدف هاي سازمان با واقع بيني پيش بيني نگردد فقط با شرايط استثنايي ممكن است تحقق يابد در اين صورت عدم امكان نيل به هدف موجب ياس و نااميدي مجريان برنامه مي شود و هماهنگ كردن فعاليت هاي مختلف دستگاه به منظور تحقق هدفي كه امكان تحقق آن كم است دشوار مي گردد.[12]به نظر اتزيوني سازمان ها واحدهاي اجتماعي هستند كه هدف هاي معيني را دنبال مي كنند به نظر او هدف هاي سازمان كاركردهاي مهمي دارند:1- آن ها با ترسيم وضعيتي كه سازمان درصدد تحقق آن در آينده است به فعاليت هاي سازمان جهت مي دهند.2- رهنمودهاي فعاليت سازمان را تعيين مي كند.3- منبع مشروعيت سازمان را تشكيل مي دهند و فعاليت هاي آن ها را توجهي مي كند.4- معياري هستند كه اعضاي سازمان و افراد خارج از سازمان به وسيله آن مي تواند موفقيت سازمان را ارزيابي كند. از آنجا كه همه سازمان ها براي دستيابي به هدف يا هدف هايي فعاليت مي كنند بنابراين اهداف سازمان و مسايلي كه براي رسيدن به اين هدف ها به كار برده مي شوند مورد توجه قرار مي گيرند.[13]اهميت مطالعه سازماناهميت مطالعه سازمان و روش هاي سازماندهي در اين است كه ارگان هاي خوب سازمان يافته كه كارآتر هستند و كاركنانشان راضي ترند. بايد توجه داشت كه مدير در يك سيستم سازمان يافته زمان زيادي را صرف سازماندهي مي كند؛ بلكه بخشي از وقت خود را به آن اختصاص مي دهد؛ ولي اگر حوزة كار مدير، خوب سازماندهي نشده باشد او مجبور مي شود تا زمان زيادي را صرف مسائل ناشي از سازماندهي نامناسب كند.سازماندهي يك نوع فعاليت دوره اي است نه فعاليت مرتب روزانه. به طور كلي گاهي مسائلي پديدار مي شود كه ناشي از شكل سازماندهي است مدير اين آثار را مورد مطالعه قرار داده، به رفع آن اقدام مي كند و قبل از بروز مشكل جديد، يا تغيير استراتژي سازمان، تغييري در ساختار سازماني انجام نخواهند شد كه وقت وي را به خود مصروف دارد. بديهي است كه ميزان و نوع مسائل سازماني كه مدير با آن مواجه مي شود به نوع سازمان و روند تكامل آن، بستگي دارد. فصل دوم :ساخت و نظام آموزش و پرورش[14]اصولا مفهوم ساخت در جامعه شناسي داراي پيچيدگي مي باشد، چرا كه گاه اين مفهوم را به واقعيات ارجاع مي دهند و زماني آن را يك امر انتزاعي و يك مفهوم ذهني تلقي مي كنند گاه ساخت را شكل ثابت و ساكن واقعيت اجتماعي تلقي ميكنند و زماني آن را با ديالكتيك تركيب كرده و وجه حركتي براي آن قائل مي شوند. از مفهوم ساخت، تعاريف زيادي ارائه شده است با اين وجود آن را مي توان چنين تعريف كرد:هر گاه ميان عناصر و اجزاي يك مجموعه كه كليت آن مورد نظر است، رابطه اي نسبتاً ثابت و پا برجا برقرار باشد، به مفهوم ساخت مي رسيم از اين رو ساخت داراي دو وجه خواهد بود.- يكي متشكل از عناصر تشكيل دهندة آن- و ديگر روابط ثابتي كه عناصر ساختي را به يكديگر مرتبط مي سازند.از سوي ديگر در نظر ماكس وبر ساخت عبارت است از:طرح منطقي روابط انتزاعي كه شالودة يك واقعيت را تشكيل مي دهند از اين منظر نظام و ساخت يك محصول و فرآوردة ذهني محسوب مي شود كه از راه تفهيم و درك اين روابط مي توان به مفهوم ساخت رسيد. يكي از نظريه پردازان جامعه شناسي كه دربارة ساخت، نظام و نهاد اجتماعي كار زيادي انجام داده، تالكوت پارسونز مي باشد از ديدگاه وي مفاهيم، ساخت، نهاد و نظام اجتماعي به يكديگر بسيار شبيه و نزديك هستند از نظر پارسونز ساخت به معني نظام اجتماعي متمايز شده از يك سو و از سوي ديگر ساخت حاصل نهادي شدن و يا وحدت نهادها است به عبارت ديگر پارسونز مفهوم ساخت را با توجه به افتراق و اشتراك نهادها بايكديگر بيان مي كنند و اين درست همان كاري است كه وي با مفهوم نظام انجام مي دهد تلاش پارسونز اين است كه ساخت را به كمك نهاد تعريف و چارچوب بندي كند.در واقع، مفهوم ساخت و نظام و حتي نهاد اجتماعي كه هر يك به نوعي با روابط اجتماعي انسان ها و واقعيت هاي اجتماعي سر و كار دارند به كمك يكديگر روشن مي شود هر ساختي مسلما متشكل از نظام يا نظام هايي است و در درون هر نظام ممكن است انواع ساختارهاي جزئي را مشاهده كنيم هر تعريفي كه از ساخت و نظام اجتماعي ارائه شده باز هم به علت آن كه بر شبكه اي از روابط اجتماعي قرار مي گيرند در يكديگر متداخل مي شوند به بيان ديگر و از ديدگاه پارسونز، اين مفاهيم، با ساير مفاهيم انتزاعي نظير نقش پايگاه انتظارات هنجارها و ارزش ها ارتباط تنگاتنگي دارند.نظام اجتماعي پارسونز را مي توان چنين تعريف كرد نظام اجتماعي عبارت است از نظام كنش هاي متقابل درك محيط معين بين عامل هاي انگيزه داري كه در درون يك فرهنگ با هم در ارتباط اند پارسونز كنش اجتماعي را ناشي از موقعيت و نقش اجتماعي فرد در جامعه دانسته بر اساس آن به تحليل مي پردازد. وي سه نوع نظام كنشي را از يكديگر متمايز مي كند نظام اجتماعي نظام شخصيتي و نظام فرهنگي.وظيفة جامعه شناسي را مطالعه نظام اجتماعي مي داند، نظام اجتماعي را ساخت كنش اجتماعي تعريف مي كند و ساخت كنش اجتماعي را به عنوان شبكه اي از روابط متقابل ميان افراد و گروه ها مي داند كه تحت تاثير عواملي خارج از نظام، نظير پديده هاي مادي و فرهنگي عمل مي كنند رفتارها و روابط متقابل انسان ها به وسيلة انتظارات متقابل ارزش ها و هنجارها و همچنين پاداش ها و تنبيهات به كنش متقابل تبديل مي شوند به نظر پارسونز اين عوامل سه گانه يعني انتظارات هنجارها و تضمين ها عناصر تشكيل دهندة نقش ها در كنش متقابل هستند كنش متقابل ضرورتا در بردارندة عامل هاي نقش است زيرا تنها از طريق نقش ها و توسط نقش هاست كه عاملان مي توانند با يكديگر در ارتباط متقابل قرارگيرند و نهادها چيزي جز مجموعة نقش هاي مكمل جهت دار نيستند. به اين ترتيب نظام اجتماعي مفهومي نظري است كه زادة كنش متقابل ميان اعضاي يك گروه يا جمع است كه از نظام كنش به طور مصنوعي جدا شده است. از ديد پارسونز هر خرده نظامي، محيط خرده نظام ديگري است بنابراين هر يك از خرده نظام ها با سه خرده نظام ديگر در مبادله اند و با آن ها در كنش متقابل هستند (به عنوان مثال) آنچه نظام اجتماعي از نظام شخصيت طلب مي كند، مجموعة تمايلات و گرايش هايي است كه عامل را به سوي رفتار مناسب با منابع نظام (جامعه پذيري و دروني شدن هنجارها و ارزش ها و ايدئولوژي ها) سوق مي دهد بالاخره نظام اجتماعي به مدد نظام فرهنگي و هنجارهايي را كه در ايجاد همبستگي و وفاداري به نظام و نظارت بر آن دخيل هستند جذب مي كند به طوریكه نظام اجتماعي در طول زمان دست كم از ثبات نسبي برخوردار باشد با توجه به آنچه درباره ساخت و نظام بيان شده، ساختاري از روابط متقابل اجتماعي را معطوف به اهدافي از قبل تعيين شده و يا حداقل مبني بر عملي ارادي و آگاهانه هستند را مي توان به عنوان نظام اجتماعي در نظر گرفت در يك نظام اجتماعي انواع نظام هاي فرعي كه خود از اين ويژگي و خصوصيات برخوردارند، مي توان ملاحظه كرد. آموزش و پرورش نه تنها يك نهاد اجتماعي نخستين است، بلكه به علت آن كه بر پايه ي روابط متقابل اجتماعي و كنش هاي متقابل (و به قول پارسونز مبتني بر ارزش ها، هنجارها، قواعد و انتظارات) قرار گرفته اند، يك نظام ساخت اجتماعي مي باشد معهذا يك نظام آموزشي عبارت است از كنش و واكنش هاي متقابل مجموعه اي از افراد در يك محيط آموزشي مطابق معيارها و قواعد آموزشي و ارزشها و هنجارهاي فرهنگي مشترك در يك جامعه، معلم و دانش آموز به عنوان عاملين و لوازم كمك آموزشي؛ تكنولوژي آموزشي، متون درسي، برنامة درسي، مقررات آموزشي و غيره نمونه هاي عناصر مختلف در يك نظام آموزشي هستند. از آنجا كه هر نظام كلي مشتمل بر نظام هاي فرعي مي باشد، در نظام آموزش و پرورش نيز، انواع نظام هاي فرعي را مي توان ملاحظه كرد. نظام ارزشيابي، نظام تربيتي و نظام آموزشي از جمله نظام هاي آموزش و پرورش هستند.در ساخت آموزشي: تشكيل نظام هاي فرعي آموزش و پرورش تحت تاثير نظام هاي فرهنگي، شخصيتي و غيره، در غالب يك كل به نام ساختار آموزشي قرار گيرد. ساختار آموزشي هم نشان دهنده نظام هاي مختلف آموزش و پرورش است و هم نمايانگر چگونگي ارتباط و تاثيرات نظام فرهنگي و ساير پديده هاي مادي بر اين نظام ها مي باشد.همچنان كه در انديشه ي پارسونز ملاحظه شد، نظام هاي مختلف در يك جامعه، يا علي رغم ارتباط و برخوردها و احيانا تضادهاي گوناگوني كه به صورت بيروني و خارجي بر آن ها تحميل مي شود تمايل به حفظ تعادل و يكپارچگي خود دارند. نظام اجتماعي، اصولا حافظ منافع افراد در گروه هاي تحت نفوذ بر اساس هنجارها و انديشه ها فرهنگي است هر چند حفظ موجوديت و تعادل در همة نظام هاي جامعه مشاهده مي شود اما، حفظ تعادل و نگهباني از اين انسجام را به عهدة نظام فرهنگي و آموزشي يك جامعه مي نهند، و از اين جهت نظام آموزش و پرورش، را اصولا نظامي محافظه كار مي دانند كه تا حدودي از تغييرات و تنش هاي شديد در روابط اجتماعي جلوگيري ميكند. در اينجا اين سوال مطرح مي شود كه چرا آموزش و پرورش يك نظام اجتماعي محافظه كار است؟پاسخ اين سوال را مي بايست در اهداف عاليه ي اين نظام جستجو كرد، به عبارت ديگر، فلسفه وجودي آموزش و پرورش يا اصول و اساس آموزش و پرورش در كاركردهاي اساسي آن نهفته است اين كاركرد ها غالبا بر نقش محافظه كارانه آموزش و پرورش دلالت دارند، مكانيسم هايي كه از طريق آن ها، آموزش و پرورش به بازآفريني فرهنگي، جامعه پذيري، تربيت نيروي كار، گزينش و كارگماري و كنترل اجتماعي و يگانگي اجتماعي مي پردازد، ممكن است چنان به كار برده شوند كه وضع موجود را تحكيم كرده و نابرابري هاي اجتماعي را مشروعيت بخشيده و آن ها را در هر نسل متوالي بازآفريني كنند.با اين كه تنش آموزش و پرورش لااقل بر اساس نظريه هاي جامعه شناسي، تا كنون نقشي محافظه كارانه بوده است اما بدون هرگونه شبهه اي مي توان، بسياري از تغيير و تحولات اجتماعي و نوآوري ها را مرهون اين نهاد اجتماعي دانست. چرا كه انسان در ارتباط با محيط طبيعي و اجتماعي اش، بارها اقدام به تجربه و آزمايش در باره ي پديده هاي مختلف مي كند و محصول كار خود را نيز از طريق نظام هاي آموزشي به نسل هاي ديگر منتقل مي كند. اصولا ذهن كنجكاو دانشجويندة و دانش آموزان امروزه در نظام آموزشي نوعي فشار درونی جهت تغيير و نوآوري در شيوه ي درسي و متون درسي مي گردد، اما مسلما با پيشرفت صنعت در كشورهاي توسعه يافته، مجموعه ي تجربيات ارزنده اي را در محيط هاي كارخانه اي و صنعتي مي توان ملاحظه كرد كه به نظام هاي آموزشي تزريق مي شوند. به بيان ديگر، امروزه نوآوري و توليدات علمي، بيشتر از آن كه در محيط هاي آموزشي به دست آيد از طريق مراكز تحقيقاتي وابسته به مشاغل صنعتي و توليدات ملي فراهم مي شود و سپس به نظام آموزشي منتقل مي شوند با اين همه، انتقال تجربيات و نوآوري ها و پژوهش هاي موفقيت آميز سرانجام به كمك شيوه ها و كاركردهاي يك نظام آموزشي تقويت و حفظ مي شوند.تالكوت پارسونز[15]تالكوتپارسونز مشاركت زيادي در نظريه پردازي جامعه شناختي داشته است. حتي منتقدين او در اين مسئله توافق دارند، البته او منتقدين بسياري دارد پارسونز نظري را ارائه داد كه شايد از نظر همة ديدگاه هاي جديد فونكسيوني درباره نظام هاي اجتماعي بسيار بحث انگيز باشد بحث درباره نظريه پارسونز را بايد با در نظر گرفتن آن به عنوان يك سنتز آغاز كرد. افكار پارسونز بر مبناي يك چارچوب نظري بسط نيافت، اگر چه غالبا چسباندن انگ فونكسيوني به كار او درست است. اما نبايد وي را هميشه در اين مكتب يافت. خود او هم هيچگاه بر آن نبود كه نامش با مكتبي گره بخورد تحصيلات اوليه او در هنر و اقتصاد بود، استفاده اش از نظريه وبر، نمايانگر علاقه او به تاريخ اقتصادي است، به علاوه، از روانشناسي نيز بهره اي داشت.با اين وصف نظريه پارسونزي در خلال تكامل چهل ساله خود از منابع مختلف به سادگي دست چين نشده است. تك تك آثار نقش مهمي در اين زمينه داشته است، مضافا اين كه وي همزمان با يافتن اجزاء طرحي براي وحدت بخشيدن آن ها به وجود آورد.معمولاً، اين طرح وحدت بخش را نظام پارسونزی مي نامند، و در اينجا عمدتا اين طرح مفهومي با اين نظرية الگو است كه مورت بحث قرار خواهد گرفت.هدفهدف همة نظريه ها، تبيین است. هدف كلي پارسونز با هدف همة نظريه پردازان اجتماعي ديگر يكي است. او درصدد تبيين مسئله نظم است يعني مي خواهد بداند چرا نظم اجتماعي وجود دارد. پارسونز احساس مي كرد كه آثار اوليه اش در اين زمينه، تجربي هستند، اما او از واژه تجربي به روش عجيبي استفاده مي كرد. روش تجربي اوتحقيق در آثار منتشر شدة قبلي بود تا ببيند اين آثار چگونه نظم را تعليل كرده اند. احساس پارسونز اين بود كه بسياری از اين نويسندگان مسير درستي را انتخاب كرده بودند. اگر چه همة آن ها دست كم بخشي از حقيقت را ناديده گرفته بودند ليكن نكات ارزشمندي در اين نظريه هاي رقيب وجود داشت. سنتز پارسونز اين بود كه وحدتي در بخش هاي همگراي (يعني بخش هاي شبيه به هم، اگر چه در شكل هاي بياني متفاوت) ساير نظريه پردازان به وجود آورد، تا سپس بتواند نظريه كاملتري درباره نظم اجتماعي از آن ها ارائه دهد. وي براي نيل به اين هدف به سه عنصر نياز داشت؛1) بخشي از آثار اين افراد كه مي توان آن را محتواي نظريه پارسونزي دانست، 2) يك زبان و 3) يك طرح مفهومي كه براساس آن اين آثار با هم تاليف يابند. زندگي حرفه اي پارسونز به عنوان يك نظريه پرداز داراي ويژگي هايي است از جمله تدقيق بي وقفه، طرح مفهومي كه مورد نظر او بود، تقويت محتواي آن، و استفاده جامعه شناسي فراوان و متنوع از آن ها، پارسونز هرگز جمع كننده اطلاعات نبوده است. بلكه قوت او در مفهومي كردن تفسير كردن حوادث و سازمان دادن افكار است. اين نقطه قوت ناشي از هدف اصلي او در وحدت بخشيدن به بينش هاي مختلف دربارة نظم اجتماعي و افزودن نظر خود بر آنها بوده است.عناصر اوليه نظام پارسونزي[16]اراده گراييپارسونز مي دانست كه از چه اشتباهاتي بايد پرهيز كرد. در درجه اول نظريه بايد مبتني بر اراده گرايي باشد و نبايد افراد را به عنوان اجزاي بي فكر تصور كنيد، بلكه بايد تاكيد كند كه اشخاص مي توانند با تلاش هاي معقول و عاطفي خود دريابند كه چگونه عمل كنند پارسونز مي خواست از مهملاتي كه با تاكيد بيش از حد بر اراده گروه و امثال آن همراه است، اجتناب كند، او آن تصوير از جامعه را كه در آن هيچ فضايي براي بروز فرديت وجود نداشته باشد، نمي پذيرد.پارسونز ضمن مقاومت در برابر اين افراط، از تفريط در فرد گرايي نيز مي پرهيزد. گفتن اين كه كل حيات اجتماعي از كنش هاي فردي و كنش هاي مبتني بر ارزيابي فردي شكل ميگيرد، مي تواند به جاي تصوير نظم به تصويري از هرج و مرج منجر شود. شواهد تجربي نشان ميدهد كه اشخاص مستقل از ارزش ها و تصميمات ديگران، تصميم نمي گيرند هدف پارسونز يافتن مباني نظريه اي بود كه بتواند هم از فردگرايي افراطي و هم از جبرگرايي افراطي اجتناب كند.عقلانيتپارسونز بايد از تله هاي ديكر نيز پرهيز مي كرد يكي از اين ها عقلانيت بود به نظر پارسونز مطرح ساختن اين نكته كه اشخاص عقلاني رفتار مي كند اگر منظور از عقلاني اين است كه اشخاص هميشه همة گزينه هاي كنش خويش را مي شناسند و دقيقا آن نتيجه اي را كه هر يك از گزينه ها خواهد داشت مي دانند و هميشه كنشي را انتخاب مي كند كه با كارآ ترين گزينه متناسب باشد مهمل خواهد بود. پرواضح است كه عقلانيتي از اين نوع وجود ندارد و پس چه چيز ديگري وجود دارد؟ پارسونز اين فكر را به طور كامل رد نمي كند كه افراد با علم به نتيجه مورد نظرشان رفتار مي كنند يا اين كه آن ها كاري را انجام مي دهند كه به نظر مي رسد به يك نتيجه قابل پيش بيني منتهي مي شود وي طرح اهداف وسايل را مي پذيرد اما منكر تبعات دقيق عقلانيت است.ايستارهاي ارزشينفي عقلانيت بي قيد و شرط، موجب نفي مسئله اي بزرگ است و آن اين كه چه مكانيسم هاي در كل در تنظيم كردن گزينه هاي انتخاب و نظم موثرند؟ علم اقتصاد با رجوع به شكل نهاد گرايي به اين سوال پاسخ مي دهد.پارسونز به علت تحصيل در رشته اقتصاد، مي دانست كه تلاش ها براساس استفاده از نظريه كلاسيك اقتصاد كه در بسياري از موارد به دليل استفاده فرض تصادفي بودن اميال با شكست روبرو شده است، موجه نيست. خواسته ها به طور مجزا، ان چنان كه گويي در خلاء قرار دارند، بروز نمي كنند. به طور كلي نوعي تاثير گروهي، آشكارا، خواسته هاي فردي را در حصر الگوهاي منسجم تر قرار مي دهد؛ اين الگوها را مي توان ايستارهاي ارزشي به لحاظ فرهنگي متعين ناميد. پارسونز ميديد كه اقتصاد دانان دانشگاهي فرض مي كنند كه برخي از رفتارهاي انساني بر اراده گرايي و رفتار فردي عقلاني مبتني است ضمن آن كه انسان ها به زيور مجموعه هاي به لحاظ اجتماعي معتبر و محدودي از گزينه ها تجهيز مي نمايند، و بدين ترتيب شرط محدود كننده اي را بر اقتصاد كلاسيك افزوده اند. اما پارسونز، فقط موضوع محدوديت گزينه ها را پذيرفت و ايدة اساسي ايستارهاي ارزشي را به طرح خود افزود.به منظور بسط نكته نظر ايستارهاي ارزشي، لازم است به نكات بيشتر اشاره شود. به اين نكته بايد اشاره كرد كه جامعه آنچه را اعضايش ارزشمند در نظر مي گيرند، معين ومحدود مي كند مسئله ديگر اين است كه محدوديت ها از کجا ريشه مي گيرند و از چه نوعي هستند آيا بايد آن ها را محدوديت هاي شناختي دانست كه تمام افراد جامعه به لحاظ عقلي آن را موجه دانسته و عالما آن را پذيرفته اند؟ به اندازه كافي دليل بر نفي اين اعتقاد وجود دارد. حداقل به يك دليل، محدوديت هاي جسمي از اين نوع مي تواند به راحتي زيان آور باشد، واحتمالا به روشهايي به وضوح محدود كننده تر از ان روش هايي كه درجامعه بشري مشهود است،مي انجامد به علاوه شواهد زيادي وجود داردكه نشان مي دهد اشخاص از نظر عاطفي عميقا به قضاوت ها و ارزش هايشان وابسته هستند، و معمولاً نمي توان اين عقايد را كاملا بر بنياني عقلي تعليل كرد. بنابراين نتيجه گيري موقتي پارسونز آن بود كه ايستارهاي ارزشي بايد به عنوان بيان احساساتي كه ريشه در حيات جمعي اجتماع دارند، در نظر گرفته شوند هميشه نمي توان اين ايستارها را با عقل و استدلال تعليل كرد.به علاوه، ايستارهاي ارزشي مشتق شده از اجتماع يك ويژگي حيات جسمي است و مستقيما قابل انتساب به افراد نيست. در توليد اين ايستارها و شيوه هاي ارزشگذاري نكته اي وجود دارد كه نمي توان آن را از زمينه اجتماعي شان جدا نمود. اين ويژگي اجتماعي ايستارها را به عنوان امري خارجي براي هر يك از اعضاء جلوه گر مي سازد. هر شخصي مي فهمد كه ايستارهاي ارزشي از آن فكر خود او نيست؛ بلكه در تجربه او به صورت ويژگي خارجي از جهان او متجلي مي شود. اين ايستارها براي او صورت تخيلاتي ذهني را دارد كه او در آن ها شريك است ضمن آن كه بيرون از او هستند.سنتز مقدماتياكنون سنتز پارسونز از نظرات متعدد دربارة كنش اجتماعي به تدريج هويدا مي شود. او اميدوار است كنشي را تعليل كند كه تحت كنترل و تعيين نبوده بلكه مبتني بر اراده افراد است. چنين كنشي در اجتماعي رخ مي دهد كه به طور كلي قدرتي انتزاعي براي تعيين تناسب کنش ها و شيوه هاي ارزشگذاري شده داشته باشد اما، اهداف غايي كنش بر مبناي عقل تعيين نمي شوند گرچه اشخاص بر اساس خرافات يا ميل غريزي عمل نمي كنند، اما مي توان انتظار داشت كه انتخاب گزينه ها و تعيين اهداف و وسايل مبنايي عاطفي و غير منطقي داشته باشد. به گفته پارسونز مي توان تاثير ايستارهاي ارزشي ناشي از اجتماع را يك ويژگي اجتماعي دانست در اين معنا روح، اجتماعي كه مي توان آن را فرهنگ هم ناميد، في نفسه داراي وحدت و انسجامي است كه خود را بر افراد به عنوان موجودي خارجي از آگاهي شخصي شان تحميل مي كند.نظام ها و محيط ها[17]اكنون، مي توانيم يكي از طرح هاي كلي فونكسيوناليزم را با افكار پارسونز مقايسه كنيم. پارسونز فعاليت هاي اجتماعي ارادي را كه در نتيجه قدرت اجتماع در تعيين و تعريف كنش در يك فرايند وحدت بخش، شكلي منسجم مي يابند. بينش سيستمي كنش اجتماعي ناميد روشن است كه خود كنش ها تصادفي نيستند. بلكه، منظم و هنجاري مي باشند به علاوه، به شيوه اي به سامان منظم شده اند؛ در وضعيتي مشابه، رفتارهاي مشابه احتمالا پاسخ هاي مشابهي خواهند داشت، اين نتيجه گيري پارسونز از داده هاي جامعه شناختي روزمره بود .اين امر في نفسه يك ايدة معمولي است اما پارسونز مفهوم نظام سيستم را در مورد اين واقعيت به كار مي برد.وقتي كه پارسونز كنش را به عنوان يك نظام در نظر مي گيرد اين نكته مطرح مي شود كه شايد همساني هاي خاصي در خودنظام كنش وجود دارد. اين همساني هاي نظام كنش ذاتا انتزاعي هستند زيرا محدوديتي بر كنش اجتماعي اعمال نمي كنند، بلكه انواع مختلف كنش و انواع مختلف وضعيت ها را محدود مي سازند نظام هاي كنش برخود كنش اعمال محدوديت و فشار نمي كند، بلكه انواع كنش را محدود مي سازد. مثلا، بايد انتظار داشت كه هنگام خريد از يك فروشگاه شيوه هاي رفتاري همساني وجود داشته باشد اين همساني ها از نظر نظام يافتگي كنشی كه به اقتضاي روابط اجتماعي نزديك در بين اعضاء يك خانواده صورت ميگيرد، متفاوت است نظام كنش، همساني در جهت گيري ها، ارزش گذاري، و تفكر مقتضي با وضعيت ها را پديد مي آورد، و مردم با به سوي ايفاي كنش هاي نوعي در يك قالب نوعي مي كشاند، اما اين كنش ها را نمي توان به اين دليل كه كنش هاي نظام داري هستند به شيوه اي ملموس از قبل تعيين نمود.فونكسيوناليست ها مي گويند كه نظام به منظور بقاء خود، در ارتباط با رفتار اعضايش انتظارات مشخصي دارد اين همان ايدة ضروريات نظام است اگر استنباط ما از اين اشكال نظام هاي كنش اجتماعي انساني مثل پارسونز باشد، بايد به اين نكته كه كنش اجتماعي انساني عملا چيست، با ديدي عاميانه بنگريم. يك عمل اجتماعي مشتمل بر مجموعه اي از انتخاب هايي است كه توسط عامل صورت مي گيرد كنش ها، معطوف به موضوعات اجتماعي، از جمله ساير مردم يا گروه ها است. بنابراين، در زمرة اولين انتخاب ها اين مسئله مطرح است كه عامل، موضوع را چگونه مي بيند. پارسونز اين چگونه ديدن موضوعات را كه مسئله اي عمومي است مسئله نظام جهت گيري هاي عامل مي نامد آيا اين موضوع ارادي است يا نه؟ اهميت اين موضوع براي عامل چيست؟ و غيره. پارسونز جهت گيري عامل را با ارجاع به انگيزه و ارزش طراحي كرده است.پارسونز اين انتخاب هاي جهت دار را استاندارد شده مي داند در اساس دو نوع انتخاب جهت دار وجود دارد و هر يك از آن دو نوع نيز به دو بخش فرعي تقسيم مي شود، اول اين كه عامل در ارتباط با تصميم گيري درباره اين موضوعات با دو معضل دربارة ايستار هاي خود نسبت به آن موضوعات روبرو است. دوم آنكه بايد مشخص كندكه چه جهت گيري انگيزشي نسبت به آن ها اتخاذ خواهد كرد.در ملاحظة ايستار عامل نسبت به يك موضوع، ابتدا، دو انتخاب وجود داردكه بايد انجام گيرد:1آيا عامل بايد از موضوع مورد نظر خشنود باشد و تحت تاثير آن باشد يا از اين امر بايد اجتناب شود؟2- آيا عامل بدون اين كه خشنودي خود را در نظر بگيريد، بايد به موضوعي روي آورد، يا صرفا هدف خشنود سازي خود را بايد دنبال كند؟ 1- اقتداري، علي محمّد، سازمان و مديريت ص 1042- كاظم، محمد، مديران فهيم و مفاهيم اساسي ص 2583- عباس زادگان، سيد محمد، مكاتب و مباني مديريت ص 1491- صبوري، منوچهر، جامعه شناسي سازمانها ص 1132- اقتداري، علي محمد، سازمان و مديريت ص 1061- كاظم، محمد، مديران فهيم و مفاهيم اساسي ص 241- اقتداري، علي محمد، سازمان مديريت ص 6071- همان جا، ص 7 و 81- همان جا، ص 15 و 14 و 131- صبوري، منوچهر، جامعه شناسي سازمان ها، ص 103 و 1021- عباس زادگان، سيد محمد، مكاتب و مباني مديريت، ص 160 و 1571- اقتداري، علي محمد، سازخمان و مديريت 73 و 712- صبوري، منوچهر، جامعه شناسي سازمان ها ص 148 و 1471- كاشاني، مجيد، جامعه شناسي آموزش و پرورش ص 91- سبزيان، سعيد. نظريه هاي جامعه شناسي تفكر نظري در جامعه شناسي ص 172[16] - همان جا ، ص 173 و 174[17] - همان جا ، ص 175 و 176