چکیدههدف اصلی در این پایان‌نامه شناسایی و الویت‌بندی عوامل حیاتی موفقیت در پیاده‌سازی سیستم‌های هوش تجاری در سازمان‌های کوچک و متوسط است. تاکنون مطالعات مختلفی توسط محققین و در شرایط متفاوت بر روی عوامل حیاتی موفقیت سیستم‌های هوش تجاری انجام گرفته است اما در این پایان نامه سعی بر آن است تا از بین عوامل متعدد، عواملی که در سازمان‌های ایرانی و کوچک تاثیرگذار است، انتخاب گردند. در این تحقیق عوامل حیاتی موفقیت از سه جنبه مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته: منظر سازمانی، فرایندی و فناوری. شاخص‌های مرتبط با هریک از عوامل تعیین و سپس پرسش‌نامه‌ای که قابلیت اعتماد آن مورد آزمون قرار گرفته بود توزیع گردید و سرانجام داده‌های پژوهش جمع‌آوری و مشخص شد که در این میان به‌کارگیری ابزارها و منابع رایگان مهم‌ترین عوامل حیاتی و بعد از آن حمایت مالی مدیران ارشد سازمان در رده دوم قرار گرفت. بیان دقیق منافع حاصل از پیاده‌سازی سیستم و ایجاد دیدگاهی واقع‌بینانه نسبت به کارایی و عملکرد سیستم، نزدکیترین گزینه به راه‌حل ایده‌آل در میان عوامل فرایندی محسوب شده و دسترسی آسان کاربر به داده‌های مورد نیاز کسب‌وکار دارای بیش‌ترین امتیاز در میان عوامل فناوری می‌باشد. AbstractionIn this Research we investigate and prioritize the critical success factors in implementing business intelligence systems in small-medium companies.There are various studies in different situations about CSF on BI systems but in this paper we try to investigate and find the most efficient factors which could affect on small-medium Iranian companies.In this paper CSFs will be investigated through three aspects; organization, process and technology. The related indicators to each factors recognized then the survey which reliability was tested got distributed, finally the result collected and using tools and free resources indicated as the most important CSFs. After them the financial support of CEOs got the second place in importance of CSF. Precisely expression of the system implementation benefit and creating a realistic view against the performance and system functionality was the closest options to the ideal solution in process factors and easy user access to the required business data got the most points in technology factors. فهرست مطالبفصل اول مقدمه و کلیات تحقیق131-1. معرفی151-2. مقدمه151-3. تعریف مساله211-4. اهداف221-5. ضرورت تحقیق231-6. نوآوری‌های تحقیق241-7. محدوده تحقیق251-8. ساختار پایان نامه25فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق272-1. مقدمه282-2. هوش تجاری282-2.1. تعارف مختلف هوش تجاری282-2.2. سیستم های هوش تجاری302-2.3. ابزارهای هوش تجاری332-2.4. علت وجودی و مزایای هوش تجاری342-3. سیستم هوش تجاری و مولفه‌های آن362-3.1. انباره داده‌ها372-3.2. ابزارهای استخراج و انتقال داده382-3.3. تکنیک‌های فرایند تحلیل برخط392-3.4. داده کاوی402-3.5. معماری فنی هوش تجاری402-4. مزایا و چالش‌های هوش تجاری422-4.1. مزایای هوش تجاری422-4.2. معایب و چالش‌های هوش تجاری432-5. داشبوردهای مدیریتی و ارتباط آن با هوش تجاری442-6. ویژگی سازمان‌های کوچک و متوسط452-6.1. نقش بنگاه‌های اقتصادی کوچک در توسعه اقتصادی462-6.1. مشکلات بنگاه‌های اقتصادی کوچک از جنبه مالی492-7. مزایا و معایب هوش تجاری در سازمان‌های کوچک و متوسط502-8. عوامل حیاتی موفقیت در هوش تجاری552-9. برخی از عوامل حیاتی موفقیت شناسایی شده در پیاده‌سازی سیستم‌های هوش تجاری572-10. دسته‌بندی عوامل حیاتی موفقیت612-11. نتیجه گیری63فصل سوم روش تحقیق643-1. مقدمه653-2. روش جمع‌آوری داده653-3. جامعه و نمونه آماری663-4. روش‌ها و ابزار جمع‌آوری داده‌ها663-5. متغییرهای مستقل و وابسته تحقیق703-5.1. متغییرهای مستقل تحقیق:713-5.2. متغییرهای وابسته تحقیق:763-6. فرضیه‌ها و مدل پیشنهادی تحقیق773-6.1. مدل پیشنهادی تحقیق783-6.2. انطباق الگوریتم و مدل پیشنهادی793-6.3. معیارها و شاخص‌های تحقیق803-7. مراحل انجام پژوهش823-8. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها843-9. نتیجه‌گیری85فصل چهارم محاسبات و یافته‌های تحقیق864-1. مقدمه884-2. تحلیل‌های توصیفی894-2.1. مشخصه‌های جمعیت‌شناختی894-3. آمار استنباطی914-3.1. فرضیه اول914-3.2. نتایج914-3.3. جدول توزیع فراوانی914-3.4. روش حل فرضیه اول924-3.5. الویت بندی عوامل سازمانی بر مبنای روش تاپسیس944-3.6. فرضیه دوم954-3.7. نتایج954-3.8. جدول توزیع فراوانی954-3.9. روش حل فرضیه دوم974-3.10. الویت بندی عوامل فرآیندی بر مبنای روش تاپسیس984-3.11. فرضیه سوم994-3.12. نتایج994-3.13. جدول توزیع فراوانی1004-3.14. روش حل فرضیه سوم1014-3.15. الویت بندی عوامل فنی بر مبنای روش تاپسیس102فصل پنجم نتایج و پیشنهادات1045-1. مقدمه1055-2. مرور مختصر بر مساله و هدف تحقیق1055-3. نتایج و یافته‌ها1075-4. پیشنهادات1085-3.1. پیشنهادات اجرایی1085-4.1. پیشنهادات تحقیقات آینده1095-5. نتیجه گیری110پیوست 1- پرسش‌نامه111پیوست 2- نمودار فراوانی116پیوست 3 – محاسبات فرضیه اول123پیوست 4 – محاسبات فرضیه دوم128پیوست 5 – محاسبات فرضیه سوم132فهرست منابع و مآخذ137 فهرست جداول و اشکالشکل 2-1: زنجیره ارزش هوش تجاری29شکل 2-2: سیستم های مرتبط با هوش تجاری31شکل 2-3: ابزارهای هوش تجاری برای مدیریت34شکل 2-4: کاربران هوش تجاری36شکل 2-6: ساختار رابط کاربری داشبورد44جدول 2-1: عوامل حیاتی موفقیت از دیدگاه نویسندگان مختلف58جدول 2-2: عوامل حیاتی موفقیت از دیدگاه نویسندگان مختلف 2592-.. جدول 2-3 : عوامل حیاتی موفقیت از دیدگاه نویسندگان مختلف 360جدول 2-4 : دسته بندی عوامل حیاتی موفقیت61جدول 2-5 : عوامل حیاتی موفقیت و تعداد نقل قول‌ها63شکل 3-1 : مدل پیشنهادی تحقیق78جدول 3-1 : شاخص‌ها- عوامل سازمانی80جدول 3-2 : شاخص‌ها - عوامل فرایندی81جدول 3-3 : شاخص‌ها - عوامل فنی82جدول 4-1 : آلفای کرنباخ89جدول 2-4 : میزان تحصیلات90نمودار 1-4 : میزان تحصیلات90جدول 3-4 : سابقه آشنایی با هوش تجاری90نمودار 2-4 : سابقه آشنایی با هوش تجاری90جدول 4-4 : زمینه فعالیت90نمودار 3-4 : زمینه فعالیت90جدول 4-5 : جدول توزیع فراوانی924-.. جدول 4-8 : فاصله بر اساس نرم اقلیدسی94جدول 4-9 : الویت بندی عوامل سازمانی95جدول 4-13 : اندازه فاصله نرم اقلیدسی98جدول 4-14 : الویت بندی عوامل فرآیندی99جدول 4-15 : جدول توزیع فراوانی101جدول 4-18 : اندازه فاصله نرم اقلیدسی102جدول 4-19 : الویت بندی عوامل فنی103در این فصل به معرفی اجمالی مسئله مورد نظر می‌پردازیم. در ابتدا مسئله مورد نظر تعریف می‌شود سپس مروری بر سابقه تحقیق و ساختار پایان نامه خواهیم داشت.آنتونی پادالینو در پایان نامه خود [1] هوش تجاری را این گونه تعرف می‌نماید: هوش تجاری واژه ای است که دارای تعاریف متعدد می‌باشد اما به طور عام می‌توان گفت هوش تجاری فرایند تبدیل داده‌ها به اطلاعات مفید و مورد استفاده سازمان است، به گونه‌ای که این اطلاعات بتواند در پشتیبانی از تصمیم‌سازی در سازمان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین هوش تجاری عمدتا می‌تواند به عنوان معماری سازمانی برای برنامه‌های کاربردی پشتیبان تصمیم و عملیاتی تعریف شود. سیستم‌های هوش تجاری به عنوان بسته‌های نرم‌افزاری استاندارد از طریق شرکت‌های مختلف ارائه می‌شوند مانند Cognos, SAS, Microsoft, Oracle که به مشتریان خود این امکان را می‌دهند تا این بسته‌ها را مطابق با نیازمندی‌های خود سازگار سازند [2].هوش تجاری شامل مجموعه‌ای از برنامه‌های کاربردی و تحلیلی است که به استناد پایگاه‌های داده عملیاتی و تحلیلی به اخذ تصمیم بهینه برای فعالیت‌های مدیریتی می‌پردازد. به عبارت دیگر هوش تجاری به فرایند تبدیل داده‌های خام به اطلاعات تجاری و مدیریتی اطلاق می‌گردد که به تصمیم سازان سازمان کمک می‌کند تا تصمیمات خود را بهتر و سریع‌تر گرفته و بر اساس اطلاعات صحیح، عمل نمایند. داده‌ها با ورود به سیستم هوش تجاری مورد پردازش قرار گرفته و تبدیل به دانش می‌شوند، سپس دانش بدست آمده مورد تحلیل قرار گرفته و از نتایج تحلیلی آن، مدیران در تصمیم گیری خود بهره‌مند شده و اقداماتی را جهت بهبود عملکرد سازمان انجام می‌دهند.هوشمندی سازمانی را می‌توان استفاده موثر، به جا و سریع از داده‌ها، اطلاعات، دانش و خرد افراد داخل و خارج از سازمان در تصمیم گیری‌های سطوح مختلف سازمان دانست. امروزه از هوشمندی سازمانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های رقابتی سازمان نام برده می‌شود.دو عامل مهم که انگیزه به‌کارگیری یک فناوری جدید در سازمان را ایجاد می‌کنند عبارت‌اند از:هوش تجاری متشکل از 3 فرایند کلی می‌باشد[3]:1. جمع‌آوری اطلاعات2. پردازش اطلاعات3. توزیع اطلاعات تحلیل شده به کاربران هوش تجاریابزار هوش تجاری به طور عمده به عنوان ابزار جدید واسطه‌ای بین کارهای اجرایی و کارهای پشتیبان تصمیم‌گیری پذیرفته شده است. قابلیت هوش تجاری شامل تایید تصمیم‌گیری، فرایند تحلیل بلادرنگ، تحلیل آماری، پیش بینی و داده کاوی است. اجزای اصلی تشکیل دهنده هوش تجاری شامل موارد زیر است[4]:2. منابع داده: منابع داده می‌تواند پایگاه‌داده (سبد اطلاعاتی)، داده گذشته(به طور مثال اطلاعات خارجی،از اینترنت و...) یا اطلاعات از محیط انبار داده کنونی باشد.3. مرکز عرضه داده4. ابزار سوال و گزارشچالش اصلی که سیستم‌های مدیریت دانش در مواجه با آن باعث ایجاد رویکرد جدیدی به نام هوش تجاری گشت، توسعه سریع فناوری اطلاعات و حجم گسترده دانش در سازمان‌ها بود که مدیران سازمان را در بازیابی و به‌کارگیری دانش و اطلاعات با مشکل مواجه ساخته بود [5]. ویژگی اصلی که سیستم‌های هوش تجاری را از سایر سیستم‌های پشتیبان تصمیم متمایز می‌سازد ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی تحلیلی هوشمند می‌باشد که دانش و اطلاعات در آن به صورت موضوعی و با استفاده از متدولوژی‌های خاص طبقه‌بندی شده است تا کاربران بتوانند در کوتاه‌ترین زمان به درست‌ترین اطلاعات دسترسی داشته باشند. سیستم‌های هوش تجاری اطلاعات را به صورت خام در اختیار نمی‌گذارند بلکه آن را تحلیل نموده و در قالب بسته‌های تصمیم یا گزارش‌های تحلیلی هوشمند در اختیار مدیران می‌گذارند [1].حجیم بودن داده‌ها، پیچیدگی در تحلیل‌ها و ناتوانی در ردگیری نتایج و پیامدهای تصمیمات اتخاذ شده سازمان‌هایی که از هوش تجاری استفاده نمی‌کنند را با مشکل مواجه می‌سازد و در اغلب موارد پیروزی و یا شکست این گونه از پروژه‌ها را نمی‌توان به شخص یا دلیل مشخصی نسبت داد [6]. بنابراین در مواردی که پیاده‌سازی موفقیت‌آمیز نباشد سوالی که مطرح می‌شود این است که عوامل حیاتی موفقیت و یا شکست در پیاده‌سازی این سیستم‌ها کدام‌اند.هوش تجاری امکانی را به سازمان به عنوان یک سیستم می‌دهد تا بتواند تشخیص دهد که چه اتفاقی افتاده و چه چیزی در حال رخ دادن است. هوش تجاری از تکنیک‌ها و برنامه‌های کاربردی از قبیل پردازش‌تراکنش برخط، پردازش‌تحلیلی برخط، پایگاه داده تحلیلی و داده کاوی بهره می‌گیرد و هدف آن تحلیل و ارتقای کیفیت عملیات است [3]. در خصوص هوش تجاری دو رویکرد عمده را می‌توان مطرح کرد:1. رویکرد مدیریتی: این رویکرد هوش تجاری را به عنوان فرایندی در نظر می‌گیرد که در آن داده‌های جمع آوری شده از منابع داخلی و خارجی به منظور تولید اطلاعات مرتبط با فرایند تصمیم‌گیری یکپارچه و ادغام می‌گردد. نقش هوش تجاری در این رویکرد ایجاد سیستمی است که در آن داده‌ها از منابع مختلف گردآوری، یکپارچه و ادغام می‌شود و پس از تجزیه و تحلیل به شکل گزارش‌ها و یا یک داشبورد اطلاعاتی در اختیار مدیر قرار می‌گیرد.2. رویکرد فنی: رویکرد فنی هوش تجاری را به عنوان مجموعه‌ای از ابزارها و نرم افزارهایی توصیف می‌کنند که از فرایند مربوط به رویکرد مدیریتی مطرح شده، پشتیبانی کند. در این رویکرد، تاکید بر فرایند نیست بلکه تاکید بر فناوری‌هایی است که ذخیره و تجزیه و تحلیل اطلاعات را امکان پذیر می‌سازد [3].بسیاری از سازمان‌ها که امروزه سیستم‌های سازمانی مانند سیستم‌های برنامه ریزی‌منابع‌سازمان را پیاده‌سازی نموده‌اند، هنوز از کمبود هوش تجاری در فرآیندهای تصمیم گیری خود رنج می‌برند. مدل‌ها و روش‌های ارزیابی و سنجش هوش تجاری در سیستم‌های سازمانی می‌تواند در تشخیص سطح هوش سیستم‌ها و ایجاد فضای مناسب پشتیبانی تصمیم‌گیری مفید باشند. در واقع، ارتباط اصلی هوش تجاری با سیستم‌های سازمانی در این نکته نهفته است که هدف ثانویه این سیستم‌ها ایجاد فضای پشتیبانی تصمیم‌گیری برای مدیریت بوده و هوش تجاری می‌تواند در بطن این سیستم‌ها قرا گرفته و این هدف را برآورد [4].هفت مسأله عمده که توسط راهکار هوش تجاری هدف قرار گرفته‌اند:1. سازمان نیازهای اطلاعاتی ضروری و حساس خود را تشخیص نمی‌دهد یا نمی‌شناسد.2. سیگنال‌های ضعیف از فضا و محیط کسب و کار دریافت نمی‌شود یا قابل تشخیص نیستند.3. اطلاعات و داده‌هایی که از برخی منبابع بیرونی می‌رسند بهینه جمع‌آوری نشده‌اند.4. اطلاعات و دانش پرسنل سازمان به‌صورت بهینه مورد استفاده قرار می‌گیرد.5. حجم اطلاعاتی که باید ذخیره، دسته‌بندی، پردازش و تحلیل شوند بسیار زیاد است.6. ابزارها سیستم‌های اطلاعاتی و محاسباتی ناکارآمد به‌نظر می‌رسند.7. از اطلاعات و داده‌های موجود در سازمان درست استفاده نمی‌شود.با وجود اینکه سیستم‌های اطلاعاتی سازمانی مزایای فراوانی برای سازمان‌ها درپی دارند، ولی فرایند پیاده‌سازی این سیستم‌ها چندان بدون ریسک نیست. به عنوان نمونه بر اساس مطالعه گروه گارتنر 70 درصد کل پروژه‌های ERP با شکست روبرو می‌شوند [7].سنجش میزان موفقیت پروژه‌های پیاده سازی مکررا تحت عنوان دستیابی به اهدافی از پیش تعیین شده که شامل پارامترهای متعددی همچون زمان، هزینه و عملکرد است، تعریف شده است.در سال 2001 برای اندازه گیری میزان موفقیت پیاده سازی ERP عنوان انحراف مشاهده شده از اهداف مورد انتظار پروژه همچون مازاد هزینه، تجاوز از برنامه زمانی، کسری عملکرد سیستم و عدم دستیابی به سود مورد انتظار را بکار برده‌اند. راه دیگر برای اندازه گیری میزان موفقیت این پروژه‌ها تمرکز بر عوامل کلیدی موفقیت آنها است.خروجی‌های هوش تجاری در قالب ابزارهای گزارش‌دهی و فناوری‌های داشبورد و حتی کارت‌های امتیاز متوازن به صورت بسته‌های تصمیم یا گزارش‌های تحلیلی در اختیار مدیران و تصمیم‌گیران سازمان قرار می‌گیرد و مسئولان را نسبت به پیامدهای مثبت و منفی اقدامات احتمالی آینده آگاه نموده و از این طریق بر اخذ تصمیمات بهتر و دقیق تر به مدیران کمک می‌کند.عوامل حیاتی موفقیت در توسعه سیستم‌های اطلاعاتی به سه گروه تقسیم می‌شود [8] : عوامل اقتصادی، سازمانی و فناوری. بعلاوه موفقیت هوش تجاری در طرح‌های انجام شده توسط شرکت‌ها به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد و به دلیل اینکه پیاده‌سازی هوش تجاری وابسته به به‌کارگیری موفقیت‌آمیز فناوری‌های اطلاعاتی است بی‌شک برخی از این فاکتورها، مربوط به فناوری است. به علاوه شرکت‌های متوسط و کوچک اکثریت شرکت‌های فعال در کشورهای در حال توسعه و اشتغال‌زا تشکیل می‌دهند لذا دسترسی و استفاده آنها از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات شایسته توجه است [6].به دلیل جهانی شدن بازارها و تحولات رقابتی، تقاضا برای فناوری‌های جدید و نوآوری‌ها هم از سوی کسب و کارهای کوچک و متوسط و هم از سوی صنایع بزرگ رو به افزایش است و حتی شرکت‌های بزرگ هم که قادر به بقای خود در بازارهای رقابتی برای سالیان سال هستند و سهم بازار مطمئن و مشخصی نیز دارند، دریافته‌اند که رقابت در دنیای کسب و کار پرشتاب امروز به طور فزاینده‌ای مشکل گردیده است و به منظور بقا و کامیابی باید یادگرفت که فعالیت‌های توسعه فناوری را زیرنظر داشت و به تغییرات مرتبط با کسب و کـــار خود واکنش سریع نشان داد و به طور مرتب بهبود و نوسازی در تولید محصولات و فرایندها به وجود آورد. هر کشوری بسته به توسعه اقتصادی و شرایط اجتماعی خود تعریف خاصی از شرکت‌های کوچک و متوسط ارائه می‌دهد. برخی از کشورها از شاخص‌هایی نظیر تعداد کارکنان یک واحد صنعتی، میزان سرمایه‌گذاری، کل دارایی‌ها، میزان فروش و ظرفیت تولید در تقسیم‌بندی صنایع خود استفاده می‌کنند ولی عمومی‌ترین شاخص مورد استفاده در کشورها، تعداد کارکنان است. در حال حاضر وزارت صنایع و معادن واحدهای با هر میزان سرمایه و اشتغال کمتر از ۵۰ نفر را به عنوان صنایع کوچک و متوسط و واحدهای با اشتغال بیش از ۵۰ نفر صنایع بزرگ اطلاق می‌شوند. که بالغ بر ۹۰% بنگاه‌های کسب و کار کشور را تشکیل می‌دهند. در این تحقیق نیز شرکت‌هایی با کمتر از 50 نفر پرسنل کوچک و با بیش از 50 پرسنل بزرگ تلقی می‌شود [9].شرکت‌های هدف در این پایان‌نامه کارگزاری‌های بورس اوراق بهادار تهران هستند که مطالعه موردی روی این شرکت‌ها انجام خواهد شد. بنابر آنچه که ذکر شد، سیستم‌های موجود در سازمان‌ها دارای مشکلات عدیده‌ای می‌باشند که برخی از آنها با استفاده از هوش تجاری قابل حل هستند و از طرف دیگر هوش تجاری فرصت‌های رقابتی قابل توجه‌ای را در اختیار سازمان می‌گذارد، بنابراین نیاز روز افزون به این سیستم‌ها قابل مشاهده می‌باشد که این موضوع نیاز به شناخت عوامل حیاتی موفقیت در پیاده‌سازی این گونه سیستم‌ها را افزایش می‌دهد.