سالمند آزاری و جنبه های گوناگون آن چکیده:خشونت علیه سالمندان یک معضل جدی اجتماعی است که در تمام گروههای اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی جامعه دیده می شود و برکیفیت زندگی سالمندان تاثیر می گذارد ولی اغلب مخفی مانده وتنها مقدار کمی از آن گزارش می شود ازجمله دلایل عدم گزارش بزه دیدگی ناشی از سوء رفتار با پیران را می توان به وابستگی های گوناگون جسمانی ،مالی ،مراقبتی ،عاطفی و غیره آنان با سوء استفاده کنندگان ،امیدوار بودن به توقف سوء استفاده علیه آنان ، رفتار تهدید آمیز سوء استفاده کنندگان اشاره کرد.این پژوهش تلاش می کند تا به بحث و بررسی سالمند آزاری و جنبه های گوناگون آن از دیدگاه جرم شناختی و حقوقی بپردازد. بدین منظور سعی می شود ضمن توجه به مهم ترین گونه های بزه دیدگی سالمندان (مانند تعرض، ضرب و جرح ،سوء استفاده مالی و...)حمایت های کنونی که قوانین ملی و بین المللی در این زمینه بعمل آمده را مورد بررسی وهمچنین برای درک بهتر این مفهوم و سهولت در مطالعه جنبه های گوناگون این پدیده براساس دو معیار ماهیت و خاستگاه آن از هم تفکیک شده اند.سالمند آزاری براساس ماهیت آزار، به نوع آسیب وارده بر تمامیت جسمی یا روانی – عاطفی ،یا اموال و دارایی های بزه دیده یا به نوع و ماهیت خود آسیب اشاره دارد . در حالی که سالمند آزاری براساس خاستگاه آزار به محیط پیرامون آزار دیده و آسیب ها و زیان هایی که ازآن ناشی می شود مربوط اند. واژگان کلیدی:سالمندآزاری- بزه دیده- خشونت-ماهیت- خاستگاه مقدمه:الف- بیان مسالهجُرم شناسی که در سال1876 با انتشار کتاب انسان بزه کار لمبروزو متولد شد حدود هفتاد سال از تولد آن نگذشته بود که رشته ای به نام بزه دیده شناسی درسال1948 براساس تلاشهای هانس فن هنتیگ آلمانی از دل آن بیرون آمد ،این رشته به نوبه خود تحول یافته و علاوه بر بررسی نقش بزه دیده در وقوع جرم به شیوه های حمایت از بزه دیده در مراحل دادرسی نیز توجه نشان داد لذا باید اذعان نمود که سالمندان بزه دیده از جدید ترین گروههای خاص در مطالعات بزه دیده شناسی حمایتی به شمار می روند و یکی از مهمترین راه های حمایت از قشر آسیب پذیر در برابر بزه دیدگی بهره گیری از سازکارها و تدابیر حقوقی – قانونی است.جمعیتی که با توجه به امکانات رفاهی – بهداشتی درهمه کشورها به سرعت افزایش یافت. آنقدر درمیان ملل جهان اهمیت پیداکرده بود که سال1999 میلادی را سال بین المللی سالمندان نامیدند ومهمترین مشکلات مربوط به این قشر آسیب پذیر افزایش میزان آزار خشونت وغفلت و بی توجهی نسبت به آنان است.از آنجا که عنوان این پایان نامه سالمند آزاری و جنبه های گوناگون آن میباشدباید گفت که سالمندی یک فرایند زیستی است که تمام موجودات زنده از جمله انسان را شامل می شود.سالمندی در واقع یک مسیر طبیعی است که درآن یکسری تغییرات فیزیولوژی و روانی در بدن رخ می دهد . خداوند حکیم در چند جا از قرآن کریم به فرآیند سالمندی اشاره داشته است .به عنوان مثال ،درآیه شریفه 68 از سوره یس فرمودند :«هرکس را طول عمر می دهیم ، درآفرینش واژگون اش می کنیم و به ناتوانی کودک باز می گردانیم؛آیا اندیشه نمی کنند»1 .یا درآیه شریفه 54 از سوره روم آمده است :«خدا همان کسی است که شما را آفرید درحالی که ضعیف بودید؛ سپس بعد از ناتوانی ،قوت بخشید و باز بعد از قوت ،ضعف و پیری قرار داد؛ او هرچه بخواهد می آفریند ،و دانا وتواناست ». بنابراین،افزایش سن روندی اثرگذار به کاهش توانائی های جسمانی و روانی دارد. پیامبراکرم(ص) درباره اهمیت سالمندی فرمودند :«پیران مایه خیر و برکت زندگی بوده و وجودشان در میان جمع و خانواده همچون پیامبری در میان امت است»2.ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1-قرآن کریم ،ترجمه:آیت الله مکارم شیرازی ،چاپ دوم ،قم، انتشارات دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامی (انتشارات ناصر)،1377.2- قلی پور،حسن،سخنرانی رئیس کمیته اجرایی اولین همایش منطقه ای «سالمندی و سلامت»،دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل ،آبان 1385 ، ص2. اما درتعریف آن می توان اذعان نمود که عبارت است از ((هرفعل یا ترک نامطلوب به زیان یک شخص سالمند که نمونه هایی چون بد رفتاری بدنی غفلت یا بی توجهی فعال یا منفعل ،بد رفتاری روانی یا عاطفی ، بهره کشی مادی یا مالی و نقض حقوق مدنی را شامل می شود))شایان ذکر است که بر اساس یافته های علم بزه دیده شناسی، بزه دیدگان اغلب معلول عوامل گوناگونی چون به ضعف جسمی ، عدم تعادل روحی – روانی ،فقدان موقعیت اجتماعی و عدم مراقبتهای محیطیمی باشد بنابراین احتمال بزه دیدگی برخی از افراد به لحاظ ویژگی های خاصی که دارند بیش از سایرین است . به همین دلیل این گروه از بزه دیدگان ،بزه دیدگان مستعد، بالقوه و آسیب پذیر می نامند.سالمندان بزه دیده با توجه به ویژگی های خاصی که دارند حسب مورد باعث ضعف جسمی،عدم تعادل روحی و روانی و... مشمول عنوان بزه دیدگان آسیب پذیر می گردند، همین ویژگی ها سبب می شود تا بیش از سایرین بزه دیده جرائم واقع گردند.زیرا طعمه های آسانتری برای بزه کاران بالقوه جامعه می باشد. به همین علت مقنن باید با استفاده از ساز وکارهای خاص خود یعنی ساز وکار جرم انگاری به حمایت کیفری از این اقشار آسیب پذیر بپردازد،تاکمی ضریب آسیب پذیری آنها را پایین بیاورد هراندازه افراد جامعه در دفاع از حقوق خودشان کم توان باشند قوانین کیفری می بایست حمایت بیشتری از آنان را مورد توجه قرار دهد. بنابراین اگر نظام عدالت کیفری به سالمند آزاری توجهی نشان ندهد، نتیجه ای جز مایوس شدن از این نظام و سرنوشتی جز بزه دیدگی دو باره برای آنان به همراه نخواهد داشت. ولی بایداذعان داشت متاسفانه قوانین کیفری ماهوی و شکلی کشورمان به جز چند موردحمایت های کیفری خاصی از سالمندان به عمل نیاورده است که امید است در آینده مقنن در اصلاح قوانین برآید و این قضیه را مرتفع و درحمایت از سالمند آزاری و کیفر دهی عوامل آن موادی بگنجاند.