فهرست مطالب عنوان صفحهفصل اول - تعاریف و مفاهیم اولیه1-1 مقدمه.............21-2 بیپاسخی..............31-3 اهمیت بیپاسخی و علل بروز آن...........51-4 اریبی ناشی از بیپاسخی.............81-5 سابقهی پژوهش........91-6 یک مثال كاربردي.........................................................................131-7 روشهای جبران بیپاسخی................................................................171-8 خلاصه و نتیجهگیری.......................................................................24 فصل دوم - کاهش خطای بیپاسخی با استفاده از روش آمارگیریهای پستی و مصاحبه حضوری (روش هانسن و هورويتز)2-1 مقدمه.......................................................................................262-2 بیپاسخی در نمونهگیری پستی.............................................................262-3 خلاصه و نتیجهگیری.......................................................................43 فصل سوم - کاهش خطای بیپاسخی با استفاده از روش پولیتز – سیمونز3-1 مقدمه.......................................................................................453-2 غایبین و حاضرین در مصاحبهها..........................................................453-3 پیشبینی نمونهای مبتنی بر برآوردهای نااریب از زمانی که پاسخگویان در خانه بودهاند....................................................................................................483-4 مباحث نظری حذف مراجعات مکرر.....................................................553-5 واریانس برآورد نمونهای..................................................................64 عنوان صفحه3-6 مثال عددی.................................................................................673-7 خلاصه و نتیجهگیری.......................................................................70 فصل چهارم - کاهش خطای بیپاسخی با استفاده از روش دمینگ4-1 مقدمه.......................................................................................734-2 ملاک طرح بهینه..........................................................................734-3 جمعآوری اطلاعات........................................................................764-4 مراحل و نتايج مربوط به آن...............................................................844-5 خلاصه و نتيجهگيري.......................................................................87 فصل پنجم - راههای پیشگیری و درمان بیپاسخی5-1 مقدمه.......................................................................................905-2 گونهشناسی دادههای گمشده................................................................925-2-1 گمشدگی تصادفی و غیرتصادفی................................................925-2-2 تعریفهای بیپاسخی و الگوهای دادههای گمشده..............................935-3 عوامل تعیین کننده بیپاسخی سؤال.......................................................995-4 پیشگیری...................................................................................1025-4-1 شیوه گردآوری دادهها...........................................................1025-4-2 پرسشنامه.........................................................................1035-4-3 پاسخگو...........................................................................1055-4-4 مصاحبهگر.......................................................................1095-4-5 فرآوری دادهها...................................................................111 عنوان صفحه5-5 درمان......................................................................................1115-5-1 دانش لازم از ساختار و الگوهای دادههای گمشده و بیپاسخی................1115-5-2 روشهای ساده و مؤثر درمان دادههای بیپاسخ................................1135-6 خلاصه و نتیجهگیری.......................................................................116مثال...............................................................................................118منابع...............................................................................................126 با توجه به اهميت صحت دادهها و اطلاعات آماري در برنامه‌ريزي‌ها و پيشرفت يك كشور، ضرورت كنترل و اصلاح خطا در بررسي‌هاي نمونه‌اي حائز اهميت است. در این پايان نامه، کاهش خطای غيرنمونهگیری (خطای پاسخ) در بررسیهای آماری از طریق سه روش تقلیل خطاهای ناشی از بیپاسخی در برآورد پارامترها را مورد بحث و بررسی قرار میدهیم و راههای پیشگیری و درمان بیپاسخی نیز شرح داده میشود. شايان ذكر است كه اين روشها مبتني بر فرآيندهاي مختلف نمونهگيرياند و از اينرو مقايسه نتايج آنها با يكديگر ميسر نيست.زيربناي هر تحقيق آماري، دادههاي درست است. عدم استفاده از دادهها و اطلاعات نادرست زياني كمتر از استفاده از آنها را دارد و يكي از مشكلات مهم در آمارگيري‌ها، ناتواني در به‌دست آوردن اطلاعات مفيد در مورد اقلام اطلاعاتي پرسشنامه از كليه واحدهاي نمونه است. در يك آمارگيري نمونه‌اي اطلاعات برخي از افراد جامعه كه در نمونه حضور دارند، ثبت مي شود و برخي از واحدها نيز به تعدادي از سؤال‌ها پاسخ نمي‌دهند. در اين آمارگيري‌ها معمولاً اطلاعات جمع آوري شده، كامل نمي‌باشند، به اين صورت كه ممكن است براي تعدادي از واحدهاي نمونه، هيچ اطلاعي به‌دست نيايد و براي واحدهاي ديگر ممكن است فقط براي بعضي از سؤال‌ها، اطلاعاتي كسب شود. اين كمبودها را معمولاً بيپاسخي در جمع‌آوري اطلاعات میگويند.در آمارگيري‌ها عوامل مختلفي باعث بروز خطا مي‌شوند از جمله: درك نادرست مصاحبه‌كننده از دستورالعمل‌هاي طرح آمارگيري، عدم تمايل به شركت در تكميل سؤالات طرح آمارگيري به‌دليل پاسخ‌هاي نادرست، فهرست نادرست آدرس‌ها، نامفهوم بودن سؤالات و... از عوامل خطا محسوب مي‌شوند. خطاها به دو نوع عمده تقسيم مي‌شوند. خطاهايي كه طي فرآيند اندازه‌گيري و يا جمع‌آوري اطلاعات بوجود مي‌آیند (خطاهاي غيرنمونه‌گيري) و نوع ديگر خطاهايي هستند كه به‌دلیل برقراري ارتباط مستقيم تنها با بخشي از جمعيت بوجود مي‌آیند (خطاهاي نمونهگيري). خطاهاي نمونهگيري فقط در آمارگيريهای نمونه‌اي ديده ميشود و خطاهاي غيرنمونه‌گيري در سرشماري‌ها و همچنین آمارگيري‌هاي نمونه‌اي مشاهده مي‌شوند.در زمينه شناخت و رفع خطاهاي نمونهگيري كتب و مقالات فراواني تدوين شده است و مي‌توان گفت كه يكي از منابع عمده خطا در بررسي‌ها كه خطاهاي غيرنمونه‌گيري مي‌باشد تا حدودي به دست فراموشي سپرده شده است و اكثر محققان آمارگيري‌هاي نمونه‌اي، بر اين باورند كه خطاي بيپاسخي كه به‌عنوان يكي از منابع خطاهاي غيرنمونه‌گيري است، مسئله‌اي اساسي و روبه رشد است. لذا در اين رساله به بررسی، شناخت و رفع خطاهاي غيرنمونه‌گيري در زمينه بيپاسخي كه به‌عنوان يكي از منابع خطاهاي غيرنمونه‌گيري است، میپردازیم. همچنین براي حذف اريبي ناشي از دادههاي ناقص، روش‌هايي ارايه میدهیم و راهكارهايي براي اصلاح برآوردگرهاي ناشي از بيپاسخي به‌دست میآوريم.1-1 مقدمههمانطور که گفتیم، یکی از خطاهای مهم در بررسیهای آماری، خطای ناشی از بیپاسخی است. تمام محققین تلاش میکنند تا حد ممکن این خطا به حداقل مقدار تقلیل یابد. تاکنون راهکارهای گوناگونی، توسط افراد مختلف ارائه شدهاند. در این پایاننامه به بررسی آنها میپردازیم.در اين فصل اصطلاحات، تعاریف، مفاهیم و سابقه مربوط به بيپاسخي و علل بروز آن، فعاليت‌هاي آماري مرتبط با بيپاسخي، راههاي جبران بيپاسخي و مقايسه نرخهاي بيپاسخي را بررسی میکنیم.برای جبران بیپاسخی و کاهش اریبی ناشی از بیپاسخی میتوان از دو رویکرد استفاده کرد، رویکرد اول مبتنی بر آمار کلاسیک است که سعی میکند بهنحوی اریبی بیپاسخی را کاهش دهد و محتاج مراجعات مکرر یا نمونهگیریهای مکرر است. رویکرد دوم روش بیزی است که در واقع تصحیح اریبی را بهوسیله شرطی کردن روی بیپاسخیها انجام میدهد.اريكسون (1976) [1] پيشگام مطالعه به روش بيزي در اين زمينه بوده است و بررسي وي در زمينه تشريح روش بيزي در ارتباط با گرفتن زير نمونه از واحدهاي بيپاسخ، بوده است. علاوه بر روشهاي بالا، اخيراٌ افراد ديگري از جمله ليتل[2] (2003) رويكرد ديگري، اختيار كرده‌اند. به اين شرح كه افراد نمونه‌اي به دو زيرنمونة داراي پاسخ و بيپاسخ تقسيم مي‌شوند و سعي ميشود كه توزيع صفت مورد بررسي براي افراد با پاسخ به‌شرط مقادير متغير مورد بررسي براي افراد بيپاسخ طبق يك مدل آماري معيني به‌دست آورده شود.بدين ترتيب تصحيح لازم در مقادير مشاهده شده به‌عمل آيد به‌طوري‌كه اريبي ناشي از بيپاسخي از بين برود.از آنجايي‌كه رويكرد ما در اين رساله مبتني بر اجراي طرح نمونهگيري و استفاده از نتايج آن و روشهاي فراوانيگرا است، از پرداختن به ارائهي مدل آماري براي تعديل برآوردگرهاي ناشي از دادههاي بيپاسخ در تعيين برآورد احتمال حضور شخص در خانه و نیز روشهاي بيزي خودداري مي‌كنيم. خواننده علاقهمند میتواند به پاتهاف[3] (1993) و لیتل (2003) مراجعه کند.در بخش دوم اين فصل تعریف بیپاسخی و چند تعریف دیگر مرتبط با آن آورده ميشود. در بخش سوم اهميت و دلايل بروز بيپاسخي بررسي ميشود سپس در بخش چهارم اثرات بيپاسخي روي برآوردها و اريبي بيپاسخي روي ميانگين و محاسبه ميزان آن شرح داده ميشود. در بخش پنجم به تاريخچه تحقيق در زمينه بيپاسخي اشاره ميشود و در بخش ششم مثال كاربردي در طرح آمارگيري آمريكا، نحوه محاسبه نرخهاي بيپاسخي و دلایل اختلاف در معيارهاي بيپاسخي توضيح داده ميشود. همچنين در بخش هفتم روشهاي جبران بيپاسخي و كنترل نرخ بيپاسخي شرح داده ميشود و در انتها به نتيجهگيري اين فصل در بخش هشتم ميپردازيم.