چکیدهدر طول سال های اخیر تلاش های زیادی در زمینه مقایسه دو ساز کمانچه و ویولن صورت پذیرفته است. لیکن در زمینه بررسی تطبیقی تکنیک های اجرایی و امکانات بیانی در ساز قیچک و ویولن آلتو کار جدی صورت نپذیرفته است.شیوه و روش انجام این پایان نامه به صورت مقایسه ای و تحلیل قابلیت های اجرایی می باشد، نتایج حاصل از این پایان نامه این را اثبات می کند که با وجود تمایز ظاهری دو ساز ویولن آلتو و قیچک، شباهت های زیادی از لحاظ تکنیک های نوازندگی دست راست و چپ در این دو ساز می توان یافت.واژه های کلیدی: ویولا، تکنیک های آرشه، انگشت گذاری، قیچک، تکنیک اجرایی، فیدل هافهرست مطالبعنوان صفحهمقدمه.. 1فصل اول.. 2نگاهی به پیشینه هر یک از سازها (ویولا ـ قیچک).. 3ویولا.. 3قیچک.. 5فصل دوم.. 8آشنایی با مکانیزم و ساختار ظاهری هر یک از سازها.. 9ویولا.. 9قیچک.. 12فصل سوم.. 16قابلیت های اجرایی دست راست (آرشه).. 17ویولا.. 17قیچک.. 27فصل چهارم.. 31قابلیت های اجرایی دست چپ (انگشت گذاری).. 32ویولا.. 32قیچک.. 46فهرست منابع.. 49پیوست.. 50Abstract80 مقدمهدر این پایان نامه سعی دارم به شباهت ها و تفاوت های دو سازی که تاکنون مقایسه ای از آنها صورت نپذیرفته بپردازم، سازی با پیشینه شرقی (قیچک) و دیگری کاملا غربی از خانواده ویولن (ویولا).در کتاب ها، مقاله ها، CDها و ضبط هایی که صورت گرفته می توان فقدان اطلاعات و کمبود شنیداری نوای زیبای این ساز را به معنای واقعی حس کرد. لذا این جانب سعی نموده ام در راستای تحقق ارزش های بنیادی و اصیل موسیقی مشرق زمین گامی هر چند کوتاه بردارم و ارزش های یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی را با در نظر گرفتن قابلیت های اجرایی بی نظیرش که به نظر من قابل مقایسه با یکی از سازهای هم خانواده ویولن می باشد را نشان دهم.بدین گونه که نگاهی کوتاه و گذرا به تاریخچه و ساختار ظاهری هر یک از دو ساز به صورت مجزا انداخته ام و همچنین به بررسی و تطبیق ویژگی های اجرایی از لحاظ تکنیک های نوازندگی دست راست و چپ پرداخته ام.رسیدن به نتایج قابل توجهی از جمله شباهت های این دو ساز می تواند دیگران را به بررسی تطبیقی بیشتر این دو ساز ترغیب کند. فصل اولنگاهی به پیشینه هر یک از سازها (ویولا ـ قیچک)ویولا جزء دسته خانواده زهی می باشد که در اوایل قرن شانزدهم در شمال ایتالیا ساخته شد. آندرا آماتی[1]، و گاسپارو داسالو[2]، اولین کسانی بودند که در ساختن این ساز تلاش بسیار کردند.ویولا ساز آلتو خانواده سازهای زهی آرشه ای محسوب می شود. این ساز که دقیقا همانند ویولن ساخته شده است ولی از آن بزرگ تر است. مدت ها در سایه ویولن قرار داشت تا اینکه سرانجام توانست امکانات گستردة تکنیکی خود را نشان دهد. از اواخر قرن هیجدهم آهنگسازان به رنگ، تن ملایم و خاص این ساز توجه کردند و سرانجام به اهمیت واقعی آن پی بردند.قیچکاین ساز یکی از کهن ترین آلات موسیقی فلات ایران و بخشی از شبه قاره هند است که از پیشینه تاریخی قابل توجهی در میان سرزمین های شرق و جنوب شرقی ایران (سیستان و بلوچستان) برخوردار است.با بررسی مکتوبات و سنگ نوشته های تاریخی که مهمترین اسناد قابل رجوع در گذشته این ساز است. می توان فهمید قیچک تا چه اندازه در رپراتور اجرایی موسیقی سرزمین های غربی شبه قاره هند، پاکستان، جنوب افغانستان و شرق ایران مورد توجه بوده است.سفاله های گلی یافت شده در شهر سوخته، مردان و زنان ساز به دستی را نشان می دهند که پدر امروزی این ساز را می نوازند، در برخی از اسناد تاریخی نیز از این ساز نام برده شد که از این میان می توان به اشعار سبک هندی ایرانی اشاره کرد که نام قیچک و یا قیژک در آن به چشم می خورد.توجه ویژه به آداب و رسوم یکی از شاخصه های فرهنگی و اجتماعی مردمان سیستان و بلوچستان بوده وهست و این هم نقش ساز و موسیقی و به ویژه قیچک را در زندگی روز مره مردمان ملموس کرده است. قیچک سیستان و بلوچستان به لحاظ ساختاری شباهت های بسیاری با سازی از آن به عنوان قیچک شهری که امروز در موسیقی ایرانی از آن استفاده می شود دارد. با این تفاوت که در شیوه اجرایی و تکنیک ها با یکدیگر متفاوتند. اندازه دسته، شیوه انگشت گذاری و وسعت صدا دهی از جمله تفاوت های قیچک سیستان و بلوچستان و همنام شهری آن است.قیچک شهری امروزی با بهره گیری از تکنیک های سازهای غربی به دو گونه سوپرانو و آلتو ساخته و تولید شد که عمده ترین دلیل آن پر کردن کاستی های سازهای کششی در رپرتوار موسیقی سنتی ایرانی بود. این ساز از اوایل دهه پنجاه شمسی در اغلب ارکسترهای موسیقی سنتی ایرانی مورد استفاده قرار می گرفت که تا امروز نیز ادامه دارد. فصل دوم آشنایی با مکانیزم و ساختار ظاهری هر یک از سازهاویولااین ساز از دو قسمت اصلی بدنه و دسته تشکیل شده است و معمولاً هر دو قسمت از چوب ساخته می شوند. بالای سطح بدنه را شکم[3] می نامند و پایین سطح بدنه، پشت[4] نامیده می شود. در دو قسمت (بدنه و دسته) خمیدگی صافی دارند. پشت و سطح روی این ساز و جدارهای دو طرف آن، یک جعبه توخالی را شکل می دهند که به عنوان رزو ناتور عمل می کند و طنین سازهای زهی را افزایش می دهد.داخل بدنه قطعه چوبی به نام sound post قرار دارد که باعث انتقال صوت می شود. دسته ساز که محل انگشت گذاری است fingerboard نامیده می شود.در قسمت بالایی این ساز جعبه گوشی قرار دارد که محل نگهداری گوشی های کوک است. سیم ها هر کدام دور یک گوشی های کوک پیچانده می شوند و پس از عبور از روی شیطانک و خرک به انتهایی ساز که سیم گیر می نامند وصل می شوند.محل کشیدن آرشه روی سیم معمولا بین فضای خالی دسته و خرک است.آرشه ویولا سنگین تر و ضخیم تر از آرشه ویولن می باشد.خرک ویولا، هم سیم ها را نگه می دارد و هم باعث انتقال ارتعاش به بدنه می شود. روی بدنه دو شیار وجود دارند که شیارهای F نامیده می شوند (چون شبیه به حرف F هستند) این شیارها باعث می شوند بدنه ساز به راحتی مرتعش شده و ضمنا انتقال دهنده صدا از بدنه ساز نیز هستند.طول ساز ویولا حدود 5 سانتی متر از ویولن بیشتر است و این امر باعث می شود دست بیشتر کشیده شود و فواصل را دقیق اجرا کند. کشیدگی دست چپ به خصوص در پوزیسیون های بالا بیشتر است. این ساز در اندازه های مختلف وجود دارد و امروزه نوازندگان ویولا سازهایشان را نسبت به اندازه دست چپ خود انتخاب می کنند.صدای آن بم تر از ویولن و زیرتر از ویولنسل می باشد و دارای صدایی غمناک و حزن انگیز است. صدای آن در ارکستر با سازهایی چون کلارینت[5] و باسُن[6] هماهنگی دارد. کوک ویولایک فاصله پنجم درست بم تر کوک می شوند. این ساز شامل دوازده پوزیسیون می باشد.