فصل اول اخلاق فردي فصل دوم اخلاق خانواده رابطه زن و شوهر برداشتهايي از حقوق زناشويي خويشاوندان اخلاق نيك همسايه و دوست اگر انسان مقايسه‌اي بين وضع انحطاط اخلاقي مسلمانان امروزه و رهبريهاي پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم در مورد اخلاق داشته باشد، متوجه مي‌شود كه تا چه اندازه ميان آن برنامه و اين روش رفتار فاصله و بيگانگي وجود دارد! با دقت در اين وضع اسفبار به اين نكته پي مي‌بريم كه مشكلات و گرفتاريهاي كنوني ممالك اسلامي بر اثر نقشه‌هاي وسيع استعمار است كه در نتيجه آن، هستي مسلمانان را يعني راه و روش اسلامي و دين و فضيلت را از آنها ربوده‌اند. در نتيجه همين نقشه‌هاست كه ميان قرآن و سنّت و جوانان ما فاصله و شكاف عجيبي به وجود آمده است، به اندازه‌اي كه ديگر براي مسلمانان باقي نگذاشته‌اند و هيچ‌كس در صدد انتقام از استعمار، اين قاتل جنايت‌پيشه كه با چنگال وحشيانه و خون‌آلودش عزت و شرافت، دنيا و آخرت، استقلال واقتدار مسلمانان را از بين برده است، نيست. كار به جايي رسيده است كه مسلمانان تصور مي‌كنند علّت عقب‌ماندگي آنان دينشان است و علّت منتشر شدن فساد اخلاقي در جامعه راه و رسم ديني آنان است، به همين دليل افراد مريض جامعه با سرعت هرچه تمام‌تر از درمان خود مي‌گريزند و به همان اندازه به سوي نابودي و هلاكت پيش مي‌روند. اما اگر شخص با اطلاعي در مورد اسلام منصفانه قضاوت كند، اعتراف خواهد نمود كه اسلام كاملاً غني است و از هر نوشته آسماني و زميني، كلمات حكما و دانشمندان و آدابي كه نوشته‌اند و قصيده‌ها و اشعاري كه سروده‌اند بي‌نياز است، زيرا اسلام در زمينه اخلاق و آداب داراي معادن غني و سرشاري است كه اگر همه سخنان حكمت‌آميز دانشمندان، اشعار شعرا، نثر ادبا و ميراثهاي تمام پيامبران و فلاسفه را يكجا جمع كنند در قسمت اخلاقيات باز هم نسبت به آيات قرآن و روايات معصومين عليهم السلام ناقص است، البته با صرف نظر از ميراث اخلاقي عظيمي كه علما و صلحا براي مسلمين به يادگار گذاشته‌اند. هنگامي كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: «برانگيخته شدم تا فضايل اخلاقي را به سر حدّ كمال برسانم» حقيقتي را در دين مقدّس اسلام آشكار نمودند كه تا آن زمان مخفي مانده بود و آن حقيقت چيزي نيست مگر ارتباط محكمي كه ميان دين و اخلاق وجود دارد، به طوري كه حتي كوچك‌ترين جزء شعائر اسلامي داراي فضيلتي اسلامي مي‌باشد. به عبارت ديگر دين به تنهايي و جداي از اخلاق نمي‌تواند دين كامل و مستحكمي باشد، همين‌طور است اخلاق بدون دين، در اين كتاب خواهيم گفت كه موارد اخلاقي بر قسمتي از احكام اسلامي عرضه مي‌شوند تا مشخص شود كه چه اتصال و پيوند ناگسستني ميان اسلام و فضايل اخلاقي وجود دارد. بنابراين كسي كه داراي فضايل اخلاقي نباشد دين ندارد، حتي اگر نماز بخواند، روزه بگيرد، زكات بدهد و حج برود و در مقابل، كسي كه دين ندارد داراي هيچ فضيلت اخلاقي نيست، حتي اگر با سخاوت باشد، بذل و بخشش نمايد، ثروت خود را با مردم تقسيم كند و با وفا و با صفا باشد. آري، همان‌گونه كه جسم بي‌جان ارزشي ندارد، صفات اخلاقي نيز تا زماني‌كه داراي روح نباشند فاقد هرگونه ارزشي مي‌باشند، زيرا فقط دانستن صفات خوب و صفات بد براي انسان سودي ندارد، هرچند انسان در دسته بندي و تقسيم نمودن آنها داراي تخصّص باشد و بداند كدام صفت به قوّه شهوت و كدام صفت به قوّه غضب مربوط مي‌شود و... چرا كه فقط آشنايي با انواع داروها و چگونگي استفاده از آنها براي شخص مريض سودي ندارد. آنچه براي انسان مفيد است ملكه و نيرويي است كه بر اثر تكرار و تمرين در انسان به وجود مي‌آيد به طوري كه صفات پسنديده در روح انسان ثبت و صفات زشت از روح و روان وي دور شود، به عنوان مثال: چنانچه سخاوت و بخشش آرزوي انسان باشد و شجاعت در طبيعت او نقش بسته باشد بايد در هر مورد مناسبي سخاوت كند و در اموري كه به شجاعت نياز دارند بي‌باكانه اقدام نمايد.