چکیده: فرش دستباف در طول مدت زمان استفاده از آن ممکن است تحت تأثیر عوامل و شرایط محیطی مختلفی مانند انواع نیروهای فشاری، کششی و خمشی، رطوبت، حرارت و غیره دچار تغییراتی گشته که بر کیفیت و عملکرد نهایی آن اثر بگذارد. خواص عملکردی فرش بر اساس ویژگیهای ساختاری و خواص و مشخصات مواد اولیه مصرفی در آن به خصوص نخ های پرز از نظر جنس الیاف، نمره نخ تک لا و چند لا، تعداد لا و غیره تعیین میگردد. رسیدن به حد مطلوبی از دوام و حفظ ساختار فرش از عوامل مهمی است که موجب ایجاد نوعی اعتماد و اطمینان در مصرف کنندگان آن میشود و در پیشرفت بازارهای فروش آن امری تأثیر گذار است.در این پژوهش به بررسی تأثیر برخی مشخصات ساختمانی فرش دستباف و خواص و ویژگی های مواد اولیه مصرفی آن بر خواص عملکردی فرش پرداخته شده است. به این منظور 3 عامل نوع گره، جنس نخ تار و تعداد لای نخ پرز به عنوان عوامل متغیر در نظر گرفته شد و 12 نمونه فرش دستباف با دو نوع نخ چله ی پشمی و پنبه ای و گره فارسی و ترکی و نخ های پرز 2، 4 و 8 لا، تحت شرایط یکسان بافته شدند. بر روی نمونه فرش های بافته شده، 3 آزمایش بارگذاری استاتیکی، سنجش استحکام گره و ثبات ابعادی انجام شد. برای بیان کمی خواص عملکردی فرش، 4 شاخص درصد فشردگی، درصد افت ضخامت، درصد جمع شدگی و نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش تعریف و محاسبه گردیدو نتایج مربوط به شاخصه های مذکور با استفاده از نرم افزار آماری minitab مورد تحلیل قرار گرفت.نتایج حاصل از آزمون ANOVA و آزمون Tukey نشان میدهد که در میان عامل متغیر نوع گره، بهترین نتایج در تعیین شاخص های درصد افت ضخامت و درصد فشردگی مربوط به نمونه های بافته شده با گره فارسی و مطلوب ترین نتایج در تعیین شاخص های ثبات ابعادی و استحکام گره، مربوط به نمونه های بافته شده با گره ترکی بود. در مورد متغیرهای تعداد لای نخ پرز و جنس نخ چله، نخ پرز 8 لا و چله پشمی در تعیین تمام شاخصه های مورد مطالعه، نتایج بهتری داشته اند. کلمات کلیدی: فرش دستباف - خواص عملکردی - نوع گره - تعداد لا - جنس نخ تار فهرست مطالبعنوان صفحه فصل اول : کلیات تحقیق1-1 مقدمه.. 21-2 طرح تحقیق.. 21-2-1 بیان مسأله.. 21-2-2 اهداف.. 31-3 ضرورت انجام تحقیق.. 31-3-1 پیشینه تحقیق.. 31-3-2 سؤالات پژوهشی.. 31-3-4 فرضیات.. 41-4 روش تحقیق.. 41-5 شرح خلاصه ای از پایان نامه.. 4فصل دوم:ادبیات تحقیق1-2 مقدمه.. 62-2 طبقه بندی الیاف در صنعت نساجی.. 62-2-1 الیاف طبیعی.. 62-2-2 الیاف بشر ساخت.. 62-3 مواد اولیه مصرفی در تولید فرش دستباف.. 72-3-1 پنبه.. 72-3-1-1 طبقه بندی پنبه از لحاظ کیفیت.. 72-3-1-2 ترکیب شیمیایی.. 82-3-1-3 ویژگی های فیزیکی پنبه.. 82-3-1-4 جذب رطوبت.. 82-3-1-5 خواص حرارتی.. 82-3-1-6 ساختمان داخلی لیف پنبه.. 82-3-1-7 موارد استفاده پنبه در تولید فرش دستباف.. 82-3-1-8 روش شناسایی الیاف پنبه به کمک روش سوزاندن.. 92-3-2 پشم.. 92-3-2-1 ساختمان داخلی لیف پشم.. 92-3-2-2 ویژگی های فیزیکی پشم.. 92-3-2-3 خواص شیمیایی پشم.. 102-3-2-4 واکنش های پشم در مقابل مواد شیمیایی.. 102-3-2-5 درجه مرغوبیت الیاف پشم مصرفی در فرش دستباف.. 112-3-2-6 چگونگی شناسایی الیاف پشم.. 112-3-3 ابریشم.. 112-3-3-1 انواع الیاف ابریشم مصرفی درقالی بافی:.. 112-3-3-2 ویژگی ها و قابلیت های ابریشم.. 122-4 اجزای تشکیل دهنده فرش دستباف.. 122-4-1 مشخصات ساختمانی فرش دستباف.. 132-4-2 انواع گره در بافت فرش.. 132-4-3 سیستم پودکشی.. 142-4-4 رجشمار یا تراکم طولی و عرضی.. 142-4-5 مشخصات و خواص نخ های مصرفی در تولید فرش دستباف.. 152-5 خواص کیفیتی فرش.. 152-5-1- طبقه بندی خواص فیزیکی فرش ها.. 152-6 خواص عملکردی فرش.. 162-6-1 حفظ ظاهر فرش.. 162-6-2 راحتی قدم زدن بر روی فرش.. 172-6-3 دوام بلند مدت فرش.. 172-6-4 خواص فشاری فرش.. 172-6-4-1 بارگذاری فشاری فرش.. 182-6-4-1-1 قدم زدن عابرین بر روی فرش در مسیر یا راهروی مخصوص پرتردد 182-6-4-1-2 بارگذاری استاتیکی.. 182-6-4-1-3 بارگذاری دینامیکی.. 192-6-4-1-4 بارگذاری فشاری ارتعاشی.. 202-6-4-1-5 بارگذاری فشاری با نرخ ثابت ازدیاد فشردگی.. 202-6-4-2 خواص فشاری فرش ها.. 212-6-4-2-1 درصد فشردگی.. 212-6-4-2-2 انرژی فشردگی.. 222-6-4-2-3 درصد بازگشت پذیری.. 222-6-4-2-4 انرژی بازگشت الاستیک.. 232-6-4-2-5 درصد ارتجاعیت.. 232-6-4-2-6 انرژی اتلافی.. 232-6-4-2-7 درصد افت ضخامت.. 242-6-4-2-8 مدولفشاری.. 242-7 سایر خواص مورد انتظار فرش ها.. 252-7-1 زیردست فرش.. 252-7-2 خواص اصطکاکی فرش.. 252-7-3 خواص خمشی.. 252-7-4 پایداری ابعادی.. 252-7-5 نیروی بیرون کشیدن پرز از ساختار فرش.. 26 فصل سوم: روش تحقیق3-1 تهیه مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز.. 293-1-1 مشخصات نخ های مصرفی.. 293-1-2 مشخصات نمونه فرش های بافته شده.. 293-2 بافت نمونه فرش ها.. 303-3 عملیات پرداخت.. 323-4- آزمایش های انجام شده و دستگاه های مورد استفاده.. 323-4-1- آزمایش بارگذاری استاتیکی.. 333-4-1-1- دستگاه های مورد استفاده.. 333-4-1-1-1- دستگاه ارتفاع سنج پرز فرش.. 333-4-1-1-2- دستگاه بارگذاری استاتیکی.. 333-4-1-1-3- روش انجام آزمایش.. 343-4-2- آزمایش سنجش استحکام گره.. 363-5-2- آزمایش ثبات ابعادی.. 38فصل چهارم: تجزیه وتحلیل نتایج4-1- مقدمه.. 414-2- درصد فشردگی.. 414-2-1- تأثیر نوع گره فرش در تعیین شاخص درصد فشردگی.. 414-2-2-تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص درصد فشردگی.. 434-2-3- تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص درصد فشردگی.. 464-3- درصد افت ضخامت.. 494-3-1- تأثیر نوع گره فرش در تعیین شاخص درصد افت ضخامت.. 494-3-2- تأثیر جنس نخ تار فرش در تعیین شاخص درصد افت ضخامت 514-3-3- تأثیر تعداد لای تخ پرز فرش در تعیین شاخص درصد افت ضخامت 534-4- نیروی بیرون کشیدن پرز.. 564-4-1- تأثیر نوع گره فرش در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش 564-4-2- تأثیر جنس نخ تار فرش در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز 594-4-3- تأثیر تعداد لای تخ پرز فرش در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز 624-5- ثبات ابعادی.. 654-5-1- تأثیر نوع گره فرش در تعیین شاخص ثبات ابعادی.. 654-5-2- تأثیر جنس نخ تار فرش در تعیین شاخص ثبات ابعادی.. 67فصل پنجم: نتیجه گیری5-1- مقدمه.. 725-2- نتیجه گیری کلی.. 725-3- پیشنهادات.. 73 فهرست جداولعنوان صفحه جدول 2-1. قطر الیاف پشم مصرفی برایر جشمار های مختلف فرش... 10جدول 2-2. تناسب مواد اولیه مصرفی با تراکم پرز(رجشمار) در فرش دستباف 15جدول 3-1. شماره نخ تار و پود مورد استفاده.. 29جدول 3-2. مشخصات نمونه فرش های بافته شده.. 30جدول 3-3. ارتفاع پرز نمونه فرش ها.. 35جدول 3-4. درصد فشردگی و درصد افت ضخامت نمونه فرش ها.. 36جدول 3-5. نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش.. 38جدول 3-6. درصد جمع شدگی نمونه فرش ها.. 39جدول 4-1. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر نوع گره بر درصد فشردگیفرش در نمونههای بافته شده با تار پشمی.. 41جدول 4-2. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر نوع گره بر درصد فشردگیفرش در نمونههای بافته شده با تار پنبه ای.. 42جدول 4-3. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر جنس نخ تار بر درصد فشردگیدر نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخ پرز 2و4و8 لا 44جدول 4-4. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر جنس نخ تار بر درصد فشردگیدر نمونههای بافته شده با گره ترکی و نخ پرز 2و4و8 لا 44جدول 4-5. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد فشردگیدر نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره فارسی.. 46جدول 4-6. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد فشردگیدر نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره ترکی.. 46جدول 4-7. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد فشردگیدر نمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره فارسی.. 47جدول 4-8. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد فشردگیدر نمونه های بافته شده با تار پنبهای و گره ترکی.. 47جدول 4-9. نتایجآزمونANOVAبرایمقایسهتأثیرنوعگرهبردرصدافتضخامتدرنمونههایبافتهشدهباتارپشمیونخهایپرز 2و4و8 لا.. 49جدول 4-10. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر نوع گره بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با تار پنبهای و نخهایپرز 2و4و8 لا 50جدول 4-11. نتایج آزمون ANOVAبرای مقایسه تأثیر جنس نخ تار بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخ پرز 2و4و8 لا 51جدول 4-12. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر جنس نخ تار بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با گره ترکی و نخ پرز 2و4و8 لا.. 52جدول 4-13. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره فارسی 54جدول 4-14. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره ترکی 54جدول 4-15. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره فارسی 54جدول 4-16. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر درصد افت ضخامتدر نمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره ترکی 55جدول 4-17. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر نوع گره بر شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با تار پشمی و نخهای پرز 2و4و8 لا.. 57جدول 4-18. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر نوع گره بر شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با تار پنبهای و نخ های پرز 2و4و8 لا.. 58جدول 4-19. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر جنس نخ تار بر نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخ پرز 2و4و8 لا.. 60جدول 4-20. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر جنس نخ تار بر نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با گره ترکی و نخ پرز 2و4و8 لا.. 60جدول 4-21. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره فارسی.. 62جدول 4-22. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره ترکی.. 62جدول 4-23. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره فارسی.. 63جدول 4-24. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر تعداد لای نخ پرز بر نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش در نمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره ترکی.. 63جدول 4-25. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر نوع گره در تعیین شاخص ثبات ابعادیدر نمونههای بافته شده با تار پشمی و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی.. 65جدول 4-26. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیرنوعگرهدرتعیینشاخصثباتابعادیدرنمونههایبافتهشدهباتارپنبهایونخهایپرز 2و4و8 لادردونوعگرهفارسیوترکی.. 66جدول 4-27. نتایجآزمونANOVAبرای مقایسه تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص ثبات ابعادی در نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخ پرز 2و4و8 لا و دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 68جدول 4-28. نتایج آزمون ANOVA برای مقایسه تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص ثبات ابعادی در نمونههای بافته شده با گره ترکی و نخ پرز 2و4و8 لا و دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 68 فهرست نمودارعنوان صفحه نمودار 4-1. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص درصد فشردگی در نمونه های بافته شده با دو نوع گره فارسی و ترکی با تار یکسان پشمی و نخهای 2و4و8 لا.. 43نمودار 4-2. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص درصد فشردگی پرز در نمونههای بافته شده با دو نوع گره فارسی و ترکی با تار یکسان پنبهای و نخهای 2و4و8 لا.. 43نمودار 4-3. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص درصد فشردگی پرز در نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 45نمودار 4-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص درصد فشردگی پرز در نمونههای بافته شدهبا گره ترکی و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 45نمودار 5-4. تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص درصد فشردگی پرز درنمونههای بافته شده با تار پشمی و گره فارسی و ترکی.. 48نمودار 6-4. تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص درصد فشردگی پرز درنمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره فارسی و ترکی.. 48نمودار 4-7. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص درصد افت ضخامت در نمونههای بافته شده با تار پشمی و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی 50نمودار 4-8. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص درصد افت ضخامت در نمونههای بافته شده با تار پنبهای و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی.. 51نمودار 9-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص درصد افت ضخامت در نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخهای پرز 2و4و8 لا و دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 53نمودار 10-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص درصد افت ضخامت در نمونههای بافته شده با گره ترکی و نخهای پرز 2و4و8 لا و دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 53نمودار 11-4. تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص درصد افت ضخامت در نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره فارسی و ترکی در 3 لای متفاوت نخ پرز.. 55نمودار 12-4. تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص درصد افت ضخامت در نمونههای بافته شده با تار پنبه و گره فارسی و ترکی در 3 لای متفاوت نخ پرز.. 56نمودار4-13. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز در نمونههای بافته شده با تار پشمی و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی.. 59نمودار 14-4. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز در نمونههای بافته شده با تار پنبه و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی.. 59نمودار15-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز در نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخ پرز 2و4و8 لا در دو نوع نخ تار پشمی و پنبهای.. 61نمودار16-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز در نمونههای بافته شده با گره ترکی و نخ پرز 2و4و8 لا در دو نوع نخ تار پشمی و پنبهای.. 61نمودار4-17. تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز در نمونههای بافته شده با تار پشمی و گره فارسی و ترکی در 3 لای متفاوت نخ پرز.. 64نمودار18-4. تأثیر تعداد لای نخ پرز در تعیین شاخص نیروی بیرون کشیدن پرز در نمونههای بافته شده با تار پنبهای و گره فارسی و ترکی در 3 لای متفاوت نخ پرز.. 64نمودار 4-19. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص ثبات ابعادی در نمونههای بافته شده با تار پشمی و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی 67نمودار 4-20. تأثیر نوع گره در تعیین شاخص ثبات ابعادی در نمونههای بافته شده با تار پنبهای و نخهای پرز 2و4و8 لا در دو نوع گره فارسی و ترکی.. 67نمودار 21-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص ثبات ابعادی در نمونههای بافته شده با گره فارسی و نخهای پرز 2و4و8 لا و دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبهای.. 69نمودار 22-4. تأثیر جنس نخ تار در تعیین شاخص ثبات ابعادی در نمونه های بافته شده با گره ترکی و نخ های پرز 2و4و8 لا و دو نوع جنس نخ تار پشمی و پنبه ای.. 70 فهرست تصاویرعنوان صفحه شکل 2-1. ساختار تشکیل دهنده فرش دستباف،a)گره نامتقارنbگره متقارن( 13شکل 2-2. ارتفاعوطولساقپرزدرفرشدستباف.. 14شکل 2-3. مقطععرضیتغییرشکلپرزهایفرشماشینیcut-pileازجنساکریلیکتحتبارفشاری.. 18شکل2-4 . دستگاه بارگذاری استاتیکی.. 19شکل2-5. دستگاه بارگذاری دینامیکی.. 20شکل2-6. بارگذاری فشاری ارتعاشی.. 20شکل 2-7. بارگذاری فشاری با دستگاه اینسترون بر روی نمونه فرش 21شکل 2-8. درصد فشردگی.. 22شکل 2-9. انرژی فشردگی.. 22شکل 2-10. درصد بازگشت پذیری.. 23شکل 2-11. انرژی اتلافی.. 24شکل 2-12. درصد افت ضخامت.. 24شکل 2-13. مدول فشاری.. 25شکل 2-14. دستگاه اندازه گیری نیروی بیرون کشیدن پرز فرش.. 26شکل 3-1. نمونه فرش بر روی دار.. 30شکل 3-2. نمونه فرشهای بافته شده.. 31شکل 3-3. روگیری با دستگاه پرداخت برقی.. 32شکل 3-4. پرداخت دستی با قیچی.. 32تصویر 3-5. ارتفاع سنج پرز فرش.. 33شکل 3-6. دستگاه بارگذاری استاتیکی فرش.. 34شکل 3-8. اندازهگیری ارتفاع پرز نمونه فرشها.. 34شکل 3-9. آزمایش بارگذاری استاتیکی کوتاه مدت.. 35شکل 3-10. دستگاه استحکام سنج گره فرش.. 37شکل 3-11. گرفتن پرز از پشت فرش توسط دستگاه استحکام سنج گره 37شکل 3-12. نشانه گذاری پشت فرش قیل از غوطهوری در آبسرد.. 38شکل 3-13. غوطه وری نمونه فرشها در آب سرد.. 39 فصل اولکلیات تحقیق 1-1 مقدمهذوق و خلاقیت هنری هر جامعه ای از سنن زندگی و سوابق تاریخی و محیط زیست آحاد آن قوم ریشه و الهام میگیرد. از جمله هنرهایی که در این سرزمین در مرور زمان به کمال و استادی رسیده و ذوق هنرمند ایرانی در پهنه آن فرصت تجلی وافر یافته، هنر قالی بافی است. دلیل این شکوفایی را علاوه بر خصوصیات ذاتی ایرانیان چون هنردوستی و بردباری باید در وفور مواد اولیه مناسب برای تولید فرش از قبیل پشم های مرغوب و انواع گیاهان رنگزا دانست "حصوری، 1379، ص35".بشر اولیه در طی قرن ها به روش در هم تنیدن الیاف گیاهی و پوست حیوانات با صنایع نظیر سبدبافی آشنا شده بود. زیراندازهای اولیه متشکل از پوست نرم حیوانات و الیاف نرمگیاهی و بوریا بود "اشنبرنر، 1374، ص1".با گذر زمان و رشد تمدن بشری هنر و صنعت بافندگی در میان اقوام و تمدن های کهن پیشرفت قابل توجهی کرده و مراحل تولید منسوجات به ویژه فرش از ریسیدن نخ تا رنگرزی و بافت تغییر بسیاری کرده است. در تولید فرش دستباف مواد مختلفی از جمله پنبه، پشم و ابریشم با شماره ها و اندازه های متفاوت برای تار و پود به کار میرود "توسلی، 1376، ص20". از بین تمام الیاف، لیف پشم در صنعت فرش دستباف ایران به عنوان الیاف پرز دارای مصرف بیشتری است. در صنایع فرش دستباف، الیاف پشم ضخیم و ظریف با یکدیگر مخلوط و در سیستم ریسندگی پشمی یا نیمه فاستونی ریسیده میشود”M.Dayiarya, S. Shaikhzadeh, M. Shamsiba., 2008" 1-2 طرح تحقیق1-2-1 بیان مسألهانواع کفپوش ها به ویژه فرش دستباف در طول مدت زمان استفاده از آن ممکن است تحت تأثیر عوامل و شرایط محیطی مختلفی مانند انواع نیروهای فشاری، کششی و خمشی، رطوبت، حرارت و غیره دچار تغییراتی گشته که بر کیفیت و عملکرد نهایی آن اثر بگذارد. از نظر ساختمانی فرش های پرزدار از دو بخش لایه تخت زیرین و لایه نخ های پرز تشکیل شده است که هر بخش دارای مشخصه های ساختمانی متمایزی میباشند. بخش زیرین (پشت) فرش از درگیری دو سری نخ (تار و پود) در راستای عمود و افق و بخشی از نخ پرز که به دور تارها پیچیده، تشکیل شده است و دارای مشخصات ساختمانی همچون نوع گره، جنس نخ تار، شیوه پود کشی و ... میباشد. بخش لایه پرزها نیز دارای مشخصاتی مانند ارتفاع پرز، تراکم پرز، نمره نخ پرز ، تعداد لای نخ پرز و ... است "نصیری، 1374، ص 35". به طور کلی فرشها در حین استفاده معمولاً درمعرض دو نوع بار استاتیکی(مانند پایه میز و صندلی) و دینامیکی (مانند راه رفتن بر روی فرش) قرار دارند که نخهای پرز فرش در اثر این بارگذاری ها، متراکم شده و هر ساق پرز بطورجداگانه تحت حالتهای مختلف تغییرشکل ناشی از فشار محوری، خمشی، پهنشدن، کشیدگیو برش میباشد“Carnaby, G.A., Wood, E.J., 1989". خوابيدگي یا پهنشدن پرزهاي فرش بعد از بار فشاری و عدم عملکرد مکانیکی مطلوب خواص فشاری پرزها در قدم زدن باعث كاهش راحتي بشر در طول فعالیت بر روی فرش مانند ایستادن و راه رفتن میگردد.عملکرد مکانیکی لایه پرزها در راحتی مصرف و راه رفتن بر روی فرش تأثیر بسزایی دارد که از آن جمله میتوان به ارتجاعیت پرزها پس از اعمال بار فشاری (راه رفتن)، عدم تخت شدگی پرزها و حفظ مشخصات نخ پرز(کوتاه و لاغر شدگی نخ) پس از پا خوردگی اشاره کرد. به علاوه شرایط مختلف دما و رطوبت و حتی شرایط توزیع نایکنواخت حرارت(مانند پهنشدن بر روی لولههای شوفاژ زیر کف، در مقابل شومینه) بر خواص ابعادی فرش تأثیرگذار میباشند. لذا رفتار فشاری فرش ها در برابر بارگذاری و همچنین پایداری ابعادی آنها در برابر عوامل محیطی، بر عملکرد مکانیکی آنها تأثیر گذار است“Wu, J., Pan, N., Williams, K.R., 2007"فرش دستباف به دلیل سازگاری با محیط زیست و بدن انسان و ویژگی های خاص خود همچون عایق پذیری در برابر سرما و گرما، یکی از کاربردی ترین انواع کفپوش ها در میان مردم است. بنابراین حفظ ساختار فرش و رسیدن به حد مطلوبی از دوام ، جزء مسائل مهمی است که سبب ارتقای کیفیت این محصول شده و ایجاد کننده نوعی اعتماد و اطمینان در مصرف کنندگان میباشد و در پیشرفت بازارهای فروش آن امری تأثیر گذار است. با توجه به اینکه خواص عملکردی فرش بعنوان یک منسوج با کاربرد پوشش کف براساس خواص و مشخصات مواد اولیه مصرفی بطورمخصوص نخهای پرز از نظر جنس الیاف، نمره نخ تک لا و چندلا و تاب نخ تکلا و چندلا، مشخصات ساختمانی فرش از جمله تراکم و ارتفاع پرز، نوع گره و سیستم بافت و حتی نوع تکمیلهای انجام شده بر روی آن تعیین میگردد“Onder, E., Berkalp, O.B., 2001"، لذا در این پژوهش با آزمودن عملکرد فرش دربرابر عوامل و شرایط محیطی مثل نیروی فشاری، کششی و رطوبت، به بررسی تأثیر عوامل ساختمانی فرش دستباف: تغییر در نوع گره، اختلاف تعداد لای نخ پرز و تغییر در جنس نخ تار بر خواص عملکردی فرش پرداخته میشود. 1-2-2 اهدافهدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل اثر گذاری مانند نوع گره، جنس نخ تار مصرفی و تعداد لای نخ پرز مصرفی در خواص عملکردی فرش دستباف در برابر عوامل محیطی( رطوبت ) و اعمال نیرو( فشاری و کششی )میباشد.حفظ ساختار فرش و رسیدن به حد مطلوبی از دوام از عوامل مهمی است که به ارتقای کیفیت فرش میانجامد. جهت تأمین حالت مطلوب عملکرد فرش و ارائه استاندارد در این زمینه، تعیین کردن شاخص هایی کیفی برای مواد اولیه و تکنیک بافت مناسب در فرایند تولید فرش از اهمیت بالایی برخوردار است که کیفیت نهایی و رضایت مندی مصرف کنندگان این محصول را فراهم خواهد نمود. 1-3 ضرورت انجام تحقیقفرش دستباف به عنوان هنری اصیل در ایران دارای پیشینه ای طولانی در بین هنرهای ایرانی میباشد و در بین جهانیان بیانگر فرهنگ و اصالت مردم هنردوست ایرانی میباشد. برخورداری از کیفیتی مطلوب در این محصول علاوه بر تأثیر گذاری در پیشرفت بازار فروش آن، میتواند امری مهم در ایجاد اعتماد و اطمینان در مصرف کنندگان باشد. بنابراین در راستای استاندارد سازی فرش دستباف، تعیین کردن شاخص هایی برای کیفیت مواد اولیه آن ضروری میباشد. نخ پرز به عنوان یکی از مهمترین مواد اولیه در فرش دستباف دارای مشخصاتی چون جنس الیاف، نمره نخ تک لا و چند لا، تاب نخ و غیره میباشد که در خواص نهایی فرش تأثیر گذار میباشد. میدانیم که در رجشمارهای گوناگون نخ های پرز با نمره وتعداد لاهای متفاوت به کار میرود که ممکن است تفاوت در تعداد لا یا نمره نخ بر عکس العمل مکانیکی لایه پرزها در مقابل نیروهای فشاری اثر بگذارد، لذا تعیین نمره و تعداد لای مناسب برای نخ پرز مورد استفاده برای هر رجشمار میتواند در بهبود مقاومت پرزها در مقابل نیروهای فشاری کمک کند و بتواند استانداردی را در این زمینه ارایه نماید. همچنین انتخاب نوع گره به کار رفته در فرش( فارسی و ترکی) و جنس نخ تار( پشمی باشد یا پنبه ای) ممکن است بر دوام ساختاری فرش و ثبات ابعادی آن اثر بگذارد.امید است نتایج حاصل از این پژوهش بتواند ما را در انتخاب نخ های مورد استفاده در پرز فرش با نمره و تعداد لای مناسب در یک رجشمار مشخص جنس چله مطلوب و نوع گره ای که بتواند بهترین عملکرد را در مقابل نیروهای فشاری وارده به لایه پرزها از خود نشان میدهند، یاری رساند. 1-3-1 پیشینه تحقیق1-3-2 سؤالات پژوهشی1- تعداد لای نخ پرز مصرفی در فرش، به چه میزان میتواند بر عکس العمل مکانیکی لایه پرزها در برابر نیروهای فشاری مؤثر باشد؟2- آیا جنس نخ تار را میتوان به عنوان عاملی مهم و اثرگذار بر خواص نهایی فرش مثل ابعاد آن دانست؟3- نوع گره به کار رفته در تولید فرش دستباف، چه تأثیری میتواند بر دوام و استحکام نهایی آن بگذارد؟ 1-3-4 فرضیاتعواملی چون نمره نخ و تعداد لا که از مشخصه های نخ پرز استفاده شده در فرش دستباف میباشند، میتوانند در خواص فشاری لایه پرزها در مقابل اعمال نیروی فشاری تأثیر گذار باشند. همچنین عامل نوع گره و جنس نخ تار بر خواص نهایی فرش تأثیر میگذارد. 1-4 روش تحقیقاین پروژه از لحاظ جهت گیری های پژوهش از نوع کاربردی و از جهت استراتژی های پژوهش از نوع مطالعه موردی و از نظر رویکرد پژوهش استنتاجی و از لحاظ اهداف پژوهش آزمایشی است. همچنین این پروژه دو مقطعی است که از طریق آزمایش روی 12 نمونه فرش که در ابعاد 25×12 سانتی متر بدون طرح و رنگ تحت شرایط یکسان بافته شده انجام شده است. نمونه ها در دو نوع گره فارسی و ترکی با چله کشی یکسان ترکی و دو نوع نخ تار پشمی و پنبه ای در سه لای متفاوت تحت شرایط یکسان بافته شد. بر روی نمونه فرش های بافته شده، 3 آزمایش بارگذاری استاتیکی، سنجش استحکام گره و ثبات ابعادی صورت گرفت. برای بیان کمی خواص عملکردی فرش، 4 شاخص درصد فشردگی، درصد افت ضخامت، درصد جمع شدگی و نیروی بیرون کشیدن پرز از فرش تعریف و محاسبه گردید. 1-5 شرح خلاصهای از پایاننامهمطالب این پژوهش بر پایهی پنج فصل تدوین گردید:در فصل اول این پژوهش به طرح مسئله و همینطور بیان ضرورت مسئله پرداخته شدهاست، در فصل دوم ادبیات تحقیق ، مختصری از انواع الیاف در صنعت نساجی، مواد اولیه مصرفی در تولید فرش دستباف، اجزای تشکیل دهنده فرش دستباف، رجشمار یا تراکم طولی و عرضی، مشخصات و خواص نخ های مصرفی در تولید فرش دستباف، انواع گره در بافت فرش، خواص کیفیتی فرش، انواع روش های بارگذاری فشاری، و پیشینه ی این تحقیق عنوان شده است. فصل سوم شیوهی انجام پژوهش، تهیه مواد اولیه، بافت نمونه فرش ها، انواع آزمایش های انجام شده و دستگاه های مورد استفاده در انجام آزمایش ها میباشد. فصل چهارم تجزبه تحلیل دادهها بر اساس نمودار و نتایج آزمون ANOVA و ازمونtuky مربوطه در نرم افزار16 Minitab درج گردیده است و فصل پنجم نتیجهگیری و جمعآوری مطالب و پیشنهادات جهت پیشرفت کار میباشد. فصل دوم ادبیات تحقیق1-2 مقدمهقالیبافی دارای پیشینه ای بس طولانی در بین اقوام بشری است. بشر اولیه در طی قرن ها به روش در هم تنیدن الیاف گیاهی و پوست حیوانات با صنایع نظیر سبدبافی آشنا شده بود. زیراندازهای اولیه متشکل از پوست نرم حیوانات و الیاف نرم گیاهی و بوریا بود، لیکن به لحاظ گسترش جوامع اجتماعی و نبود شکار، نیاز به تولید بیشتر زیراندازهای دست باف روز به روز محسوس تر شد و بافت این گونه زیراندازها تکامل یافت "اشنبرنر، 1374، ص1". صنعت بافندگی در میان اقوام و تمدن های کهن پیشرفت قابل توجهی کرده و مراحل تولید منسوجات به ویژه فرش از ریسیدن نخ تا رنگرزی و بافت تغییر بسیاری کرده است. 2-2 طبقه بندی الیاف در صنعت نساجیبه طور کلی الیاف به دو دسته الیاف طبیعی و الیاف بشر ساخت تقسیم میشوند. 2-2-1 الیاف طبیعیالیاف طبیعی به سه گروه گیاهی، حیوانی و معدنی تقسیم میشوند:الف) الیاف گیاهی دانه ای مانند پنبه.ب) الیاف گیاهی ساقه ای مانند کتان، کنف و مانیلا[2]ج) الیاف گیاهی برگی مانند سیسال[3]د) الیاف گیاهی میوه ای مانند نارگیل.