فهرست مطالب:فصل اول کلیات تحقیق. 11-1 مقدمه. 11-2 تعیین مسأله و بیان اصلی تحقیق. 11-3 سابقه و پیشینه تحقیق. 41-4 ضرورت و اهمیت انجام تحقیق. 71-5 اهداف تحقیق. 81-6 سوالات تحقیق. 91- 7فرضیه‌های تحقیق. 101-8 تعریف مفاهیم اصلی و واژگان. 101-9 روش انجام تحقیق. 111-9-1 روش و ابزار گرد آوری داده‌ها. 111-9-2 جامعه آماري، روش نمونهگيري و حجم نمونه. 111-9-3 روش تجزيه و تحليل داده‌ها. 121-9-4 متغیرهای مورد بررسی. 12فصل دوم. 13بخش اول: فرهنگ و کالبد شهر. 132-1 مقدمه: طرح مسئله. 132-1-1 فرهنگ و اهمیت و جایگاه آن. 142- 1-2 فرهنگ، کالبد و رویداد. 172-1-3 فضای شهری. 192-1-4 عناصر محتوای فضای شهری. 222-1-4-1 عناصر متغیر: فعالیت‌ها. 232-1-4-2 عنصر نسبتا پایدار: حیات مدنی. 252-1-5 فرهنگ (آیین‌ها و رویدادها) تاثیرگذار بر فضاهای شهری 272-1-5-1 تعامل آئین های جمعی و ساختار کالبدی شهرهای سنتی ایران 272-1-6 فضای شهری خاص ایران( رویکرد فضای مذهبی). 30بخش دوم : باززنده سازی بافت های تاریخی. 352-2-1 اهمیت احیا و باز زنده سازی بافت های تاریخی. 352-2-2 تبیین جایگاه فرهنگ در رویکرد بازآفرینی (عامل اول باز زنده سازی). 382-2-3 تبیین جایگاه گردشگری در رویکرد باز آفرینی (عامل دوم باز زنده سازی). 392-2-3-1 گردشگری مذهبی. 432-3 نتیجه گیری و جمع بندی. 45فصل سوم:بررسی نمونه ها. 47بخش اول : نمونه های خارج از کشور. 483-1-1 انگلستان. 483-1-1-1 چی چستر انگلستان. 493-1-2 ایتالیا. 503-1-2-1 بولونیای ایتالیا. 513-1-2-2 برگاموی ایتالیا. 533-1-3اسپانیا. 533-1-3-1 شهر بارسلون. 533-1-4 حلب. 59بخش دوم : نمونه های داخل کشور. 643-2-1 شيراز. 643-4-2 اصفهان. 663-3 جمع‌بندی. 75فصل چهارم: روش شناسی تحقیق. 784-1 تحقیقات توصیفی . 784-2 تحقیقات تاریخی. 794-3 جمع‌بندی. 81فصل پنجم: مطالعات منطقه و شهرعقدا. 83بخش اول: شهرستان اردکان. 835-1-1- جغرافياي طبيعي منطقه. 835-1-2-جمعيت و توزيع آن در سطح منطقه. 855-1-3- ارتباطات منطقه. 875-1-4- صنعت. 895-1-5-معدن. 895-1-6-خدمات. 90بخش دوم : معرفی شهر عقدا. 915-2-1- وجه تسمیه و پیشینه تاریخی شهر. 915-2-2- جغرافیای عقدا. 945-2-3- راه ها. 1035-2-4 عوامل شکل دهنده سیمای شهر. 1055-2-4-1- سیمای بیرونی شهر. 108الف) برج و بارو. 109ب) قلعه ها. 111ج) بادگیرها. 113د) مصالح. 1155-2-4-2- سیمای درونی شهر. 115الف) خانه ها. 115ب) ابنیه مذهبی. 118مساجد. 122حسینیه ها. 122کلک ها. 122چهارطاقی ها. 125ج) ابنیه خدماتی. 126آب انبارها. 128حمام ها. 130رباط ها. 1315-2-4-3- سیمای فرهنگی شهر. 1335-2-4-4-آسیب شناسی شهر. 134فصل ششم: ارائه طرح پیشنهادی ....................................................................................................1376-1 موقعیت شهر عقدا . 1386-2معرفی حریم شهر و محدوده طراحی. 1566-3دسترسی های به سایت. 1396-4معرفی اهداف طراحی. 1566-5 معرفی کانسپت طراحی. 1566-6 معرفی طرح پیشنهادی. 1561-6-6 معرفی بخش اقامتی. 1566-6-2 معرفی حسینیه. 156منابع و ماخذ. 156 فهرست شکل ها صفحهشکل 3-1 .............................................................................49شکل 3-2.............................................................................58شکل 3-3.............................................................................59شکل 3-4.............................................................................60شکل 3-5.............................................................................63شکل 3-6.............................................................................63شکل 3-7.............................................................................64شکل 3-8.............................................................................64شکل 3-9.............................................................................66شکل 3-10.............................................................................68شکل 3-11.............................................................................68شکل 3-12.............................................................................69شکل 3-13.............................................................................69شکل 3-14.............................................................................69شکل 3-15.............................................................................69شکل 3-16.............................................................................71شکل 5-1.............................................................................108شکل 5-2.............................................................................109شکل 5-3.............................................................................110شکل 5-4.............................................................................110شکل 5-5.............................................................................111شکل 5-6.............................................................................112شکل 5-7.............................................................................112شکل 5-8.............................................................................114شکل 5-9.............................................................................114شکل 5-10.............................................................................115شکل 5-11.............................................................................116شکل 5-12.............................................................................119شکل 5-13.............................................................................121شکل 5-14.............................................................................122شکل 5-15.............................................................................123شکل 5-16.............................................................................126شکل 5-17.............................................................................129شکل 5-18.............................................................................129شکل 5-19.............................................................................130شکل 5-20.............................................................................130شکل 5-21.............................................................................131شکل 5-22.............................................................................133شکل 5-23.............................................................................134شکل 6-1.............................................................................137شکل 6-2.............................................................................137شکل 6-3.............................................................................138شکل 6-4.............................................................................138شکل 6-5.............................................................................139شکل 6-6.............................................................................139شکل 6-7.............................................................................140شکل 6-8.............................................................................140شکل 6-9.............................................................................145شکل 6-10.............................................................................145شکل 6-11.............................................................................146شکل 6-12.............................................................................146شکل 6-13.............................................................................146شکل 6-14.............................................................................147شکل 6-15.............................................................................147شکل 6-16.............................................................................148شکل 6-17.............................................................................148شکل 6-18.............................................................................149شکل 6-19.............................................................................150شکل 6-20.............................................................................150شکل 6-21.............................................................................151شکل 6-22.............................................................................152شکل 6-23.............................................................................152شکل 6-24.............................................................................153شکل 6-25.............................................................................153 فهرست جدول ها صفحه جدول 1-1..........................................................................................5جدول 1-2..........................................................................................6جدول 3-1.........................................................................................72جدول 3-2.........................................................................................74جدول 5-1.........................................................................................86جدول 5-2.........................................................................................88جدول 5-3.........................................................................................90جدول 5-4.........................................................................................94جدول 5-5.........................................................................................107جدول 5-6.........................................................................................117جدول 5-7........................................................................................118جدول 5-8........................................................................................121جدول 5-9........................................................................................124جدول 5-10..........................................................................................124جدول 5-11..........................................................................................127فهرست نقشه هاصفحهنقشه 6-1..........................................................................................149نقشه6-2..........................................................................................151نقشه 6-3.........................................................................................154نقشه 6-4.........................................................................................155نقشه6-5.........................................................................................156نقشه 6-6.........................................................................................157 چکیدهبافت هاي تاريخي با توجه به اینکه در روند رو به گسترش شهرها از گذشته تا به امروز، در بردارنده تاريخ مستند هر دوره هستند جزو سرمايه هاي ملي هر کشور محسوب می شوند. این در حالی است که متاسفانه امروزه این بافت های ارزشمند تاریخی در اکثر شهرهای کشورمان به دلیل فقدان حیات شهری رو به ویرانی نهادند. عوامل نیرومندی نظیر عوامل فرهنگی؛ شامل آداب اجتماعی و مراسم آیینی و... همچنین جلب جمعیت گردشگر و توریست در ماندگاری، حفظ و احیای حیات این بافت های ارزشمند از طرق مختلفی نظیر جلب حضور و مشارکت مردم، نقش ارزنده ای را ایفا می کنند.هدف از این پژوهش بررسی نقش عوامل فرهنگی نظیر مراسم آیینی و... در احیای بافت های تاریخی با طرح این پرسش است کهآیا می توان با بهره جویی از عوامل فرهنگی بافت تاریخی شهر عقدا را احیا نمود؟ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری داده ها به صورت اسنادی (اسناد بر اساس متون، نقشه ها و تصاویر) به همراه برداشت های میدانی بوده است. بستر تحقیق ، شهر عقدا می باشد.نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که مراسم آیینی (مراسم مذهبی ایام محرم و صفر) در شهر عقدا به عنوان عامل مهم هویتی و فرهنگی و تاثیر آن بر کالبد شهر، به شکل ابنیه مذهبی و به عنوان جزئی از استخوان بندی و ساختار اصلی بافت شهر، عواملی قوی و موثر در احیا و باززنده سازی شهر عقدا می باشند.در راستای اهدف ذکر شده ، طراحی یک مجموعه چند منظوره ( مذهبی- اقامتی) که با احترام والگو گیری از ساختار تاریخی شهر، می تواند ضمن تامین اهداف گردشگری و احیای و از زنده سازی شهر ،الگوی مناسبی نیز در توسعه و گسترش بافت این شهر ارائه کند کلید واژه ها: احیا ، بافت تاریخی، فرهنگ ،آیین ها ، عقدا فصل اول کلیات تحقیقبافت هاي تاريخي جزو سرمايه هاي ملي هر کشور به حساب مي آيند و با فرهنگ و تمدن مردم آن سرزمين پيوندي قوي دارند، چرا که برپایه فرهنگ و آداب و رسوم، زندگي فردي و اجتماعي، اعتقادات ، جهان بيني ها و ايدئولوژي هاي مردم آن سرزمین طراحي و برنامه ريزي شده اند.عدم توجه به این گذشته ارزشمند،سبب شده که توسعه امروزين این شهرهای تاریخی به گونه اي نامتناسب با شكل و هنجارهاي آنها صورت بگيرد و این بافت های ارزشمند در اکثر شهرهای کشورمان به دلیل فقدان حیات شهری رو به ویرانی نهند، حال آنکه اين بافتها در روند رو به گسترش شهرها از گذشته تا حال، در بردارنده تاريخ مستند هر دوره هستند، لذا توجه به احیای آنها نتیجه ای جز پربارتر کردن فرهنگ حاضر و پاسخگویی به نیازهای امروز و فردای جامعه نخواهد داشت.در جهت احياء و با زنده سازي این بافتها، راهكارهاي متفاوتی ارائه شده است، در حالی که این بافت ها خود حاوی توان های بلقوه و بسیار بالا در توسعه و احیای خود می باشند و چنانچه این امکانات درست مورد ارزیابی و استفاده قرار گیرند، نه تنها نیازی به سرمایه گذاری های اضافی ندارند بلکه خود می توانند سهم اساسی را در جریان سرمایه گذاری های توسعه شهری بر عهده گیرند. از آن جمله می توان به عوامل و سرمایه های فرهنگی این بافت ها اشاره کرد.عوامل فرهنگی؛ شامل آداب اجتماعی و مراسم آیینی، همان گونه که در شکل گیری ساختار تاریخی شهرها نقش دارند در ماندگاری، حفظ و حیات آنها نیز از طرق مختلفی نظیر جلب حضور و مشارکت مردم نقش ارزنده ای را ایفا می کنند.همچنین عامل دیگری که تاثیر بسزایی در بازگرداندن حیات به چنین بافت هایی ( بافت های تاریخی) را دارد جلب جمعیت گردشگر و توریست به این مناطق است. بررسی های انجام شده بر روی بافت تاریخی عقدا حاکی از این موضوع است که ابنیه مذهبی به عنوان جزئی از استخوان بندی و ساخت اصلی بافت این شهر می باشند و موقعیت آنها به عنوان عناصر شاخص کالبدی، فرهنگی – مذهبی و تاریخی به عنوان عاملی جهت دهنده و تأثیرگذار بر احیا و باززنده سازی چهره تاریخی شهر و عنصری قوی در اتصال بافت قدیم و جدید شهر حائز اهمیت هستند. لذا توجه به نقش وتوانایی بلقوه این عناصر ارزشمند شهری ( ابنیه مذهبی) می تواند بار دیگر روح زندگی شهری و حیات مدنی را به بافت تاریخی فرسوده تزریق نموده و کیفیات از دست رفته آن را در جهتی مطلوب و مناسب سازمان داده و احیا نماید. همچنین با توجه به اينكه اکثر عواملی كه از نظر جذب گردشگر مهم شمرده مي شوند، در بافت شهر عقدا و منطقه تاریخی که عقدا در آن واقع شده است موجود می باشند، می توان با فراهم آوردن برخی زیر ساخت ها، مانند ایجاد امکانات سکونتی و رفاهی مناسب، شرایط حضور مداوم و طولانی تر گردشگران در این شهر و با هدف ارتقاء سطح گردشگری در منطقه را فراهم آورد. توجه به این موضوع ضمن جلب سرمایه و بهبود اقتصاد شهر در احیای حیات آن نیز موثر خواهد بود. در راستای اهدف ذکر شده ، طراحی یک مجموعه چند منظوره که علاوه بر جلب جمعیت گردشگر و با احترام والگو گیری از ساختار تاریخی در توسعه شهری هم الگوی مناسبی را ارائه کند و در اتصال هر چه بیشتر بافت قدیم و جدید گردد، می تواند ضمن تامین اهداف گردشگری و احیای و از زنده سازی شهر ،الگوی مناسبی نیز در توسعه و گسترش بافت شهر ارائه کند.در این فصل ابتدا موضوع و مسأله‌ی تحقیق تبیین و تشریح شده و پرسش‌های مورد توجه در این پایان‌نامه بر اساس موارد مطرح شده مورد شناسایی قرار می‌گیرد. سپس به ضرورت‌ها و اهداف مورد نظر در تحقیق پرداخته شده و فرضیات پژوهش بر اساس سوالات موردنظر ارائه می‌شود. در بخش روش تحقیق و گردآوری اطلاعات مختصری از چگونگی روش تحقیق مورد بحث قرار می‌گیرد.بافت سنتی شهرهای قدیم ما که دارای فضاهای بسیار ارزشمندی در دل خود بوده و در طول تاریخ خود توانسته‌اند به درستی پاسخگوی نیازهای انسان قدیم باشند، متاسفانه امروزه به دلیل فقدان حس امنیت و تناسب فضاهای آن با نیازهای امروزی استفاده کنندگان آنها، فاقد مکان‌های واجد ارزش فرهنگی می‌باشد و کارایی سابق خود را از دست داده اند.«عقدا»شهریتاریخیدردلفلاتباستانییزداستکهدر48کیلومتریاردکانودرمسیراصفهانبهیزدواقع شدهاست. قدمتاینشهربهدورانساسانی بازمی‌گردد )جعفری،1389: 29 (، چنانچهآثارتاریخیومعماریایندورهنظیر؛غاراشکفت،چهارطاقی‌ها،آتشکدهو... در چهره شهر نمایان هستند. اکثرمورخین بنایاینشهرتاریخیرابامیبدویزدهمزماندانستهاند(کاتب، 1386؛30، بافقی، 1385؛16، جعفری، 1389؛29). سبکوآثارمعماریبرجایماندهدرآننیزحاکیازادوارتاریخیمختلفازدورانساسانیواستمرارآندردورانایلخانی وصفویو... می باشد(سپهری اردکانی،1374). متأسفانه این شهر تاریخی با وجود همه پتانسیل های تاریخی و فرهنگی خود امروزه رو به ویرانی است و مهاجرت اکثریت اهالی آن را خالی از حیات شهری کرده است.احیای بافت های تاریخی، روش ها و راهکارهای آن موضوع مهمی است که امروزه با دیدگاه های مختلفی در جهان مطرح است. در این میان می توان به رویکرد استفاده از سرمایه‌های فرهنگی به عنوان گزینه‌ای موفق در عرصه مرمت و حفاظت شهریاشاره کرد که از دهه 1990مطرح می باشد(1993loKearns and Phi). در این رویکرد، فرهنگ به عنوان عامل تسهیل‌گر و نیروی محرکه بازآفرینی معرفی می‌شود. استفاده از رویدادهای فرهنگی، و ایجاد «شهر-فرهنگ» و «شهر-رویداد» (2000، Burgel) که در آن عوامل خاطره‌ساز و خاطره‌های جمعی نقش مهمی می‌یابد و شهر مکان دائمی انواع نمایش‌ها و فعالیت‌ها می‌گردد و با ایده‌های دیگر در ارتباط است. (1995، Landry) اساسی‌ترین موضوعات این بحث است.بهره گیری از رویکرد فرهنگی ذکر شده در توسعه و احیای شهر عقدا به جهت موقعیت و پتانسیل‌هاي فرهنگی-اجتماعی آن و با بهره گیری از این پتانسیل حفظ «خاطره شهر قدیم» و منظر عینی-ذهنی آن می تواند موثر باشد. 1-3 سابقه و پیشینه تحقیقسابقه موضوع این تحقیق را می توان در چهار گروهکلی بررسی نمود :الف) بررسی نحوه همجواری" بافت مسکونی و ابنیه مذهبی (حسینیه ،تکیه ،...) " در معماری و شهرسازی سنتی ایران، که می‌توان موارد مشابه زیادی را در بافت تاریخی شهرهای ایران برشمرد.از آن جمله می توان به بافت تاریخی شهر عقدا ، اردکان و روستای هفتادر اشاره نمود ،که با توجه به اینکه بستر طرح مورد نظر نیز محسوب می شود می تواند الگوی ها و ایده های مناسبی را در طراحی و توسعه بافت مذکور فراهم آورند .ب) بررسی فعالیت های مشابهی که در جوار بافت های تاریخی و با هدف احیای آنها ، در قالب طراحی یا ساماندهی و... در ایران یا خارج از آن صورت گرفته است ( جدول شماره 22).با بررسی این موضوعات می توان ضمن بهره‌گیری از دستاوردهای مفید و قابل تکرار آنها، از کوشش و خطاها و تکرار اشتباهات مشابه ،که موجب اتلاف سرمایه و زمان نیز می شود اجتناب نمود.ج) بررسی فعالیت هایی که در حوزه نظری به صورت پژوهشی ، مطالعاتی و... در خصوص شهر عقدا صورت گرفته است ( جدول شماره 22).د) بررسی فعالیت هایی که در حوزه عملی به صورت پروژه های طراحی و ساماندهی در جوار بافت های تاریخی ویا مرمت این بافت ها صورت گرفته است( جدول شماره 22).