هدف اين پژوهش، بررسي رابطه اقلام تعهدی، جریانهای نقدی، سرعت گزارشگری مالی و بحران مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه آماري پژوهش شامل 60 شرکت دارای بحران مالی و 60 شرکت سالم در بازه زماني 1392-1381 است. متغیرهای مستقل این پژوهش شامل اقلام تعهدی، جریانهای نقدی و سرعت گزارشگری مالی است که برای محاسبه اقلام تعهدی غیراختیاری از الگوی جونز تعدیلشده، برای محاسبه جریانهای نقدی از پنج متغیر وجه نقد عملیاتی، وجه نقد عملیاتی به کل داراییها، وجه نقد عملیاتی به کل بدهیها، وجه نقد عملیاتی به بدهیهای جاری و وجه نقد عملیاتی به فروش و برای محاسبه سرعت گزارشگری مالی از فاصله زمانی بین تاریخ پایان سال مالی هر شرکت، تا تاریخ گزارش حسابرسی استفاده شده است. در راستاي تحقق هدفهای پژوهش، چهار فرضیه اصلی و یازده فرضيه فرعی تدوين شده است. نتایج حاصل از تجزيه و تحليل آماری فرضيههاي پژوهش نشان ميدهد که بین اقلام تعهدی و جریانهای نقدی در شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی تفاوت و رابطه معنادار و بین سرعت گزارشگری مالی در شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی رابطه معناداری وجود دارد.همچنین، نتایج نشان داد که برخی از متغیرهای جریانهای نقدی و اقلام تعهدی و همچنین، سرعت گزارشگری مالی توانایی پیشبینی بحران مالی در سال مبنا، یکسال قبل از سال مبنا و دو سال قبل از سال مبنا را دارد. واژههای کلیدی: بحران مالی، اقلام تعهدی، جریانهای نقدی و سرعت گزارشگری مالی. فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: کلیات پژوهش1-1- مقدمه.......................................... 21-2- مسأله پژوهش............................................................................................. 31-2-1- سؤالهای پژوهش............................................................................. 31-3- اهمیت و ارزش پژوهش............................................................................ 41-4- هدفهای پژوهش.......................................................................................... 51-5- متغیرهای پژوهش..................................................................................... 51-5-1- متغیرهای مستقل.......................................................................... 51-5-2- متغیر وابسته............................................................................... 61-5-3- متغیرهای کنترلی........................................................................ 61-6- روش پژوهش.................................................................................................. 61-6-1- روش پژوهش و گردآوری دادهها.............................................. 61-6-2- جامعه آماری و نمونه پژوهش................................................ 61-6-3- روش تجزیه و تحلیل دادهها................................................... 71-7- استفاده‌كنندگان از نتايج پژوهش................................................. 71-8- تعريف واژه‌هاي كليدي......................................................................... 81-9- ساختار پژوهش.......................................................................................... 8 فصل دوم: مباني نظري و پيشينه پژوهش2-1- مقدمه......................................................................................................... 102-2- مباني نظری............................................................................................. 102-2-1- بحران مالی.................................................................................. 102-2-1-1- دلایل بحران مالی............................................................. 112-2-1-2- مراحل بحران مالی.......................................................... 122-2-1-3- نشانههای بحران مالی................................................... 132-2-2- اقلام تعهدی.................................................................................. 142-2-2-1- اقلام تعهدی اختیاری..................................................... 152-2-2-2- اقلام تعهدی غیراختیاری.............................................. 16عنوان صفحه2-2-2-3- روشهای اندازهگیری اقلام تعهدی............................. 162-2-3- سرعت گزارشگری مالی.............................................................. 182-2-3-1- عوامل مؤثر بر سرعت گزارشگری مالی.................... 192-2-4- جریانهای نقدی.......................................................................... 212-2-4-1- نسبتهای صورت جریان وجوه نقد................................ 222-3- پيشينه پژوهش........................................................................................ 242-3-1- پیشینه خارجی............................................................................. 242-3-1-1- اقلام تعهدی......................................................................... 242-3-1-2- جریانهای نقدی................................................................. 272-3-1-3- سرعت گزارشگری مالی..................................................... 292-3-1-4- بحران مالی............................ 332-3-2- پیشینه داخلی............................................................................. 362-3-2-1- اقلام تعهدی......................................................................... 362-3-2-2- جریانهای نقدی................................................................. 382-3-2-3- سرعت گزارشگری مالی..................................................... 402-3-2-4- بحران مالی............................ 422-4- نقد پژوهشهای پیشین......................................................................... 442-5- خلاصه فصل.................................................................................................. 45 فصل سوم: روش اجراي پژوهش3-1- مقدمه......................................................................................................... 473-2- روش پژوهش............................................................................................... 473-3- فرضیه‌های پژوهش................................................................................... 473-4- متغيرهاي پژوهش................................................................................... 483-4-1- متغيرهای مستقل........................................................................ 483-4-2- متغیر وابسته............................................................................. 503-4-3- متغیرهای کنترلی..................................................................... 503-5- جامعه آماري.......................................................................................... 523-6- نمونه و روش نمونه‌گیری.................................................................. 523-7- روش گردآوری دادهها......................................................................... 523-8- روشهای آماری مورد استفاده در پژوهش................................... 533-9- خلاصه فصل.................................................................................................. 53 عنوان صفحه فصل چهارم: تجزيه و تحليل دادهها4-1- مقدمه......................................................................................................... 554-2- آمارههای توصيفي................................................................................ 554-3- پايايي متغيرهاي پژوهش.................................................................. 594-4- بررسی نرمال بودن دادهها............................................................. 594-5- آزمون فرضیهها..................................................................................... 604-5-1- آزمون فرضيه اصلی اول.......................................................... 604-5-2- آزمون فرضيه اصلی دوم.......................................................... 644-5-3- آزمون فرضيه اصلی سوم.......................................................... 664-5-4- آزمون فرضيه اصلی چهارم..................................................... 674-6- نتيجه‌گيري كلي..................................................................................... 724-7- خلاصه فصل.................................................................................................. 73 فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادها5-1- مقدمه......................................................................................................... 755-2- مروري بر نتايج بهدست آمده از پژوهش.................................... 755-2-1- فرضیه اصلی اول......................................................................... 765-2-2- فرضیه اصلی دوم......................................................................... 775-2-3- فرضیه اصلی سوم......................................................................... 795-2-4- فرضیه اصلی چهارم.................................................................... 795-3- پيشنهادهاي پژوهش.............................................................................. 805-3-1- پيشنهادهاي حاصل از يافته‌هاي پژوهش.......................... 805-3-2- پيشنهاد براي پژوهش‌هاي آينده......................................... 815-4- محدوديت‌هاي پژوهش.............................................................................. 815-5- خلاصه فصل.................................................................................................. 82 فهرست منابع الف. منابع فارسی......................................................................................... 83ب. منابع انگلیسی......................................................................................... 88 پيوستهاپیوست یک: اسامی شرکتهای دارای بحران مالی و شرکتهای سالم93چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی فهرست جدولها عنوان صفحه جدول 2-1: خلاصه پژوهشهای خارجی انجام شده در رابطه با اقلام تعهدی26جدول 2-2: خلاصه پژوهشهای خارجی انجام شده در رابطه با جریانهای نقدی 29جدول 2-3: خلاصه پژوهشهای خارجی انجام شده در رابطه با سرعت گزارشگری مالی 32جدول 2-4: خلاصه پژوهشهای خارجی انجام شده در رابطه با بحران مالی35جدول 2-5: خلاصه پژوهشهای داخلی انجام شده در رابطه با اقلام تعهدی37جدول 2-6: خلاصه پژوهشهای داخلی انجام شده در رابطه با جریانهای نقدی 39جدول 2-7: خلاصه پژوهشهای داخلی انجام شده در رابطه با سرعت گزارشگری مالی 41جدول 2-8: خلاصه پژوهشهای داخلی انجام شده در رابطه با بحران مالی44جدول 3-1: فهرست صنایع مورد بررسی در پژوهش و تعداد شرکتهای هر صنعت 51جدول 4-1: آمارههای توصیفی متغیرهای پژوهش در سال مبنا...... 56جدول 4-2: آمارههای توصیفی متغیرهای پژوهش برای یکسال قبل از سال مبنا57جدول 4-3: آمارههای توصیفی متغیرهای پژوهش برای دوسال قبل از سال مبنا58جدول 4-4: نتايج حاصل از آزمون لوين، لين و چو.............. 59جدول 4-5: آزمون نرمال بودن متغیرها........................ 60جدول 4-6: آزمون مقایسه وجه نقد عملیاتی بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی...................................................... 61جدول 4-7: آزمون مقایسه وجه نقد عملیاتی به کل داراییها بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی.................................. 62جدول 4-8: آزمون مقایسه وجه نقد عملیاتی به کل بدهیها بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی.......................................... 62جدول 4-9: آزمون مقایسه وجه نقد عملیاتی به جمع بدهیهای جاری بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارایبحران مالی................................. 63جدول 4-10: مقایسه وجه نقد عملیاتی به فروش بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی................................................ 64جدول 4-11: مقایسه کل اقلام تعهدی بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی.......................................................... 64جدول 4-12: مقایسه اقلام تعهدی اختیاری بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی...................................................... 65جدول 4-13: مقایسه اقلام تعهدی غیراختیاری بین شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی...................................................... 66جدول 4-14: مقایسه سرعت گزارشگری مالی شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی.......................................................... 66جدول 4-15: نتایج آزمون همبستگی بین متغیرها................ 67جدول 4-16: الگوی پیش بینی بحران مالی در سال مبنا با استفاده از الگوی لجستیک.......................................................... 69جدول 4-17: الگوی پیش بینی بحران مالی در یکسال قبل از سال مبنا با استفاده از الگوی لجستیک.............................................. 70جدول 4-18: الگوی پیش بینی بحران مالی در دو سال قبل از مبنا با استفاده از الگوی لجستیک.................................................... 71جدول 5-1: نتايج حاصل از آزمون فرضیه‌های فرعی مربوط به فرضیه اصلی اول77جدول 5-2: نتايج حاصل از آزمون فرضیه‌های فرعی مربوط به فرضیه اصلی دوم78جدول 5-3: نتايج حاصل از آزمون فرضیه‌های فرعی مربوط به فرضیه اصلی چهارم 80 فصل اول کليات پژوهش 1-1- مقدمه رویدادهای مهم دهههای اخیر جهان از نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی و انسانی نشان میدهد که جوامع بشری پیوسته دستخوش حوادث طبیعی یا تمایلات مخرب انسانها بودهاست که باعث بروز بحرانهای گوناگون میشود. روزی نیست که اخبار مربوط به بحرانهای کوچک و بزرگی که در گوشه و کنار دنیا رخ میدهد در وسایل ارتباط جمعی منعکس نشود. این بحرانها ممکن است تا آنجا پیش برود که منافع داخلی و خارجی جوامع و یا اعتبار یک سازمان بزرگ را مورد تهدید قرار دهد (یقینلو و خلیلیعراقی، 1383: 62) و زیانهای هنگفتی را برای ذینفعان شرکت یا سازمان (سهامداران، اعتباردهندگان، مدیران، کارگران، عرضهکنندگان و مشتریان) ایجاد کند. بنابراین، ذینفعان شرکت برای رسیدن به هدف خود و ارزیابی شرکت از صورتهای مالی (مانند ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد) استفاده میکنند. اقلام منعکسشده در ترازنامه و صورت سود و زیان بر مبنای تعهدی است. در مبنای تعهدی معاملات و سایر رویدادها در زمان وقوع شناسایی و در اسناد و مدارک حسابداری ثبت میشود و در صورتهای مالی دورههای مربوط انعکاس مییابد (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1389الف: 19).فرض بر این است که اقلام ترازنامه و صورت سود و زیان که بر مبنای تعهدی اندازهگیری میشود، ارقام و اندازهگیریهای مفیدی از کارایی شرکت و اطلاعات مفیدی برای پیشبینی فعالیتهای آینده شرکت و همچنین، پرداخت سود در آینده ارائه میکند اما به دلیل وجود جهتگیریهای اختیاری و ذاتی که به واسطه استفاده از روشهای تسهیم و کاربرد قیمتهای تاریخی در معاملات ایجاد میشود، در مورد کفایت لازم روشهای حسابداری سنتی برای گزارشدهی فعالیتهای اقتصادی پیچیده امروزی شک و تردیدهایی مطرح شده است. یکی از راههای پرهیز از این انحرافات و جهتگیریها، تأکید بر گزارش جریان وجوه نقد است؛ به گونهای که استفادهکنندگان صورتهای مالی بتوانند پیشبینیهایی در ارتباط با آینده انجام دهند. به این صورتکه، با ارائه صورت جریانهای نقدی تاریخی متعلق به شرکت، این امکان برای ذینفعان مانند سهامداران و بستانکاران به وجود میآید که ارزش واحد تجاری را، بنابر فرض تداوم فعالیت، تعیین کنند. ضمن اینکه بیشتر معیارهای سنجش در حسابداری بر پایه جریانهای نقدی، گذشته، حال و آینده قرار دارد (پارسائیان، 1390: 389 و 393). هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین اقلام تعهدی، جریانهای نقدی، سرعت گزارشگری مالی و بحران مالی شرکتها است تا با شناسایی عوامل مؤثر بر بحران مالی از این طریق بتواند به ذینفعان شرکت کمک کند. 1-2- مسأله پژوهش مسأله بحران مالی و موفقنبودن سازمانها، به دلیل آثار منفی زیاد آن، همواره موضوعی درخور تأمل بوده است. نمونهای از این آثار منفی شامل از دستدادن مشتریان، هدررفتن منابع و زمان سازمان یا شرکت و سرانجام ورشکستگی و ناتوانی در دستیابی به هدفهای سازمان است. از اینرو، با توجه به آثار منفی و تبعات خاص بحران مالی، سازمانها یا شرکتها مجبورند تا خود را برای مواجهه با بحران مالی آماده کنند (یاراحمدیخراسانی، 1384: 44). شرکتها در مواجهه با بحران مالی عکسالعملهای متفاوتی از خود نشان میدهند. بررسی شرکتهای مواجهه با بحران مالی در گذشته نشان میدهد سازمانهایی که آمادگی مواجه شدن با بحران مالی را نداشته دچار نوعی سردرگمی شده و این موضوع اولین عامل مخرب برای شرکتها در بحرانهای مالی است (یزدانپناه، 1381). بنابراین، سازمانها برای آمادگی، پیشگیری و کاهش اثرات بحران نیازمند اطلاعات هستند. اطلاعات مندرج در ترازنامه،صورتسود و زیانوصورتجريانوجوهنقد،که یکی از ابزارهای ارزیابی شرکتها بهوسیله سرمایهگذاران و سایر استفادهگنندگان است و بخش اصلی فرایند گزارشگری مالی را تشکیل میدهد، تواماًاطلاعاتيرا درمورد وضعيتمالي، عملكردماليونقدينگي، تواناييبازپرداختبدهيهاو انعطافپذيريماليفراهمميآورد. بهاين ترتیب،ايجادارتباطبيناطلاعاتمندرجدر صورتجريانوجوهنقدواطلاعاتارائهشدهدرسایرصورتهاي مالياساسيحائز اهميتاست(کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1389الف: 882).با توجه به مطالب بالا، نشانههای خطر تردید درباره بحران مالی واحد مورد رسیدگی میتواند از صورتهای مالی یا منابع دیگر بهدست آید. بر طبق پژوهشهای پیشین (بارث و همکاران[1]، 2001؛ العطار و همکاران[2]، 2008؛ بهرامفر و همکاران، 1384؛ و ثقفی و محمدی، 1391) نمونههایی از چنین نشانههای مالی که باید مورد توجه حسابرس و سایر استفادهکنندگان از صورتهای مالی قرار گیرد عبارت است از: فزونی کل بدهیها بر کل داراییها، نامساعد بودن نسبتهای مالی و وجه نقد، ناتوانی در پرداخت بهموقع حسابهای پرداختنی، اتکای بیش از حد بر استقراض کوتاهمدت برای تأمین مالی داراییهای غیرجاری و اقلام تعهدی (بر حسب اختیاری و غیراختیاری).بنابراین، سؤال اساسی که در اینجا پیش میآید این است که آیا با توجه به برخی از اطلاعات مندرج در صورتهای مالی (اقلام تعهدی، جریانهای نقدی و سرعت گزارشگری مالی) میتوان نشانههایی از احتمال وجود بحران مالی پیدا کرد؟ همچنین، آیا این اطلاعات توانایی پیشبینی بحران مالی را دارد؟ 1-2-1- سؤالهای پژوهشنظر به اینکه هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی رابطه اقلام تعهدی، جریانهای نقدی، سرعت گزارشگری مالی با بحران مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است، برای رسیدن به این هدف، سؤالهای اصلی زیر طراحی شده است:1. آیا بین جریانهای نقدی شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی تفاوت معناداری وجود دارد؟2. آیا بین اقلام تعهدی (بر حسب اختیاری و غیراختیاری) شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی تفاوت معناداری وجود دارد؟3. آیا بین سرعت گزارشگری مالی شرکتهای سالم و شرکتهای دارای بحران مالی تفاوت معناداری وجود دارد؟4. آیا متغیرهای جریانهای نقدی، اقلام تعهدی و سرعت گزارشگری مالی توانایی پیشبینی بحران مالی را دارند؟[1]Barthet al.[2] Al-Attar et al.