فهرست مطالب فصل اول (مقدمه و کلیات)......... 11-1- مقدمه........ 2فصل دوم (بررسی منابع)................................ 62-1- فرآیند تولید پودر ماهی......................... 72-1-1- روش عمل آوری خشک........................... 72-1-2- روش عمل‌آوری مرطوب.......................... 72-2- پساب ماهی یا مواد قابل حل ماهی................. 92-2-1- ارزش غذایی مواد قابل حل ماهی.............. 102-3- میکروارگانیسمها و دستگاه گوارش................ 122-3-1- جمعیت میکروبی دستگاه گوارش و عوامل مؤثر بر آن13الف- جیره غذایی.................................. 13ب- سن............................................ 14ج- محیط پرورش.................................... 152-3-2- تنوع فلور میکروبی در قطعات مختلف دستگاه گوارش152-3-3- جمعیت میکروبی طبیعی دستگاه گوارش طیور..... 162-3-3-1-کلی فرم‌ها (Coliforms)....................... 172-3-3-2- اشریشیاکلی (Escherichia coli)................. 172-3-3-3- لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس (Lactobacillus acidophilus)182-4- ایمنی و فرآیندهای تحریک سیستم ایمنی در بدن.... 182-5- فرآیند تعدیل ایمنی............................ 192-6- کارکردهای دفاعی دستگاه گوارش.................. 20فصل سوم (مواد و روشها).............................. 233-1- مکان و زمان پژوهش............................. 243-2- مراحل آماده سازی سالن پرورش................... 243-2-1- شستشوی سالن............................... 243-2-2- شعله دادن و آهک پاشی...................... 253-2-3- نحوه ساخت واحد های آزمایشی برای این طرح آزمایشی253-2-4- بستر سالن................................. 253-3- مدیریت پرورش.................................. 263-3-1- تهیه جوجه................................. 263-3-2- تیمارهای آزمایشی.......................... 263-3-3- ورود جوجهها به سالن....................... 263-3-4- دمای سالن پرورش........................... 273-4- واکسیناسیون................................... 283-5- جیره‌های مورد استفاده در آزمایش................ 283-6- نحوه عمل آوری پساب ماهی....................... 353-6-1- تهیه نمونه‌های سبوس برنج و پساب ماهی....... 353-6-2- تهیه نمونه‌های سبوس برنج غنی‌شده با پساب ماهی353-7- صفات مورد بررسي............................... 363-7-1- میکروفلورای روده.......................... 363-7-1-1- وسایل مورد نیاز جهت نمونه گیری و کشت در آزمایشگاه................................................ 363-7-1-2- آماده سازی محیط های کشت................ 363-7-1-3- رقیق سازی و کشت........................ 373-7-1-4- شمارش باکتری........................... 373-7-2- نمونه برداری.............................. 383-7-2-1- تعیین عیار آنتی بادی گامبورو........... 383-7-2-2- روش انجام تست الایزا.................... 383-7-2-3- تعیین عیار آنتی بادی نیوکاسل به روش HI. 403-7-2-3-1- روش انجام تست HI..................... 403-7-2-3-2- تزريقSRBC (Sheep Red Blood Cells).......... 403-8- روش تجزیه تحلیل اطلاعات........................ 41فصل چهارم (نتایج)................................... 424-1- شمارش میکروبی................................. 434-1-1- شمارش باکتری‌های دستگاه گوارش.............. 434-2- صفات ایمنی.................................... 444-2-1- تیتر نیوکاسل.............................. 444-2-2- تیتر گامبورو.............................. 444-2-3- تیتر آنتیSRBC تام و ایمونوگلوبولینهای M و G45فصل پنجم ( بحث)..................................... 485-1- شمارش میکروبی................................. 495-2- بررسی صفات ایمنی.............................. 505-2-1- تیتر واکسن نیوکاسل و گامبورو.............. 505-2-2- تیتر آنتی SRBC تام و ایمونوگلوبولین های M وG در روزهای 28و 42 روزگی...................................... 515-3- نتیجه گیری.................................... 53پیشنهادات.......................................... 54فهرست منابع........................................ 55پیوست‌ها............................................. 63چکیده انگلیسی....................................... 70 چکیدهاین مطالعه به منظور مقایسه اثر سبوس برنج غنی‌سازی شده با پساب ماهی بر جمعیت میکروبی دستگاه گوارش و پاسخ ایمنی همورال 200 قطعه جوجه‌های گوشتی یکروزه سویه راس 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 4 تکرار و 10 پرنده در هر تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمارهای اول، دوم، سوم و چهارم دارای مقادیر پساب ماهی به‌ترتیب 5/2 ،5 ،5/7 و 10 درصد پساب ماهی و تیمار پنجم (شاهد) بدون پساب ماهی و هر پنج تیمار حاوی 10 درصد سبوس برنج بود. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SASو مقایسه میانگین‌ها با روش دانکن انجام شد. با توجه به نتایج بدست آمده مشخص گردید که میانگین تعداد لاکتوباسیل و کلیفرم محتویات سکوم در 47 روزگی در بین تیمارها دارای اختلاف معنی‌داری نبود (05/0<P). نتایج حاصل از جستجوی سالمونلا در تمامی تیمارها منفی گزارش گردید. همچنین در طی دو دوره میانگین آنتیSRBCدر 28 روزگی دارای اختلاف معنی‌داری نبود (05/0<P). این در حالیست که تیتر آنتیSRBC در 42 روزگی دارای اختلاف معنی‌دار بود (05/0>P). میانگین عیار پادتن علیه ویروس نیوکاسل در 35 روزگی اختلاف معنی‌دار نبود (05/0<P) اما در 42 روزگی اختلاف معنی‌دار مشاهده گردید (05/0>P). میانگین عیار پادتن علیه ویروس واکسن گامبورو در دو دوره 21 و 42 روزگی دارای اختلاف معنی‌دار بود (01/0>P). نتایج نشان داد استفاده از سطح 10 درصد سبوس برنج غنی‌سازی شده با 10 درصد پساب ماهی باعث افزایش تعداد لاکتوباسیل‌های روده و متعاقباً افزایش سطح ایمنی طیور گردیده است.واژههای کلیدی : سیستم ایمنی، سبوس برنج، جمعیّت میکروبی، جوجه‌های گوشتی، پساب ماهی. فهرست جداول جدول ( 3-1 ) نحوه قرار گرفتن واحد های آزمایشی در این طرح آزمایشی.................................................... 24جدول ( 3-2 ) دماي سالن در طول دوره پرورش............ 27جدول (3ـ3) برنامه واکسیناسیون مورد استفاده در پرورش جوجهها 28جدول (3-4) تركيب مواد مغذي در دوره‌های آغازین، رشد و پایانی پرورش.................................................... 29جدول (3-5) تركيب مواد خوراکی مورد استفاده در جیره آزمایشی با پساب ماهی 5/2 درصد.................................. 30جدول ( 3-6) تركيب موادمغذي پساب ماهی کیلکا.......... 30جدول (3-7) مقادیر اسیدهای آمینه پساب ماهی کیلکا..... 30جدول( 3-8) تركيب مواد خوراکی مورد استفاده در جیره آزمایشی با پساب ماهی 5 درصد.................................... 31جدول ( 3-9) تركيب مواد خوراکی مورد استفاده در جیره آزمایشی با پساب ماهی 5/7درصد................................... 32جدول (3-10) تركيب مواد خوراکی مورد استفاده در جیره آزمایشی با پساب ماهی10 درصد.................................... 33جدول ( 3-11) تغییرات میزان کنجاله سویا در جیره، در تیمارها و دوره های مختلف رشد.................................. 34جدول (3-12) میزان ویتامین ها و مواد معدنی در جیره... 34جدول (4-1) مقایسه اثر سطوح مختلف سبوس برنج غنی شده با پساب ماهی بر تعداد باکتری لاکتوباسیلو کلیفرم در 47 روزگی(بر مبنای لگاریتم 10)................................................. 43جدول (4-2) مقایسه اثر سطوح مختلف سبوس برنج غنی شده با پساب ماهی بر تیتر نیوکاسل (بر مبنای لگاریتم 2)................ 44جدول (4-3) مقایسه اثر سطوح مختلف سبوس برنج غنی شده با پساب ماهی بر تیتر گامبورو (بر مبنای لگاریتم 10)............... 45جدول (4-4) مقایسه اثر سطوح مختلف سبوس برنج غنی شده با پساب ماهی بر آنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهایM و G در 28 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2).......................................... 46جدول(4-5) مقایسه اثر سطوح مختلف سبوس برنج غنی شده با پساب ماهی بر آنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهایM و G در42 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2).......................................... 47 فهرست تصاویر تصویر شماره1- وسائل مخلوط کردن مواد مختلف جیره (میکسر)64تصویر شماره2-نمای باز محوطه پرورش (پن بندی شده ) قبل از ورود جوجه به سالن........................................ 64تصویر شماره 3- نمای باز محوطه پرورش (پن بندی شده ) قبل از ورود جوجه به سالن........................................ 65تصویر شماره4-نمای محوطه سالن پرورش بعد از ورود جوجه ها به سالن.................................................... 65تصویر شماره5-نمای از جوجه های آزمایشی بعد از هفته اول66تصویر شماره6-نمای از جوجه های آزمایشی بعد از هفته چهارم 66تصویر شماره7-نمونه ای از پودر های محیط های کشت برای آزمایش 67تصویر شماره8-نمای باز از محیط های کشت آماده شده برای آزمایش 67تصویر شماره9-نمای از محیط های کشت آماده شده......... 68تصویر شماره 10- نمای دیگر از محیط های کشت آماده شده68تصویر شماره 11-نمای باز از محیط های کشت آماده شده در زیر هود69تصویر شماره 12-پخش کردن رقتهای مورد نظر بر روی محیط های کشت 69 فصل اول(مقدمه و کلیات) 1-1- مقدمهدر دنياي امروز بدليل افزايش جمعيت و كاهش منابع انساني تأمين مواد غذايي يكي از علل برتري نظام‌هاي موفق نسبت به ديگر نظام هاست. در وضعيت كنوني ضرورت چاره انديشي در خصوص افزايش توليد موادغذايي بيشتر نمايان مي‌گردد. يكي از نيازهاي ضروري تغذيه انسان تأمين پروتئين حيواني است كه گوشت طيور به عنوان يك منبع با ارزش پروتئيني، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله مواردی كه مورد توجه متخصصان علم تغذيه و پرورش طيور قرار مي‌گيرد پروتئين مورد نياز جيره طيور و به طبع آن اسيدهاي‌آمينه ضروري مي‌باشد (شهیر وهمکاران،1383). تأمین مواد خوراکی و یا به عبارت دیگر تهیه جیره‌غذایی در سالن‌های مرغداری حدوداً 55 الی60 درصد هزینههای جاری تولید را به خود اختصاص میدهد (رحیمی، 1388). مصرف سرانه گوشت مرغ در سال 1384، 18 کیلوگرم بوده و در سال 1388 به 22 کیلوگرم رسید (آمارنامه کشاورزی، 1388).پروتئین حیوانی در تأمین نیازهای غذایی انسان نقش به‌سزائی دارد و در حال حاضر در کشور ما، کمبود و فقر پروتئین حیوانی وجود دارد. در ایران جهت تأمین پروتئین حیوانی در تغذیه انسان، از گوشت قرمز، شیر، گوشت سفید و تخم مرغ استفاده می‌شود. افزایش میزان تولید گوشت قرمز و شیر در کوتاه مدت با توجه به طولانی بودن روند تولید و محدودیت مراتع کشور، به آسانی امکانپذیر نیست. علاوه بر این امروزه افزایش مصرف پروتئین‌های گیاهی توسط مردم با شکست مواجه شده است. علت این امر مصرف انرژی بیشتر در حین فرآوری آنهاست که در ابتدا برای محصولات دامی مطرح بود. تولید ترکیبات سنتتیک مشابه گوشت نیز با مصرف انرژی زیادی همراه است و تولید محدود آنها از جنبه اقتصادی و همچنین از نظر پذیرش آنها توسط مصرف کنندگان نیز با مشکلاتی همراه بوده است. گوشت مرغ، ارزانترین نوع گوشت در اکثر کشورهاست که بدون شک، مهمترین دلیل موفقیت این صنعت در سراسر جهان است. این برتری در رقابت، اساساً به دلیل بهبود مستمر راندمان تولید و پذیرش ایدهها و خلاقیتهای جدید توسط تولیدکنندگان و تشکیلات کشاورزی است (گلیان و سالار معینی، 1383).از راهکارهای توفیق در صنعت پرورش طیور، تغذیه مناسب است و تغذیه مناسب از جهات مختلف مورد توجه بوده، از جمله میتوان به ارتباط تغذیه با سرعت رشد و ارتقاء سیستم ایمنی اشاره نمود. در این راستا شرایط تغذیهای، اعمال ایمونولوژی و پاسخ به عوامل عفونی را در میزبان تحت تأثیر قرار میدهد و برعکس، بیماریهای عفونی حاد یا مزمن نیز اثر زیانباری بر شرایط تغذیهای خواهد گذاشت. در مورد کنترل، پیشگیری مهمتر از درمان است زیرا اولاً درمان در جایگاههای بزرگ مشکل بوده و ثانیاً هزینههای آن زیاد است. در حالیکه پیشگیری بیماریها آسانتر و هزینه آن کمتر است. از این رو باید تدابیری اتخاذ نمود که به جای درمان، مسئله پیشگیری از بیماریها را مدنظر قرار داد. برای پیشگیری از بروز بیماریها و بالا بردن مقاومت، روشهای متعددی وجود دارد از جمله واکسیناسیون، استفاده از آنتی بیوتیکها و غیره که هر یک از این روشها علیرغم ارتقاء عملکرد سیستم ایمنی معایبی مانند ایجاد مقاومت میکروارگانیسمها نسبت به آنتیبیوتیکها دارند و مدت زمان مصرف آنتی بیوتیکها و فاصله آخرین مرحله استفاده از آنها تا زمانی که جوجه‌های گوشتی به کشتارگاه منتقل میشوند، میبایست مورد بررسی قرار گیرد و حتی در صورت رعایت همه موارد، احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از باقی ماندن این مواد در لاشه و در بدن افرادی که از این محصولات خصوصاً به مقدار زیاد در رژیم غذایی خود استفاده میکنند، وجود دارد. در نتیجه نگرانیهای ناشی از اثرات نامطلوب مصرف زیاد آنتیبیوتیکها در تغذیه طیور گوشتی روز به روز در حال گسترش است (جیل و همکاران، 1997).در دهههای اخیر جهت بالا بردن بازده تولیدی دام و طیور از ترکیباتی به عنوان افزودنیهای غذایی و محرک رشد که در بهبود مورد استفاده قرار گرفتن مواد مغذی جیره و بهبود رشد استفاده شده که از جمله این ترکیبات، آنتی‌بیوتیک‌‌‌‌‌های محرک رشد بوده که به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی با توجه به اثرات مضر استفاده از آنتی‌بیوتیک و محدود کردن استفاده از آنها، متخصصین تغذیه دام و طیور در پی جایگزینی برای این ترکیبات هستند (الین دیل[1]،2001). در ایران تا قبل از سال 1333شمسی پرورش مرغ فقط به صورت سنتی و خانگی انجام می شد و مصرف مرغ به شکل امروزی در بین عموم مردم معمول نبود و بیشتر برای پذیرایی از مهمان و یا معالجه بیماران مورد استفاده قرار می گرفت. در این سال با وارد کردن تعدادی جوجه نژادهای اصلاح شده و تخم مرغ جوجه کشی از خارج از کشور شالوده فعالیت مرغداری به شیوه جدید ریخته شد و به تدریج توسعه یافت. صنعت پرورش طیور در کشور ما ایران از شش فعالیت اصلی پرورش مرغ لاین، پرورش مرغ اجداد، پرورش مرغ مادر، تولید جوجه یکروزه، پرورش مرغ تخم گذار، پرورش مرغ گوشتی و یک پرورش نیمچه تشکیل شده است (مرکز آمار ایران.1388). از بین فعالیت های یاد شده اطلاع از چگونگی نحوه فعالیت های مرغداری های پرورش جوجه گوشتی بسیار حائز اهمیت است زیرا که محصول نهایی این دسته از مرغداری ها گوشت مرغ است که به عنوان ماده پروتئینی مهم و مغزی در تأمین بخشی از پروتئین حیوانی مورد نیاز جامعه سهم به سزایی دارد (مرکز آمار ایران1388). همانطور که گفته شد تولید گوشت مرغ در ایران به صورت صنعتی از اواسط دهه 1340شمسی عمومیت یافت. بر اساس آمار وزارت جهادکشاورزی تولید گوشت مرغ در ایران از چهارصدوبیست تن در سال 1370شمسی به 1360هزار تن در سال 1385شمسی افزایش یافته است. سهم ایران از تولید جهانی گوشت در سال 2007 میلادی 70/1درصد است. سرانه مصرف گوشت مرغ در نقاط شهری 9/11 کیلوگرم در سال 1380شمسی به 41/17کیلوگرم در سال 1385شمسی افزایش یافت. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان جهادکشاورزی مصرف سرانه مرغ در ایران در سال 1385شمسی 30/19کیلوگرم بود و مصرف سرانه گوشت مرغ در جهان نیز در سال 2006 میلادی در حدود 9/12کیلوگرم اعلام شد، بنابراین مصرف سرانه گوشت مرغ در ایران بیشتر از میانگین جهانی است (مرکز آمار ایران، 1388). هزینه تمام شده گوشت مرغ در کشورهای مختلف با توجه به تکنولوژی تولید، شرایط اقلیمی، هزینه دان و مدیریت تولید متفاوت است. در بین کشورهای عمده تولید کننده برزیل، چین و آمریکا به دلیل دسترسی ارزان به دان مرغ و برخورداری از تکنولوژی بالا، از هزینه پایین‌تر تولید و به تبع آن قیمت تمام شده پایین تری برخوردار هستند. بررسی اقلام هزینه تولید گوشت مرغ در ایران بیانگر آن است که هزینه خوراک دان بیشترین میزان هزینه های تولید (هفتاد درصد) و پس از آن هزینه خرید جوجه یکروزه (شانزده درصد) بیشترین هزینه را به خود اختصاص میدهد (مرکز آمار ایران 1388). بنابراین میتوان با ایجاد تغییراتی در ترکیب جیره‌های مصرفی علاوه بر کاهش هزینه‌ها به افزایش بیلان تولید نیز اندیشید. در ضمن مقدار تولید گوشت مرغ در استان گیلان در سال 1389، 23.25 هزار تن اعلام شد (سازمان جهادکشاورزی استان گیلان، 1389). شایان ذکر است که تولید انواع گونه های شلتوک کشور حدود3 میلیون تن در سال برآورد شده است که35/25 درصد آن توسط برنجکاران گیلانی و 09/46 درصد توسط کشاورزان مازندرانی تولید شده است که این دو استان ساحلی جمعا 44/75 درصد از شلتوک کشور را تولید کرده اند (آمارنامه کشاورزی ، 1388_1387). با توجه به اینکه در این دو استان ساحلی صید ماهی هم صورت می گیرد و میزان صید ماهی کیلکا از 7/16 هزار تن در سال 1387 به 5/25 هزار تن در سال 1388 رسیده، رشدی معادل 7/52 درصد داشته است و تولید مزارع گرم آبی و سرد آبی ماهی در سال 1388 به‌ترتیب با 4/100 و 6/73 هزار تن در سال نسبت به سال 87 به‌ترتیب رشدی معادل 5/14 و 6/17 درصد داشته اند. وجود کارخانه های فرآوری ماهی مانند کارخانجات کنسرو سازی در سال 1388 ،134 واحد و تولید پودر و روغن ماهی در سال 1388،921 واحد می‌باشد (آمارنامه کشاورزی جلد دوم ،1388). [1]Ellin Doyle