بررسی محدوده ی اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی 1392بامقایسه قانون مجازات اسلامی1370مقدمه 1- بیان مسئله : قانون در مقابل جرم دو نهاد متفاوت با مجازات پیش بینی کرده است ، که به آنها اقدامات تأمینی و تربیتی گفته می شود . اقدامات تأمینی معمولاً در مواقعی که مرتکّب حالت خطرناک یا حالت مزمن داشته باشد مورد استفاده قرار می گیرد . تجربه نشان داده است پاره ای از مجرمان (مجرمان به عادت ، مجرمان مبتلا به امراض روحی و روانی ) از درک واقعیت فلسفه مجازات عاجزند وآثار ارعابی آنرا احساس نمی کنند ، بنابراین به فعالیّت های بزهکارانه خود ادامه خواهند داد ودفاع جامعه در مقابل چنین افرادی منحصراً بااعمال مجازات تأمین نمی گردد .این اقدامات گاهی نسبت به مجانین برای حفظ جامعه از خطرات آنها وگاهی نسبت به مجرمین خطرناک اعمال می شود مثلاً ممکن است اقدام تأمینی در مورد اراذل و اوباش اعمال شود. اقدامات تربیتی نیز اقداماتی است که نسبت به دسته خاصی از مجرمین اعمال می شودوجنبه آموزشی ، اصلاحی و ارشادی دارند . این تدابیربیشتر نسبت به اطفال و نوجوانان بزهکار اجرا می شوند ؛برای مثال نگهداری این کودکان و نوجوانان در کانون اصلاح و تربیت و فرستادن آنها به مؤسسه آموزشی و فرهنگی به منظور تحصیل و حرفه آموزی اقدامات تربیتی محسوب می شوند. البتّه در مورد مجرمین دیگر نیز اقدامات تربیتی اعمال می شود. برای مثال در تعویق مراقبتی دادگاه می تواند دستوری مبنی بر گذراندن دوره یا دوره های خاص آموزش ویادگیری مهارتهای اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی ،اخلاقی ، مذهبی ،تحصیلی یا ورزشی مقرّر کند .این اقدامات و مجازات ها ،هردوبه دنبال هدف واحدی یعنی پیشگیری از انجام جرم واصلاح بزهکاران هستند امّا راههای رسیدن به این اهداف در آنها متفاوت است .در این اقدامات مانند مجازات ها باید اصل قانونی بودن رعایت شود. 2-سؤال های تحقیق . 1.تمایز بارز اقدامات تأمینی واقدامات تربیتی چیست؟2.تفاوت این نهاد در قانون مجازات اسلامی 1370 وقانون مجازات اسلامی 1392 درچیست ؟3-فرضیه 1. اقدامات تأمینی ماهیّت حفظ و نگهداری واقدامات تربیتی جنبه آموزشی و تربیتی دارند . 2. قانون مجازات اسلامی1392 اقدامات تأمینی و تربیتی نسبت به قانون مجازات اسلامی 1370 گسترش یافته است و نقایص آنرا برطرف کرده است وتأسیس های نوین تأمینی و تربیتی مورد توجّه قرار گرفته است .پیشینه :بدلیل اهمیّت موضوع اقدامات تأمینی و تربیتی ، پژوهش در مورد آن همواره مورد توجّه بوده است . از پایان نامه هایی که به این موضوع اختصاص دارند می توان به اقدامات تأمینی و تربیتی در حقوق ایران ( ناصر قاسمی) ،اقدامات تأمینی و تربیتی در حقوق اسلام و حقوق موضوعه ایران ( محسن رهامی)، اقدامات تأمینی و تربیتی در حقوق لبنان (نسرین محمودی)، اشاره کرد . در کتب حقوق جزا ، مبحث مشخصی به این اقدامات اختصاص دارد. حقوق جزای عمومی ( دکتر نوربها) ، حقوق جزای عمومی جلد دوم ( دکتر اردبیلی) ، حقوق جزای عمومی جلددوم ( دکتر شامبیاتی) ، حقوق جزای عمومی (دکتر صانعی ودکتر باهری) و...البته بعضی تألیفات به طور اختصاصی به این موضوع اختصاص دارند مانند اقدامات تأمینی و تربیتی دکتر محسن رهامی و اقدامات تأمینی و تربیتی در حقوق کیفری ایران .در ادامه به مقالاتی که به این موضوع پرداخته اند اشاره می کنیم .اقدامات تأمینی و تربیتی در حقوق کیفری (پرویز محمدنژاد)،اقدامات تأمینی ( ابوطالب کردی)، اقسام اقدامات تأمینی ( ناصر رسایی نیا) ، نقش اقدامات تأمینی در اصلاح مجرم در ایران ( حسین کاکویی) ،علت قبول اقدامات تأمینی ( ناصر رسایی نیا)، ماهیت اقدامات تأمینی و تربیتی ازنظر فقهی و حقوقی ( فهیمه ملک زاده )، اقدامات تأمینی در حقوق تطبیقی ( تاج زمان دانش)4-اهداف تحقیق : با تصویب ق.م.ا 1392 قانون مجازات اسلامی باب جدیدی در مورد اقدامات تأمینی و تربیتی گشوده شد.زیرا در این ق.م.ا 1392 توجّه زیادی به اعمال اینگونه اقدامات شده است ومقنّن در فصول و موّاد قانونی مختلفی به تشریح اینگونه اقدامات پرداخته است .بدلیل تازه تصویب بودن این قانون وتوسعه و پیشرفت های آن در زمینه اقدامات تأمینی و تربیتی و نوآوری های این قانون بررسی مواد قانونی مرتبط با این اقدامات اهمیّت زیادی دارد. به طور کلّی در ق.م.ا 1392 پیشرفت های قابل ملاحظه ای در زمینه پذیرش انواع گوناگون این اقدامات در قالب تعلیق اجرای مجازات ، تعویق صدور حکم ،آزادی مشروط ،مجازات های تعزیری تکمیلی و تبعی ، نظام نیمه آزادی ، مجازات های جایگزین حبس ،مجازات اشخاص حقوقی ( این مجازات ها در مواردی جنبه تأمینی دارد)صورت گرفته است و نشان از اهمیّت ویژه قانونگذار به مبحث اصلاح مجرمان دارد. هدف از انجام این تحقیق تبیین اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی و ق.م.ا 1392 قانون مجازات اسلامی است وهمچنین بررسی تشابه ، تفاوت ، نقایص ، توسعه ، پیشرفت ها ، نقاط قوّت ونوآوری های قانون مجازات اسلامی1392 با مقایسه با قانون مجازات اسلامی در رابطه با اقدامات تأمینی و تربیتی است .5-ضرورت تحقیق: با دقّت در موارد تحقیقاتی مورد اشاره در بسیاری از آنها تنها اقدامات تأمینی مورد توجّه قرار گرفته و از اقدامات تربیتی غافل شده اند.زیرا در تعاریفی که در کتب و مقالات ارائه شده است به بحث اقدامات تربیتی توجّه نشده است .برای مثال در کتاب حقوق جزای عمومی دکتر نوربهاءتنها به اقدامات تأمینی اشاره دارد ودربیان ویژگیها،اهداف واقسام به اقدامات تربیتی اشاره ای نشده است . درتعاریف متعدّدی هم که از این اقدامات شده است به اقدامات تربیتی اشاره ای نشده است . برای مثال دکتر کی نیا در مبانی جرم شناسی ،دکتر باهری و صانعی در حقوق جزای عمومی در تعاریف خود فقط به اقدامات تأمینی اشاره کرده اند. در صورتیکه اقدامات تربیتی با ویژگی های اصلاحی بارز ، نقش بسیار مهمّی در تأمین هدف بازسازگاری مجرم دارد . همچنین اهمیّت دادن به اقدامات تربیتی مخصوصاً در مورد اطفال بزهکار ،ازشمار بزهکاران بزرگسال می کاهد. در ادامه باید یادآور شویم در زمینه اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون مجازات جدید کتاب و مقالات زیادی وجود ندارد ویکی از دلایل پرداختن به این موضوع ، این است . با توجّه به نوآوری ها و توسعه این قبیل اقدامات چه درمعنای خاص و چه در معنای عام ، پرداختن به این اقدامات در ق.م.ا 1392 ضرورت پیدا می کند ومقایسه مواد تفاوت آن با قانون مجازات می تواند تا حدّ زیادی گویای توجّه بیشتر قانونگذاربه این اقدامات باشد.6-سامانه تحقیق : این تحقیق در سه فصل گردآوری شده است . در بررسی موضوع مورد تحقیق ابتدا توجه به تعاریف و پیشینه اقدامات تأمینی و تربیتی (فصل اول) ،سپس تبین ارکان و شرایط اقدامات تأمینی و تربیتی(فصل دوم) ضرورت دارد . با توجه به فصول اول و دوم ، آثارکیفری، اجتماعی ، فرهنگی این اقدامات نیز باید مورد بررسی قرار گیردتا بتوان تحقیق جامعی در مورد این موضوع انجام داد. فهرست مطالبعنوان صفحه مقدمه---------------------------------------------------------1بیان مسئله -----------------------------------------------------1سوالهای تحقیق--------------------------------------------------1فرضیه--------------------------------------------------------1پیشین--------------------------------------------------------2اهداف تحقیق --------------------------------------------------2ضرورت تحقیق -------------------------------------------------3سامانه تحقیق ---------------------------------------------------3فصل اول مفاهیم اصطلاحی و لغوی وپیشینه ------------------------------4مبحث اول مفاهیم ------------------------------------------------4گفتار اول مفاهیم لغوی---------------------------------------------4الف. تأمین-----------------------------------------------------4ب.تربیت------------------------------------------------------5گفتار دوم مفاهیم اصطلاحی-----------------------------------------7الف.مفهوم اصطلاحی تربیت-----------------------------------------7ب.بررسی تعاریف اقدامات تأمینی و تربیتی -------------------------------10ج.اهداف اقدامات تأمینی و تربیتی -------------------------------------131-پیشگیری از جرم و اصلاح مجرم ------------------------------------132-جانشین کردن مجازات با اقدامات تأمینی و تربیتی -------------------------13د.ویژگی ها وخصایص اقدامات تأمینی و تربیتی ----------------------------14اول .نداشتن رنگ اخلاقی-------------------------------------------14دوم.نامعیّن بودن مدت----------------------------------------------14سوم.قابلیت تجدیدنظر دائمی-----------------------------------------15پنجم .تحقیر آمیز نبودن --------------------------------------------16ششم .رنج آور نبودن ----------------------------------------------16هفتم .جبران ضرروزیان ناشی از جرم-----------------------------------17ر.اقسام اقدامات تأمینی و تربیتی --------------------------------------17مبحث دوم پیشینه اقدامات تأمینی و تربیتی -------------------------------18گفتار اوّل بررسی اقدامات تأمینی و تربیتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ---------------------------------------18گفتار دوّم اقدامات تأمینی و تربیتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی---------------------------------------22گفتار سوّم پیشینه اقدامات تأمینی و تربیتی از دیدگاه اسلام-- -------------------------------------------------26فصل دوم ارکان و شرایط اقدامات تأمینی و تربیتی ---------------------------29مبحث اول ارکان اقدامات تأمینی و تربیتی ---------------------------------29گفتار اول ارکان عام حقوقی اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی 1392وقانون مجازات اسلامی1370--------------------29 الف.لزوم ارتکاب جرم ----------------------------------------------29ب.لزوم مسئولیت کیفری---------------------------------------------341.صغار و مجانین -------------------------------------------------351-1. صغار------------------------------------------------------352-1. مجانین ----------------------------------------------------411-2-1. جنون در قانون مجازات اسلامی ---------------------------------412-2-1.جنون ومسئولیت کیفری درقانون مجازات اسلامی 1392---------------------------------------------432.اشخاص حقوقی------------------------------------------------461-2. نظرات مختلف در مورد مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی-------------------------------------462-2.رویکرد قانون مجازات اسلامی 1370در قبال مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی--------------------------------473-2.پذیرش مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی درقانون مجازات اسلامی 1392----------------------------------------49گفتار دوم ارکان خاص و قانونی اقدامات تأمینی و تربیتی ----------------------51الف.قانونی بودن اقدامات تأمینی و تربیتی ---------------------------------511.اصل قانونی بودن اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 1390------------------52ب. رکن مادّی اقدامات تأمینی و تربیتی ----------------------------------551.جرایمی که در آنها می توان از ابتدا اقدامات تأمینی و تربیتی مورد استفاده قرار گیرد ----------------------------552.جرایمی که با شرایط ویژه مشمول اقدامات تأمینی و تربیتی می شوند--------------------------------------603.جرایمی که امکان اجرای اقدامات تأمینی درباره آنها وجود ندارد----------------------------------------------63مبحث دوم شرایط اعطای اقدامات تأمینی وتربیتی----------------------------65گفتار اول شرایط ماهوی اعطای اقدامات تأمینی و تربیتی-----------------------65الف.شرط وجود حالت خطرناک---------------------------------------65ب.شرط سابقه ارتکاب جرم وخطرارتکاب جرم در آینده ----------------------67ج.بررسی جرایمی که در مورد آنها اقدامات تأمینی و تربیتی اعمال می شود وشرایط اجرای اقدامات تأمینی و تربیتی ------------------------68د.تناسب میان جرم و اقدامات تأمینی و تربیتی ------------------------------73گفتاردوم شرایط قضایی اعطای اقدامات تأمینی و تربیتی -----------------------75 الف.اختیاری یااجباری بودن اقدامات تأمینی و تربیتی درقانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 1392---------------------761.اختیاری بودن اقدامات تأمینی و تربیتی----------------------------------762.اجباری بودن اقدامات تأمینی و تربیتی ----------------------------------78ب.دادگاه صالح به اعطای اقدامات تأمینی و تربیتی در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 1392-----------------81ج.وجود مراکز مخصوص برای اجرای اقدامات تأمینی و تربیتی------------------86فصل سوم آثار کیفری ،مدنی،فرهنگی واجتماعی اقدامات تأمینی وتربیتی در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 1392------------------------------------------------------------89مبحث اول آثار کیفری اقدامات تأمینی و تربیتی----------------------------89گفتار اول اقدامات تأمینی و تربیتی مربوط به مکان -------------------------89الف.اقدامات تأمینی و تربیتی مکانی در قانون مجازات اسلامی1370 و قانون مجازات اسلامی 1392----------------------------891.تبعید ،ممنوعیت از اقامت یا اجبار به اقامت----------------------------902.اقدامات تأمینی مکانی مربوط به اطفال بزهکار درقانون مجازات اسلامی 1392---------------------------------------953.منع خروج اتباع ایران واخراج بیگانگان ------------------------------95گفتاردوم آثار کیفری اقدامات تأمینی و تربیتی (محروم کننده )محرومیت از حقوق اجتماعی وممنوعیت شغلی--------------------------971.محرومیت از حقوق اجتماعی-------------------------------------97الف.محرومیت از حقوق اجتماعی بعنوان مجازات اصلی در قانون مجازات اسلامی 1370 و قانون مجازات اسلامی 1390----------------98ب.محرومیت ار حقوق اجتماعی بعنوان مجازات تکمیلی وتبعی در قانون مجازات اسلامی 1370 وقانون مجازات اسلامی 1392-----------98ج.محرومیت از حقوق اجتماعی بعنوان مجازات تبعی در قانون مجازات اسلامی 1370 و قانون مجازات اسلامی 1392 --------------992.ممنوعیت ومحرومیت شغلی-------------------------------------103الف.ممنوعیت شغلی عام در قانون مجازات اسلامی 1370و قانون مجازات اسلامی 1392-----------------------------------------------104ب.ممنوعیت شغلی خاص در قانون مجازات اسلامی 1370 و قانون مجازات اسلامی 1392 ----------------------------------------106گفتارچهارم «آثارکیفری اقدامات تأمینی نگهداری اشیاء و بستن موسسات -----------------------------------------109الف.ضبط اشیا خطرناک -----------------------------------------109ب.بستن موسسات جرم زا ---------------------------------------114گفتار پنجم آثار کیفری اقدامات تأمینی و تربیتی مربوط به بازپروری (تربیتی و درمانی)-------------------------------115الف.اقدامات تربیتی--------------------------------------------116ب.اقدامات درمانی--------------------------------------------1221.اقدامات درمانی مجانین---------------------------------------1221-جنون در زمان ارتکاب جرم وبعد از آن----------------------------1231-2-جنون پس از ارتکاب جرم در جرایم حدی -----------------------1262.اقدامات درمانی معتادین --------------------------------------1273.حرفه آموزی واشتغال ----------------------------------------128گفتار ششم اقدامات تأمینی و تربیتی کنترل کننده و نظارتی----------------130گفتارهفتم آثارکیفری انتشارحکم----------------------------------132مبحث دوم آثار مدنی اقدامات تأمینی وتربیتی-------------------------135گفتاراوّل محرومیت از حق ولایت ،قیمومت و نظارت-------------------135گقتاردوّم انتشارحکم-----------------------------------------136مبحث سوم آثار اجتماعی اقدامات تأمینی و تربیتی---------------------136گفتار اول پیشینه ومنافع کار عام المنفعه ---------------------------136گفتار دوم کار عام المنفعه در قانون مجازات اسلامی 1392--------------138گفتار سوم انجام کار عام المنفعه درسایر کشورها---------------------142مبحث چهارم آثار فرهنگی اقدامات تأمینی وتربیتی-------------------143گفتار اول آثار فرهنگی شرعی و دینی اقدامات تأمینیوتربیتی ------------------------------------------------144گفتار دوم آثار فرهنگی دیگر----------------------------------147نتیجه گیری ---------------------------------------------150پیشنهادات ----------------------------------------------152منابع--------------------------------------------------154