نقد و بررسی دیوان سید رضی« ره»مقدمه:موضوع: برای شناخت و شناساندن شخصیتهای برجسته علمی، یکی از بهترین روشها بررسی آثار مکتوب آنان است که بازتاب آرا و اندیشه ها و تجلیگاه علم و دانش آنهاست از آنجائیکه شناخت دقیق افکار و اندیشه های هر یک از بزرگان می تواند چراغ روشنگری فراروی نسل جوان باشد ما را بر آن داشت تا برای تحقق این آرمان مقدس، دست به دامن آسمان پرستاره ی علم ادب ببریم تا چراغی برگیریم.لذا در این کهکشان، ستاره ای را رصد کردیم که هرچند غبار غرض ورزی وجهل آمیخته با گذشت زمان، چهره ی عالمتاب او را تا حدودی پوشانده است و آنگونه که شایسته شخصیت او بوده برای جهان علم و ادب شناخته نشده است.وی شخصیت بی نظیری است که با داشتن مناصب فقاهت و زعامت و نقابت علویان و مناصب مختلف سیاسی، هیچگاه شیفته مظاهر و زخارف دنیوی نشد و لذا بواسطه ی اتصال به حقیقت هستی، اهل دل بود. عاطفه ی سرشار، روحیه ی حساس، وقریحه ی وقاد او باعث گردید که برای بیان حقایق و ثبت وقایع سلاح قدرتمند خود را بکار گیرد و در جهت تحقق اهداف و آرمانهایش گوش به ندای دل دهد که نتیجه آن اشعار نغز و دلنشین و سخنان زیبای اوست که دیوان شعری با چنین گلهایی فراهم آورد. با توجه به اینکه دیوان اشعار این نادره ی دوران بازتاب اندیشه های عمیق و آئینه ی تمام نمای سلوک عرفانی اوست ایجاب می کند که برای شناسایی اندیشمند فرزانه و شاعر گرانمایه، دیوان اشعار او را درکنار آثار گرانبها و ارزشمند فقهی و کلامی اش کاملاً مورد نقد و بررسی علمی و ادبی قرار گیرد.اهداف: لذا در این کار تحقیقی هدف ما بر آن بوده است که آرا و اندیشه های یگانه ی دوران را از میان اثر ارزنده ی ادبی اش( دیوان اشعار) مورد ارزیابی و نقد بررسی قرار داد تا از میان اشعار به بازخوانی نظریات و افکار عالمانه ی « شاعر فقیه» بپردازیم. بنابراین در شناخت ابعاد شخصیتی این ادیب گرانقدر نیازمند آن هستیم که پاسخ های قانع کننده ای در قبال پرسش های زیر داشته باشیم:1- نحوه ی تجلی افکا رو اندیشه های رضی در دیوان چگونه بوده است؟2- تأثیر شریف رضی بر ادبای پس از خود و ادبیات عرب به چه میزان بوده است؟3- جلوه های انتساب به دودمان علوی و میزان تأثیر آن بر شخصیت وی چقدر می باشد؟4- گردآورنده نهج البلاغه واقعاً کیست؟ و تأثیر آن بر ادبیات عرب چگونه و تا چه اندازه ای بوده است؟فرضیه ها:با توجه به اینک رضی یک فقیه برجسته و آشنا به ظرایف علوم اسلامی است ولی اشعار خود را مرکب اندیشه های علمی و ادبی و مباحث فلسفی قرارداده و برای بیان مقاصد وتشریح مسائل علمی و عملی بهره های فراوان از آن برده است و در هر جائی که نیاز بوده به طرح مباحث اخلاقی و مبانی فلسفی انسان شناسی و معادشناسی پرداخته است. سبک منحصربه فرد او در هجویات نمونه ی بازر اخلاق اسلامی است. و یا غزلهای عاری از وصف« می» و توصیف نوازندگان و خوانندگان زیباروی، حاکی از محتوای مکتب و تعالیم عرفانی وی است.وی با تأسیس اولین دانشگاه مدرن علوم اسلامی و تربیت شاگردان فاضل و فقهای نامداری چون شیخ طوسی(ره) و نگارش و گردآوری کتاب گوهربار« نهج البلاغه» تأثیر انکارناپذیری بر ادبیات جهان اسلام و عرب و ادبای پس از خود برجای گذاشت. لذا او با این اقدام خدمت ارزنده ای به جهان ادبیات و علم و اندیشه ی بشری نمود. ولی کار پرثمر او دچار تردید واقع شده و در برخی از محافل سخن از گردآورنده و یا نگارنده نهج البلاغه به میان می آید که او واقعاً کیست؟ما نیز د راین مجموعه با توجه به اسلوب نگارش نهج البلاغه و تطبیق آن با سبک نوشتاری رضی در کتابهای ماندگارش و با بیان دلایل وشواهد و قرائن ثابت نمودیم که افتخار گردآوری نهج البلاغه همچنان برای رضی بوده و خواهد بود.انتساب رضی به خاندان علوی وشرافت ذاتی این خاندان باعث گردید که نیروی عجیبی در رضی بوجود آید و چنان مقتدرانه پا به عرصه گذاشت ک در مطالبه ی علنی حقوق خانوادگی خویش در امر خلافت از هیچ مقامی و منصبی هراس به دل نداشت و لذا جسورانه خلیفه ی عباسی را مورد خطاب قرار می دهد و گاهی هم خواسته های قلبی خود را در قالب ستایش پدر به منصه ی ظهور می رساند.حتی برای ابراز انزجار از خلافت عباسی به خلیفه ی فاطمی که در جد و مرام تا اندازه ای با او مشترک بوده اظهار علاقه و محبت می کند.مرثیه های رضی هم از این خواسته ی او خالی نیست و شاید اوج قدرت او در نکوهش خلافت اموی و عباسی باشد. وی در ضمن سوگنامه های حضرت سیدالشهداء(ع) با شیوه ای نو، به بیان وقایع تاریخی و ستم های قدرتمندان غاصب می پردازد.مقدمه باب اول اوضاع سیاسی، اجتماعی فرهنگی و ادبی دوران سید رضیفصل اول: اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبیبخش اول: اوضاع سیاسیبخش دوم: اوضاع اجتماعیبخش سوم: اوضاع فرهنگی و ادبیالف: نقش آل بویه در نهضت فکری و ادبی قرن چهارمب: مظاهر فرهنگی و ادبی قرن چهارم1- شعر2- نثر3- نقد4- علم ولغتفصل دوم: سید رضی شاعری از تبار علی(ع)بخش اول: زندگینامه ی سید رضیالف: ستاره ای از افق بغدادب: شجره نامه1- پدر( ابواحمد)2- مادر( شیرزنی از تبار ناصرللحق)ج: روزگار وصل و غنچه های پیوندد: غروبی نابهنگامه: ویژگیها و خصوصیات بارز اخلاقی رضیبخش دوم: زندگی علمی، ادبی و اجتماعی سیدرضیالف: اساتید و مشایخ رضیب: دانش آموختگان و تربیت یافتگان و روایت کنندگان مکتب رضیج: مجتمع علمی« دارالعلم» یا اولین دانشگاه علوم اسلامید: مناصب (نقابت، قضاوت، ریاست « امیرالحاج»ه: تألیفات1- شعر( دیوان اشعار)2- سیره نویسی3- رسائل( مجموعه ی مکاتبات)4- نحو:5- فقه6- تفسیرالف: حقائق التأویل فی متشابه التنریلب: معانی القرآن7- بلاغتالف: تلخیص البیان فی مجازات القرآنب: نهج البلاغهب1: گردآورنده ی نهج البلاغه واقعاً کیست؟ب2: ادبیات نهج البلاغهب3: پژوهش های دانشمندان در اقیانوس نهج البلاغهباب دوم:نقد و بررسی دیوان سیدرضیفصل اول: دیوان رضیالف: نسخه های دیوان در کتابخانه های ایران و جهانب: شروح یا نگاره هایی بر دیوانج: اغراض و موضوعات موجود در دیوانفصل دوم: مدایح الف: ممدوحان رضیب: ساختار قصیده های مدحج: مضامین و مفاهیم مدیحه های رضیج1: شجاعتج2: بخشش و بخشندگیج3: خردورزی و نیک اندیشی( عصاره ی چهار خلیفه)ج4: مقام ومنزلت اجتماعیج5: تبریک اعیاد و مناسبتهاج6: بلیغان در نگاه بلیغمدیحه های رضی در یک نگاهفصل سوم: رثاء« سوگنامه»الف: افرادی که شاعر در سوگ آنها مرثیه سرایی کرده استب: سوگنامه های حسینی و عاشورایی (5 مرثیه با بررسی محتوایی آنها)ج: غمنامه ی مادر و تجلیل از مقام و منزلت زن مسلماند: بررسی ساختار سوگنامه های رضیهـ : مضامین و موضوعات سوگنامه هاهـ 1: سرانجام و سرنوشت انسانهـ 2: پدیده ی مرگ و تأثیر آن بر مرثیه های رضیهـ 3:بزرگداشت و بیان فضائل متوفیهـ 4: تسلیت و همدردی با بازماندگان متوفیهـ 5: اعلان جنگ با مرگهـ 6: تجلی رثای دوران جاهلیت در سوگنامه های شاعرو: نقد وبررسی سوگنامه های سید سوگوارفصل چهارم: فخر و حماسه الف: بررسی ساختار فخریاتب: مضامین فخریه های رضیب1:افتخار به اصل ونسب( شجره ی صلبیه)ب2: شاعری الگو در میدان اخلاق و عملب3: قله ی عظمت در کوهسار ادبج: ابعاد و ویژگی های فخریات رضید: مقایسه ای میان فخریه های رضی و مثنبیفصل پنجم: غزلیات و حجازیات ترانه های سرزمین یار( حجازیات)الف: بررسی ساختارغزلیاتب: مضامین وموضوعات غزلهای رضیج: ابعاد و ویژگی های غزلهای رضیحجازیات یا ترانه های سرزمین یار:الف: ساختار ترانه های سرزمین یار( غزلهای حجازی)متن و ترجمه غزل« لیلة السفح»نقد وبررسی غزل« لیلة السفح»برگزیده غزل« یا ظبیة البان...»ب: بررسی مکانهای سرزمین حجاز در حجازیاتج: مضامین و موضوعات غزلهای حجازید: جایگاه حجازیات و تأثیرآن بر ادبیات عرب فصل ششم: هجویات الف: موضوعات و مضامین هجوهای رضی1) هجو اخلاقی2) هجو سیاسیب: نمونه هایی از هجویات رضیفصل هفتم: پند و اندرز و حکمتها الف: نمای کلی حکمتهای رضیب: نمونه هایی از سخنان حکیمانه ی رضی