بررسي مباني فقهي وجوب حفظ خون مسلمان با تأكيد برآيات وروايات1) تعريف مسأله و بيان سئوال هاي تحقيق: اصل براين است که خون مسلمان محترم است .حرمت خون دلالت دارد که خون مسلمان به هدر نمی رودوکسی حق ندارد آن را بريزد.ودر صورتی که خون مسلمانی به نا حق ريخته شود شرع برای جبران خون ريخته شده راه کارهايي در نظر گرفته است از جمله قصاص،ديات و حدود.توجه به حرمت خون تا حدی است که اگر قاتل مشخص نشود ديه ساقط نمی شود و از بيت المال به ورثه مقتول اعطا می شود.هر چند در مواردی شرع اجازه داده است خون ريخته شود :1- در جايي که مسلمانی خون مسلمان ديگری را عمدا بريزد .2-مهدورالدم باشد.3-کفار مسلمين را سپری برای خود قرار دهند.(تترس)سوالات اصلي:1-علت حرمت خون مسلمان چيست؟2-احترام خون مسلمان دركجااستثناءمي شود ؟سوالات فرعي:1-اگر خون مسلمانی به ناحق ريخته شود جبران آن چيست؟2-درچه مواردي به خون مسلمان تعدي مي شود؟2)سابقه و پيشينه تحقيق:كتاب يا مقاله مستقل به اين عنوان نوشته نشده است .تنها درکتاب آقای مصطفوی به صورت قاعده ای جدا گانه ذکر شده است.ومقاله ای در مجله فقه اهل بيت بعضی از استتثنائات آن را بيان کرده است. مو لفان جوامع فقهی نيز در باب حدود ،قصاص و ديات به بيان مجازات های آن پرداخته اند و در مواردی باآيات و روايات به اثبات رسانيده اند.درواقع ازطريق تشريع مجازات ها به حكم حرمت خون مسلمان آگاهي پيداكرديم به اين صورت كه اگر كسي مسلماني را ازروي عمد به قتل برساند،كشته مي شود چون قاتل كشته مي شود خون مسلمان محترم است در قتل خطا هم به همين شيوه است بااين تفاوت كه مجازات قاتل، ديه است. اختيار عفو در هر مورد به اختيار ولي دم است .درروايات هم به همين ترتيب به بيان مجازات اشاره شده است.3)ضرورت حرمت خون مسلمان درنظام كيفري اسلام:درسياست جنايي اسلام،حكومت اسلامي براي تنظيم روابط اجتماعي ميان مردم وپاسداري وحراست از اساسي ترين ارزش ها وهنجارها ومصالح جامعه ي اسلامي ودفاع وحمايت از حقوق وآزادي هاي فردي ،درمقابل هنجار شكني ها ونقض ارزش هاي غير قابل اغماض شارع،ازخود واكنش كيفري نشان خواهدداد.درسياست جنايي اسلام واكنش هاي كيفري صرفا عكس العمل كوركورانه وانتقام جويانه نيست بلكه مصلحت فرد وسرنوشت اوورابطه اوراباتمامي پديده هاي عالم درنظرداردوبه همه مي انديشد.آثارمخرب جرم را هم درفردوهم دركل نظام هستي كنترل مي كند.اين تفاوت نظام كيفري اسلام بانظام هاي بشري وغيرديني است كه صرفا در همين محدوده هفتادساله ي زندگي دنيا،براي انسان برنامه ريزي مي كنند.اين روش هامنحصراروش هايي سركوبگرانه نخواهدبودوممكن است درمواردي روش هايي پيش گيرانه وبازدارنده ويااصلاح گرايانه باشدزيرانزدشارع همه ي احكام وقواعدجاري در مناسبات فردباجامعه اسلامي،ياديگران ياخداازيك درجه اهميت برخوردارنيستندونقص هريك ازاين مقررات،مفسده اي يكسان درپي ندارد.واكنش ها وتدابير كيفري حسب مورد،متناسب باطبع جرايم ودرجه ي قبح وزشتي وفساد آنهامتفاوت خواهدبود.نخستين اقدام شارع براي كنترل پديده ي مجرمانه ،توصيف مجرمانه رفتارهايي است كه واكنش كيفري رابه همراه دارد. ازجمله ي واكنش هاي نظام كيفري اسلام به وقوع جرم ،حدود،قصاص وديات مي باشد.[1] شديدترين واكنش درنظام كيفري اسلام به كشتن انسان مسلمان قصاص است .قصاصي كه ملت يهوددربرابر كشتن يكديگر به آن معتقدند ومسيحيت به عفووگرفتن ديه بسنده كرده اند.قتل نفس و سلب حيات از انسان از مهم ترين جرايم عليه اشخاص است و در همه جوامع باواکنش شديد و در نظر گرفتن مجازات های سخت برای قاتلان همراه است. در نظام حقوقی اسلام مجازات قتل در صورتی که عمدی و عدوانی باشد، قصاص است وقرآن كريم از اين مجازات به عنوان منشا حيات جامعه يادكرده است .حمايت اسلام از حيات اشخاص و احترام خون آنها در جامعه اسلامی يک اصل است و اسلام اجازه تعدی به حيات اشخاصی را که در دارالاسلام سکونت دارند، نداده است اما بعضی اعمال و رفتارها توسط مسلمانان يا افرادی که در سرزمين های اسلامی سکونت دارند، موجب زوال عصمت و حرمت خون آنها می شود و ريختن خون آنها را مباح می گرداند. اين رفتارها به صورت دقيق و مبسوط در اسلام بيان شده اند و مباح شدن خون اشخاص براثر ارتکاب اين اعمال يا جرايم در اوضاع و احوالی خاص و در موارد بسيار محدود، نسبت به همه مسلمانان ودر مواردی، نسبت به اشخاص خاصی است.مرتکبان اين اعمال يا جرايم در فقه اسلام به عنوان مهدور الدم مورد بحث قرار گرفته اند ودرقانون مجازات اسلامی ايران(ق.م.ا.) که براساس فقه شيعه تدوين شده، قتل مهدور الدم،عامل موجّه جرم تلقی شده و براساس ماده 226ق.م.ا. قتل نفس درصورتی موجب قصاص است که مقتول شرعا مستحق کشتن نباشد و طبق تبصره دو ماده 295ق.م.ا.اگر شخصی کسی رابه اعتقاد قصاص يا مهدور الدم بودن بکشد و بعدا معلوم گردد مجنی عليه مورد قصاص يامهدورالدم نبوده، قتل به منزله خطای شبيه عمد است. [2][1].(ر،ك)،معاونت آموزش قوه قضاييه ،سلسله پژوهش هاي فقهي-حقوقي(9)ثبات وتغيّردرجرايم ومجازاتها با مطالعه ي تطبيفي،چاپ اول1388(تهران،انتشارات جنگل)ص174و175[2].حسين آقا بابايي "قتل نفس به اعتقاد مهدور الدم بودن مقتول"مجله فقه اهل بيت عليهم السلام(فارسي)، 22(11/1388): 129و130.عنوان صفحهكليات 11)تعريف مسأله و بيان سئوال هاي تحقيق 22)سابقه و پيشينه تحقيق 33) ضرورت حرمت خون مسلمان درنظام كيفري اسلام 34)ضرورت انجام تحقيق 55)فرضيه ها 56)تعريف اصطلاحات 67)نگاهي به فصول پايان نامه 88)شيوه نگارش پايان نامه 8فصل اول:كرامت انساني وحرمت خون 91)جرم وعدم بقاي كرامت انساني 112)آيه اعطاي كرامت به انسان 121-2)تكريم وتفضيل 122-2)تفضيل انسان برسايرموجودات 133-2)مظاهرتكريم 141-3-2)عقل 142-3-2) نعمت هاي لذت بخش 163-3-2)برتري انسان نسبت بر ساير موجودات 163)كرامت درروايات 171-3)حرمت انسان مومن 172-3)شيوه راه رفتن ازمظاهركرامت انسان 183-3)گوناگون بودن مظاهركرامت انساني 184-3)چهره زيبا ازمظاهركرامت انسان 195-3)شروط برتري انسان برملائكه 19فصل دوم:علا ئم ودلایل حرمت خون مسلمان.........................................22بخش اول:علت اهميت حرمت خون مسلمان 231)علائم حرمت خون مسلمان.............................................................241-1) عدم تضييع خون مسلمان 241-1-1)قصاص 242-1-1)حدود 263-1-1)ديات 274-1-1)كفاره..................................................................................292)ارزش برابرخون 323)برتري خون مسلمان برغيرمسلمان 35بخش دوم:دلايل حرمت خون مسلمان درآيات وروايات 37آيه اول:.........................................................................................371)تعدّي به حرمت خون مسلمان درقتل عمد 371-1)شناخت قتل عمد دربي حرمتي به خون مسلمان 382-1)اختلاف درتوصيف تعدّي به خون مسلمان 383-1)انواع بي حرمتي به خون مسلمان درقتل عمد 39مباشرت وتسبيب براي تعدّي به خون مسلمان درقتل عمد 394-1)بازدارندگي مجازات اخروي ازارتكاب قتل عمدوحفظ حرمت خون مسلمان ..……………………………………………………………………………………..435-1)نهي ازكشتن انسان محقون الدم 446-1)حرمت نداشتن خون قاتل مسلمان 467-1)استيفاي حق قصاص،جبران خون مسلمان 478-1)ممنوعيت زياده روي درقتل متعدّيان 482)تعدّي به خون مسلمان وشيوه جبران خون درروايات قتل عمد: 501-2)ابزارها وشيوهاي تعدّي به خون مسلمان درقتل عمد 502-2)شديدبودن عذاب آخرت قاتل دربي حرمتي به خون مسلمان 523-2)ممنوعيت زياده روي استيفاي قصاص درروايات جبران خون مسلمان 53آيه دوم:.......................................................................................561)جبران خون مسلمان بابرابري قصاص نفس درحريت ورقيت،مونث ومذكربودن561-1)عدم منافات ديه درعفو باحرمت خون مسلمان............................582)حفظ حرمت خون مسلمان درروايات مساوات قصاص وعفو.....................611-2)حفظ حرمت خون مسلمان بامساوات درقصاص نفس.............................612-2)جايگزين كردن عفو باديه به جاي قصاص درحفظ حرمت خون مسلمان......623-2)عفو قاتل مسلمان نشانگر برتري احكام اسلام برساير اديان......................63آيه سوم:.............................................................................................651)حفظ حرمت خون بابرابري درانواع قصاص...............................................651-1)عفو,كفاره گناهان بخشنده علاوه برجبران خون مسلمان…………….........712)قصاص ومساوات دراجراي آن عامل جبران خون درروايات.......................731-2)حق قصاص براي ولي دم عامل جبران خون مسلمان.............................732-2)مساوات درروايات قصاص جبران خون...............................................74آيه چهارم:..........................................................................................771)جوازجنگ ومقابله به مثل درصورت حرمت شكني دشمنان برحريم مسلمانان....772)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات رعايت حرمت ها.............................831-2)چگونگي حفظ حرمت خون مسلمان درتزاحم باحرمت ها .….832-2)مقدم بودن برخی حرمت هابرمجازات متعدّیان به خون مسلمان................853-2)نهي ازمثله دراحياي خون مسلمان …..87آيه پنجم :..........................................................................................881)بي حرمتي به خون مسلمان درقتل غيرعمد .....891-1)شناخت بي حرمتي به خون مسلمان درقتل غيرعمد ..…902-1)عدم جوازبي حرمتي به خون مسلمان درقتل خطايي .….903-1)ديه قتل خطايي حافظ تضييع خون مسلمان .….924-1)تشريع ديه براي حمل مسلمان ...…952)ديه ،كفاره وسكونت دردارالإسلام حافظ حرمت خون مسلمان درروايات……...971-2)خطاي درفعل وقصدو بي حرمتي به خون مسلمان……………………… ..…972-2)حفاظت خون انسان بااسلام وسكونت دردارالإسلام ......993-2) پرداخت كفاره قتل خطايي حاكي ازتوجه شارع به خون مسلمان .…1004-2)ديه حمل مسلمان نشانه توجه دقيق شارع به حيات مسلمانان ….101آيه ششم:..........................................................................................1031)به خطرافتادن خون مسلمان ازطريق محاربه ....1031-1)شناخت شروط محاربه سبب آگاهي ازشيوه بي حرمتي به خون مسلمان ....1042-1)مجازات شديد محارب عامل بازدارنده ازبي حرمتي به خون مسلمان ...1072)مجازات محارب عامل حفظ حرمت خون مسلمان درروايات ...1121-2)توجه به حرمت خون مسلمان درشأن نزول آيه محاربه 1112-2)امنيت خون باتناسب بين جرم ومجازات 113آيه هفتم:......................................................................................1161)اهميت حفظ حرمت خون هادرفلسفه مجازات قصاص 1161-1)حفاظت ازخون مسلمان به سبب حيات درقصاص 1172-1)مساوات بي حرمتي به خون يك مسلمان بابي حرمتي به خون تمام مسلمين.............................................................................................1203-1)تأثيراحترام خون وإحياي آن 1202)بازدارندگي مجازات متعدي به خون مسلمان واهميت حرمت خون اودرروايات........................................................................................................1221-2)ترس ازقصاص عامل بازدارنده ازتعرّض به خون مسلمين…………….…1222-2)مجازات قصاص عامل حفظ حرمت خون مسلمان .1233-2)بازدارندگي مجازات اخروي قاتل، ازبي حرمتي به خون مسلمان .1244-2)اهميت حرمت خون مسلمان 1265-2) مجازات اخروي تعرّض به خون يك مسلمان برابر بامجازات تعرّض به خون همه مسلمانان .1286-2)عموميت داشتن احترام خون انسانها .130فصل سوم:استثنائات حرمت خون مسلمان 132عوامل حرمت نداشتن خون مسلمان 133بخش اول :حرمت نداشتن خون مسلمان درتتّرس 1331)انواع تتّرس 1371-1)تتّرس كفاربه مسلمين وحكم آن 1382)حفظ حرمت خون مسلمان درروايات تترس 1431-2)حفظ حرمت خون مسلمان با اصول پسنديده جنگ دراسلام 1412-2)جنگ باكفاربالغ براي حفظ حرمت خون مسلمانان 1443-2)تقدّم اهميت غلبه بردشمن، برحرمت خون مسلمانان 145بخش دوم:حرمت نداشتن خون مسلمان مهاجم دردفاع مشروع 1461)اقسام دفاع 1471-1)دفاع فردي 1472-1)دفاع اجتماعي 1483-1)دفاع ازكيان اسلام 1482)شرايط حمله 1503)شرايط دفاع 1504)عدم احترام خون متعدي به جان مسلمان درروايات دفاع مشروع 1521-4)جواز ريختن خون دزددردفاع ازجان ومال 1522-4)عدم احترام خون متجاوزبرجان وناموس مسلمان 1553-4)برتري دفاع ازجان دردفاع ازمال 1564-4)قدرت مدافع ،شرط دفاع ازخون 156بخش سوم:حرمت نداشتن خون مسلمان مهدورالدم 1571)عدم مباح بودن خون مسلمان درإباحه ثانويه 1582)علل إباحه قتل 1573)مواردإباحه قتل 1604)انواع مهدورالدم 1611-4)كفر 1612-4)ارتداد 1623-4)زاني محصن ولائط.................................................................1634-4)قتل مستحق قصاص.................................................................1655-4)سابّ النبي.............................................................................1655)انواع مهدورالدم درروايات 1671-5)هدرشدن خون ازباب دفاع 167 2-5)مواردمهدور الدم 169نتيجه 172فهرست منابع ومآخذ 177