مقاله اصول و مباني گودبرداري و سازه هاي نگهبانپیشگفتارمبحث ساختمان سازی دارای مبانی تئوری متعدد و همچنین مسایل عملی گوناگون و عمیقی می باشد و این اصول، باعث می شود که ساختمان (سرمایه ملی کشور) در وضع مطلوبی قرار گیرد. اجرای ساختمان به صورت اصولی و دقیق با استفاده از مصالح مرغوب و شرایط استاندارد، سبب تأمین امنیت و آسایش برای استفاده جامعه و همچنین تشکیلات گوناگون اجتماع و در نهایت کشور می شود. به طور حتم توجه به ساختمان سازی اصولی (از پی تا سقف، از سفت کاری تا نازک کاری دقیق) سبب پدید آمدن ساختمان در شکل واقعی می شود، که در نتیجه ساختمان دچار مشکل و تعمیرات فراوان نخواهد شد. اجرای اصولی و فنی ساختمان که بسیار حساس و با اهمیت است، میسر نمی شود مگر اینکه با دانش عمیق و همه جانبه مبانی تئوری علم رشته عمران و همچنین اصول معماری همراه باشد. در صورتی که به روند ساختمان سازی کشورهای صنعتی پیشرفته و غنی دنیا دقت کنیم، به این نتیجه می رسیم که ساختمان باید طرحی جامع از همه اصول مبانی طراحی معماری داشته باشد؛ این طرح در همه ساختمان ها اعم از مسکونی، اداری، خدماتی و یا موارد دیگر، مورد پسند و توجه استفاده کنندگان قرار می گیرد. طراحی ساختمان باید طوری باشد که در هر زمان مورد استفاده باشد و تمام مسایل جنبی شامل اصول و رابطه فضای ساختمانی برای به وجود آوردن حالتی آرامش بخش، و مسایل طراحی معماری، مسایل باربری سازه ای – اجرای فنی، به خصوص مسایل تأسیساتی و برقی مطلوب و حساب شده، مسایل نازک کاری دقیق و موارد دیگر در آن به کار گرفته شود تا ساختمان طوری بنا گردد که برای نسل ها باقی بماند.معمولاً در کنار مدارک فنی لازم الاجرا مانند مقررات ملی ساختمان که کاملاً اجمالی و فاقد جنبه های ارشادی و آموزشی است، مدارک فنی دیگری نیز تهیه و تدوین می شود که برخلاف مقررات جنبه راهنمایی، توضیحی یا آموزشی دارد که در این راستا تا کنون راهنماهای متعددی از طرف این دفتر تهیه و در اختیار جامعه مهندسی کشور قرار گرفته است.در سالهای اخیر با توجه به توسعه و گسترش شهرها و افزایش سرعت ساخت و سازهای شهری به دلیل انجام گودبرداری های غیر اصولی در موارد متعددی شاهد فرو ریختن دیواره های گود و یا ساختمانهای جانبی می باشیم که باعث جان باختن انسانهای بی گناهی گردیده است. این گونه حوادث اگر در گذشته فقط مختص تهران و چند شهر بزرگ بود اینک به شهرهای متوسط و کوچک نیز سرایت کرده است. لذا این دفتر بر آن شد تا با گردآوری منابع داخلی و خارجی و با توجه به تجربه های علمی و عملی موجود، مجموعه حاضر را تحت عنوان اصول و مبانی گودبرداری و سازه های نگهبان، تقدیم جامعه مهندسی کشور نماید.شناخت زمین – گودبرداری – نگهبان سازی ساختمان همجوار۱-۱ ) انواع زمین برای گودبرداریعموماً زمین ها به دو دسته مرغوب و نامرغوب تقسیم می شوند که برای ساختن ساختمان، در انتخاب نوع آن باید دقت شود، تا مسایل بعدی که سبب اتلاف وقت و هزینه و در مواردی خسارات فراوان می شود به وجود نیاید. در این جا به ترتیب به شرح زمین های مرغوب و نامرغوب می پردازیم.۱-۱-۱) زمین های مرغوب۱-۱-۱-۱ ) زمین های سنگیاین زمین ها عموماً در نواحی کوهستانی یا در ارتفاعات اراضی شهری که به کوهستان منتهی می شود، وجود دارد که به علت موقعیت، از نظر آب و هوا و ییلاقی بودن مکان و آرامش محیط و موارد دیگر، مورد توجه خاص می باشد. نوع مرغوب این زمین ها دارای مقاومت فشاری بوده و در مواردی می توان تا حدود مقاومت بر سانتی مترمربع، از این سنگ را مقاومت مجاز برای ساختمان سازی به حساب آورد. مشخصاً این زمین ها از سنگ های قیمتی مانند گرانیت و … تشکیل شده اند که استخراج آن ها از ساختمان سازی بر سطح آن به مراتب اقتصادی تر خواهد بود.به طور کلی، مقاومت متوسط زمین های سنگی را بیشتر از ۴۰ کیلوگرم بر سانتی مترمربع می دانند؛ البته زمین های سنگی و صخره ای با مقاومت کمتر نیز وجود دارد.توجه ۱: باید دقت داشت که هر نوع زمین سنگی نمی تواند زمین مرغوب باشد، زیرا در برخی از زمین های سنگی، امکان مکش و جذب آب وجود دارد که در نتیجه خطر تورم در آن ها ایجاد شده و این حالت سبب حرکت پذیری ساختمان خواهد شد. از این رو زمین سنگی نیز باید مورد شناسایی کامل قرار گیرد و در مواردی نیز با آزمایش های مواد شیمیایی در آزمایشگاه ها، ماهیت های آن مشخص شود.توجه ۲: برخی از زمین های سنگی مانند کناره خلیج فارس است، که طی گذشت قرن ها از رسوبات دریایی حاصل شده، و نوعی زمین سنگی به نام سنگ «کُرال» به وجود آمده است. این سنگ حدود ۴۵ تا ۵۰ کیلوگرم بر سانتی مترمربع تحمل فشاری دارد، اما در زیر لایه های قطور این سنگ، از وجود لایه های ماسه نرم انباشته شده نیز خطر حرکت پذیری ساختمان برای سازه دریایی روی این چنین زمین هایی نامتناسب قابل پیش بینی می باشد، زیرا در حرکات زمین لرزه، خطر رانش ساختمان وجود دارد. مگر اینکه با گمانه زنی تا عمق قابل توجهی، نوع زمین شناسایی شده و با اطمینان، سازه دریایی یا ساخت و سازه های دیگر بر روی آن انجام شود.توجه بسیار مهم: اجرای ساختمان، مستقیماً روی صخره های تخت نیز کاری غیر اصولی، غلط و خطرناک است، چون زیر ستون ها چه سازه فلزی باشد و چه بتونی، باید پی سازی دقیقی هر چند در ابعادی محدود انجام شود. به این ترتیب که سنگ با وسایل مکانیکی مثل دستگاه کمپرسور شکافته شده، ارتفاع یخ زدگی برای پی سازی منظور شود تا پی سازی اصولی بتون آرمه به وجود آید. مسلماً ساختمان سازی روی این گونه زمین سنگی نیاز به پی ندارد، اما برای رعایت اصول ضد زلزله و پیشگیری از رانش شدید زمین به هنگام زلزله، حتماً باید پی سازی به شکلی که گفته شد در غلاف زمین سنگی انجام شود.۱-۱-۲) زمین های دج:این زمین از نوع زمین های بسیار مرغوب برای ساختمان سازی است. مواد متشکله این زمین، از ریزدانه های ماسه می باشد که به مقدار کافی با خاک رس چرب پوشش داده شده، هم خاک رس و هم ریزدانه های ماسه توأماً سبب پر کردن فضای خالی درشت دانه های شنی شده و در اثر عوامل زمین و گذشت زمان، به تراکم کامل رسیده و زمین های بسیار سخت و متراکمی را به وجود آورده است. مقاومت فشاری این گونه زمین ها از ۵ تا ۳۰ کیلوگرم بر سانتی مترمربع بوده، رنگ این زمین ها اکثراً سرخ جگری و در مواردی نزدیک به قهوه ای است. پی کنی روی این زمین ها با زحمت انجام شده و معمولاً از کلنگ، قلم، چکش، پتک سنگین و در مواردی از دستگاه کمپرسور استفاده می شود.توجه ۱: اگر سطح گودکنی در شب آب بسته شود، صبح فردا زمین تا ارتفاع نشست آب که به سختی در آن انجام می شود، تقریباً راحت تر حفر خواهد شد.توجه ۲: رعایت ارتفاع یخ زدگی و همچنین نشست پی در دل زمین از نظر ضد زلزله بودن الزامی است.توجه ۳: ساختمان سازی در زمین های دج و خصوصاً زمین های سنگی، به خاطر عدم مکش آب چاه فاضلاب نیز مسئله ساز خواهد بود که برای این گونه زمین ها، از «سپتیک تانک» استفاده می شود، مگر «اِگوسازی» به وجود آمده باشد. فهرست مطالب :فصل ۱- شناخت زمين – گودبرداري نگهبان سازي و سازه‌هاي نگهبان۱-۱-۲-۱) زمين‌هاي شني۱-۱-۲-۲) زمين‌هاي ماسه‌اي۱-۱-۲-۳) زمين‌هاي رسي۱-۱-۲-۴) زمين‌هاي خاك دستي۱-۱-۲-۵) زمين‌هاي با خاك نباتي۱-۱-۲-۶) زمين‌هاي باتلاقي۱-۲) علائم اختصاري۱-۳) تسطيح زمين زير بنا۱-۴) تراشه برداري۱-۵) تنگ بستن پشت خاكريز (ديوار نگهبان)۱-۶) زاويه گودبرداري۱-۶-۱) زاويه گودبرداري در زمين‌هاي سنگي و صخره‌اي۱-۶-۲) زاويه گودبرداري در زمين‌هاي دج۱-۶-۳) زاويه گودبرداري در زمين‌هاي سقف مخلوط۱-۶-۴) زاويه گودبرداري در زمين‌هاي مخلوط متوسط۱-۶-۵) زاويه گودبرداري در زمين‌هاي رسي۱-۶-۶) زاويه گودبرداري در زمين‌هاي نامرغوب شني و ماسه‌اي۱-۷) گودبرداري مرحله‌اي۱-۸) ايجاد مانع در زمين سست براي گودبرداري۱-۸-۱) سپركوبي توسط تداورس چوپ۱-۸-۲) سپركوبي توسط تيرآهن و پوشش تخته۱-۸-۳) سپركوبي در زمين‌هاي تا حدي مرطوب و آبدار۱-۹) مهارسازي شيب و گودبرداري براي پي سازي۱-۹-۱) قالب سازي آجري درپي۱-۱۰) گودبرداري قائم در زمين‌هاي سست۱-۱۱) گودبرداري و سازه‌هاي نگهبان۱-۱۲) انواع روشهاي پايدار سازي گود۱-۱۲-۱) روش مهارسازي۱-۱۲-۱-۱) مزاياي روش مهار سازي۱-۱۲-۱-۲) معايب روش مهارسازي۱-۱۲-۲) روش دوخت به پشت۱-۱۲-۲-۱) مزاياي روش دوخت به پشت۱-۱۲-۲-۲) معايب روش دوخت به پشت۱-۱۲-۳) روش ديواره‌ي ديافراگمي۱-۱۲-۳-۱) مزاياي روش ديواره‌ي ديافراگمي۱-۱۲-۳-۲) معايب روش ديواره‌ي ديافراگمي۱-۱۲-۴) روش مهار مقابل۱-۱۲-۴-۱) مزاياي روش مهار مقابل۱-۱۲-۴-۲) معايب روش مهار مقابل۱-۱۲-۵) روش اجراي شمع۱-۱۲-۵-۱) مزاياي روش اجراي شمع۱-۱۲-۵-۲) معايب روش اجراي شمع۱-۱۲-۶) روش سپركوبي۱-۱۲-۶-۱) مزاياي روش سپركوبي۱-۱۲-۶-۲) معايب وش سپركوبي۱-۱۲-۷) روش خرپايي۱-۱۲-۷-۱) مزاياي روش خرپايي۱-۱۲-۷-۲) معايب روش خرپاي۱-۱۳) جمع آوري تير و تخته و سنگ۱-۱۴) گودبرداري و نگهبان سازي ساختمان همجوار۱-۱۴-۱) تنگ بستن پشت ديوار همجوار۱-۱۴-۲) تنگ بستن مايل پشت ديوار همجوار توسط تير و تخته۱-۱۴-۳) تنگ بندي گسترده چوبي پشت ديوار ساختمان همجوار۱-۱۴-۴) تنگ اندازي افقي چوبي بين دو ديوار همجوار۱-۱۴-۵) تنگ اندازي دو ساختمان همجوار توسط تير مركب چوبي۱-۱۴-۶) تنگ اندازي دو ساختمان همجوار با «دهانه عريض» توسط تير مركب چوبي۱-۱۴-۷) تنگ بستن پشت ديوار ساختمان همجوار در گودبرداري با تيرآهن۱-۱۴-۸) تنگ بستن افقي پشت ديوار همجوار با تيرآهن و تيرمركب۱-۱۴-۹) نگهبان سازي ساختمان همجوار توسط تنگ خاكي در گودبرداري۱-۱۴-۱۰) تنگ آجري در كناره گودبرداري براي نگهبان سازي ساختمان همجوار۱-۱۴-۱۱) نگهبان سازي ساختمان همجوار توسط تير مركب بيروفيل و تنگ آجري درگودبرداري۱-۱۴-۱۲) تنگ بندي آجري در پاي گودبرداري۱-۱۴-۱۳) نگه داري ساختمان‌هاي مرتفع همجوار در گودبرداري‌هاي بسيار عميق۱-۱۴-۱۴) اجراي پي سازي در عمق چاهفصل دوم : ضوابط و دستورالعملهاي گودبرداري، حفر چاه‌ها، و اجراي سازه‌هاي نگهبان۲-۱) مبحث دوازدهم مقررات ملي ساختمان، ويرايش دوم، ۱۳۸۰۲-۲) مشخصات فني عمومي كارهاي ساختماني (نشرية ۵۵ سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور)، تجديد نظر دوم، ۱۳۸۳۲-۳) مشخصات فني عمومي راه (نشرية ۱۰۱ سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور )، تجديد نظر اول، ۱۳۸۲۲-۴) آيين نامة حفاظتي كارگاه‌هاي ساختماني، معاونت روابط كار وزارت كار و امور اجتماعي۲-۵) منتخبي از آيين نامه و مقررات حفر چاه‌هاي دستي، معاونت روابط كار وزارت كار و امور اجتماعي۲-۶) توصيه‌هاي سازمان آتش نشاني تهرانفصل سوم : فرم‌هاي بازبيني (چك ليستهاي) گودبرداري و سازه‌هاي نگهبانفرم شمارة ۱ – گودبرداري و سازه‌هاي نگهبان : چك ليست مشخصات گودفرم شمارة ۲ – الف گود برداري و سازه‌هاي نگهبان : چك ليست مشخصات سازة نگهبانفرم شمارة ۲ – ب گودبرداري و سازه‌هاي نگهبان : چك ليست مشخصات سازة نگهبانفرم شماره ۳ – گودبرداري و سازه‌هاي نگهبان : تعهد نامة ايمن سازي گود و اجراي سازة نگهبانفرم شمارة ۴ – گودبرداري و سازه‌هاي نگهبان : گزارش گودبرداري و اجراي سازة نگهبان