روايات تفسيري همزاد با نزول وحي و موثر در فهم کلام الهي مي باشند. اين روايات همچون ساير روايات، در گذر زمان با آسيبهايي روبه‌رو شده‌اند؛ در برخي از اين روايات، اسانيد به آفاتي چون حذف يا ضعف مبتلا گشته ، در مواردي نيز اشكالات متني و محتوايي به روايات ضربه زده است.در اين تحقيق با عنوان «آسيب شناسي روايات تفسيري از نگاه الميزان» بر آن بوده‌ايم كه با تكيه بر آراء علامه طباطبايي(ره) به تبيين اين آسيب‌ها و تأثير آنها در فهم آيات قرآن بپردازيم و با دقت در نمونه‌هايي از روايات تفسيري آسيب‌ديده كه در الميزان بررسي شده است با معيارهاي تشخيص آسيب ها و مواضع علامه در برابر آنها آشنا شويم.به نظر مي رسد مهم ترين آسيب هاي روايات تفسيري عبارتند از: ضعف اسانيد، وضع حديث، اسرائيليات، نقل به معنا و اختلاف قرائات.آسيب شناسي عالمانه روايات تفسيري در الميزان بر اساس قرآن، سنت قطعي، عقل سليم، تاريخ و علم قطعي و به دور از تعصبات مذهبي، اين تفسير را به الگويي براي تنقيح روايات تفسيري و صيانت از آنها تبديل کرده است. کليدواژه:آسيب شناسي حديث، روايات تفسيري، علامه طباطبايي، الميزان، تفسيراجتهادي، نقدحديث فهرست مطالب مقدمه1فصل اول: كليات تحقيق4 بخش اول: موضوع تحقيق5بخش دوم: ضرورت تحقيق و اهداف آن6بخش سوم: روش تحقيق7بخش چهارم: پيشينه تحقيق8بخش پنجم: آشنايي با علامه طباطبايي(ره) و الميزان9بند اول: زندگي‌نامه مؤلف9بند دوم: آشنايي با تفسير «الميزان في تفسير القرآن بالقرآن»11بند سوم: ويژگي‌هاي تفسير الميزان12بخش ششم: جايگاه روايات تفسيري19بند اول: تعليم مفاهيم و حقايق قرآن21بند دوم: تعليم روش تفسير قرآن22بند سوم: تبيين تفاصيل احكام و جزئيات شريعت23بخش هفتم:گونه‌هاي روايات تفسيري23 فصل دوم:ضعف اسانيد در روايات تفسيري28بخش اول: مفهوم شناسي و پيشينه29بخش دوم: ارزشگذاري سندي احاديث31بخش سوم: اعتبارسنجي خبر واحد تفسيري33بخش چهارم: رويکرد تفاسير درباره ي اسناد روايات37بند اول: تفسير جامع البیان (تفسیرطبري)37بند دوم: تفسير القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)38بند سوم: تفسير مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)38بند چهارم: تفسير المنار39بند پنجم: تفسير روض الجنان وروح الجنان39بند ششم: تفسير مجمع البيان40بند هفتم: تفسيرالميزان40بخش پنجم: جمع بندي47فصل سوم:جعل در روايات تفسيري49بخش اول: مفهوم‌شناسي و پيشينه50بخش دوم: زمينه هاي پيدايش و گسترش جعل53بند اول: حذف اسانيد روايات و بي توجهي در نقل و ضبط راويان.53بند دوم: حرص شديد به حفظ و نقل حديث54بند سوم: منع نگارش و نقل حديث از سوي خلفا54بخش سوم: انگيزه هاي جعل55بند اول: انگيزه هاي سياسي- اجتماعي55بند دوم: انگيزه هاي سياسي- فرهنگي56بند سوم: انگيزه هاي فرقه اي57بند چهارم: انگيزه هاي شخصي58بخش چهارم: معيارهاي تشخيص روايات جعلي59بخش پنجم: نمونه هايي از جعل در گونه هاي روايات تفسيري60بند اول: اسباب نزول60الف:اقامه ي نماز و استغفار پيامبر(ص) براي منافق60ب: کفر ابوطالب66بند دوم: روايات تبيين معاني69بند سوم: روايات اعتقادي70بند چهارم: روايات داستاني72بند پنجم: روايات فضايل74بند ششم: روايات تأويل76بخش ششم: جمع بندي77فصل چهارم: اسرائيليات در روايات تفسيري81بخش اول: مفهوم شناسي و پيشينه82بخش دوم: زمينه ها و ريشه هاي پيدايي و گسترش83بخش سوم: اقسام اسرائيليات86بخش چهارم: عناصر اصلي پديدآورنده اسرائيليات88بخش پنجم: اسرائيليات و گونه هاي روايات داستاني90بند اول: آفرينش90الف: آفرينش حوا90بند دوم: عصمت ملائكه و انبياء94الف: هاروت و ماروت94ب: حضرت يوسف(ع)97بند سوم: اقوام و اماكن104الف: عوج بن عنق و عمالقه104بند چهارم: نزول وحي106الف: آغاز نزول وحي106بخش ششم: جمع بندي109فصل پنجم:نقل به معنا در روايات تفسيري112بخش اول: مفهوم شناسي و پيشينه113بخش دوم: جواز و عدم نقل به معنا114بند اول: ادله مخالفان115بند دوم: ادله ي موافقان116بخش سوم: پيامدهاي نقل به معناي بي ضابطه117بند اول: اضطراب و اختلاف احاديث117بند دوم: تغيير و تحريف احاديث118بند سوم: از بين رفتن اصالت الفاظ معصومين(ع)118بخش چهارم: نمونه هايي از نقل به معني119بند اول: گمراهي گري خداوند در جريان سامري119بند دوم: نفرين پيامبر(ص) عليه خود121بند سوم: انحصار عصمت در حضرت يحيي(ع)122بند چهارم: نفي رحمت عمومي خداوند در روز قيامت123بند پنجم: اصحاب اعراف125بند ششم: آيات اعلان برائت129بخش پنجم: جمع بندي136فصل ششم:اختلاف قرائات در روايات تفسيري140بخش اول: مفهوم شناسي قرائت141بند اول: معناي لغوي141بند دوم: معناي اصطلاحي141بخش دوم: پيشينه ي اختلاف قرائات142بخش سوم: عوامل اختلاف قرائات144بند اول: عوامل مربوط به خط و زبان144بند دوم: اختلاف لهجه ها145بند سوم: اجتهاد قراء145بخش چهارم: تواتر قرائات147بخش پنجم: گونه هاي اختلاف قرائات149بند اول: اختلاف قرائت بدون تغييرات معنوي149بند دوم: اختلاف قرائت توأم با تغيير معنوي151بخش ششم: جمع‌بندي167نتيجه گيري نهايي169فهرست منابع173 مقدمهدانش تفسير و روايات تفسيري پيشينه‌اي به قدمت نزول وحي دارند .متأسفانه روايات تفسيري همچون ساير روايات، در گذر زمان با آسيبهايي روبرو شده‌اند؛ در برخي از اين روايات، اسانيد به آفاتي چون حذف يا ضعف مبتلا گشته و در مواردي نيز اشكالات متني و محتوايي به روايات ضربه زده است.ظهور جريان‌ها و رويدادهاي تلخ و ناگوار در تاريخ حديث و تفسير، همچون؛ ماجراي منع نگارش حديث در عهد خلفا، نفوذ خرافات و انديشه‌هاي انحرافي اهل كتاب (اسرائيليات) در جامعه و فرهنگ مسلمانان و به تبع آن، ثبت و ضبط آنها در منابع حديثي و تفسيري و نيز حذف تدريجي سندهاي شمار زيادي از روايات تفسيري و فراهم شدن بستر فرهنگي و اجتماعي براي دروغ‌پردازي و وضع احاديث و نشر آنها در فضاي فكري و علمي جامعه ديني مسلمانان، همگي در آلوده ساختن سخنان پيشوايان معصوم(ع) و آميختگي آنها با سخنان ساختگي جاعلان و كذابان، نقشياساسي ايفا نموده و آثار حديثي و تفسيري را به ناراستي‌هايي مبتلا كرده است.شناخت آسيبهايي كه روايات تفسيري را تهديد مي‌كند، بهترين راه صيانت از روايات تفسيري است كه اهميت ، ضرورت و تاثيرآن در دستيابي به مفهوم آيات الهي پر واضح است.مهمترين آسيبهايي که متوجه روايات تفسيري است عبارتند از:-حذف سند-جعل و وضع حديث- اسرائيليات-نقل به معني- اختلاف قرائات- غلومفسران در مواجه با آسيب هاي روايات تفسيري يكسان عمل نكرده‌اند؛ به نظر مي‌رسد بهترين روش پاكسازي روايات تفسيري از آسيب ها، در تفاسير اجتهادي ارائه شده است. در اين ميان شخصيت والاي علمي علامه طباطبايي(ره) و جايگاه رفيع تفسير الميزان، بي‌نظير است.مبالغه‌آميز نخواهد بود اگر بگوييم بحث روايي الميزان، دائره‌المعارفي منحصر به فرد از روايات تفسيري فريقين همراه با نقادي آن‌هاست. روش تفسيري علامه و نقادي دقيق و منصفانه ايشان در برابر روايات تفسيري كه به مدد آشنايي كامل ايشان با قرآن كريم و مباني روايي، فلسفي و كلامي محقق شده است،آراء علامه را به معياري براي شناسايي آسيب‌هاي وارده به روايات و سنجش سره از ناسره تبديل كرده است.به همين جهت آشنايي با شيوه ي علامه در شناخت آسيب‌هاي روايات، نقد و بررسي آنها و قضاوت نهايي ايشان درباره روايات آسيب‌ديده، اهميت زيادي دارد زيرا مي‌تواند الگويي براي ساير مفسران و محققان در تنقيح روايات تفسيري باشد و آنان را در رسيدن به فهم صحيح‌تر از آيات قرآن مجيد، مدد رساند.از آنجا که در اين تحقيق بر آن بوده‌ايم تا با تكيه بر "آراء علامه طباطبايي" به تبيين اين آسيب‌ها و تأثير آنها در فهم آيات قرآن بپردازيم ، هريک از اين موارد آسيب_البته به جز موضوع غلو_ در فصلي جداگانه مورد بررسي قرار گرفته است. زيرا علامه ، غلو را به طور مستقيم بعنوان آسيب روايي معرفي نکرده اند و بيشتر در بحث هاي تفسيري و نظري به آن پرداخته اند.هر چند برخي محققان به موضوع کلي "آسيب‌شناسي روايات"، پرداخته‌اندو البته با توجه به اهميت آراء و بررسي‌هاي محققانه علامه،به مناسبت، به برخي از ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي – كه با موضوع آسيب‌شناسي مربوط است – پرداخته‌اندامادرخصوص «آسيب‌شناسي روايات تفسيري در الميزان» كار خاصي صورت نگرفته است.لذا در اين پژوهش سعي شده به"آراء علامه"در بحث"آسيب شناسي روايات تفسيري" نگاه شود و در اين زمينه مقايسهاي هر چند مختصر بين تفاسير روايي: مثل تفسير طبري، تفسير ابن کثيرو تفاسيراجتهادي: مانند تفسير کبير، تفسير المنار از اهل سنت و تفاسير روض الجنان ، مجمع البيان ونمونه از شيعه انجام شود.روش اين تحقيق، به تناسب موضوع،" كتابخانه‌اي" بوده و بيشترين بخش كار، بر استخراج مطالب از تفسير الميزان و ديگر تفاسير متمركز بوده است.در پايان، لازم ميدانم از کليه سروراني که در اين مسير، حقير را ياري نموده اند بويژه استاد