وجود ويژگي هاي متنوّع در دوره هاي تاريخ تكوين معماري مسجد جامع كبير يزد از يكسو و تضادّ در نوشته ها واقوال از ديگر سو،تاريخچه اي پيچيده و مبهم از اين بناي مهم را در پيشرو قرار داده است.اين امر موجب آنن شد تا با هدف رفع ابهامات تاريخي مسجد و معرفي ان در دوره هاي تاريخي پژوهش حاضر شود.بناي مسجد جامع كبير يزد طي قرون متمادي بر بقاياو يا در كناربناهاي متنوعي بنا گرديده كه در متون تاريخي تحت عناوين مسجد جمعه شهرستان ،مسجد جامعع عقيق،مسجد جمعه قديم در درده،مسجد جامع نو وبناهاي الحاقي آن با اسامي گوناگون از آنها ياد شده است .در بررسي حاضر از بناهايي كه در قرون اوليه اسلامي تا نيمه قرن ششم ه.ق.در اين مكان احداث شده تحت عنوان »بناهاي اوليه مسجد جامع كبير يزد« يادد شده است كه آثار بسيار اندكي از آن باقي است.نكته جايز اهميت در رفع ابهامات تاريخچه مسجد آن است كه هر ساخت و ساز و اقدام تازه اي در بنا،با تعميرات و نوسازي آثار قبليو به عبارتي با ابقاء و احياي آثار گذ شته توام است و اين امر نه تنهادر بنا به طور خاص اتفاق مي افتد،بلكه همواره با تغيير و تحولات محيطي مسجد نيز همراه است تاسازمان ،فضايي شهرراكه خود نيز به آن وابسته است ،تبلور و انتظام بخشد.اين مهم در بررسي تاريخي مسجد رهنمودي است تا نهوه برخورد پيشينيان با آثار گذ شته راروشن سازد،نگرش آن ها در قالب بناي منفرد نبوده،بلكه به عنوان يك فضاي شهري، با هدف پرهيزاز تخريب و انهدام محيط عمل مي كرده اند تا اين اقدام به بي هويتي بنا و تزلزل در نظم اندامواره بافت هاي قديمي شهرها منجر نگردد. تعداد صفحات 67 word فهرست مطالب:بنا های اوّلیه مسجد جامع کبیر یزد. ۲” بررسی تاریخچه مسجد جامع کبیر یزد” ۲پیشگفتار. ۲روش پژوهش… ۳منابع مورد استفاده ۴معرفی بناهای اولیه مسجد جامع کبیر یزد. ۵ابهام‌های تاریخی.. ۷بررسی و مقایسه مدارک و شواهد تاریخی.. ۹تعدد بناهای اولیه ۹آثار مورخیّن متّقدم. ۹آثار دیگر مورخین.. ۱۰آراء صاحبنظران. ۱۱رسالة ماکسیم سیرو از مسجد جمعه یزد. ۱۲وقف نامه جامع الخیرات… ۱۴بررسی شجره نامه آل کاکویه یزد. ۱۸آثار مورخین.. ۱۸بررسی های تاریخی معاصر در شجرة کاکوئیان. ۱۹بانیان و تاریخ بنیان دو مسجد قدیمی.. ۲۵مسجد اولیه: مسجد جمعة شهرستان؛ یا مسجد جامع عتیق. ۲۵مسجد ثانویه: مسجد جمعه در ده، مسجد جامع قدیم، مسجد گرشاسبی.. ۲۸جمع بندی.. ۳۰مکان یابی تاریخی بنا ۳۰سیر تحولات تاریخی بناهای اولیه ۳۰بررسی نهایی و نتیجه گری.. ۴۲خلاصه ای از مطالب : ۵۹منابع: 67