«چكيده»بحث ثبوت هلال ماه از مباحثي است كه همه انسانها به نوعي به آن نياز دارند. شريعت مقدس اسلام نيز برخي از اعمال و عبادات را معلّق به ثبوت هلال ، نموده است.مهمترين عامل تعيين كننده در رؤيت هلال و آغاز ماههاي قمري، افق است ، هر نقطه اي روي كره زمين افق مخصوص به خودش را دارد.بر اين اساس معيار متخصصين ديني و فقهاي عظام در رؤيت هلال بر اساس افق مشخص مي شود.بیشتر فقها ، رؤیت هلال ماه را در هر شهری ، تنها برای مردمان همان شهر و ساکنان روستاها و شهرهای نزدیک به آن معتبر می دانند.دیدن هلال و ثابت شدن ماه در سرزمینی برای دیگر سرزمینها کافی است و می توان با دیدن هلال و ثابت شدن ماه در هر سرزمینی از کره زمین روزه گرفت، یا روزه گشاد.شماری از باورمندان این دیدگاه می گویند: ماه اگر در سرزمینی ثابت شد، سرزمینهای را در بر می گیرد که در شب، سرزمینی که در افق آن هلال دیده شده ، یکسان باشند،هر چند این یکسانی در پاره ای از شب باشد.برخي از مجتهدين ،حكم حاكم را نيز براي پذيرش ديده شدن هلال كافي مي دانند. هر چند كه حاكم شخصاً نديده باشد و از راههاي ديگر برايش يقين به رؤيت هلال حاصل شده باشد. .البته از نظر منجمين و به تبع آن برخي نرم افزارها پيشرفته نجومي هم كه از لحاظ صحت و دقت تجربه شده باشد و اصطلاحاً اطمينان به رؤيت يا عدم رؤيت هلال ايجاد كند از نظر برخي مراجع براي اثبات رؤيت يا عدم رؤيت هلال كافي است.«بيان مسأله»با توجه به اين كه بحث ثبوت هلال از مباحث مهم و ضروري مكتب اسلام مي باشد و برخي از اعمال و عباداتها به ثبوت هلال بستگي دارد لذا بر آن شديم به بحث پيرامون اثبات هلال پرداخته تا بتوانيم طرح هاي پژوهشي كاربردي در زمينه هاي فقهي و نجومي براي روشن شدن نقاط مبهم و دستيابي به اطلاعات و نرم افزار هاي تسهيل كننده رؤيت هلال بپردازيم و همچنين به بررسي ملاك هاي علمي و برطرف نمودن اختلافات موجود با توجه به پيشرفت هاي علمي برسيم ودر نهايت به تقويم قمري بر اساس ملاك واحد براي جهان اسلام دست پيدا نماييم.هدف تحقيق:يكي از مهم ترين مقوله ها در مكتب اسلام مقوله اثبات هلال ماه مي باشد چون بحث ثبوت هلال از مباحثي است كه همه انسان ها به نوعي به آن نياز دارند و شريعت اسلام نيز برخي از اعمال و عبادات را معلّق به ثبوت هلال ، نموده است.لذا در اين پايان نامه به مقايسه آرا و نظرات عالمان شيعه و عالمان غير شيعه در مورد رؤيت هلال پرداخته مي شود. همچنين به اين موضوع كه آيا اثبات هلال از طريق چشم غير مسلح مشخص مي شود يا خير مي پردازيم. در نهايت به بررسي ملاك هاي اصلي فقها در اثبات حلول ماه و معيار متخصصين و فقهاي عظام در رؤيت هلال و مساله اتحاد و اختلاف فقها پرداخته مي شود. تعداد صفحات 203 word فهرست مطالبمقدمه«روش تحقیق»«قلمرو تحقیق»«بیان مسأله»«پیشینه تحقیق»هدف تحقیق:۱-۱ «بخش اول»: واژه شناسی۱-۱-۱ ماده «هلل» و مشتقات آن در کتابهای لغت۱-۱-۲ ماده «هلل» در احادیث و قرآن۱-۱-۳ وجه تسمیه هلال :۱-۲ بخش دوم : آشنایی با تقویم هجری۱-۲-۱ تقویم هجری قمری۱-۲-۲ مبانی تقویم هجری قمری۱-۲-۳ تقویم هجری قمری هلالی۱-۲-۴ تقویم هجری قمری قرار دادی۱-۲-۵ چرا در تقویم هجری قمری اختلاف پیش می آید؟۱-۲-۶ مقایسه ی تقویم هجری شمسی و هجری قمری۱-۳ «بخش سوم»تنجیم و ستاره شناسی۱-۳-۱ تعریف علم نجوم :۱-۳-۲ حکم تنجیم :۱-۳-۲-۱ خبر دادن از تحولات فلکی :۱-۳-۳ ادله جواز علم نجوم۱-۳-۳-۱ روایاتی که دلالت بر مذموم بودن علم نجوم دارند.۱-۳-۲-۲- اخبار از آینده با توجه به اوضاع فلکی بدون اعتقاد به تاثیرات آنها:۱-۳-۲-۳ اخبار از حوادث با اعتقاد به حیات افلاک و عدم استقلال آنها در تاثیر بر رویدادهای زمینی۱-۳-۴ چند مساله مرتبط با تنجیم۱-۳-۴-۱ آیا تصدیق منجم و ترتیب اثر دادن به سخن او جایز است ؟۱-۳-۴-۲ آیا یاد گیری و یاد دادن علم نجوم جایز است؟۱-۳-۴-۳ آیا حکم رمل و فال و کار هایی از این قبیل مثل تنجیم است؟۲-۱ بخش اول : «نگرشی بر رویت هلال در علم نجوم»۲-۱-۱ پیدایش ماه۲-۱-۲ وضعیت تکوینی ماه۲-۱-۳ کرویّت یا مسطح بودن زمین۲-۱-۴ مدار گردش ماه۲-۱-۵ قوانین کپلر۲-۱-۶ اهله ی ماه۲-۱-۷ حرکات ماه۲-۲ بخش دوم «بررسی پدیده های وابسته به مدار ماه »۲-۲-۱ جزر و مد :۲-۲-۲ خورشید گرفتگی (کسوف)۲-۲-۳ ج)ماه گرفتگی (خسوف)۲-۲-۴ مشاهده نور زمین تاب۲-۲-۵ جهت یابی به وسیله ماه۲-۳ بخش سوم – ماههای قمری۲-۳-۱ انواع ماه قمری۲-۳-۱-۱ ماه قمری حسابی :۲-۳-۱-۲ ماه قمری متوسط:۲-۳-۱-۳ ماه قمری هلالی فلکی :۲-۳-۱-۴ ماه قمری هلالی شرعی :۲-۳-۲ پدیده قران نیّرین یا حالت مقارنه و محاق۲-۳-۳ رکوردهای رؤیت هلال۲-۳-۴ آشنایی با معیارهای رؤیت هلالالف- معیار بابلی هاب- ضابطه های رؤیت دوره ی اسلامیج- معیار فادرینگهم(father ingham)ج-(mounder) معیار ماندر۳-۱ بخش اول : «رؤیت و اثبات هلال»۳-۱-۱ دلالت قرآن بر اعتبار رؤیت :۳-۱-۲ دلالت احادیث بر اعتبار رؤیت۳-۱-۳ اتفاق فقیهان بر اعتبار رؤیت۳-۱-۴ فروع رؤیت۳-۱-۴ -۱ فرع اول : انفراد در رؤیت۳-۱-۴-۱-۱ دلایل اعتبار انفراد در رؤیتالف-اطلاق احادیث رؤیت :ب-احادیث خاص :ج- قرآن:د:عقل:۳-۱-۴-۲ فرع دوم رؤیت ،راهی علم آور۳-۱-۵ مؤید ها۳-۱-۶ دلائل عدم اعتبار رؤیت هلال با چشم مسلح۳-۱-۷ مؤیدات و شواهد عدم اعتبار رؤیت هلال با چشم مسلح۳-۱-۸ ادلّه و مؤیّد ات اعتبار رؤیت با چشم مسلح۳-۱-۹ رؤیت قبل از زوال۳-۱-۱۰ بررسی روایات دیدن هلال در طول روز۳-۱-۱۱ دیدگاه فقیهان ،درباره دیدن هلال در روز۳-۱-۱۲ نظر عامه در دیدن هلال در روز.۳-۱-۱۳ تطوق وغیوبت شفق۳-۲« بخش دوم : بیّنه»۳-۲-۱ بیّنه در لغت :۳-۲-۲ بیّنه در قرآن۳-۲-۳ بیّنه در اصطلاح :۳-۲-۴ بیّنه در روایات۳-۲-۵ بیّنه از دیدگاه فقها۳-۲-۶ مفهوم عدالت۳-۲-۷ معانی شهادت۳-۲-۸ ویژگیها و شرایط شهادت۳-۲-۸-۱ عدالت :۳-۲-۸-۲ ذکوریت:۳-۲-۸-۳ توافق در اوصاف۳-۲-۸-۴ شهادت بر رؤیت۳-۲-۹ دیدگاههای فقیهان شیعه در شمارشاهدان رؤیت هلال۳-۲-۹-۱ گواهی یک عادل :۳-۲-۹-۲ گواهی پنجاه عادل:۳-۲-۹-۳ رؤیت مطلقاً به بیّنه ثابت نمی شود.۳-۲-۹-۴ رؤیت به بیّنه (دو شاهد) مطلقاً ثابت می شود .۳-۲-۱۰ دیدگاه فقهای عامه :۳-۲-۱۱ فـروع بیّنه۳-۲-۱۱-۱ شهادت بر شهادت :۳-۲-۱۱-۲ آیا بیّنه علم آور است؟۳-۳ بخش سوم : «شیاع»۳-۳-۱ تعریف تواتر و شیاع از نظر فقها۳-۳-۲ شیاع در آثار فقها۳-۳-۳ بررسی استقلال یا وحدت تواتر و شیاع ،از نظر فقها۳-۳-۴ دلائل حجیّت تواتر و شیاع مفید علم۳-۳-۵ «شیاع ظنّی»۳-۳-۶ دلایل حجیّت شیاع ظنّی۳-۳-۶-۱ فحوای حجیّت بیّنه:۳-۳-۶-۲ روایات :۳-۳-۶-۳ سیره عقلا :۳-۳-۷ نقد و بررسی ودلایل شیاع ظنّی۳-۴ بخش چهارم : «گذشت سی روز و اثبات هلال»۳-۴-۱ دلایل اعتبار گذشت سی روز۳-۴-۱-۱ اجماع:۳-۴-۱-۲ روایات:۳-۴-۱-۳ علم عادی:۳-۴-۲ دلایل فقها بر گذشت سی روز :۳-۴-۳ فروع قاعده گذشت سی روز۳-۴-۳-۱ فرع اول :۳-۴-۳-۲ فرع دوم:۳-۴-۳-۳ فرع سوم :۳-۴-۳-۴ فرع چهارم۳-۵ بخش پنجم: «حکم حاکم»۳-۵-۱ تعاریف حکم حکومتی۳-۵-۲ برخی مصادیق حکم حکومتی۳-۵-۳ نظریه ها در مورد سنخ حکم حکومتی۳-۵-۳-۱ نظریه نخست :احکام حکومتی ، احکامی اولیه هستند۳-۵-۳-۲ نظریه دوم : احکام حکومتی ، احکامی ثانویه هستند۳-۵-۳-۳ نظریه سوم : نسبت میان احکام ثانویه و احکام حکومتی ، عموم و خصوص من وجه است.۳-۵-۳-۴ نظریه چهارم احکام حکومتی ، نه از احکام اولیه هستند و نه از احکام ثانویه (نظریه مختار).۳-۵-۴ دو نکته در خصوص تعارض حکم حکومتی۳-۵-۵ حکم حاکم به ثبوت هلال۳-۵-۶ عدم حجیّت حکم حاکم مطلقاً۳-۵-۷ دلائل عدم حجیّت حکم حاکم۳-۵-۸ نقد و بررسی۳-۵-۹ حجیّت حکم حاکم۳-۵-۱۰ دلائل حجیّت حکم حاکم در رؤیت هلال۳-۵-۱۰-۱ عموم و اطلاقات۳-۵-۱۰-۲ شیوه فقها در کتابهای فقهی۳-۵-۱۰-۳ روایات خاصه۳-۵-۱۰-۴ سیره۳-۵-۱۰-۵ سیره پیامبر(ص)۳-۵-۱۰-۶ سیره خلفا۳-۵-۱۰-۷ سیره ائمه(ع)۳-۵-۱۰-۸ هلال از امور حسبیه۳-۵-۱۱ آراء دیگری در خصوص حکم حاکم:۳-۵-۱۱-۱ اصالت حکم حاکم۳-۵-۱۱-۲ قول به تفصیل:۳-۵-۱۱-۳ تفصیل بین هلال رمضان و شوال۳-۵-۱۲ چگونگی حکم۳-۵-۱۳ قلمرو نفوذ حکم حاکم در رؤیت هلال۳-۵-۱۴ حرمت نقض حکم حاکم۳-۵-۱۵ «ادله عدم جواز نقض»۳-۵-۱۶ موارد جواز نقض حکم حاکم :۳-۵-۱۷ حکم حاکم اهل سنّت در ثبوت هلال۳-۵-۱۸ ادله حجیّت حکم حاکم اهل سنّت۳-۵-۱۸-۱ سیره ائمه اطهار(ع)۳-۵-۱۸-۲ دلائل قائلان به عدم اجزا۳-۵-۱۸-۳ دلائل قائلان به اجزا۴-۱ بخش اول « افقها »۴-۱-۱ نظریه مشهور:۴-۱-۲ دیدگاه غیر مشهور۴-۱-۳ نظر فقهای عامه۴-۱-۴خلاصه دیدگاهها۴-۱-۵ معیار در نزدیکی و دوری شهرها:۴-۱-۵-۱ اختلاف در طلوع و غروب خورشید:۴-۱-۵-۲ امکان رؤیت با نبود مانع۴-۱-۵-۳ اختلاف اقالیم و تفاوت مناظر۴-۱-۵-۴ منزله و مرحله۴-۱-۶ دلایل قائلان به عدم تعمیم۴-۱-۶-۱ ظاهر آیه شریفه:۴-۱-۶-۲ روایات :الف. روایات رؤیت هلال.ب- روایات شهادت به رؤیت۴-۱-۶-۳ قیاس رؤیت هلال به طلوع و غروب خورشید.۴-۱-۶-۴ عقل۴-۱-۶-۵ سیره مسلمانان۴-۱-۶-۶ اجماع۴-۱-۶-۷ شهرت :۴-۱-۶-۸ روایت کُرَیب:۴-۲ بخش دوم «دلایل دیدگاه غیر مشهور» یا دلایل تعمیم ثبوت هلال۴-۲-۱ قرآن :۴-۲-۲ روایات۴-۲-۲-۱ اطلاق رؤیت:۴-۲-۲-۲ اطلاقات روایات بینه :۴-۲-۳ روایات خاصه.۴-۲-۴ رؤیت طریقیت دارد نه موضوعیت۴-۲-۵ مویدات نظریه تعمیم۴-۲-۵-۱ وحدت لیله القدر۴-۲-۵-۲ وحدت عید فطر و قربان۴-۲-۵-۳ دعای سمات:۴-۲-۵-۴ سیره پیامبر(ص)۴-۲-۵-۵ علم۴-۲-۵-۶ مذاق شرع۴-۲-۵-۷ عدم معیار برای دوری ونزدیکی۴-۲-۵-۸ حرمت روزه در روز عید فطر و قربان۴-۲-۵-۹ پیامدهانتیجه :پیشنهادات:«فصل پنجم»ضمائم :۱- جدایی زاویه ای۲- مقارنه ماه و خورشید۳- سن ماه۴- حد دانژون۵- مدت مکث۶- ارتفاع هلال۷- اختلاف سمت۸- فاز ماه۹- طول کمان هلال۱۰- نا پیوستگی هلال۱۱- ضخامت بخش میانی۱۲- فاصله ماه از زمینمنابع و مآخذ :