- مقدمه: بررسي آمار صادرات و واردات در سال 1268 ه ش نشان مي‌دهد كه محصولات كشاورزي و دامي عمده ترين بخش محصولات صادراتي ايران در يك قرن پيش بوده است. در آن زمان ابريشم، برنج، پنبه، توتون و تنباكو از اقلام عمده صادراتي كشور بوده‌اند كه امروزه بمنظور وارد كردن اغلب آنها سالانه مبلغ قابل ملاحظه اي ارز از كشور خارج مي‌شود. اين آمار همچنين نشان مي‌دهد كه با وجود كسري موازنه تجاري در سال1268 ه ش ، درآمد حاصل از صدور كالاهاي كشاورزي به تنهايي قادر به جبران بيش از نيمي از هزينه‌هاي مربوط به واردات كشور بوده است ولي تا سال 1320 ه ش سهم صادرات غير نفتي به تديريج تقليل مي‌يابد چنانكه سهم صادرات غير نفتي از كل مبادلات بازرگاني خارجي به يك سوم مي‌رسد و تا سال 1330 ه ش اين نسبت به حدود يك چهارم تنزل پيدا مي‌كند. روند گسترش واردات در پي افزايش درآمد‌هاي ناشي از فروش نفت به نحوي شتاب مي‌گيرد كه توليد داخلي تحت الشعاع واردات كالا واقع شده و تجارت خارجي به اهرم فشار بر اقتصاد ملي بدل مي‌شود. بنابراين از حدود يكصد سال پيش رابطه تحويل نفت در مقابل دريافت كالاي ساخته شده، هسته اصلي بازرگاني خارجي كشور گرديده و وابستگي اقتصادي در نتيجه وجود اين بافت ناسالم ايجاد و تحكيم شده است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي بمنظور تغيير روند بازرگاني خارجي با توجه به نيازهاي واقعي كشور، تلاشهايي بعمل آمد. اما از هم گسيختگي اقتصاد كشور بدليل اعتصابات گسترده مردم در سال 1357 و عدم وجود برنامه مشخص و نيز بروز عوامل متعدد سياسي موجب گرديد كه سهم واردات مصرفي همچنان به روند صعودي خود ادامه دهد. بعدها نيز تحريم اقتصادي و جنگ تحميلي، ميزان صادرات را بشدت كاهش داد. بطوريكه در حال حاضر تجارت خارجي ايران با صادرات تك محصولي (نفت) و وابستگي شديد به ارز حاصل از آن مشخص مي‌باشد. در سالهاي اخير دولت تلاشهاي بسياري به منظور افزودن بر سهم صادرات غير نفتي بعمل آورده است. در اين راستا صادرات سنگهاي قيمتي و بخصوص فيروزه نيشابور مي‌تواند مثمر ثمر واقع گردد، چراكه فيروزه نيشابور بعنوان بهترين فيروزه جهان، داراي شهرت بين المللي است و در صورت توجه بيشتر به صادرات آن مي‌تواند ارز آوري مناسبي ايجاد نمايد. 2- بيان مسئله: قديمي ترين اطلاعي كه از فيروزه در دست داريم به 3400 سال پيش از ميلاد مسيح مربوط است و نوشته‌اند كه فراعنه مصر اين سنگ زيبا را از معادن شبه جزيره سينا استخراج كرده و در زينت آلات خود بكار مي‌بردند و بدين گونه شايد استخراج فيروزه قديمي ترين استخراج كانهاي صخره اي در ستاريخ باشد ولي از همان زمانهاي باستان بهترين و مطلوبترين فيروزه در معادن ايران بدست مي‌آمده كه از زمانهاي بسيار قديم آن را استخراج و صادر مي‌كرده‌اند و چون اين سنگ بهادار از راه تركيه به اروپا وارد و شناخته گرديده است بدان سبب اروپاييان آن را، تركواز (Turquoise) يعني تركي مي‌نامند. نام نيشابور با نام فيروزه همزاد است و در مقام تعريف، نيشابور را شهر فيروزه‌هاي درشت، شهري با سنگهاي فيروزه و ... مي‌گويند. بشهادت گوهر شناسان دور و نزديك، فيروزه نيشابور در روي زمين مقام اول را دارد. اين سنگ گرانبها و پر ارزش كه زينت بخش گنجينه‌هاي گرانبهاي ثروتمندان جهان و خزاين ممالك مي‌باشد همواره توجه جهانيان را به خود جلب كرده است. از كتيبه كاخ داريوش در شوش معلوم مي‌گردد كه در آن تاريخ فيروزه «اخشائين» ناميده مي‌شده و از خوارزم براي زينت آلات كاخ وارد شده بود. نمونه‌هايي كه در اثر كاوشهاي باستان شناسي بدست آمده نشان مي‌دهد كه فيروزه در هزاره دوم قبل از ميلاد در ايران بعنوان سنگ زينتي مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. در دوره ساسانيان از فيروزه غير از انگشتر و گوشواره و غيره ظروفي براي دربار سلاطين تهيه مي‌شده است. از مطالب فوق بخوبي مي‌توان به مرغوبيت فيروزه نيشابور و قدمت استخراج و تراش آن و ديرينه بودن هنر ساخت زيور آلات فيروزه اي در ايران پي برد بطوريكه فيروزه نيشابور حتي به كشورهاي اروپايي هم صادر مي‌شده است. اما علي رغم اين پيشينه افتخار آميز، متأسفانه در حال حاضر فيروزه تراشي و صادرات فيروزه از وضعيت مطلوبي برخوردار نيست و بر اساس مصاحبه‌هاي انجام شده با فيروزه تراشان و صادركنندگان مصنوعات فيروزه اي، هم اكنون بخش قابل ملاحظه اي از فيروزه‌هاي تراشيده شده در بازار داخلي را فيروزه‌هاي شيميايي و يا فيروزه‌هاي آمريكايي كه بصورت قاچاق وارد كشور مي‌گردد، تشكيل مي‌دهد. با وجود چنين مسأله نگران كننده اي تاكنون تحقيق علمي براي پاسخگويي به سؤالات زير انجام نشده است: وضعيت فعلي مديريت بازار فيروزه صادراتي استان خراسان چگونه است؟
- مقدمه: بررسي آمار صادرات و واردات در سال 1268 ه ش نشان مي‌دهد كه محصولات كشاورزي و دامي عمده ترين بخش محصولات صادراتي ايران در يك قرن پيش بوده است. در آن زمان ابريشم، برنج، پنبه، توتون و تنباكو از اقلام عمده صادراتي كشور بوده‌اند كه امروزه بمنظور وارد كردن اغلب آنها سالانه مبلغ قابل ملاحظه اي ارز از كشور خارج مي‌شود. اين آمار همچنين نشان مي‌دهد كه با وجود كسري موازنه تجاري در سال1268 ه ش ، درآمد حاصل از صدور كالاهاي كشاورزي به تنهايي قادر به جبران بيش از نيمي از هزينه‌هاي مربوط به واردات كشور بوده است ولي تا سال 1320 ه ش سهم صادرات غير نفتي به تديريج تقليل مي‌يابد چنانكه سهم صادرات غير نفتي از كل مبادلات بازرگاني خارجي به يك سوم مي‌رسد و تا سال 1330 ه ش اين نسبت به حدود يك چهارم تنزل پيدا مي‌كند. روند گسترش واردات در پي افزايش درآمد‌هاي ناشي از فروش نفت به نحوي شتاب مي‌گيرد كه توليد داخلي تحت الشعاع واردات كالا واقع شده و تجارت خارجي به اهرم فشار بر اقتصاد ملي بدل مي‌شود. بنابراين از حدود يكصد سال پيش رابطه تحويل نفت در مقابل دريافت كالاي ساخته شده، هسته اصلي بازرگاني خارجي كشور گرديده و وابستگي اقتصادي در نتيجه وجود اين بافت ناسالم ايجاد و تحكيم شده است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي بمنظور تغيير روند بازرگاني خارجي با توجه به نيازهاي واقعي كشور، تلاشهايي بعمل آمد. اما از هم گسيختگي اقتصاد كشور بدليل اعتصابات گسترده مردم در سال 1357 و عدم وجود برنامه مشخص و نيز بروز عوامل متعدد سياسي موجب گرديد كه سهم واردات مصرفي همچنان به روند صعودي خود ادامه دهد. بعدها نيز تحريم اقتصادي و جنگ تحميلي، ميزان صادرات را بشدت كاهش داد. بطوريكه در حال حاضر تجارت خارجي ايران با صادرات تك محصولي (نفت) و وابستگي شديد به ارز حاصل از آن مشخص مي‌باشد. در سالهاي اخير دولت تلاشهاي بسياري به منظور افزودن بر سهم صادرات غير نفتي بعمل آورده است. در اين راستا صادرات سنگهاي قيمتي و بخصوص فيروزه نيشابور مي‌تواند مثمر ثمر واقع گردد، چراكه فيروزه نيشابور بعنوان بهترين فيروزه جهان، داراي شهرت بين المللي است و در صورت توجه بيشتر به صادرات آن مي‌تواند ارز آوري مناسبي ايجاد نمايد. 2- بيان مسئله: قديمي ترين اطلاعي كه از فيروزه در دست داريم به 3400 سال پيش از ميلاد مسيح مربوط است و نوشته‌اند كه فراعنه مصر اين سنگ زيبا را از معادن شبه جزيره سينا استخراج كرده و در زينت آلات خود بكار مي‌بردند و بدين گونه شايد استخراج فيروزه قديمي ترين استخراج كانهاي صخره اي در ستاريخ باشد ولي از همان زمانهاي باستان بهترين و مطلوبترين فيروزه در معادن ايران بدست مي‌آمده كه از زمانهاي بسيار قديم آن را استخراج و صادر مي‌كرده‌اند و چون اين سنگ بهادار از راه تركيه به اروپا وارد و شناخته گرديده است بدان سبب اروپاييان آن را، تركواز (Turquoise) يعني تركي مي‌نامند. نام نيشابور با نام فيروزه همزاد است و در مقام تعريف، نيشابور را شهر فيروزه‌هاي درشت، شهري با سنگهاي فيروزه و ... مي‌گويند. بشهادت گوهر شناسان دور و نزديك، فيروزه نيشابور در روي زمين مقام اول را دارد. اين سنگ گرانبها و پر ارزش كه زينت بخش گنجينه‌هاي گرانبهاي ثروتمندان جهان و خزاين ممالك مي‌باشد همواره توجه جهانيان را به خود جلب كرده است. از كتيبه كاخ داريوش در شوش معلوم مي‌گردد كه در آن تاريخ فيروزه «اخشائين» ناميده مي‌شده و از خوارزم براي زينت آلات كاخ وارد شده بود. نمونه‌هايي كه در اثر كاوشهاي باستان شناسي بدست آمده نشان مي‌دهد كه فيروزه در هزاره دوم قبل از ميلاد در ايران بعنوان سنگ زينتي مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. در دوره ساسانيان از فيروزه غير از انگشتر و گوشواره و غيره ظروفي براي دربار سلاطين تهيه مي‌شده است. از مطالب فوق بخوبي مي‌توان به مرغوبيت فيروزه نيشابور و قدمت استخراج و تراش آن و ديرينه بودن هنر ساخت زيور آلات فيروزه اي در ايران پي برد بطوريكه فيروزه نيشابور حتي به كشورهاي اروپايي هم صادر مي‌شده است. اما علي رغم اين پيشينه افتخار آميز، متأسفانه در حال حاضر فيروزه تراشي و صادرات فيروزه از وضعيت مطلوبي برخوردار نيست و بر اساس مصاحبه‌هاي انجام شده با فيروزه تراشان و صادركنندگان مصنوعات فيروزه اي، هم اكنون بخش قابل ملاحظه اي از فيروزه‌هاي تراشيده شده در بازار داخلي را فيروزه‌هاي شيميايي و يا فيروزه‌هاي آمريكايي كه بصورت قاچاق وارد كشور مي‌گردد، تشكيل مي‌دهد. با وجود چنين مسأله نگران كننده اي تاكنون تحقيق علمي براي پاسخگويي به سؤالات زير انجام نشده است: وضعيت فعلي مديريت بازار فيروزه صادراتي استان خراسان چگونه است؟