بستر تاريخى آزادى عقيده، چالشهاى ديروز، پرسشهاى امروز آزادى عقيده، براى انسان امروز، يك معماى حل شده، و از حقوق مسلّم بشر است كه اسناد بينالمللى حقوقى، بر آن گواهى مىدهد. از ويژگىهاى دنياى مدرن، آن است كه حق انسان را براى قبول يا انكار هر عقيده و اظهار آن، به رسميت مىشناسد و عقيده و مذهب را خارج از حيطه دخالت دولت مىداند. تاريخ جوامع مختلف بشرى، تا پيش از قرن اخير، حكايت از چالشهاى فراوان و درگيرىهاى دشوار در اين باره دارد و بهويژه در اروپا فجايع فراوانى به نام دين، از سوى كليسا انجام گرفته است مثلاً توركمارا، رئيس محكمه تفتيش عقايد اسپانيا به علت آنكه شش هزار تن را به آتش عقوبت و به جرم الحاد از بين برد، مورد تقدير پاپ قرار گرفت. حتى فرقهاى كه مىكوشيد ترجمه كتاب مقدس را منتشر سازد، بارها در معرض تكفير و تعقيب كليسا قرار گرفت. در آغاز، كليسا مىخواست با جريانات انحرافى مقابله كند؛ ولى بعداً به مصادره اموال و سپس در صدد جستوجو از ملحدان برآمد. در سال 1229 ميلادى مقرر شد كه در قلمرو هر كشيش، كميسيونى مركّب از يك كشيش و دو يا سه نفر غير روحانى، همه مخفىگاهها را شناسايى و ملحدان را به اسقف معرفى كنند. در اوايل سال 1239 به حكم دادگاه تفتيش عقايد، پنجاه نفر از ملحدان، زنده به آتش افكنده شده و يا زنده به گور شدند. حتى براى مردگان مشكوك به الحاد هم، دادگاه تشكيل مىشد و جسد مرده را از خاك بيرون مىكشيدند و مىسوزاندند و سپس استخوانهارا در زنبيلى گذاشته، در شهر مىگرداندند و جارچىها مردم را از چنان سرنوشتى، برحذر مىداشتند عملكرد كليسا نه فقط بر اعتبار و حيثيت دين، صدمه فراوانى وارد كرد و مردم را به دين، سخت بىاعتقاد ساخت، بلكه بر تفكر علمى نيز خسارتهاى فراوانى زد و حتى در قرن شانزدهم و هفدهم ميلادى هم دانشمندان بإ؛ ّّ فشارهاى بسيارى روبهرو بودند و در اثر آن، طى قرنهاى بعد، گريز از مذهب و گرايش به مادىگرى، رواج يافت. راسل، كه خود از اين افراد است، مىگويد:
بستر تاريخى آزادى عقيده، چالشهاى ديروز، پرسشهاى امروز آزادى عقيده، براى انسان امروز، يك معماى حل شده، و از حقوق مسلّم بشر است كه اسناد بينالمللى حقوقى، بر آن گواهى مىدهد. از ويژگىهاى دنياى مدرن، آن است كه حق انسان را براى قبول يا انكار هر عقيده و اظهار آن، به رسميت مىشناسد و عقيده و مذهب را خارج از حيطه دخالت دولت مىداند. تاريخ جوامع مختلف بشرى، تا پيش از قرن اخير، حكايت از چالشهاى فراوان و درگيرىهاى دشوار در اين باره دارد و بهويژه در اروپا فجايع فراوانى به نام دين، از سوى كليسا انجام گرفته است مثلاً توركمارا، رئيس محكمه تفتيش عقايد اسپانيا به علت آنكه شش هزار تن را به آتش عقوبت و به جرم الحاد از بين برد، مورد تقدير پاپ قرار گرفت. حتى فرقهاى كه مىكوشيد ترجمه كتاب مقدس را منتشر سازد، بارها در معرض تكفير و تعقيب كليسا قرار گرفت. در آغاز، كليسا مىخواست با جريانات انحرافى مقابله كند؛ ولى بعداً به مصادره اموال و سپس در صدد جستوجو از ملحدان برآمد. در سال 1229 ميلادى مقرر شد كه در قلمرو هر كشيش، كميسيونى مركّب از يك كشيش و دو يا سه نفر غير روحانى، همه مخفىگاهها را شناسايى و ملحدان را به اسقف معرفى كنند. در اوايل سال 1239 به حكم دادگاه تفتيش عقايد، پنجاه نفر از ملحدان، زنده به آتش افكنده شده و يا زنده به گور شدند. حتى براى مردگان مشكوك به الحاد هم، دادگاه تشكيل مىشد و جسد مرده را از خاك بيرون مىكشيدند و مىسوزاندند و سپس استخوانهارا در زنبيلى گذاشته، در شهر مىگرداندند و جارچىها مردم را از چنان سرنوشتى، برحذر مىداشتند عملكرد كليسا نه فقط بر اعتبار و حيثيت دين، صدمه فراوانى وارد كرد و مردم را به دين، سخت بىاعتقاد ساخت، بلكه بر تفكر علمى نيز خسارتهاى فراوانى زد و حتى در قرن شانزدهم و هفدهم ميلادى هم دانشمندان بإ؛ ّّ فشارهاى بسيارى روبهرو بودند و در اثر آن، طى قرنهاى بعد، گريز از مذهب و گرايش به مادىگرى، رواج يافت. راسل، كه خود از اين افراد است، مىگويد: