فهرست مطالبعنوان صفحهچکیده. 1مقدمه. 2فصل اول: کلیاتگفتار اول : مفهوم شناسی.. 3بند اول: اخلاص در لغت و اصطلاح.. 3بند دوم مخلَصین و مخلِصین در لغت و اصطلاح.. 3بند سوم : ریا در لغت و اصطلاح.. 4بند چهارم : عجب در لغت و اصطلاح . 5گفتار دوم ضرورت و اهداف 5گفتار سوم: سابقه ی موضوع. 6 فصل دوم : اخلاصگفتار اول: زمينه هاي اخلاص.11بند اول : ذکر و یاد خدا11بند دوم : مبارزه با هوی و هوس 12بند سوم : توجه به معاد.. 13بند چهارم : مطالعه در احوالات مخلصان 14گفتار دوم : موانع اخلاصبند اول: ریا15بدن دوم:عجب 17بند سوم: نقاق 18بند چهارم: حب دنیا19گفتار سوم: آثار اخلاص.... 20بند اول: تقرب به خدا 20بند دوم: زهد. 21بند سوم : رضا و توکل............................................................................................................. 22بند چهارم: حکمت... 23بند پنجم : محبوبیت 24بند ششم : تداوم انگیزه 25بند هفتم : عدم انتظار سپاس گزاری25 فصل سوم: جایگاه اخلاصگفتار اول: اخلاص در آيات... 27بند اول : اخلاص در توحید و مراتب آن . 28بند دوم : اخلاص در دین 29بند سوم : اخلاص در عمل و مراتب آن 33گفتار دوم : اخلاص در روایات 34بند اول : اخلاص در عبادت.36بند دوم : اخلاص در اجتماع 38بند سوم : اخلاص در رفتار45بند چهارم : اخلاص در عقل 46منابع 50 چکیدهاخلاص مسئله ی مهم و کاربردی در زندگی است و اهمیت آن تا آن جاست که عمل بدون آن ارزش ندارد و پذیرفته نمی شود . تحقیق حاضر به دلیل کاربرد این مسئله به قلم تحریر درآمده است . این پژوهش دارای سه فصل کلی که هر کدام گفتارها و بندهایی دارا می باشد و تحت عناوین کلیات ، اخلاص ( حقیقت اخلاص ) و جایگاه اخلاص در آیات و روایات بحث شد و به موضوعاتی هم چون زمینه های اخلاص ، مانند یاد خدا و توجه به معاد و موانع اخلاص مانند ریا و عجب و آثار اخلاص مانند تقرب به خدا و زهد پرداخته شد .هم چنین اخلاص جایگاه فراوانی دارد که در این تحقیق به چند نمونه از آن ها اشاره شد مانند اخلاص در توحید ، دین و عمل و رفتار و اجتماع که هم این مطالب با استفاده از منابعی چون قرآن کریم ، روایات ، کتب بزرگان و دستاوردهای نویسندگان تهیه و تنظیم شد .از مجموع مباحث این نتایج به دست آمده که اخلاص به کیفیت عمل و صورت باطنی آن است نه به صورت ظاهری عمل و کمیت آن عمل و افراد با اخلاص در دو دسته مخلِصین و مخلَصین قرار دارند که مخلصین مرتبه والاتری است هم چون اخلاص در هر حیطه ای من جمله سیاسی اجتماعی و دیگر زمینه ها نقش مفید و مؤثر و در عین حال ضروری دارد .واژگان کلیدیاخلاص ، ریا ، عجب ، مخلَص و مخلِص مقدمهاخلاص سر من اسرای استود عنه قلب من احببت من عبادی ![1]بحث مورد نظر در رابطه با جایگاه اخلاص است و اخلاص ریشه در اخلاق دارد و اخلاق خود در اسلام جایگاه ویژه ای دارد . یکی از مسائل با اهمیتی که باید برای همه مسلمانان از توجه ویژه ای برخوردار باشد ، این است که در پی تحصیل اخلاص و پاک سازی و تصفیه نیت خود باشند ، زیرا اخلاص ، رأس همه اخلاق فاضله و از بالاترین و با ارزش ترین ملکات حسنه است ، هر عملی که از اخلاص خالی باشد در نزد پروردگار ، اعتباری ندارد . انسان مسلمان هرگز نباید مقصد خود را رسیدن به اهداف دنیوی ، هم چون جاه طلبی ، نام جویی ، کسب مقام و غیره کند ، بلکه باید بکوشد تا تنها برای رضای خدا گام بردارد . به جرأت می توان گفت، که ریشه ی بیشترین گرفتاری ها و نابه سامانی های جامعه از این بی اخلاصی است و اختلافات و رقابت‌های بی جا منشأش همین موضوع است . تحقیق حاضر که تحت عنوان جایگاه اخلاص در آیات و روایات درآمده بررسی جایگاه اخلاص از این دو منبع نورانی است که اخلاص در همه زمینه ها از جمله دین ، توحید ، سیاسی ، اجتماعی و ... نقش مؤثر دارد ؛ و هم چنین به خود اخلاص ( حقیقت و کیفیت اخلاص ) پرداخته شده است که اصلاً اخلاص چیست ؟ موانع و آثارش چه می باشد ؟در این جا لازم است که از تمامی کسانی که بنده را در این مسیر معنوی یاری کرده اند قدردانی به عمل آورم که البته در تمامی لحظات خداوند لطف بی کرانش را شامل حال بنده کرد و آقا ولی عصر – عجل الله تعالی فرجه الشریف – که عنایت خویش را نصیب کردند و هم چنین از پدر و مادر عزیزم به خصوص پدر ارجمندم که مرا در این راه راهنمایی و یاری کردند و از اساتید محترم راهنما که لحظاتی از عمرشان را صرف پاسخ گویی و راهنمایی به بنده کردند و هم چنین آموزشگاه هدی که در طول تابستان خدماتی را در زمینه پاسخ و راهنمایی به سئوالات دانش آموزان محقق به عمل آوردند تشکر و سپاس گزاری به عمل آورده و از خداوند تعالی توفیق را برایشان مسألت می دارم . فصل اولکلیاتگفتار اول : مفهوم شناسی1- اخلاص در لغتواژه اخلاص از ریشه ی خلوص ( خلاص ) و مصدر باب افعال به معنای پاک شدن [2] لغویان معانی دیگری از جمله رسیدن ، نجات یافتن ، کناره گیری کردن و ویژه خودگردانیدن آورده اند . [3]هم چنین در دهخدا به معنای خالص کردن است و در بحث مورد نظر هم به معنای خالص بودن و به دور از آمیختگی به کار می رود .2- اخلاص در اصطلاح :در فرهنگ اسلامی به دو معنا آمده است :1- به مفهوم پاک کردن نیت از غیر خدا و انجام عمل برای خدا2- یعنی غیر خدا را هنگام عمل در نظر نداشتن و خالص ساختن خویشتن از بندگی غیر خدا .در عرفان اخلاص به پیراستگی عمل از هر گونه آمیختگی تعریف شده و یکی از منازل سلوک دانسته شده است . [4]هر چند واژه اخلاص در قرآن به کار نرفته اما مشتقات آن 31 بار در قرآن آمده است که با صراحت موضوع اخلاص را مطرح می کند که مشتقاتش یکی مخلَصین و یکی مخلِصین است . *3- مخلِص در لغت : مخلِص اسم فاعل باب افعال به معنای خالص کننده .مُخْلَص (به فتح لام) اسم مفعول و به معناي خالص شده است.مُخْلِص (به كسر لام) اسم فاعل و به معناي خالص كننده است.و در فرهنگ بزرگ جامع نوين در معناي اين دو واژه آمده است:مُخْلَصْ: رهايي، نجات، پاك شده.مُخْلِص: صميمي، وفادار. (فرهنگ جامع نوين، بضميمه رجال نامي شيعه، ج2-1، ص364).مخلِص در اصطلاح :دقت در آیات نشان می دهد که گاهی عامل خود را در عمل خویش می بیند و تلاش می کند که کارش را در جهت صحیح و مطلوب خداوندی به انجام برساند آن را با هیچ انگیزه ای آمیخته نسازد چنین فردی را غالباً قرآن مخلِص معرفی می کند . مخلِص در حال خودسازی دین خود هست .4- مخلَص در لغت : مخلَص اسم مفعول باب افعال به معنای خالص شده است .مخلَص در اصطلاح : از نظر عرف و قرآن کسانی هستند که از آغاز آفرینش بر استقامت در فطرت و اعتدال آفرینش و خلقت آفریده شده اند و ادراکات درست نفس های طاهر [5] و قلب های سلیم دارند . [6] و به سبب پاکی و صفای فطرت و سلامت روان از همان آغاز دارای ویژگی اخلاص هستند .در تعبیر قرآنی مخلَصین پیامبران و امامانی هستند که مورد عنایت الهی بوده اند و برای رهبری و راهنمایی بشر ساخته و پرداخته شده اند .مخلَصان کسانی هستند که خداوند آن ها را برای خود خالص کرده است [7] در شماری از آیات انسان هایی با عنوان مخلصین یاد شده ، یعنی انسان هایی که خداوند آنان را پاک و خالص کرده است :اما اخلصنا هم بخالصه ذکر ی الدار[8]5- ریا در لغت : یعنی تظاهر و نشان دادن به غیر [9] گفته شده رئاء مشتق از رؤیت است و لذا آن را چنین معنا می کنند ریا یعنی خود را خلاف آن چه هست نشان دادن [10] [1]- بحار الانوار ، ج 67 ، ص 249 ، باب 54[2]- لسان الغیب ، ج 3 ، ص 173 ، ترتیب العین ، ج 1 ، ص 237[3]- تاج العروس ، ج 7 ، ص 562[4]- شرح منازل السائرین ، ص 1412[5]- اخلاق در قرآن ، مکارم شیرازی ، ج 1 ، ص[6]- المیزان ، علامه طباطبائی ، ج 11 ، ص 162[7]- صافات / آیات 4 و 16 و 47 مرم / 15 . یوسف / 42 . حجر / 4 . ص / 38[8]- ص / 46[9]- قرشی – قاموس قرآن - 353[10]- قریب ، محمد ، تبیین الغات لتبیان الایات ، انتشارات بنیاد ، 1/452