کلمات کلیدی: حذف کادمیوم، همرسوبی، کربنات کلسیم، آب آشامیدنیفهرست مطالبعنوان صفحهفصل اول: مقدمه1-1- پیشگفتار .....................................................................................................................................21-2- معرفی کادمیوم .........................................................................................................................31-2-1- خواص فیزیکی کادمیوم .....................................................................................................31-2-2- کاربردهای کادمیوم .............................................................................................................41-2-3- منابع آلودهکننده آب ..........................................................................................................41-2-4- مواجهه انسان با آلودگی کادمیوم ............................................................................51-2-5- اثرات کادمیوم بر روي سلامتی ........................................................................................71-3- کربنات کلسیم ...........................................................................................................................81-3-1- شکلهای کریستالی کربنات کلسیم ...............................................................................91-4- کریستالیزاسیون ........................................................................................................................151-4-1- فوق اشباعیت .......................................................................................................................151-4-2- مکانیسم تشکیل بلور ..........................................................................................................181-4-3- مکانیسم رشد بلور ...............................................................................................................211-4-4- عوامل تجربی تعیین کننده اندازه ذرات .........................................................................221-4-5- اثر اختلاط بر فرایند تبلور .................................................................................................231-4-6- ترسیب ...................................................................................................................................241-4-7- صاف کردن و شستشوی رسوب ......................................................................................25فصل دوم: مروری بر تحقیقات گذشته عنوان صفحه2-1- پیشگفتار .....................................................................................................................................272-2- تکنیکهای حذف کادمیوم .....................................................................................................282-2-1- روشهای شیمیایی .............................................................................................................282-2-2- همرسوبی ..............................................................................................................................342-2-3- تکنیک جداسازی غشا ........................................................................................................372-2-4- تکنیک تبادل یونی .............................................................................................................392-2-5- تکنیک استخراج با حلال ...................................................................................................432-2-6- تکنیک جذب ........................................................................................................................622-3- نتایج ............................................................................................................................................80فصل سوم: آزمایشگاهی3-1- شرح دستگاه آزمایش ..............................................................................................................843-2- روش تهیه محلولهای آزمایش .............................................................................................873-3- روش آزمایش .............................................................................................................................873-4- دستگاههای آنالیز استفاده شده در آزمایشات ....................................................................903-4-1- دستگاه جذب اتمی .............................................................................................................903-4-2- میکروسکوپ الکترونی روبشی .........................................................................................933-4-3- طیف سنج پراش اشعه ایکس ...........................................................................................94فصل چهارم: بحث و نتیجهگیری4-1- تاثیر pH .....................................................................................................................................974-2- تاثیر شدت جریان تزریق ........................................................................................................994-3- تاثیر شدت همزدن ...................................................................................................................1004-4- تاثیر غلظت واکنشگرها ...........................................................................................................1014-5- تاثیر غلظت اولیه کادمیوم ......................................................................................................1024-6- تاثیر دما ......................................................................................................................................1034-7- تاثیر جابجایی واکنشگرها .......................................................................................................105عنوان صفحه4-8- تاثیر حضور و عدم حضور دانههای اولیه ..............................................................................1064-9- اثر افزایش کربنات آمونیوم به جای کربنات سدیم ...........................................................1074-10- اثر استفاده از پساب یک واحد صنعتی .............................................................................1084-11- تعیین مکانیسم همرسوبی ...................................................................................................1094-12- ضریب توزیع ...........................................................................................................................1104-13- سختی آب ...............................................................................................................................1124-14- حذف کادمیوم از نمونه واقعی ............................................................................................1134-15- عکسبرداری SEM ...............................................................................................................1144-16- آنالیز XRD ............................................................................................................................1174-17- درصد خطا آزمایشها ..........................................................................................................119فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادات5-1- نتیجهگیری کلی .......................................................................................................................1215-2- پیشنهادات .................................................................................................................................123فهرست منابع و مآخذمنابع فارسی ..........................................................................................................................................124منابع انگلیسی .......................................................................................................................................125 فهرست جدولهاعنوان و شماره صفحهجدول 1-1- ثابت حلالیت برای انواع شکلهای کریستالی کربنات کلسیم در دمای ◦C 25 ........................................................................................................................................................... 11جدول 2-1- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیک رسوبی ..................................................................................................................................................... 31جدول 2-2- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیکسیمانی شدن.......................................................................................................................................... 34جدول 2-3- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف همرسوب دهنده ...................................................................................................................................................... 37جدول 2-4- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیک جداسازی با غشا ................................................................................................................................... 39جدول 2-5- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیک تبادل یونی ............................................................................................................................................. 43جدول 2-6- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلولهای سولفات ........50جدول 2-7- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلول کلرید ....................56جدول 2-8- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلولهای نیترات و تیوسیانات ............................................................................................................................................... 59جدول 2-9- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلولهای فسفات .........62جدول 2-10 مقایسه ظرفیت جذب کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف اکسید مواد معدنی، دورریزها، لجنها و پس ماندها در محلولهای آبی ........................................................ 72جدول 2-11- مقایسه ظرفیت جذب کادمیوم با استفاده از میکروارگانیسمها در محلولهای آبی ................................................................................................................................................. 75عنوان و شماره صفحهجدول 2-12- استفاده از جاذبهای با منشا گیاهی برای جذب کادمیوم در محلولهای آبی ........................................................................................................................................................... 77جدول 2-13- مقایسه ظرفیت جذب کادمیوم جاذبهای گیاهی اصلاح شده در محلولهای آبی ................................................................................................................................................. 79جدول 4-1- آنالیز شیمیایی پساب یک واحد صنعتی .................................................................108جدول 4-2- آنالیز شیمیایی و فیزیکی نمونه آب رودخانه خشک شیراز ................................113 فهرست شکلهاعنوان صفحهشکل 1-1- شکل گونه کریستالی ACC کربنات کلسیم ............................................................11شکل 1-2- شکل گونه کریستالی ایکیت کربنات کلسیم ...........................................................12شکل 1-3- روابط فازی در سیستم آب - کربنات کلسیم اشباع شده ....................................12شکل 1-4- نمودار logK نسبت به دما برای ایکیت، واتریت، آراگونیت و کلسیت .............13شکل 1-5- شکل گونه کریستالی واتریت کربنات کلسیم ..........................................................14شکل 1-6- شکل گونه کریستالی آراگونیت کربنات کلسیم ......................................................14شکل 1-7- شکل گونه کریستالی کلسیت کربنات کلسیم .........................................................15شکل 1-8- انواع هستهسازی ............................................................................................................20شکل 3-1- شماتیک کلی دستگاه آزمایش...................................................................................85شکل 3-2- تصویر (a) تفلون تحتانی لوله مکش و محل تزریق، (b) پره همزن، (c) روزنههای دید شیشهای، (d) لوله مکش، (e) تفلون تحتانی راکتور و(f) پوسته راکتور ... 86شکل 3-3- پمپ قطره زنی Infusion pump OT-701 .............................................................86شکل 3-4- شکل کلی راکتور در حال آزمایش .............................................................................90شکل3-5- شماتیک دستگاه جذب اتمی شعلهای ........................................................................92شکل 3-6- شماتیک دستگاه جذب اتمی ASS Vario 6 ساخت شرکت Analytic Jena ................................................................................................................................................................... 93شکل 3-7- نمودار شماتیکی اجزا اصلی یک میکروسکوپ الکترونی روبشی ..........................94شکل 4-1- تاثیر pH روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی کربنات کلسیم در دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200، غلظت واکنشگرهای M5/2 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ....................................... 98عنوان صفحهشکل 4-2- تاثیر دبی تزریق روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی در 3pH=، دور همزن rpm200،غلظت واکنشگرهایM5/2 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد .......................................................................................... 99شکل 4-3- تاثیر دور همزن روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت اولیه ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، غلظت واکنشگرهای M5/2 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ................................................... 100شکل 4-4- تاثیر غلظت واکنشگرها روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ........................................................ 101شکل 4-5- تاثیر غلظت اولیه کادمیوم روی راندمان حذف کادمیوم در آب سنتزی به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200، غلظت واکنشگرهای M5/2 در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ....................................................... 102شکل 4-6- تاثیر دما روی راندمان حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت اولیه کادمیوم ppm968/0 به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200 و غلظت واکنشگرهای M5/2 ........................................................................................ 104شکل 4-7- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات سدیم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ....... 115شکل 4-8- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات آمونیوم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ..... 115شکل 4-9- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در نمونه آب رودخانه خشک شیراز با غلظت ppm05/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات سدیم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ................................................................................................................................... 116شکل 4-10- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای پساب واحد صنعتی و کربنات سدیم 51/0 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=Ph و دمای 20 درجه سانتیگراد ........ 116عنوان صفحهشکل 4-11- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد .............................................................................................................................................. 117شکل 4-12- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات آمونیوم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ......................................................................................................................................................... 118شکل 4-13- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب رودخانه خشک شیراز با غلظت ppm05/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات سدیم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ................................................................................................................................... 118شکل 4-14- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای پساب واحد صنعتی و کربنات سدیم با غلظت 51/0 مولار در دور همزن rpm 200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد .............................................................................................................................................. 119 فهرست نشانههای اختصاريثابت حلالیتKپتانسیل شیمیایی ماده i در فاز جامدپتانسیل شیمیایی ماده i در فاز محلولپتانسیل شیمیایی تعادلثابت گازهادمااکتیویته ماده i در فاز محلولاکتیویته ماده i در تعادلضریب اکتیویته ماده iغلظت ماده iدمای حالت اشباعغلظت حالت اشباعفوق اشباعیت نسبیحلالیت مولار تعادلی رسوبغلظت مولار در هر لحظهفوق اشباعیتمرتبه فوق اشباعیتnثابت سرعت هستهزاییسطح هستهAآنتالپی تشکیل کربنات کلسیمضریب توزیع ظاهری یا تجربیمقدار کمپلکس تشکیل شدهضریب اکتیویته کربنات کادمیوم در محلول جامدضریب توزیع ترمودینامیکیضریب توزیعDثابت حلالیت محصول ترمودینامیکی کربنات کلسیمثابت حلالیت محصول ترمودینامیکی کربنات کادمیومضریب اکتیویته مولی در فاز محلول کادمیومضریب اکتیویته مولی در فاز محلول کلسیمتغییرات پتانسیلضریب توزیع لگاریتمیغلظت اولیه یونهای کادمیوم در فاز محلولغلظت نهایی یونهای کادمیوم در فاز محلولغلظت اولیه یونهای کلسیم در فاز محلولغلظت نهایی یونهای کلسیم در فاز محلولضریب توزیعتعداد مول کادمیوم جذب شده در یک کیلوگرم رسوب کربنات کلسیمغلظت مولار کل کادمیوم فصل اول 1- مقدمه 1-1- پیشگفتار حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهاي آینده باید در آن حیات اجتماعی رو به رشد داشته باشندیک وظیفه عمومی تلقی میگردد. انواعی از آلودگیها در آب خروجی از کارخانهها، نیروگاهها و پالایشگاهها وجود دارد. به همین دلیل باید نسبت به سیستمهاي آبی، انواع منابع آلودهکننده، اثرات آلودگی، روشهاي دفع آلودگی و روشهاي پیشگیري از آلودگی اطلاع کافی در دسترس جامعه باشد (Manahan, 2004).امروزه آلودگی آبهاي طبیعی با فلزات سنگین اثرات بالقوه سمی بر موجودات زنده میگذارد. شهرنشینی و توسعه کشت و صنعت منجر به آلودگی آب با فلزات سنگین میشود (Ghaedi et al., 2010; Silva et al., 2009).چگالی فلزات سنگین بیشتر از 5 گرم بر سانتیمتر مکعب یا 5 برابر چگالی آب است. براي مثال چگالی کادمیوم 7/8 گرم بر سانتیمتر مکعب میباشد در حالی که چگالی کلسیمو باریم به ترتیب 55/1 و 6/2 گرم بر سانتیمتر مکعب است. محدودیت منابع آبی، کمبود بارندگی، خطر بحران کم آبی و اهمیت بازیابی مجدد آب از یک سو و افزایشآلودگی آبهاي سطحی و زیرزمینی به وسیله فلزات سنگین از سوي دیگر، یافتن راه حلهاي قابل قبول زیست محیطی را در جهت حذف این مواد از منابع آبی ضروري میسازد (Mohammad and Shashi, 2001).کادمیوم براي انسان مضر است و به اندامهایی مثل کلیهها، کبد و ریهها آسیب میرساند(Pourreza and Ghanemi, 2010). پسابهایصنعتی مهمترین منابع آلودهکنندهی محیط زیست هستند، به عنوان مثال باتريها، رنگدانهها، پوشش فلزات، پلاستیک، کودهای شیمیایی و خالصسازی سنگ معدن روي، سرب یا مس از جمله آلودهکنندههاي محیط زیست است (Chamjangali et al., 2010). 1-2- معرفی کادمیوم کادمیوم فلزي با عدد اتمی 48، عدد جرمی 41/112، حالت اکسیداسیون 2+ و از نظر شیمیایی شبیه به فلز روی (Zn) است (WHO, 2011). کادمیوم معمولا در محیط زیست به صورت خالص وجود ندارد بلکه به صورت یک ماده معدنی در ترکیب با سایر عناصر مانند اکسیژن (اکسید کادمیوم)، کلر (کلرید کادمیوم) و گوگرد (سولفید کادمیوم و سولفات کادمیوم) وجود دارد. کادمیوم اغلب در طبیعت به صورت کمپلکسهای اکسیدی، سولفیدی و کربناتی در سنگهای معدن مس، سرب و روی وجود دارد. ترکیبات کلریدی و سولفیدی کادمیوم به راحتی در آب حل میشوند. شناسایی نوع ترکیب کادمیوم برای پیشگیری از خطر ابتلا به عوارض نامطلوب بهداشتی حائز اهمیت است (Taylor et al., 1999). 1-2-1- خواص فیزیکی کادمیوم کادمیوم فلزی سفید رنگ و نرم با دانسیتهی 64/8 گرم بر سانتیمتر مکعب، نقطهی ذوب 9/320 درجه سانتیگراد، نقطهی جوش 765 درجه سانتیگراد در فشار 100 کیلو پاسکال و محلول در اسید نیتریک رقیق و اسیدسولفوریک غلیظ است .(WHO, 2011)1-2-2- کاربردهای کادمیوم فلز کادمیوم بیشتر به عنوان ضد زنگ و آبکاري فولاد به کار میرود. سولفید کادمیوم (CdS) و سلمید کادمیوم (CdSe) به عنوان رنگینه در پلاستیک مورد استفاده قرار میگیرد. ترکیبات کادمیوم در باتريهاي الکتریکی، ترکیبات الکترونیکی و راکتورهای هستهاي نیز کاربرد دارد (WHO, 2011). 1-2-3- منابع آلودهکنندهی آب آب آشامیدنی آبی است که ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیواکتیو آن در حدی باشد که مصرف آن جهت آشامیدن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت برای سلامت انسان ایجاد نکند (موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، 1388(. آلودگی آب عبارت است از تغییر مواد محلول یا معلق، تغییردرجه حرارت و دیگر خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در حدي که براي مصرف آبمقرر شده است غیر مفید سازد (ماده 1 آیین نامه جلوگیري از آلودگی آب، 1373(. منابع مستقیم کادمیوم موجود در آب عبارتند از فاضلابها، ذرات معلق موجود در هوا و منابع غیر مستقیم عبارتند از شستشوی کانیهایی که در اثر هوازدگی به وجود آمدهاند، لجن فاضلابها، محلهای تخلیه مواد زائد همراه آبهای زیر زمینی و سطحی (Merian, 1991).
مطالعه آزمایشگاهی حذف کادمیوم از آب آشامیدنی word
کلمات کلیدی: حذف کادمیوم، همرسوبی، کربنات کلسیم، آب آشامیدنیفهرست مطالبعنوان صفحهفصل اول: مقدمه1-1- پیشگفتار .....................................................................................................................................21-2- معرفی کادمیوم .........................................................................................................................31-2-1- خواص فیزیکی کادمیوم .....................................................................................................31-2-2- کاربردهای کادمیوم .............................................................................................................41-2-3- منابع آلودهکننده آب ..........................................................................................................41-2-4- مواجهه انسان با آلودگی کادمیوم ............................................................................51-2-5- اثرات کادمیوم بر روي سلامتی ........................................................................................71-3- کربنات کلسیم ...........................................................................................................................81-3-1- شکلهای کریستالی کربنات کلسیم ...............................................................................91-4- کریستالیزاسیون ........................................................................................................................151-4-1- فوق اشباعیت .......................................................................................................................151-4-2- مکانیسم تشکیل بلور ..........................................................................................................181-4-3- مکانیسم رشد بلور ...............................................................................................................211-4-4- عوامل تجربی تعیین کننده اندازه ذرات .........................................................................221-4-5- اثر اختلاط بر فرایند تبلور .................................................................................................231-4-6- ترسیب ...................................................................................................................................241-4-7- صاف کردن و شستشوی رسوب ......................................................................................25فصل دوم: مروری بر تحقیقات گذشته عنوان صفحه2-1- پیشگفتار .....................................................................................................................................272-2- تکنیکهای حذف کادمیوم .....................................................................................................282-2-1- روشهای شیمیایی .............................................................................................................282-2-2- همرسوبی ..............................................................................................................................342-2-3- تکنیک جداسازی غشا ........................................................................................................372-2-4- تکنیک تبادل یونی .............................................................................................................392-2-5- تکنیک استخراج با حلال ...................................................................................................432-2-6- تکنیک جذب ........................................................................................................................622-3- نتایج ............................................................................................................................................80فصل سوم: آزمایشگاهی3-1- شرح دستگاه آزمایش ..............................................................................................................843-2- روش تهیه محلولهای آزمایش .............................................................................................873-3- روش آزمایش .............................................................................................................................873-4- دستگاههای آنالیز استفاده شده در آزمایشات ....................................................................903-4-1- دستگاه جذب اتمی .............................................................................................................903-4-2- میکروسکوپ الکترونی روبشی .........................................................................................933-4-3- طیف سنج پراش اشعه ایکس ...........................................................................................94فصل چهارم: بحث و نتیجهگیری4-1- تاثیر pH .....................................................................................................................................974-2- تاثیر شدت جریان تزریق ........................................................................................................994-3- تاثیر شدت همزدن ...................................................................................................................1004-4- تاثیر غلظت واکنشگرها ...........................................................................................................1014-5- تاثیر غلظت اولیه کادمیوم ......................................................................................................1024-6- تاثیر دما ......................................................................................................................................1034-7- تاثیر جابجایی واکنشگرها .......................................................................................................105عنوان صفحه4-8- تاثیر حضور و عدم حضور دانههای اولیه ..............................................................................1064-9- اثر افزایش کربنات آمونیوم به جای کربنات سدیم ...........................................................1074-10- اثر استفاده از پساب یک واحد صنعتی .............................................................................1084-11- تعیین مکانیسم همرسوبی ...................................................................................................1094-12- ضریب توزیع ...........................................................................................................................1104-13- سختی آب ...............................................................................................................................1124-14- حذف کادمیوم از نمونه واقعی ............................................................................................1134-15- عکسبرداری SEM ...............................................................................................................1144-16- آنالیز XRD ............................................................................................................................1174-17- درصد خطا آزمایشها ..........................................................................................................119فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادات5-1- نتیجهگیری کلی .......................................................................................................................1215-2- پیشنهادات .................................................................................................................................123فهرست منابع و مآخذمنابع فارسی ..........................................................................................................................................124منابع انگلیسی .......................................................................................................................................125 فهرست جدولهاعنوان و شماره صفحهجدول 1-1- ثابت حلالیت برای انواع شکلهای کریستالی کربنات کلسیم در دمای ◦C 25 ........................................................................................................................................................... 11جدول 2-1- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیک رسوبی ..................................................................................................................................................... 31جدول 2-2- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیکسیمانی شدن.......................................................................................................................................... 34جدول 2-3- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف همرسوب دهنده ...................................................................................................................................................... 37جدول 2-4- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیک جداسازی با غشا ................................................................................................................................... 39جدول 2-5- مقایسه درصد حذف کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف در تکنیک تبادل یونی ............................................................................................................................................. 43جدول 2-6- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلولهای سولفات ........50جدول 2-7- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلول کلرید ....................56جدول 2-8- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلولهای نیترات و تیوسیانات ............................................................................................................................................... 59جدول 2-9- خلاصهای از سیستم استخراج با حلال کادمیوم در محلولهای فسفات .........62جدول 2-10 مقایسه ظرفیت جذب کادمیوم با استفاده از ترکیبات مختلف اکسید مواد معدنی، دورریزها، لجنها و پس ماندها در محلولهای آبی ........................................................ 72جدول 2-11- مقایسه ظرفیت جذب کادمیوم با استفاده از میکروارگانیسمها در محلولهای آبی ................................................................................................................................................. 75عنوان و شماره صفحهجدول 2-12- استفاده از جاذبهای با منشا گیاهی برای جذب کادمیوم در محلولهای آبی ........................................................................................................................................................... 77جدول 2-13- مقایسه ظرفیت جذب کادمیوم جاذبهای گیاهی اصلاح شده در محلولهای آبی ................................................................................................................................................. 79جدول 4-1- آنالیز شیمیایی پساب یک واحد صنعتی .................................................................108جدول 4-2- آنالیز شیمیایی و فیزیکی نمونه آب رودخانه خشک شیراز ................................113 فهرست شکلهاعنوان صفحهشکل 1-1- شکل گونه کریستالی ACC کربنات کلسیم ............................................................11شکل 1-2- شکل گونه کریستالی ایکیت کربنات کلسیم ...........................................................12شکل 1-3- روابط فازی در سیستم آب - کربنات کلسیم اشباع شده ....................................12شکل 1-4- نمودار logK نسبت به دما برای ایکیت، واتریت، آراگونیت و کلسیت .............13شکل 1-5- شکل گونه کریستالی واتریت کربنات کلسیم ..........................................................14شکل 1-6- شکل گونه کریستالی آراگونیت کربنات کلسیم ......................................................14شکل 1-7- شکل گونه کریستالی کلسیت کربنات کلسیم .........................................................15شکل 1-8- انواع هستهسازی ............................................................................................................20شکل 3-1- شماتیک کلی دستگاه آزمایش...................................................................................85شکل 3-2- تصویر (a) تفلون تحتانی لوله مکش و محل تزریق، (b) پره همزن، (c) روزنههای دید شیشهای، (d) لوله مکش، (e) تفلون تحتانی راکتور و(f) پوسته راکتور ... 86شکل 3-3- پمپ قطره زنی Infusion pump OT-701 .............................................................86شکل 3-4- شکل کلی راکتور در حال آزمایش .............................................................................90شکل3-5- شماتیک دستگاه جذب اتمی شعلهای ........................................................................92شکل 3-6- شماتیک دستگاه جذب اتمی ASS Vario 6 ساخت شرکت Analytic Jena ................................................................................................................................................................... 93شکل 3-7- نمودار شماتیکی اجزا اصلی یک میکروسکوپ الکترونی روبشی ..........................94شکل 4-1- تاثیر pH روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی کربنات کلسیم در دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200، غلظت واکنشگرهای M5/2 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ....................................... 98عنوان صفحهشکل 4-2- تاثیر دبی تزریق روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی در 3pH=، دور همزن rpm200،غلظت واکنشگرهایM5/2 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد .......................................................................................... 99شکل 4-3- تاثیر دور همزن روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت اولیه ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، غلظت واکنشگرهای M5/2 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ................................................... 100شکل 4-4- تاثیر غلظت واکنشگرها روی حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 کادمیوم به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200 و در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ........................................................ 101شکل 4-5- تاثیر غلظت اولیه کادمیوم روی راندمان حذف کادمیوم در آب سنتزی به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200، غلظت واکنشگرهای M5/2 در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد ....................................................... 102شکل 4-6- تاثیر دما روی راندمان حذف کادمیوم در آب سنتزی با غلظت اولیه کادمیوم ppm968/0 به روش همرسوبی در 3pH=، دبی تزریق mL/hr300، دور همزن rpm200 و غلظت واکنشگرهای M5/2 ........................................................................................ 104شکل 4-7- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات سدیم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ....... 115شکل 4-8- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات آمونیوم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ..... 115شکل 4-9- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در نمونه آب رودخانه خشک شیراز با غلظت ppm05/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات سدیم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ................................................................................................................................... 116شکل 4-10- تصویر رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای پساب واحد صنعتی و کربنات سدیم 51/0 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=Ph و دمای 20 درجه سانتیگراد ........ 116عنوان صفحهشکل 4-11- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد .............................................................................................................................................. 117شکل 4-12- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات آمونیوم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ......................................................................................................................................................... 118شکل 4-13- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب رودخانه خشک شیراز با غلظت ppm05/0 با استفاده از واکنشگرهای کلرید کلسیم و کربنات سدیم با غلظت 5/2 مولار در دور همزن rpm200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد ................................................................................................................................... 118شکل 4-14- طیف XRD رسوب کربنات کلسیم به دست آمده در آب سنتزی با غلظت ppm968/0 با استفاده از واکنشگرهای پساب واحد صنعتی و کربنات سدیم با غلظت 51/0 مولار در دور همزن rpm 200، زمان تزریق 40 دقیقه، 4=pH و دمای 20 درجه سانتیگراد .............................................................................................................................................. 119 فهرست نشانههای اختصاريثابت حلالیتKپتانسیل شیمیایی ماده i در فاز جامدپتانسیل شیمیایی ماده i در فاز محلولپتانسیل شیمیایی تعادلثابت گازهادمااکتیویته ماده i در فاز محلولاکتیویته ماده i در تعادلضریب اکتیویته ماده iغلظت ماده iدمای حالت اشباعغلظت حالت اشباعفوق اشباعیت نسبیحلالیت مولار تعادلی رسوبغلظت مولار در هر لحظهفوق اشباعیتمرتبه فوق اشباعیتnثابت سرعت هستهزاییسطح هستهAآنتالپی تشکیل کربنات کلسیمضریب توزیع ظاهری یا تجربیمقدار کمپلکس تشکیل شدهضریب اکتیویته کربنات کادمیوم در محلول جامدضریب توزیع ترمودینامیکیضریب توزیعDثابت حلالیت محصول ترمودینامیکی کربنات کلسیمثابت حلالیت محصول ترمودینامیکی کربنات کادمیومضریب اکتیویته مولی در فاز محلول کادمیومضریب اکتیویته مولی در فاز محلول کلسیمتغییرات پتانسیلضریب توزیع لگاریتمیغلظت اولیه یونهای کادمیوم در فاز محلولغلظت نهایی یونهای کادمیوم در فاز محلولغلظت اولیه یونهای کلسیم در فاز محلولغلظت نهایی یونهای کلسیم در فاز محلولضریب توزیعتعداد مول کادمیوم جذب شده در یک کیلوگرم رسوب کربنات کلسیمغلظت مولار کل کادمیوم فصل اول 1- مقدمه 1-1- پیشگفتار حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهاي آینده باید در آن حیات اجتماعی رو به رشد داشته باشندیک وظیفه عمومی تلقی میگردد. انواعی از آلودگیها در آب خروجی از کارخانهها، نیروگاهها و پالایشگاهها وجود دارد. به همین دلیل باید نسبت به سیستمهاي آبی، انواع منابع آلودهکننده، اثرات آلودگی، روشهاي دفع آلودگی و روشهاي پیشگیري از آلودگی اطلاع کافی در دسترس جامعه باشد (Manahan, 2004).امروزه آلودگی آبهاي طبیعی با فلزات سنگین اثرات بالقوه سمی بر موجودات زنده میگذارد. شهرنشینی و توسعه کشت و صنعت منجر به آلودگی آب با فلزات سنگین میشود (Ghaedi et al., 2010; Silva et al., 2009).چگالی فلزات سنگین بیشتر از 5 گرم بر سانتیمتر مکعب یا 5 برابر چگالی آب است. براي مثال چگالی کادمیوم 7/8 گرم بر سانتیمتر مکعب میباشد در حالی که چگالی کلسیمو باریم به ترتیب 55/1 و 6/2 گرم بر سانتیمتر مکعب است. محدودیت منابع آبی، کمبود بارندگی، خطر بحران کم آبی و اهمیت بازیابی مجدد آب از یک سو و افزایشآلودگی آبهاي سطحی و زیرزمینی به وسیله فلزات سنگین از سوي دیگر، یافتن راه حلهاي قابل قبول زیست محیطی را در جهت حذف این مواد از منابع آبی ضروري میسازد (Mohammad and Shashi, 2001).کادمیوم براي انسان مضر است و به اندامهایی مثل کلیهها، کبد و ریهها آسیب میرساند(Pourreza and Ghanemi, 2010). پسابهایصنعتی مهمترین منابع آلودهکنندهی محیط زیست هستند، به عنوان مثال باتريها، رنگدانهها، پوشش فلزات، پلاستیک، کودهای شیمیایی و خالصسازی سنگ معدن روي، سرب یا مس از جمله آلودهکنندههاي محیط زیست است (Chamjangali et al., 2010). 1-2- معرفی کادمیوم کادمیوم فلزي با عدد اتمی 48، عدد جرمی 41/112، حالت اکسیداسیون 2+ و از نظر شیمیایی شبیه به فلز روی (Zn) است (WHO, 2011). کادمیوم معمولا در محیط زیست به صورت خالص وجود ندارد بلکه به صورت یک ماده معدنی در ترکیب با سایر عناصر مانند اکسیژن (اکسید کادمیوم)، کلر (کلرید کادمیوم) و گوگرد (سولفید کادمیوم و سولفات کادمیوم) وجود دارد. کادمیوم اغلب در طبیعت به صورت کمپلکسهای اکسیدی، سولفیدی و کربناتی در سنگهای معدن مس، سرب و روی وجود دارد. ترکیبات کلریدی و سولفیدی کادمیوم به راحتی در آب حل میشوند. شناسایی نوع ترکیب کادمیوم برای پیشگیری از خطر ابتلا به عوارض نامطلوب بهداشتی حائز اهمیت است (Taylor et al., 1999). 1-2-1- خواص فیزیکی کادمیوم کادمیوم فلزی سفید رنگ و نرم با دانسیتهی 64/8 گرم بر سانتیمتر مکعب، نقطهی ذوب 9/320 درجه سانتیگراد، نقطهی جوش 765 درجه سانتیگراد در فشار 100 کیلو پاسکال و محلول در اسید نیتریک رقیق و اسیدسولفوریک غلیظ است .(WHO, 2011)1-2-2- کاربردهای کادمیوم فلز کادمیوم بیشتر به عنوان ضد زنگ و آبکاري فولاد به کار میرود. سولفید کادمیوم (CdS) و سلمید کادمیوم (CdSe) به عنوان رنگینه در پلاستیک مورد استفاده قرار میگیرد. ترکیبات کادمیوم در باتريهاي الکتریکی، ترکیبات الکترونیکی و راکتورهای هستهاي نیز کاربرد دارد (WHO, 2011). 1-2-3- منابع آلودهکنندهی آب آب آشامیدنی آبی است که ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیواکتیو آن در حدی باشد که مصرف آن جهت آشامیدن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت برای سلامت انسان ایجاد نکند (موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، 1388(. آلودگی آب عبارت است از تغییر مواد محلول یا معلق، تغییردرجه حرارت و دیگر خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در حدي که براي مصرف آبمقرر شده است غیر مفید سازد (ماده 1 آیین نامه جلوگیري از آلودگی آب، 1373(. منابع مستقیم کادمیوم موجود در آب عبارتند از فاضلابها، ذرات معلق موجود در هوا و منابع غیر مستقیم عبارتند از شستشوی کانیهایی که در اثر هوازدگی به وجود آمدهاند، لجن فاضلابها، محلهای تخلیه مواد زائد همراه آبهای زیر زمینی و سطحی (Merian, 1991).