فهرست مطالبفصل اول13مقدمه14بیان مسئله15اهداف طرح و جمعبندی16فصل دوم : مبانی نظریه تحقیق18مقدمه191-2- سیمای حمل و نقل کشور201-2-1 میزان کالای حمل شده و نوع کالا202-1-2- سفر کامیونهای حامل کالا213-1-2- شاخص های عملکردی حمل و نقل کالا در سال 89234-1-2- ترکیب ناوگان باری232-2- چالش ها و فرصتهای حمل و نقل241-2-2- مفهوم , علل و رفع مشکل یکسر خالی242-2-2- لزوم برقراری تعادل بین انبارها و شرکتهای حمل ونقل253-2-2- مدلهای تصمیم گیری و مدیریت بارگیرهای خالی264-2-2- مدل های ریاضی مدیریت ناوگان275-2-2- مدیریت بارگیر های خالی276-2-2- تجمع بارگیر های خالی281-3-2- انواع بارگیرها و نقش آنها در یکسر خالی292-3-2- مضرات خواب کامیون ها313-3-2- نتیجه گیری324-2- مدیریت ناوگان321-4-2- معرفی مدیریت ناوگان322-4-2- توانمندیهای سیستم مدیریت ناوگان333-4-2- هزینه های مدیریت ناوگان و تجارت344-4-2- سودمندی و کاهش هزینه ها با راه حل های مدیریت ناوگان و توسعه تکنیکی355-4-2- مکانیابی و ناوبری وسایل نقلیه365-2- ITS361-5-2- تعاریف ITS372-5-2- اهداف ITS383-5-2- دامنه و کاربرد ITS384-5-2- تجهیزات ITS در بهبود حمل و نقل بار395-5-2- نتیجه گیری406-2- کاربرد GPS در مدیریت ناوگان401-6-2- GPS در صنعت حمل و نقل41فصل سوم : معرفی سامانه در گاه ملی بار (پیشینه طرح)421-3- درگاه ملی بار432-3-مراحل اجرایی پروژه در گاه ملی بار431-2-3- فازبندی طرح442-2-3- اقدامات سخت افزاری و نرم افزاری443-2-3- لزوم همکاری و تعامل نهادها برای درج بار453-3- تاثیر ایجاد سامانه درگاه ملی بار بر اقتصاد454-3- طراحی سامانه465-3- چالش ها و فرصتهای سامانه درگاه ملی477-4- استاندارد های مورد نیاز یک سیستم مدیریت ناوگان مطابق با استانداردهای اتحادیه اروپا491-7-4- نیازمندیهای یک نرم افزار مدیریت ناوگان498-4- طراحی سیستم مدیریت ناوگان501-8-4- حدود سیستم51فصل چهارم : پروسه نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی بار56ضرورت وجود سامانه درگاه ملی بار581-4- مهندسی نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی بار591-1-4- مهندسی نیاز سنجی برای سیستم تحت وب592-1-4- ذی نفعان سیستم های وب بیس602-4- سند نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی621-2-4- معرفی و کلیات طرح622-2-4- مستندات طرح633-2-4- حدود پروژه و میزان توسعه پذیری در آینده643-4- توصیف سیستم651-3-4- هدف وب سایت درگاه ملی بار682-3-4- معرفی وب سایت683-3-4- فرایند ورود به سامانه704-3-4- تعهد راننده715-3-4- کارت هوشمند726-3-4- فرایند رزرو و کنسل بار727-3-4- فرایند کنسلی بار748-3-4- نرم افزار های رد یابی مبتنی بر GPS744-4 نیازهای کارکردی سیستم821-4-4- نیازهای DATA BASE842-4-4- نیازهای خارجی سیستم845-4- نیازهای غیرکارکردی851-5-4- نیاز های عملکردی سیستم با استفاده از DATA FLOW, DFD, USE CASE DIAGRAM876-4- USE CASE94فصل پنجم : بررسی و تحلیل یافته های پژوهش103مقدمه و روش1041-5- آزمون مکنمار1062-5- نتایج حاصل از تحلیل آزمون122فصل ششم : نتیجه گیری و پیشنهادات124کتابشناسی130پیوست ها137فهرست تصاویر و نمودارهانمودار 1- میزان کالای جابجا شده بر حسب نوع بار20نمودار 2- میزان کالای جابجا شده به تفکیک بارگیر21نمودار 3- تعداد سفرهای انجام شده به تفکیک نوع بارگیر22تصویر 1-2- تجمع بارگیر های خالی و انتظار نوبت بار در پایانه بوشهر32تصویر 1-4 – اطلاعات بارهای آینده69تصویر 2-4- اطلاعیه های متنی70تصویر 3-4- گزارش بارهای آینده78فلوچارت 1-4- فرایند رزرو بار88فلوچارت 2-4- فرایند کنسل نمودن بار89فلوچارت 3-4- فرایند وارد نمودن بار90فلوچارت 4-4- اطلاعات ناوگان91تصویر 4-4- معماری سیستم91تصویر 5-4- context diagram92تصویر 6-4- DFD diagram92تصویر 7-4- class diagram93نمودار 1-5- تعداد شرکت کنندگان در آزمون به تفکیک نوع کاربر106نمودارهای ارزیابی در قبل و بعد از بهبود سامانه108-121 فهرست جداولجدول 1-1- میزان کالای جابجا شده بر حسب نوع بارگیر20جدول 2-1- میزان کالای جابجا شده بر حسب نوع بار21جدول 3-1- تعداد سفر های انجام شده بر حسب نوع بار گیر22جدول 4-1- شاخص های عملکردی حمل و نقل کالا در سال 8923جدول 5-1- تعداد وسایل نقلیه باری بر حسب نوع مالکیت23جدول 1-2- متوسط وزن محموله , مسافت طی شده وتن کیلومتر جابجا شده29جدول 2-2- تعداد سفر باری بر حسب نوع بار گیر30جدول 3-2- تعداد وسایل نقلیه عمومی بر حسب انواع بار گیر30جدول 1-5- جدول توزیع فراوانی شرکت کنندگان در آزمون106خروجی مکنمار 1-1- ارزیابی عملکرد سامانه108خروجی مکنمار 2-1- تاثیر سامانه در کاهش استرس های ناشی از یکسر خالی109خروجی مکنمار 3-1- تاثیر سامانه بر افزایش درامد رانندگان و شرکتهای حمل و نقل110خروجی مکنمار 4-1- تاثیر سامانه بر کاهش مصرف سوخت111خروجی مکنمار 5-1- تاثیر سامانه بر بهبود تصمیم گیری112خروجی مکنمار 6-1- تاثیر سامانه در تسریع حمل و نقل113خروجی مکنمار 7-1- تاثیر مدل بهبود یافته در تمایل به استفاده بیشتر از سامانه114خروجی مکنمار 1-2- تاثیر سامانه در کاهش شفرهای یکسر خالی115خروجی مکنمار 2-2- تاثیر سامانه در بهبود تصمیم گیری116خروجی مکنمار 3-2- تاثیر سامانه در رفع دلال گیر117خروجی مکنمار 4-2- تاثیر سامانه در کاهش مصرف سوخت118خروجی مکنمار 5-2- تاثیر سامانه در کاهش استهلاک جاده و ناوگان119خروجی مکنمار 6-2- تاثیر سامانه در دستیابی سازمان به اهداف کلان120خروجی مکنمار 7-2- تاثیر سامانه در تسریع حمل و نقل121 اختصارات MRM: Mobile Resource ManagementITS: Intelligent Transport SystemGPS: Global Positioning SystemAVL:AutomaticVehicleLocationERP: Enterprise Resource PlanningCRM: Customer Relationship ManagementSCM: Supply Chain Management فصل اول مقدمه و طرح مسئله مقدمه آگاهی به موقع از وضعیت بار و ناوگان باری مناسب در شبکه حمل و نقل جاده ای کشور یکی از دغدغه های مهم کارگزاران حمل و نقل و صاحبان کالا به شمار می آید. پاسخ گویی درست به این نیازها به اندازه ای اهمیت دارد که می تواند افزایش بهره وری و کاهش قیمت تمام شده قابل ملاحضه ای را به همراه داشته باشد. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در شبکه حمل و نقل کشورهای پیشرفته به اندازه ای مهم است که به واسطه آن می توان موضوع یک سر خالی (کامیون پس از تخلیه بار، خالی به مبدا بر میگردد)، که زیان هنگفتی به اقتصاد ملی وارد می آورد را مدیریت کرد. در این میان بهره گیری از فضای اینترنت و دسترسی به اطلاعات شبکه حمل و نقل بار برای مدیران و تصمیم سازان، ضروری است [15,16]سیستم های حمل و نقل هوشمند (ITS) همواره نقش مهمی در کارآمد کردن سرویس های حمل ونقل داشته اند [11]. بر اساس تحقیقات اتحادیه اروپا در این زمینه، تصمیم سازان به این نتیجه رسیده اند که هوشمند سازی سیستم مدیریت حمل و نقل می تواند باعث سود آوری و بهینه شدن این صنعت, کاهش فرسودگی جاده ها، کاهش استهلاک ماشینهای سنگین یا به عبارتی استفاده مفید از عمر این ماشینها، و در نهایت کاهش ترافیک جاده ای و سوانح رانندگی شود [10].سیستم حمل و نقل هوشمند توسط نرم افزار، جهت مدیریت ناوگان باری، پیاده سازی میگردد [9]. این نرم افزار مدیریتی، برنامه ریزی حمل و نقل بارهای پیش بینی شده و بارهای پیش بینی نشده را انجام میدهد که در نهایت منجر به ایجاد تعادل میان تقاضا برای حمل بار و تقاضا ی صاحبان کالا ها میگردد. تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات همواره در صنعت حمل و نقل، کمک شایانی به مدیریت زنجیره تامین کرده است که از نتایج تجربی آن میتوان به حمل و نقلی روان تر و سریعتر با کاهش هزینه های ناشی از تردد کامیونهای یک سر خالی اشاره کرد [7]. این برنامه ریزی هوشمند مدیریتی در نهایت منجر به حمل بار ارزانتر و منظم تر شده، که در نتیجه افزایش رضایت کلیه ذی نفعان را در پی خواهد داشت [10].در این پژوهش ضمن بهبود سامانه درگاه ملی بار با بکارگیری سیستم اطلاع مکانی GPS و عملی ساختن فازهای مختلف سامانه مذکور تلاش خواهد شد که به بررسی علل یک سرخالی, منابع دریافت اطلاعات بار, چگونگی اطلاع رسانی به متقاضیان حمل بار و صاحبان کالا و محدودیتها و مزایای طرح مذکور پرداخته خواهد شد . بیان مساله پاسخ جامع به سئوال زیر باعث تشریح این تحقیق میگردد: چگونه ITS میتواند در مدیریت ناوگان باری نقش مثبت و بهبود دهنده ای را ایفا کند؟در حال حاضر وجود کامیونهایی که ناچارند به دلیل عدم برنامه ریزی صحیح و نبود منابع اطلاع رسانی به موقع از وجود بار در مقصد, پس از تحویل بار در مقصد ناچارند خالی (مفهوم یک سر خالی) به مبدا بازگردند و یا اینکه مدت زمان طولانی را به انتظار نوبت بار در پایانه های باری سپری کنند تبدیل به اولین معضل سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای شده است. این خواب سرمایه و یا خالی برگشتن وسایل نقلیه باری، عواقب زیان باری را بدنبال دارد. از طرفی در برخی از پایانه ها به دلیل کمبود ناوگان باری, بارهای بعضا ضروری و حیاتی بدون متقاضی حمل باقی می مانند که این نیز به نوبه خود ضرر و زیان زیادی را به این صنعت و همچنین شرکت ها و رانندگان بخش بار وارد می کند [17,15,13].ایجاد سامانه الکترونیکی درگاه ملی بار و بازارگاه الکترونیک بار طبق تصمیم نمایندگان ریس جمهور در کارگروه توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت و به استناد اصل 127 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار وزارت راه و ترابری وقت قرار گرفت و این وزارت خانه موظف شد سامانه درگاه ملی بار را با همکاری و مشارکت مالی برخی از وزارت خانه ها راه اندازی نماید. درگاه ملی بار، محل بهم رسیدن خط عرضه و تقاضا ی حمل و نقل کالا با در نظر گرفتن قیمت, زمان و ظرفیتی مشخص است به طوری که درخواستهای مربوط به جابجایی کالا را یکپارچه کرده و در اختیار شرکتها و رانندگان قرار می دهد [16].گاهی عرضه و تقاضا بین دو نقطه در وضعیت متعادلی قرار ندارند و باری که به نقطه ای حمل می شود الزاما در آن نقطه باری برای بازگشت و حمل وجود ندارد [10] که علت این امر اختلافات سطوح مختلفی از رشد صنعتی, اقتصادی, کشاورزی و ... در نقاط جغرافیا مختلف است [10,11].طرح راه اندازی درگاه ملی بار بر اساس سند راهبردی کمیته ITS سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای تهیه شده است [17]. تا کنون در کشور، مشابه چنین طرحی اجرا نشده است و با توجه به نیاز کشور و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای بر آن شدیم که گامی در جهت بهبود طرح مذکور برداشته شود و بتوان به اهداف مورد نظر دست یافت. در شکل 1، نمایی از گردش کار در سامانه درگاه ملی بار نشان داده شده است. همانگونه که در تصویر آمده و در پیشینه پژوهش بدان اشاره شده، سامانه مذکور چند نقیصه داشته از جمله عدم توانایی سیستم جهت رزرو بار که بسیار ضروری به نظر می رسد زیرا اطلاع از وجود یک بار آماده زمانی برای راننده و شرکت ارزش دارد که آنها امکان رزرو بار را برای خود داشته باشند. در این سامانه می توان با استفاده از اطلاعات مکانی بدست آمده توسط دستگاههای GPS موجود در ناوگان باری , اطلاعات دقیقی در باره زمان رسیدن ناوگان به پایانه های باری را استخراج کرده که این اطلاعات به نوبه خود می توانند کمک بسیاری به بهبود سامانه درگاه ملی بار نموده و نگرانی ها و مشکلات مربوط به رزرو بار را مرتفع ساخت . در این پژوهش بهبود سامانه مذکور با اضافه نمودن امکان خدمات رزرواسیون بار شامل رزرو بار , کنسل کردن بار , تهیه گزراشات رزرواسیون , اعمال جریمه , اضافه نمودن کاربران جدید و امکان اطلاع از تعداد بارگیرهای موجود در هر استان به همراه فرصت های بارگیری تلاشی است در جهت بهبود سامانه درگاه ملی بار . اهداف طرح و جمعبندی سامانه درگاه ملی بار در جهت مدیریت توزیع بار طراحی شده و هدف آن کاهش میزان سفرهای بدون محموله (یک سر خالی ) خواهد بود [13]از اهداف اصلی این پژوهش ضمن پرداختن به سامانه مذکور و مهم دانستن موارد گنجانده شده در سامانه اهداف ذیل را در نظر دارد :- بهبود و توسعه سامانه فعلی و رفع نواقص آن به همراه بکارگیری سیستم اطلاعات مکانی(GPS) در قسمت های مختلف سامانه- عملی ساختن فازهای مختلف سامانه- کاهش مصرف سوخت ,کاهش ترافیک و کاهش استهلاک راهها- کاهش هزینه های حمل بار به همراه افزایش سود شرکتهای حمل و نقلی- نظارت بهتر و موثرتر سازمان راهداری بر فرایندهای صدور حواله بارنامه و صدور کارت هوشمند و ..- افزایش سلامت شغلی و روانی رانندگان بخش حمل و نقل با کاهش استرس های ناشی از یک سر خالی بودن کامیون و خواب سرمایه- امکان رزرو نوبت حمل بار توسط رانندگان به همراه پیش بینی ضمانت امنیتی و اجرایی برای رزرو باردر این پژوهش بر آنیم که به معرفی صنعت حمل و نقل کشور و مفاهیم حمل و نقل هوشمند پرداخته و ضمن آن که در فصل اول به بیان مقدمه و طرح مساله میپردازیم , در فصل دوم به بررسی تحقیقات مرتبط قبلی و ارائه تعاریفی در مباحث حمل و نقل , حمل و نقل هوشمند و مدیریت ناوگان خواهیم پرداخت در فصل سوم مروری بر پیشینه تحقیق داشته و سامانه فعلی درگاه ملی بار را مورد نقد و بررسی قرار داده و در فصل چهارم با توجه به مطالعات قبلی به ارایه سند نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی بار خواهیم پرداخت و در ادامه و فصل پنجم با استفاده از نرم افزرا spss و آزمون مک نمار به ارزیابی و تحلیل پرسشنامه هایی از آنچه که انجام شده می پردازیم و در فصل ششم نتایج و پیشنهاداتی که از این پژوهش بدست آمده را ارائه مینماییم و در پایان پیوست ها و منابع مورد استفاده در این پژوهش را معرفی می نماییم . فصل دوم مبانی نظریه تحقیق مقدمه درگذشته از راه بیشتر جهت جابجایی انسان ها , لشکرکشی ها و تجارت بین کشور ها استفاده میشد شاید در چند دهه گذشته که جوامع گوناگون ایران در شکل های سنتی خود به تولید و انتقال اشتغال داشته اند . موضوع حمل و نقل کالا نیاز اصلی جامعه نبودهزیرا هر یک از نقاط جمعیتی عادت کرده بودند اقتصادی مستقل و جدا از مناطق دیگر برای خود فراهم آورند تا نقص امکانات حمل و نقل موجب دشواری زندگی آنان نشود .حمل و نقل کالا از زمانی به عنوان مساله اصلی جامعه مطرح گردید که افزایش جمعیت و رشد اقتصادی موجب حرکت های جمعیتی ابتدا از روستا به شهر های اطراف و از شهرهای کوچکتر به سمت مراکز استان ها شروع شد و این روند شتابنده و اجتناب نا پذیر هر روز بیشتر شده است .گستردگی کشور ایران ومحدودیتهای شبکه ریلی باعث شده تمایل روز افزون به حمل و نقل جاده ای افزایش یابد اما برای دستیابی به یک سیستم حمل و نقل جاده ای با عملکرد مطلوب به نحوی که امکان جابجایی کالا را با احتساب زمان , هزینه , کیفیت ایمنی و قابلیت اطمینان در شرایط مختلف فراهم آورد , نیازمند سیستمی است که از هماهنگی , انعطاف پذیری , نظم و سرعت بالا برخوردار باشد .متاسفانه در وضعیت کنونی کامیونهای فعال در حمل ونقل جاده ای بدون هیچگونه سازماندهی و برنامه ریزی مدیریت حمل ونقل جاده ای کالا را برعهده گرفته اند وباعث گردیده اند تا هر گونه تفکر و برنامه ریزی برای بهینه سازی حمل و نقل کشور از کنترل برنامه ریزان خارج گردد . این وعیت باعث شده تا زیان های هنگفتی مانند کاهش بازده سرمایه گذاری , کاهش حضور راننده در خانواده , افزایش هزینه استهلاک کامیون , افزایش مصرف انرژی , افزایش هزینه توقف و سرگردانی راننده , تردد های زائد و افزایش ضریب نا امنی در جاده به ترتیب به فرد , بخش حمل و نقل و در نهایت به جامعه تحمیل شود .در این فصل به بررسی تحقیقات و مطالعات انجام شده مرتبط با موضوع پژوهش خواهیم پرداخت در این پژوهش هدف بکارگیری تجهیزات ITS در مدیریت ناوگان باری است بنابراین ابتدا مروری بر سیمای حمل و نقل در ایران پرداخته و ضمن ارائه آمار حمل و نقلی به بررسی انواع بارگیر ها و نقش آنها در معضل یک سر خالی پرداخته وبرخی از چالش های صنعت حمل و نقل را بررسی می نماییم , همچنین به ارائه تعاریف , اهداف و روش های مبتنی بر ITS پرداخته و مباحثی نیز در ضمینه مدیریت ناوگان باری مطرح خواهیم نمود .1-2- سیمای حمل ونقل در کشور 1-1-2- میزان کالای حمل شده و نوع کالا بر اساس آمار ماخوذه از سالنامه آماری منتشره توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای در سال 1389 میزان کالای حمل شده در سطح کشور 350700 هزار تن بوده که در این میان استان تهران با 27911 هزار تن بیشترین سهم حمل کالا را به خود اختصاص داده و بعد از آن استان خراسان رضوی با 22567 هزار تن نیز دومین مرکز حمل بار در کشور بوده است در میان کالا های جابجا شده مواد معدنی و ساختمانی با 38 در صد کل کالاهای جابجا شده بیشترین سهم را در میزان کالای حمل شده داشته است و همچنین جابجایی چرم و پوشاک با یک درصد سهم کل جابجایی ها را بخود اختصاص داده است .